PL157156B1 - Sposób wytwarzania nowych pochodnych peptydów PL PL - Google Patents

Abstract

1. Sposób w ytw arzania nowych pochodnych peptyd ó w o w z o r z e 1 , w którym P oznacza reszte biologicznie aktywnego peptydu o wzorze N H 2-P, wykazujacego dzia- lanie horm onalne, ham ujace dzialanie horm onalne, dzia- lanie enzym atyczne, ham ujace dzialanie enzymatyczne lub dzialanie im m unom odulujace, zwlaszcza som atosta- tyny, kalcytoniny, oksytocyny, w asopresyny, insuliny, LH, L H R H , G R F , gastryny, substancji P, ketepsyny, encefaliny lub ich pochodnych lub analogów o dzialaniu podobnym lub antagonizujacym , grupa N H znajduje sie na N -koncu lub w bocznym lancuchu peptydu; X ozna- cza przylaczona do grupy aminowej wiazaniem innym niz bezposrednie wiazanie N-glikozydowe reszte cuk- row a o wzorze 1a, który oznacza reszte deoksyketozy, o wzorze 2a, który oznacza reszte deoksyaldozy, o wzorze 3a, który oznacza reszte kwasu uronow ego lub kwasu polihydroksym ono- lub dikarboksylow ego, o wzorach 4a', 4b', 4c', 4d', 5a' i 5b', w których Q, Q ', Q “ i Q “' oznaczaja grupy wiazace reszte peptydow a z reszta cuk- row a, Y oznacza H 2 lub H , O H , c oznacza 2, 3 lub 4, a dow olna z wolnych grup hydroksylow ych w poliolowych grupach reszt o wzorach 5a', lub 5b' jest ewentualnie zw iazana glikozylowo z redukujacym m ono-, di- lub oli- gosacharydem lub am inocukrem , oraz soli addycyjnych z kwasem i kom pleksów tych pochodnych peptydów , pod w arunkiem , ze a) w zwiazkach o wzorze 1, w którym X oznacza reszte cukrow a o wzorze 1a, P oznacza rodnik inny niz rodnik gastryny z C-koncow a g ru p a ...................... W ZÓR 1 WZÓR 29 PL PL

Description

Przedmiotem wynalazku jest sposób wytwarzania nowych pochodnych peptydów nadających się do wytwarzania środków farmaceutycznych.

Sposobem według wynalazku wytwarza się pochodne cukrów i biologicznie aktywnych peptydów o przedłużonym okresie działania w porównaniu z peptydami niemodyfikowanymi cukrami, zawierające co najmniej jedną resztę cukrową, która jest połączona z grupą aminową co najmniej jednego aminokwasu przez połączenie inne niż bezpośrednie wiązanie N-glikozydowe, a ponadto jeżeli pochodne te stanowią produkt kondensacji składnika cukrowego zawierającego grupę karboksylową i peptydu zawierającego mniej niż 8 reszt aminokwasowych, przez połączenie inne niż bezpośrednie połączenie aminowe.

Przez niemodyfikowane cukrem peptydy należy rozumieć peptydy, które w strukturze swojej nie zawierają reszty ani reszt cukrowych. Dalej w opisie określane są jako peptydy niemodyfikowane.

Stwierdzono, że związki wytwarzane sposobem według wynalazku wykazują szczególnie interesujące i nieoczekiwane właściwości farmakologiczne, dłuższy okres działania, co opisano poniżej.

Stwierdzono, że własności te wywołuje włączenie reszt cukrowych, nawet związanych w inny sposób niż zwykłe glikozylowanie np. z Asn lub Ser. Korzystnie te reszty cukrowe wprowadza się do grup aminowych aminokwasów odległych od centrum aktywności peptydu.

Stosowany tu termin „peptydy obejmuje peptydy (np. di-, tripeptydy) oligopeptydy, polipeptydy i proteiny. Korzystnie peptydy zawierają więcej niż 7 jednostek aminokwasowych. Dogodnie peptydy zawierają 8 do 32 reszt aminokwasowych. Termin „jednostka aminokwasowa obejmuje także jednostki aminoalkoholi, np. zredukowane aminokwasy.

Stosowany tu termin „biologicznie aktywne peptydy odnosi się do szczególnych związków, które wykazują farmakologiczną lub terapeutyczną aktywność, np. do związków wykazujących działanie hormonalne, enzymatyczne lub immunomodulujące, lub które stymulują lub hamują taką aktywność. Te biologicznie aktywne peptydy obejmują naturalne peptydy wyizolowane z komórek naturalnych lub z komórek z fermentacji, np. wytworzonych na drodze inżynierii genetycznej lub peptydy zsyntetyzowane, a także ich pochodne lub analogi.

Przez pochodne i analogi należy rozumieć, zwłaszcza naturalne peptydy, w których jedna lub więcej reszt aminokwasowych zostało pominiętych i/lub zastąpionych jednym lub kilkoma innymi rodnikami aminokwasowymi i/lub w których jedną lub kilka grup funkcyjnych zastąpiono jedną lub kilkoma innymi grupami funkcyjnymi i/lub w których jedną lub kilka grup zastąpiono jedną lub kilkoma grupami izosterycznymi. Zwykle termin ten obejmuje wszystkie modyfikowane pochodne biologicznie aktywnych peptydów, które wykazują jakościowo podobne działanie do działania peptydów niemodyfikowanych.

Stosowane cukry mogą być np. dowolnymi znanymi mono- lub oligosacharydami, zwłaszcza mono-, di- lub triozami lub ich pochodnymi, np. amino- i/lub kwasami karboksylowymi i/lub zredukowanymi i/lub zestryfikowanymi pochodnymi.

Cukier może być sprzężony np. N-końcową grupą aminową i/lub z co najmniej jedną grupą aminową występującą w bocznym łańcuchu peptydu.

Cukier może być połączony z peptydem jedną ze swoich grup funkcyjnych bezpośrednio lub pośrednio poprzez człon mostkujący, np. grupę alkilenokarbonylową. Takie sprzężenie można przeprowadzić konwencjonalnym sposobem, zwłaszcza opisanym poniżej.

W korzystnej grupie związków wytwarzanych sposobem według wynalazku reszta cukrowa jest związana z grupą aminową peptydu przez sprzężenie inne niż bezpośrednie wiązanie Nglikozydowe lub bezpośrednie wiązanie amidowe.

Związki wytwarzane sposobem według wynalazku, zwłaszcza zawierające co najmniej 8 jednostek aminokwasowych, nadają się do wytwarzania doustnych środków farmaceutycznych. Sposobem według wynalazku wytwarza się cukrowe pochodne biologicznie aktywnych peptydów o wzorze 1, w którym P oznacza resztę biologicznie aktywnego peptydu o wzorze NH2-P, wykazującego działanie hormonalne, hamujące działanie hormonalne, działanie enzymatyczne, hamujące działanie enzymatyczne lub działanie immunomodulujące, np. somatostatyny, kalcytoniny, oksy6

157 156 tocyny, wasopresyny, insuliny, LH, LHRH, GRF, gastryny, substancji P, katepsyny, encefaliny lub ich pochodnych lub analogów o działaniu podobnym lub antagonizującym, grupa NH znajduje się na N-końcu lub w bocznym łańcuchu peptydu; X oznacza przyłączoną do grupy aminowej wiązaniem innym niż bezpośrednie wiązanie N-glikozydowe, resztę cukrową o wzorze la, który oznacza resztę deoksyketozy, o wzorze 2a, który oznacza resztę deoksyaldozy, o wzorze 3a, który oznacza resztę kwasu uronowego lub kwasu polihydroksymono- lub dikarboksylowego, o wzorach 4a', 4b', 4c', 4d', 5a' i 5b', w których Q, Q', Q i Q' oznaczają grupy wiążące resztę peptydową z resztą cukrową, Y oznacza H2 lub H, OH, c oznacza liczbę 2, 3 lub 4, a dowolna z wolnych grup hydroksylowych w poliolowych grupach reszt o wzorze 5a' lub 5b' jest ewentualnie związana glikozylowo z redukującym mono-, di- lub oligosacharydem lub aminocukrem, oraz soli addycyjnych z kwasem i kompleksów tych pochodnych peptydów, pod warunkiem, że a) w związkach o wzorze 1, w którym X oznacza resztę cukrową o wzorze la, P oznacza rodnik inny niż rodnik gastryny z C-końcową grupą zakończoną -Asp-Phe-NH2, b) gdy w związkach o wzorze 1, w którym X oznacza resztę o wzorze 4b', Q' oznacza rodnik dwuwartościowy zawierający pierścień fenylowy lub gdy w związkach o wzorze 1, w którym X oznacza resztę o wzorze 4d', Q' oznacza resztę alifatycznego kwasu dikarboksylowego, wówczas P-NH2 jest innym peptydem niż naturalna insulina, c) gdy w reszcie o wzorze 3a G3-CO oznacza resztę ewentualnie N-acylowanego kwasu muraminowego, wówczas druga reszta aminokwasowa od N-końca peptydu P-NH2 powinna oznaczać resztę inną niż reszta kwasu aminodikarboksylowego.

Zgodnie z powyższą definicją związków o wzorze 1, w zakres tego wzoru wchodzą cukrowe pochodne biologicznie aktywnych peptydów:

a) o wzorze ogólnym 1, w którym X oznacza grupę o wzorze la, która jest resztą deoksyketozy związaną przez grupę CH2 z grupą NH biologicznie aktywnego peptydu, a P oznacza resztę biologicznie aktywnego peptydu o wzorze NH2-P, w którym grupa NH znajduje się na N-końcu lub w bocznym łańcuchu peptydu P,

b) o wzorze ogólnym 2, w którym grupa o wzorze ogólnym 2a oznacza resztę deoksyaldozy związaną wolnym wiązaniem z grupą NH biologicznie aktywnego peptydu, a P oznacza resztę biologicznie aktywnego peptydu o wzorze NH2-P, w którym grupa NH znajduje się na N-końcu lub w bocznym łańcuchu peptydu P,

c) o wzorze ogólnym 3, w którym G3CO oznacza resztę kwasu uronowego lub kwasu polihydroksymono- lub dikarboksylowego, Ry oznacza wodór lub alkil zawierający 1do 3 atomów węgla lub alkanoil zawierający 1 do 4 atomów węgla, a P oznacza resztę biologicznie aktywnego peptydu o wzorze NH2-P, zawierającego co najmniej 8 reszt aminokwasów, przy czym NRy znajduje się na N-końcu lub w bocznym łańcuchu peptydu P,

d) o wzorze ogólnym 4a, 4b, 4c lub 4d, w których P oznacza resztę biologicznie aktywnego peptydu o wzorze H2N-P, grupy o wzorach 4a', 4b', 4c', 4d' oznaczają reszty cukrowe, Ry oznacza wodór, alkil zawierający 1 do 3 atomów węgla lub alkanoil zawierający 1do 4 atomów węgla, a Q, Q', Q i Q' oznaczają grupy sprzęgające resztę peptydu z resztą cukrową, przy czym grupa NH jest umieszczona na N-końcu lub w bocznym łańcuchu peptydu lub

e) o wzorze 5a lub 5b, w których Y oznacza H2 lub H lub OH, e oznacza liczbę 2 lub 4, P oznacza resztę biologicznie aktywnego peptydu o wzorze H2N-P, przy czym grupa NH związana z P znajduje się na N-końcu lub w bocznym łańcuchu peptydu P, a dowolna z wolnych grup hydroksylowych w podstawniku poliolowym związków o wzorze 5 jest ewentualnie związana w sposób glikozylowy z redukującym mono-, di- lub oligosacharydem lub aminocukrem oraz sole addycyjne i kompleksy tych pochodnych peptydów, z podanym wyżej zastrzeżeniem.

Gastryna jest peptydem zwiększającym wydzielanie kwasu żołądkowego.

Wszystkie wymienione wyżej reszty cukrowe mogą być resztami mono-, di- lub oligosacharydów. Cukry te mogą stanowić heptozy, heksozy i/lub pentozy, które mogą występować jako piranozy lub furanozy.

Wyżej określone wzory przedstawiają związki, w których tylko jedna reszta cukrowa przypada na resztę peptydu. Jednakże w zakres wynalazku wchodzi także sposób wytwarzania pochodnych cukrowych ppetydów zawierających więcej niż jedną wolną grupę aminową na resztę peptydu np. zawierających 2 lub 3 reszty cukrowe na resztę peptydu.

157 156 Ί

Polipeptydy cukrowe korzystnie zawierają 1do 3 reszt monosacharydowych, które mogą być połączone razem jako disacharydy lub trisacharydy.

We wszystkich wyżej wymienionych związkach linia ~ oznacza, że wiązanie może być w pozycji a- lub β-.

We wzorze ogólnym 1' grupa o wzorze la korzystnie może być:

a) resztą o wzorze 6a, w której jeden z rodników Ga i Gb oznacza wodór, a drugi grupę OH, jeden z rodników Gc i Gd oznacza wodór, a drugi grupę OH lub O-glikozyl, który jest pochodną redukującego mono-, di- lub oligosacharydu, jeden z rodników Ge i Gf oznacza wodór, a drugi grupę OH, jeden z rodników Gg i Gh oznacza wodór, a drugi wodór lub CH2OH, np. może być resztą, w której rodniki Ga do Gh są tak wybrane, że reszta o wzorze 6a odpowiada rodnikowi, który można otrzymać przez przegrupowanie Amadori z naturalnego lub syntetycznego mono-, di-lub oligosacharydu.

Jako przykłady reszt cukrowych o wzorze 6a można wymienić następujące reszty: deoksyfruktozyl, deoksytagatozyl, deoksyrybozyl, c--gukoxylo-(l-4)-cieoksyfruktozyl, cr-glukozylo(l-4)-aglukozylo( 1 -4)-deoksyfruktozyl.

b) resztą o wzorze 6b, w którym jeden z rodników Ga i Gb oznacza wodór, a drugi grupę OH, jeden z rodników Gc i Gd oznacza wodór, a drugi grupę OH lub O-glikozyl, który jest pochodną redukującego mono-, di- lub oligosacharydu, jeden z rodników Ge i Gf oznacza wodór, a drugi oznacza wodór, grupę COOH, CH2OH, CH2-O-P(O)-(CH)2 lub grupę C^O-glikozyl, w której rodnik glikozylowy jest pochodną redukującego mono-, di- lub oligosacharydu, np. resztą w której rodniki Ga do Gf są tak wybrane, że reszta o wzorze 6b odpowiada rodnikowi, który można otrzymać przez przegrupowanie Amadori z naturalnego lub syntetycznego mono-, di- lub oligosacharydu.

Reszty o wzorze 6b można otrzymać, na przykład, przez przegrupowanie Amadori z takich sacharydów jak gentobioza, melibioza, ryboza, ksyloza lub z kwasów uronowych takich jak kwas glukuronowy lub galakturonowy.

We wzorze 2 grupę o wzorze 2a korzystnie stanowi:

a) reszta o wzorze 7a, w której jeden z rodników Ga lub Gb oznacza wodór, o drugi wolne wiązanie, jeden z rodników Gc lub Gd oznacza wodór, a drugi grupę OH, jeden z rodników Ge lub Gf oznacza wodór, a drugi grupę OH lub O-gllkozyl, pochodzący od redukującego mono-, di- lub oligosochorydu, jeden z rodników Gg i Gh oznacza wodór, a drugi grupę CH2OH lub CH2-Oglikozyl, w której rodnik glikozylowy jest pochodną redukującego mono-, di- lub oligosocho-ydu, np. reszta, w której rodniki Ga do Gh są tak wybrane, że reszta o wzorze 7a odpowiada rodnikowi, który można otrzymać przez przegrupowanie Heyns'a z naturalnych lub. syntetycznych mono-, di-lub oligoketoz,

b) reszta o wzorze 7b, w której jeden z rodników Ga i Gb oznacza wodór, a drugi oznacza wolne wiązanie, jeden z rodników Gc i Gd oznacza wodór, a drugi grupę OH, jeden z rodników Ge i Gf oznacza wodór, a drugi grupę CH2OH lub grupę CH2-0-glikozyl, w której rodnik glikozylowy jest pochodną redukującego mono-, di- lub oligosacharydu, np. reszta, w której rodniki Ga do Gf są tak wybrane, że reszta o wzorze 7b odpowiada rodnikowi, który można otrzymać na drodze przegrupowania Heyns'a z naturalnych lub syntetycznych mono-, di- lub oligoketoz.

Reszty o wzorze 7a lub 7b można otrzymać na przykład przez przegrupowanie Heyns'a z takich cukrów jak D-fruktoza, laktuloza, L-sorboza, D-tagatoza lub D-rybuloza.

We wzorze 3 kwas polihydroksymono- lub dikarboksylowy, np. zawiera co najmniej 3 grupy hydroksylowe i może zawierać także inne podstawniki, np. grupy aminowe lub acetyloaminowe.

Przykładami takich polihyd-oksyka-boksylowych kwasów są: kwasy <onowe“ pochodzące od cukrów, takie jak kwas glukonowy lub kwasy „-arowe takie jak kwas glukarowy, ponadto kwas chinowy, acetylomuranowy, acetyloneuraminowy lub D-glukozaminowy.

Przykładami kwasów uronowych są kwas glukuronowy i galakturonowy.

W związkach o wzorach 4a-4d G4, G4, G4 i G4 mają znaczenia podane powyżej dla Gi lub G2.

Rodnik Q lub Q' łączy grupę NH2 peptydu z grupą NH2 lub OH reszty cukrowej i jest np. rodnikiem kwasu dikarboksylowego lub korzystnie rodnikiem -CbH2b-CO-, w którym b oznacza liczbę 0 do 6. Rodnik może być rozgałęziony. Q' oznacza na przykład rodnik o wzorze 22 lub szczególnie rodnik -CbH2b-CO- (b np. oznacza 1 do 6). Q oznacza np. grupę -CH2-CO-. Q

157 156 szczególnie oznacza -CO- lub -CS-. Grupy -NH-Q- i -NH-Q' oznaczają rodniki, które łączą grupę NH2 peptydu z resztą cukrową, zwłaszcza rodniki kwasów ω-aminokarboksylowych. Mogą one oznaczać na przykład rodnik -NH-CbH2b-CO-.

W przypadku związków o wzorach 5a i 5b, korzystne są związki o wzorze 5a, zwłaszcza w których c oznacza liczbę 3.

Wszystkie wyżej wymienione reszty P oznaczają reszty biologicznie aktywnych peptydów. Takie peptydy obejmują wszystkie naturalne i syntetyczne peptydy (także ich pochodne i analogi; patrz początek opisu) wykazujące aktywność hormonalną, enzymatyczną lub immunomodulacyjną. Aktywność tę można zarówno stymulować jak i hamować. Jako przykłady takich peptydów można wymienić: somatostatynę, kalcitoninę, oksytocynę, wazopresynę, insulinę, LH, LHRH, GRF, gastrynę, substancję P, katepsynę, enkafaliny, jak również wszystkie pochodne i analogi tych peptydów, które wykazują podobną do nich aktywność lub działanie antagonistyczne.

Związki wytwarzane sposobem według wynalazku korzystnie zawierają co najmniej 8 reszt aminokwasowych, np. 8 do 32, zwłaszcza 8 do 20, szczególnie 8 do 10 aminokwasów.

We wzorach przedstawionych na rysunku dla uproszczenia rodnik cukrowy zwykle jest przedstawiony strukturą piranozy. Oczywiście furanoza i struktury o otwartym łańcuchu także wchodzą w zakres wynalazku, pod warunkiem, że występują w odnośnych cukrach.

Sposób według wynalazku wytwarzania związków o wzorze 1 polega na tym, że dwie jednostki peptydowe, z których każda zawiera co najmniej aminokwas lub aminoalkohol w postaci chronionej lub niechronionej i jedną jednostkę peptydową zawierającą rodnik cukrowy o wzorze la, 2a, 3a, 4a', 4b', 4c' lub 4d' zdefiniowane powyżej, łączy się razem wiązaniem amidowym, w którym jednostki peptydowe i wiązania peptydowe są takie, że otrzymuje się żądaną sekwencję aminokwasu zdefiniowanego powyżej peptydu P-NH2, a jeśli otrzymany związek zawiera co najmniej jedną grupę ochronną, to tę grupę usuwa się, po czym wyodrębnia się wytworzony związek w postaci wolnej, w postaci soli addycyjnej z kwasem lub w postaci kompleksu.

Jak wspomniano na początku opisu, stosowany tu termin „cukier¹¹ obejmuje pochodne cukrowe takie jak aminocukry, cukry utlenione i zredukowane lub cukry estryfikowane.

Powyższe reakcje można przeprowadzić konwencjonalnym sposobem analogicznie do procesów opisanych w poniższych przykładach, w razie potrzeby, w reakcjach tych można wprowadzić grupy ochronne odpowiednie dla peptydów lub cukrów, zabezpieczające grupy funkcyjne, które nie biorą udziału w reakcji. Określenie „grupa ochronna obejmuje żywicę polimeryczną zawierającą grupy funkcyjne.

Korzystna grupa związków wytwarzanych sposobem według wynalazku obejmuje cukrowe pochodne somatostatyny, np. zawierające 4 do 9 aminokwasów. Określenie „somatostatyna obejmuje także jej analogi lub pochodne. Szczególnie korzystne są pochodne cukrowe związków o wzorze 8 przedstawionym na rysunku, w którym A oznacza wodór, alkil zawierający 1 do 3 atomów węgla lub alkanoil zawierający 1 do 4 atomów węgla, grupa >N-CH(Zi)-CO oznacza 1) rodnik (L)- lub (D)-fenyloalaniny, ewentualnie podstawiony chlorowcem, grupą NO2, NH2, OH, alkilem o 1do 3 atomach węgla i/lub alkoksylem o 1do 3 atomach węgla lub 2) rodnik naturalnego lipofilowego σ-aminokwasu lub odpowiadającego (D)-aminokwasu inny niż określony w p. 1), przy czym Z1 w grupie >N-CH(Zi)-CO- oznacza rodnik aminokwasu określony w p. 1) i 2), A' oznacza wodór lub alkil zawierający 1 do 3 atomów węgla, Y1 i Y2, niezależnie od siebie oznaczają 1) wodór, 2) grupę o wzorze 23, w którym m oznacza liczbę całkowitą od 1 do 4, Ra oznacza rodnik CH3 lub C2H5 a Rb oznacza H, CH3 lub C2H5 lub 3) grupę o wzorze 24, w którym n oznacza liczbę całkowitą od 1do 5 lub 4) grupę -CO-NHRc, w której Rc oznacza rodnik alkilowy o prostym lub rozgałęzionym łańcuchu zawierający 1 do 6 atomów węgla lub 5) grupę o wzorze 25, w którym Rd oznacza rodnik naturalnego σ-aminokwasu (obejmujący wodór), który jest umieszczony na atomie węgla a, a Re oznacza rodnik alkilowy zawierający 1 do 5 atomów węgla, 6) grupę o wzorze 26, w którym R'a i R'b, niezależnie od siebie, oznaczają wodór, grupę CH3 lub C2H5, Rs i R9 niezależnie od siebie, oznaczają wodór, F, Cl, Br, alkil zawierający 1 do 3 atomów węgla lub alkoksyl zawierający 1 do 3 atomów węgla, p oznacza 0 lub 1, q oznacza o lub 1 i r oznacza 0, 1 lub 2 lub Y1 Y2 razem oznaczają wiązanie, B oznacza Phe, ewentualnie podstawioną w rodniku fenylowym przez F, Cl, Br, NO2, NH2, OH, alkil zawierający 1 do 3 atomów węgla lub alkoksyl zawierający 1 do 3 atomów węgla, C oznacza L- lub D-Trp, ewentualnie podstawioną w pierścieniu benzenowym

157 156 przez F, Cl, Br, NO2, NH2, OH, alkil zawierający 1 do 3 atomów węgla lub alkoksyl zawierający 1 do 3 atomów węgla, D oznacza Lys, w której grupa α-aminowa może być podstawiona metylem, F oznacza Thr, Ser, Val, F oznacza grupę COOR1, CH2OR2, CO-NR3R4 lub grupę o wzorze 27, R1 oznacza wodór lub alkil zawierający 1 do 3 atomów węgla, R2 oznacza wodór lub rodnik fizjologicznie dopuszczalnego, fizjologicznie hydrolizującego estru, R3 oznacza wodór, alkil zawierający 1 do 3 atomów węgla, fenyl lub fenyloalkil zawierający 7 do 10 atomów węgla, ale gdy R4 oznacza grupę -CH(Rs)-Xi R3 oznacza tylko wodór lub metyl, R4 oznacza wodór, alkil zawierający 1 do 3 atomów węgla lub grupę o wzorze 9, R5 oznacza resztę naturalnego aminokwasu (obejmującą wodór), która jest umieszczona na atomie węgla a, lub rodnik OH-CH2-CH2- lub HO(-CH2)3, przy czym grupa o wzorze 9 może mieć konfigurację L- lub D-, Χ1 oznacza grupę COOR1, CH2OR2 lub CO-NR6R7, w której Re oznacza wodór lub alkil zawierający 1 do 3 atomów węgla, R7 oznacza wodór, alkil zawierający 1 do 3 atomów węgla, fenyl lub fenyloalkil zawierający 7 do 10 atomów węgla, przy czym rodniki B, D i E występują w postaci L, a rodniki w pozycjach 2 i 7, jak również rodniki Y14) i Y24) występują niezależnie w postaci D lub L, oraz korzystne są sole i kompleksy tych związków. Związki takie są ujawnione w opisie patentowym Stanów Zjedn. Ameryki nr 4 395 403.

Sposobem według wynalazku korzystnie wytwarza się związki o wzorze 1, w którym P oznacza grupę o wzorze 29, w którym znaczenia podstawników podano przy omawianiu wzoru 8, a X we wzorze 1 oznacza dezoksyrodnik ketozy lub odpowiadającego kwasu uronowego, przyłączony do grupy -NH- poprzez grupę -CH2-, otrzymany w wyniku przegrupowania Amadori'ego aldozy lub odpowiadającego kwasu uronowego z wolną grupą aminową rodnika polipeptydowego związku o wzorze 1 albo X oznacza rodnik acylowy kwasu uronowego, polihydroksycykloheksanokarboksylowego, N-acetylomuraminowego lub N-acetyloneuraminowego albo X oznacza resztę Qi-OCniH2(nD, gdzie Qi oznacza wodór lub resztę glikozylową mono-, di- lub oligosacharydu a ni oznacza liczbę całkowitą 1-6.

W polipeptydowych pochodnych o powyższym wzorze 8, korzystne są następujące znaczenia podstawników i ich kombinacji.

Jeżeli grupa >N-CH(Zi)-CO- ma znaczenie określone w p. 1), to rodnik ten korzystnie stanowi (L)- lub (D)-fenyloalanina lub (L)- lub (D)-tyrozyna (w której Z oznacza benzyl lub p-OH), zwłaszcza rodnik (D)-fenyloalaniny.

Jeżeli grupa >N-CH(Zi )-CO ma znaczenie określone w p. 2), korzystne są rodniki, w których Z1 oznacza alkil zawierający 3, korzystnie 4 lub więcej atomów węgla, np. do 7 atomów węgla. Jako rodnik >N-CH(Zi)-CO- najkorzystniejszy jest rodnik określony w p. 1).

Y1 i Y2 korzystnie mają znaczenia określone wyżej w p. 12 lub 4. Szczególnie tworzą one razem wiązanie. B korzystnie oznacza Phe lub Tyr, G korzystnie oznacza -(D) -Trp, D korzystnie oznacza Lys, E korzystnie oznacza Thr, F korzystnie oznacza grupę o wzorze CO-NR3R4, zwłaszcza CO-N(R3)CH(Rs)-Xi, w którym rodnik -CH(Rs)-Xi korzystnie ma konfigurację L. R3 korzystnie oznacza wodór, R5 oznacza CH2OH, OH(CH3)OH, i-butyl, CH2CH2OH lub (CED3OH, zwłaszcza CH2OH lub CH(CH3)OH, a szczególnie CH(CH3)OH, Χ1 korzystnie oznacza grupę -CO-NR.6R7 lub CH2OR2, zwłaszcza CH2OR2, R2 korzystnie oznacza wodór. Gdy R2 oznacza rodnik estrowy, korzystnie oznacza HCO, alkilokarbonyl zawierający 2 do 12 atomów węgla, fenyloalkilokarbonyl o 8 do 12 atomach węgla lub benzoil. Rodniki w pozycji 2 i 7 korzystnie mają konfigurację L.

Szczególnie korzystne pochodne cukrowe somatostatyny są takie, które mają rodnik cukrowy na N-końcowej grupie aminowej, np. związki o wzorze 8a, 8b, 8c, 8d, 8e, w którym Q oznacza CO lub CS i 8f. Szczególnie korzystne są związki o wzorze 8a, 8b, 8e i 8f.

Grupę związków stanowią związki o wzorze 8pa, w którym A^p oznacza rodnik deoksyketozy lub odpowiedniego kwasu uronowego związany przez grupę CH2 z grupą NH, przy czym grupę deoksy otrzymuje się przez reakcję Amadori aldozy lub odpowiedniego kwasu uronowego z wolną grupą aminową somatostatyny, a Z1, A', Yi, B, C, D, E, Y2 są określone powyżej w określeniu wzoru 8.

Inna grupa związków obejmuje związki o wzorze 8pb, w którym G oznacza rodnik acylowy kwasu uronowego, kwasu polihydroksycykloheksanokarboksylowego, N-acetylomuraminowego lub N-acetylo-neuraminowego, A oznacza wodór, alkil zawierający 1 do 3 atomów węgla lub alkanoil zawierający 1 do 4 atomów węgla, Z, A', Y1, B, C, D, F, Y2 i F mają znaczenia określone powyżej. Dogodnie G oznacza kwas glukuronowy, galakturonowy lub chinowy.

157 156

Inną grupę związków stanowią związki o wzorze 8pc, w którym Q oznacza wodór lub grupę glikozylową mono-, di- lub oligosacharydu, n oznacza liczbę całkowitą od 1 do 6, A oznacza wodór, alkil zawierający 1do 3 atomów węgla lub alkanoil zawierający 1 do 4 atomów węgla, Z, A', Yi, B, C, D, E, Y₂ i F są określone powyżej.

Korzystną grupę związków wytwarzanych sposobem według wynalazku stanowią także cukrowe pochodne kalcitoniny.

Termin „kalcitonina obejmuje występujące naturalne kalcitoniny (ekstrahowane z naturalnych źródeł, z kultur komórkowych itd. lub wytwarzane syntetycznie) i ich pochodne i analogi.

Naturalne kalcitoniny, które można stosować, obejmują kalcitoninę ludzką, łososia, węgorza, kurczęcia, kalcitoninę wołową, owczą, szczurzą lub świńską, zwłaszcza ludzką, łososia, kurczęcia i węgorza.

Pochodne i analogi tych kalcitonin obejmują, zwłaszcza strukturę kalcitoniny naturalnej, w której jedną lub kilka reszt aminokwasowych zastąpiono jednym lub kilkoma innymi rodnikami aminokwasowymi 'i/lub mostek S-S- zastąpiono mostkiem alkilenowym i/lub w której jeden lub kilka rodników aminokwasowych pominięto.

Szczególnie korzystne są pochodne cukrowe kalcitonin o wzorze ogólnym 10, w którym R oznacza H lub RCO, grupa RCO oznacza rodnik acylowy kwasu karboksylowego, Y1 oznacza rodnik znajdujący się na σ-C-atomie α-aminokwasu, Y'2 oznacza rodnik znajdujący się na a-Catomie σ-aminokwasu, grupę -CH2-S-S-CH2-CH(NH₂)-COOH, CH2-S-S-CH2-CH2-COOH, (CH2)s-COOH lub -CH2-S-Y3, Y3 oznaczaaikii zawierający 1 do 4 atomów węgla, benzyl ewentualnie podstawiony rodnikiem metylowym lub metoksylowym lub grupę CH3CONH-CH2-, o oznacza liczbę całkowitą od 1 do 4, Αβ oznacza Thr lub D-Thr, s oznacza liczbę całkowitą od 3 do 5, Ae oznacza rodnik aminoacylowy obojętnego lipofilowego L-a -aminokwasu, Ag oznacza rodnik aminoacylowy obojętnego, lipofilowego L- lub D-σ -aminokwasu a Z1 oznacza rodnik polipeptydu, który jest umieszczony w pozycji 10 do 31 naturalnej kalcitoniny lub jej pochodnej lub jej analogu, który wykazuje aktywność hypokalcemiczną, przy czym rodniki 1do 4 Y'1 we wzorze 10, niezależnie od siebie, mogą być takie same lub różne, a wszystkie rodniki aminokwasów, z wyjątkiem aminoacylowego rodnika Ae, mogą mieć konfigurację L lub D; korzystne są również sole i kompleksy tych związków.

Takie związki są opisane w przykładach brytyjskiego opisu patentowego nr 2 18-4729 A.

Z1 we wzorze 10 oznacza rodnik peptydowy, który może występować w pozycjach 10 do 31 różnych znanych kalcitonin, np. ludzkiej, łososia, węgorza, kurczęcia, w kalcitoninie wołowej, owczej, szczurzej lub świńskiej, jak również w pochodnych i analogach tych kalcitonin, wykazujących podobną aktywność. Przez pochodne i analogi tych kalcitonin należy rozumieć zwłaszcza naturalne kalcitoniny, w których jeden lub kilka rodników aminokwasowych zastąpiono jednym lub kilkoma innymi rodnikami aminokwasowymi lub mostek S-S zastąpiono mostkiem alkilenowym, lub w których jeden lub kilka rodników aminokwasowych pominięto. Te rodniki peptydowe Z1 zwykle obejmują 22 aminokwasy, ale mogą zawierać także odpowiednio mniej rodników aminokwasowych przez pominięcie jednego lub kilku rodników aminokwasowych (pochodne des-aminoa cylowe).

Z1 korzystnie oznacza:

a/ Gly-Thr-Tyr-Thr-Gln-Asp-Phe-Asn-Lys-Phe-His-Thr-Phe-Pro-Gln-Thr-Ala-lle-Gly-ValGly-Ala b/Gly-Lys-Leu-Ser-Gln-Glu-Leu-His-Lys-Leu-Gln-Thr-Tyr-Pro-Arg-Thr-Asp-Val-Gly-AlaGly-Thr c/Gly-Lys-Leu-Ser-Gln-Glu-Leu-His-Lys-Leu-Gln-Thr-Tyr-Pro-Arg-Thr-Asn-Thr-Gly-Ser-GlyThr.

Wśród związków o wzorze 10, w których Z1 ma znaczenie podane w p. b (lub c), korzystne są te, w których Z1 ma znaczenie określone w p. c).

R CO korzystnie oznacza acylową resztę alifatycznego, cykloalifatycznego, aromatycznego lub heterocyklicznego kwasu karboksylowego. R korzystnie oznacza:

a'/ nasycony lub nienasycony, o prostym lub rozgałęzionym łańcuchu alkil zawierający 1do 17 atomów węgla, zwłaszcza nasycony alkil zawierający 3 do 9 atomów węgla, b'/cykloalkil zawierający 5 do 7 atomów węgla lub cykloalkiloalkil, w którym grupa cykloalkilowa zawiera 5 do 7 atomów węgla, a rodnik alkilowy zawiera 1 lub 2 atomy węgla,

157 156 c'/ adamantyl, adamantylometyl lub adamantyloetyl lub d'/ fenyl, benzyl lub fenetyl.

W wyżej wymienionych znaczeniach R rodniki alkilowe, cykloalkilowe lub fenylowe mogą być podstawione zwykłymi podstawnikami, np. chlorowcem, NO2, OH, alkoksy itd.

Reszta R CO może być np. resztą «-desamino naturalnego σ-aminokwasu. Szczególnie korzystne są znaczenia R określone w p. a'/, b'/ i c'.

Y1 i Y'2 oznaczają rodniki, które występują na «-C-atomie «-aminokwasu, zwłaszcza rodniki, które są związane z «-C-atomem naturalnego «-aminokwasu, ale mogą oznaczać również rodniki innych «-aminokwasów, np. 3-cykloheksyloalaniny lub kwasu «-aminoizomasłowego.

Gdy o we wzorze 10 oznacza liczbę 4, wówczas:

a/ N-końcowy aminoacylowy rodnik (odpowiadający drugiemu rodnikowi aminokwasowemu w sekwencji naturalnej kalcitoniny) korzystnie stanowi Ser, Gly lub Ala, b/ drugi aminoacylowy rodnik (odpowiadający trzeciemu rodnikowi aminokwasowemu w sekwencji naturalnej kalcitoniny) korzystnie stanowi Asn lub Ser, c/ trzeci aminokwasowy rodnik (odpowiadający czwartemu rodnikowi aminokwasowemu w sekwencji naturalnej kalcitoniny) korzystnie stanowi Leu, Asn, Ser, Phe, D-Leu lub rodnik cykloheksyloalaniny, d/ czwarty aminoacylowy rodnik (odpowiadający piątemu rodnikowi aminokwasowemu w sekwencji naturalnej kalcitoniny) korzystnie stanowi Ser lub Ala.

Gdy o we wzorze 10 oznacza liczbę 3, N-końcowy, drugi i trzeci rodnik aminokwasowy mają takie same korzystne znaczenia jak określone powyżej, w przypadku gdy o = 4 w p. b/.

Gdy o we wzorze 10 oznacza liczbę 2, N-końcowy i drugi rodnik aminokwasowy mają takie same korzystne znaczenia jak określone powyżej w przypadku gdy o = 4 w p. c/ i d/.

Gdy o we wzorze 10 oznacza liczbę 1, N-końcowy i drugi rodnik aminokwasowy korzystnie stanowi Ser lub Ala. Αε korzystnie oznacza Thr. Grupa -NH-CH(Y2)CO korzystnie oznacza Cys, pochodną cysteiny określoną jak powyżej dla Y'2 lub obojętny lipofilowy rodnik «-aminoacylowy, zwłaszcza Ala lub inny obojętny lipofilowy rodnik «-aminoacylowy, szczególnie Ala, As korzystnie oznacza rodnik aminoacylowy obojętnego lipofilowego «-aminokwasu, zwłaszcza Val lub Gly, Ag także korzystnie oznacza aminoacylowy rodnik obojętnego lipofilowego «-aminokwasu, zwłaszcza Leu lub Phe.

W związkach o wzorze 10, o korzystnie oznacza 2, gdy R oznacza H lub grupę R CO lub szczególnie o oznacza 1, a R oznacza R CO.

Wszystkie rodniki aminokwasowe korzystnie mają konfigurację L.

Glikozylowane kalcitoniny (w tym pochodne i analogi) są to szczególnie takie kalcitoniny, w których glikozylowana jest N-końcowa grupa aminowa lub jedna albo kilka grup aminowych w jednym lub w kilku łańcuchach bocznych, np. są to związki o wzorach 1la, 1lb, 1lc, 1ld, 1le, 1lf, w których Cale oznacza rodnik naturalnej kalcitoniny lub jej pochodnej lub analogu, związany z rodnikiem cukrowym przez grupę aminową na N-końcu lub w bocznym łańcuchu.

Pochodną kalcitoniny o wzorze 10 można wytworzyć sposobami ogólnie znanymi w syntezie polipeptydów tego rodzaju. Polipeptydy o powyższym wzorze można wytworzyć np. następująco:

a) usuwa się co najmniej jedną grupę ochronną znajdującą się w chronionym polipeptydzie w sekwencji określonej wzorem 10 lub

b) dwie jednostki peptydowe, z których każda zawiera co najmniej jeden aminokwas lub jego pochodną, jak opisano dla wzoru 10 w postaci chronionej lub niechronionej, łączy się ze sobą wiązaniem amidowym, przy czym peptydowe wiązanie powinno być wytworzone tak, aby uzyskać sekwencję aminokwasów określoną wzorem 10, po czym ewentualnie przeprowadza się etap a) lub

c) związek o wzorze 10, w którym R oznacza wodór, w postaci chronionej lub niechronionej, poddaje się reakcji z kwasem o wzorze RCOOH lub z reaktywną pochodną tego kwasu, po czym ewentualnie przeprowadza się etap a) lub

d) w celu wytworzenia związku o wzorze 10, w którym Y'2 oznacza grupę CH2-S-S-CH2CH(NH2)-COOH lub CH2-S-S-CH2-CH2-COOH albo poddaje się reakcji związek o wzorze 12 w postaci chronionej lub niechronionej ze związkiem o wzorze 13, w którym R10 oznacza grupę ułatwiającą tworzenie się mostka S,S- z atomu S grupy CH2SH w peptydzie o wzorze 12, Rn oznacza wodór lub grupę ochronną dla grupy aminowej, R12 oznacza OH lub grupę ochronną

157 156 grupy karboksylowej i V oznacza wodór lub grupę NH lub związek o wzorze 14, w postaci chronionej lub niechronionej, w którym R1 jest określone powyżej, poddaje się reakcji ze związkiem o wzorze 15, po czym ewentualnie przeprowadza się etap a).

Jeżeli wytwarzanie związków wyjściowych nie jest opisane, to znaczy, że związki te są znane lub mogą być wytworzone i oczyszczone zwykłymi metodami. Końcowe produkty o wzorze 10 można podobnie oczyszczać zwykłym sposobem, aż do zawartości mniejszej niż 5% polipeptydów stanowiących produkty uboczne. Peptydy stosowane jako związki wyjściowe w sposobie a) i b) można podobnie wytwarzać znanym sposobem w roztworze lub w fazie stałej.

Wytwarzanie jednostek peptydowych, które zawierają grupę -CH2-S-S-CH2-CH2- COOH lub CH2-S-S-CH2-CH-(NH2)-COOH jako rodnik Y'2 można przeprowadzać analogicznie do opisanego powyżej sposobu w p. d).

W sposobie według p. d) stosuje się związki o wzorze 13 lub 14, w których R10 oznacza znany rodnik, który reaguje z merkaptanami podczas tworzenia wiązania S-S. R10 zwłaszcza oznacza S-alkil. -S-COOalkil, grupę o wzorze 28 lub S-SO3-.

W tych rodnikach alkil oznacza, zwłaszcza niższy alkil zawierający 1 do 4 atomów węgla. Wprowadzenie tych rodników do związków zawierających wolne grupy SH można przeprowadzić analogicznie do sposobów znanych w chemii związków siarki.

Inna korzystna klasa związków obejmuje grupę antagonistów LHRH.

Korzystnie związki obejmują cukrowe pochodne związków o wzorze 16, w którym R1 oznacza H lub grupę acylową zawierającą 1 do 7 atomów węgla, A1 oznacza D-Phe, ewentualnie podstawioną w pierścieniu fenylowym F, Cl, Br, NH2, CH3 lub OCH3, zwłaszcza w pozycji 4, β-Όnaftyloalaninę, D-Trp, ewentualnie podstawioną w pozycji 5 lub 6 przez F, Cl, Br, NH2 lub OCH3 i/lub podstawioną w pozycji 1 formylem lub acetylem, prolinę, 3,4-dehydroprolinę lub Dpiroglutaminę, Bi oznacza D-Phe, ewentualnie podstawioną w pierścieniu fenylowym przez F, Cl, Br, NH2, CH3 lub CH3O lub CH3O, D-a-metylofenyloalaninę, ewentualnie podstawioną w pozycji 4 przez Cl lub /J-D-naftyloalaninę, Ci oznacza D-Trp, ewentualnie podstawioną w pozycji 5 lub 6 przez F, Cl, Br, NH2 i/lub OCH3 i/lub w pozycji 1 przez HCO lub CH3CO, /3-D-naftyloalaninę, 3-D-pirydyloalaninę, D-Tyr lub Phe ewentualnie podstawioną przez F, Cl, Br, NH2, CH3 lub CH3O, Di oznacza Ser, E1 oznacza Tyr lub fenyloalaninę, ewentualnie podstawioną w pierścieniu fenylowym przez Cl, Br, NH2, CH3 lub CH3O, Fi oznacza D-Phe, ewentualnie podstawioną w pierścieniu fenylowym przez F, Cl, Br, NH2, CH3 lub CH3O, D-Trp, ewentualnie podstawioną w pozycji 5 lub 6 przez F, Cl, Br, NH2 lub CH3O i/lub w pozycji 1 przez formyl lub acetyl, D-Tyr, J-D-naftyloalaninę, D-Leu, D-Ile, D-Nle, D-Val. D-Ser (OtBu), D-Arg, ewentualnie dialkilowaną alkilem zawierającym 1-6 atomów węgla lub cykloalkilem zawierającym 5-6 atomów węgla, D-homoargininę, ewentualnie dialkilowaną alkilem zawierającym 1-6 atomów węgla lub cykloalkilem zawierającym 5-6 atomów węgla, D-His, D-His (Bzl)D-Lys lub D-Orn, obydwie ewentualnie dialkilowane alkilem zawierającym 1-6 atomów węgla lub cykloalkilem zawierającym 5-6 atomów węgla, D-Phe-(p-NH2) lub α-ρ-aminocykloheksyloalaninę, G1 oznacza Leu, Nleu, Nva, N-ametyloleucynę, Trp, Phe, Met lub Tyr, Hi oznacza Arg, Lys lub Orn, ewentualnie podstawione alkilem zawierającym 1-6 atomów węgla lub cykloalkilem zawierającym 5-6 atomów węgla, Ii oznacza Pro, hydroksyprolinę lub 3,4-dehydroprolinę i Ki oznacza D-Ala.

W razie potrzeby Εί i Fi można zastąpić innymi rodnikami. Di i Ki, w razie potrzeby mogą oznaczać Cys, które są związane mostkiem S-S-.

W razie potrzeby jedna z reszt Di i Ki oznacza ASp lub Glu, a druga Orn, kwas diaminopropionowy lub diaminomasłowy, przy czym reszty Di i Ki są związane mostkiem amidowym.

Korzystne znaczenia są następujące: R1 — acetyl lub formyl, A1 = D-Phe, D-Phe (p-Cl), β-Dnaftyloalanina, 3,4-dehydroprolina, Bi = D-Phe ewentualnie podstawiona jak wskazano powyżej, Ci = D-Trp, ewentualnie podstawiona jak wskazano powyżej, Di = Ser.

Korzystne jest podstawienie jednym podstawnikiem.

(i) E1 = Tyr lub Phe ewentualnie podstawiona jak wskazano powyżej, gdy Fi = D-Phe lub Lys albo (ii) Fi = D-Phe lub Lys, gdy Fi = Tyr lub Phe ewentualnie podstawiona jak wskazano powyżej, G1 = Leu, Hi = Arg, L = Pro, Ki — D-Ala.

W wyżej wymienionych antagonistach LHRH reszta cukrowa korzystnie jest połączona z N-końcową grupą aminową lub z wolną grupą aminową w bocznym łańcuchu.

157 156

Pochodne cukrowe korzystnie mają strukturę określoną wzorami 16a, 17, 18, 19, 20, 21, w których HN-LHRH—Antag. oznacza antagonistę LHRH o wzorze 16. We wzorach 16a i 17-21 dla uproszczenia pokazano tylko jedną grupę cukrową związaną z grupą aminową. Jednak, w razie potrzeby w związkach może występować więcej niż jedna reszta cukrowa. Korzystnie występują dwie takie reszty cukrowe.

Związki wyjściowe i synteza niemodyfikowanych antagonistów LHRH są na przykład opisane w EPA 81 887 i 201 260 A.

Dalszymi korzystnymi polipeptydami są:

a) oksytocyna i wazopresyna, jak również ich pochodne, np. Lys8-wazopresyna i Orn8wazopresyna,

b) insulina,

c) czynnik uwalniający hormon wzrostu.

Sposobem według wynalazku korzystnie wytwarza się związki o wzorze 1, w którym P oznacza resztę biologicznie czynnego peptydu o wzorze Nh₂-P, przy czym grupa NH zajmuje położenie przy N-granicznym końcu lub przy bocznym łańcuchu peptydu P, X oznacza grupę o wzorze 30, który oznacza resztę redukującego mono-, di- lub oligosacharydu lub odpowiadającego kwasu glukuronowego lub aminocukru, albo X oznacza grupę o wzorze 31, który oznacza związany poprzez grupę -CH₂ z grupą -NH-biologicznie czynnego peptydu dezoksyrodnik ketozy lub odpowiadającego kwasu uronowego, powstałych w wyniku przegrupowania Amadori'ego aldozy lub odpowiadającego kwasu uronowego z wolną grupą aminową polipeptydu, albo X oznacza grupę o wzorze 32, który oznacza związany poprzez -CH₂- z grupą -NH- biologicznie czynnego peptydu dezoksyrodnik aldozy, powstałej w wyniku przegrupowania Heyns'a z wolną grupą aminową polipeptydu, albo X oznacza grupę o wzorze C4-CO-, w którym G4 oznacza resztę kwasu uronowego, polihydroksymono- lub dikarboksylowego, albo X oznacza grupy o wzorze 33, 34 lub 35, w których G'e, Ge, G'e oznaczają rodniki cukrowe, a Q', Q“ i Q' oznaczają grupy wiążące rodnik peptydowy z rodnikiem cukrowym oraz soli addycyjnych z kwasami i kompleksów tych pochodnych pod warunkiem, że 1) jeżeli w wyżej omówionych związkach o wzorze 1, X oznacza grupę o wzorze 30 lub G4-CO-, to P nie może stanowić rodnika o wzorze X'-Pre-Phe-Phe-Y'-Z', w którym X' i Z' oznaczają D-izomery naturalnych α-aminokwasów, a Y' oznacza naturalny σ-aminokwas, 2) jeżeli w wyżej omówionych związkach o wzorze 1 X oznacza grupę o wzorze 31, to P nie może stanowić rodnika peptydu gastrynowego, 3) jeżeli w związkach o wzorze 1 X oznacza grupę o wzorze 33, w którym Q' stanowi grupę o wzorze -CH-CO-L-Ala-D-izoGln, to P nie może oznaczać rodnika naturalnej CH3 somatostatyny, albo jeżeli Q' oznacza grupę o wzorze 36, w którym a oznacza liczbę 2-6, to P nie może oznaczać rodnika naturalnej insuliny.

Wytwarzanie związków wyjściowych oraz sposób według wynalazku można przeprowadzać w fazie ciekłej lub metodą syntezy na fazie stałej.

Sposób według wynalazku dogodnie przeprowadza się metodą syntezy na fazie stałej.

Opracowaliśmy szczególnie dogodną metodę wytwarzania peptydoalkoholi, w których przy C-końcu łańcucha peptydowego znajdują się dwie grupy alkoholowe lub jedna grupa alkoholowa i jedna tiolowa. Sposób szczególnie nadaje się do wytwarzania peptydoalkoholi, które na C-końcu zawierają rodnik treoninolu, serynolu lub cysteinolu.

Przykłady odpowiednich związków obejmują niektóre opisane tu związki somatostatyny.

Związki wytwarzane sposobem według wynalazku wykazują działanie farmakologiczne i mogą zatem być stosowane jako środki farmaceutyczne w celach leczniczych.

Aktywność związków wytwarzanych sposobem według wynalazku można obserwować w standardowych testach farmaceutycznych i biofarmaceutycznych. Związki te, podane doustnie lub w iniekcji, zwykle są co najmniej tak skuteczne jak peptydy niemodyfikowane (np. odpowiednie peptydy nie zawierające cukru). Zwykle są one lepiej absorbowane, łatwiej rozpuszczalne w wodzie i mają dłuższy czas działania.

Związ.ki wytwarzane sposobem według wynalazku są zatem wskazane do użycia w takich samych warunkach jak peptydy niemodyfikowane.

Związki wytwarzane sposobem według wynalazku można porównać z peptydami niemodyfikowanymi w standardowych testach na biodostępność.

157 156

Związki wytwarzane sposobem według wynalazku można wykryć w osoczu krwi przez dłuższy okres czasu po podaniu niż peptydy niemodyfikowane, co wykazano w standardowych testach na biodostępność.

Związki wytwarzane sposobem według wynalazku i niemodyfikowane peptydy można podawać na przykład psom w pojedynczej dawce, wystarczającej aby osiągnąć efekt terapeutyczny, doustnie lub dożylnie.

Stosuje się dawki, przy których peptydy lub ich metabolity są wykrywalne we krwi. Wykrywanie można prowadzić konwencjonalnym sposobem, np. techniką radioimmunologiczną.

W wyżej wzamiankowym teście stwierdzono na przykład 10-krotnie wyższe stężenie we krwi związku wytworzonego sposobem opisanym w podanym poniżej przykładzie IV, podanego doustnie, w porównaniu z oktreotydem.

Absolutna biodostępność związku według przykładu IV, podanego doustnie i dożylnie, zmierzona na podstawie AUC (powierzchnia pod krzywą) jest 5 razy większa niż biodostępność oktreotydu. Wydalanie po podaniu dożylnym trwa około 2,3 godzny w porównaniu z około 0,5 godziny dla oktreotydu.

Ponadto związki wytwarzane sposobem według wynalazku dogodnie są wydalane w większym stopniu przez nerki, co można obserwować w standardowych testach.

Wygłodzonym szczurom płci męskiej (225-375 g) podano doustnie wodę (50mI/kg). Po 30 minutach zwierzęta uśpiono np. Inactinem (100 mg/kg i p.). Do przewodu żółciowego i pęcherza podłączono kaniule. Osłonięto obie żyły szyjne. Do jednej żyły wprowadzono przez infuzję 5% glukozę z 1 % etanolu (5 ml/godz.), aby wywołać diurazę. Drugą żyłę wykorzystano do pobierania próbek krwi (0,5 ml) co godzinę w ciągu 4 godzin.

Związki wytwarzane sposobem według wynalazku i niemodyfikowane peptydy podawano podskórnie w dawce od około 10 do około 1000 mikrogramów/kg. Stężenie związku określano konwencjonalnym sposobem według np przez RIA.

W powyższym teście na przykład otrzymano następujące wyniki dla związku według przykładu IV i niemodyfikowanego peptydu H-D Phe-Cys-Phe-Dtrp-Lys-Thr-Cys-Thr-olu (oktreotydu) w dawce 10 mikrogramów/kg;

Procent wydalania przez Żółć Mocz

Związek wg przykładu IV 1,6 36

Oktreotyd 22 19

Podczas gdy oktreotyd jest wydalany zarówno w żółci jak i w moczu, związek według przykładu II jest głównie wydalany w moczu.

Poprawioną absorpcję związków wytwarzanych sposobem według wynalazku, podawanych doustnie, można określić następująco:

Związek wytwarzany sposobem według wynalazku i niemodyfikowany analog podaje się doustnie szczurom OFA (np. 10 mg/kg). Po określonym czasie np. po 15,30 i 60 minutach, pobiera się próbki krwi, które analizuje się na zawartość leku np. techniką RIA.

W teście tym stwierdzono na przykład, że związek według przykładu XLVI w dawce 10 mg/kg wykazuje o 50 do 100% wyższą absorpcję niż niemodyfikowany peptyd, oksytocyna. Wyniki są następujące:

Tabeli,.

Poziomy w osoczu szczura po doustnym podaniu. Wyniki podano w mg/ml 15 min. 30 min. 60 min.

oksytocyna 7,53 3,60 2,55 związek wg przykładu XLVI 11,79 6,98 ,,98

Aktywność farmakologiczną związków wytwarzanych sposobem według wynalazku można badać w standardowych testach farmakologicznych, np. po iniekcji, i w razie potrzeby, porównywać z aktywnością niemodyfikowanych peptydów, np. w zakresie skuteczności i długości działania.

157 156

Na przykład testy farmakologiczne przeprowadza się w celu zbadania działania związków wytwarzanych sposobem według wynalazku na hormony u zwierząt. Związki, które hamują wydzielanie hormonów mogą być testowane przez pomiar obniżenia poziomu hormonów we krwi.

Związki, które hamują wydzielanie GH (hormon wzrostu), zwłaszcza związki o wzorze 8, a szczególnie związki o wzorach 8a do 8f, i zmniejszają stężenie GH we krwi, można badać następująco:

Wygłodzonym rezusom (co najmniej 5) z rzędu naczelnych podano związek wytworzony sposobem według wynalazku w kawałku banana jako nośniku. Związek podano w dawce od około 0,1 mg/kg do około 10 mg/kg doustnie.

Krew pobrano z V. Saphena przez cewnik. Zmierzono stężenie GH we krwi przez RIA (techniką radioimmunologiczną).

W tym teście z rezusami stwierdzono na przykład, że związek według przykładu II w dawce 0,1 mg/kg obniżył wydzielanie GH co najmniej o 50% przez okres dłuższy niż 10 godzin, w porównaniu z 5 godzinnym okresem obniżonego wydzielania wywołanego przez niezmieniony peptyd - oktreotyd.

Inny test przeprowadzono następująco. Szczurze osobniki męskie zdekapitowano i zebrano krew po 1 godzinie od podania związku hamującego wydzielanie GH w kilku logarytmicznie rozłożonych dawkach. Poziom GH w surowicy oznaczono techniką RIA. W teście tym związki te wytwarzane sposobem według wynalazku są aktywne w dawkach od około 0,02 do około 30 mikrogramów/kg, podawane podskórnie. W tym teście określono np.,że związki według przykładów III, IV, XXIII i XXVI, podane podskórnie, wykazują następujące wartości ID5o: 0,045,0,190, 0,3 i 0,2 mikrograma/kg odpowiednio porównane z ID50 dla naturalnej somatostatyny uzyskanym w tym samym teście, podanej podskórnie w dawce 93 mikrogramy/kg (ID50 określa ilość związku potrzebną do obniżenia zawartości GH o 50% w porównaniu z poziomem u zwierząt kontrolnych, którym nie podano badanych związków).

W odróżneniu od naturalnej somatostatyny, związki wytwarzane sposobem według wynalazku hamujące wydzielanie GH są jeszcze wysoce aktywne w tym teście przez długi okres czasu (np. 6 godzin). Działanie tych związków redukujące poziom GH obserwowano także po doustnym podaniu szczurom płci męskiej, którym wszczepiono estradiol. W teście tym zaobserwowano stosunkowo małe zmiany w poziomie GH. Test przeprowadzono następująco:

Pętelkę (o długości 50 mm i średnicy 3 mm) z silasticu zawierającą 50 mg estradiolu wszczepiono pod skórę grzebietową szczurom płci męskiej o wadze około 300 g, uśpionym eterem. W różnych odstępach czasu (1 do 6 miesięcy później) powtórnie wykorzystano te zwierzęta do testów. Substancję testowaną podawano podskórnie albo doustnie. Bezpośrednio przed jak również w różnych odstępach czasu po podaniu substancji pobierano około 0,8 ml krwi ze splotu retroorbitalnego. Krew odwirowano i oznaczono w osoczu poziom GH techniką radioimmunologiczną.

Związki wytwarzane sposobem według wynalazku podawane doustnie są bardziej aktywne niż odpowiednie peptydy niemodyfikowane, nawet po kilku godzinach. ID50 dla każdego ze związków według przykładu III i IV jest około 17 do 40 razy niższe niż ID50 dla niemodyfikowanego peptydu oktreotydu. Otrzymano następujące wyniki:

ID50 p. o. mikrogramy/kg Związek wg przykładu XXIII 500

Związek wg przykładu XXVI 25

Oktreotyd 1400

Związki wytwarzane sposobem według wynalazku są zatem wskazane do stosowania w leczeniu chorób, gdzie pożądane jest hamowanie wydzielania GH. Główne wskazania obejmują cukrzycę zapobieganie i leczenie choroby naczyń i rozrostowego zwyrodnienia siatkówki, jak również akromegalii.

Związki wytwarzane sposobem według wynalazku hamujące wydzielanie GH, hamują także wydzielanie pankreatyny, co można wykryć w testach na zwierzętach.

Można wykorzystać metodę opisaną w Scand. J. Gastroint. 6, 423 (1975) przez S. J. Konturek's i in.

Związki wytwarzane sposobem według wynalazku hamujące wydzielanie GH hamują także wydzielanie kwasu żołądkowego i zwiększają pH soków żołądkowych. Aktywność tych związków

157 156 obserwuje się np. w następującym teście: Wygłodzonym szczurom z wszczepioną do żołądka przetoką podawano przez sondę żołądkową związki wytwarzane sposobem według wynalazku, hamujące wydzielanie GH w dawce od około 0,05 mg/kg do około 5 mg/kg. Po 1 godzinie otwarto przetokę. W ciągu 30 minut zbierano sok żołądkowy. Zanotowano objętość zebranego soku i oznaczono stężenie kwasu.

W wyżej opisanym teście związek według przykładu IV zwiększył pH do 6-8 w ciągu 3,5 godziny. Oktraotyd zwiększył pH do 6-7 tylko przez 2 godziny. Związek według przykładu IV jest co najmniej 60 razy bardziej aktywny niż cymetydyna w tym teście.

Związki wytwarzane sposobem według wynalazku, hamujące wydzielanie GH, zwłaszcza związki o wzorze 8, są zatem wskazane do stosowania w leczeniu zaburzeń żołądkowo-jelitowych, np. do leczenia wrzodów trawiennych, żołądkowo-jelitowych krwotoków, ostrego zapalenia trzustki i guzów żołądkowo-jelitowo-trzustkowych (np. wysypiaki, guzy „vipomas“, „glucagonomas“ itd).

Związki wytwarzane sposobem według wynalazku hamujące wydzielanie GH, hamują także proliferację i/lub keratynizację komórek naskórkowych, a zatem wskazane są do stosowania w leczeniu schorzeń dermatologicznych, które są związane z patologiczną proliferacją i/lub keratynizacją komórek naskórkowych, zwłaszcza w leczeniu łuszczycy.

Ponadto związki te są przeznaczone do leczenia zwyrodniającej demencji starczej, także typu Alzheimera (SDAT) lub do leczenia powtarzających się bólów głowy.

We wszystkich tych zastosowaniach wskazana dawka dzienna wynosi od około 2 mikrogramów do 20 miligramów związków wytwarzanych sposobem według wynalazku hamujących wydzielanie GH. W razie potrzeby związki można podawać w dawkach podzielonych 2 do 4 razy dziennie w postaci dawek jednostkowych lub w razie potrzeby w postaci o powolnym uwalnianiu. Takie dawki jednostkowe mogą zawierać od około 0,5 mikrogramów do 10 mg.

Pochodne cukrowe kalcitoniny i analogów lub pochodnych kalcitoniny, wytwarzane sposobem według wynalazku, a szczególnie pochodne o wzorze 10 zmniejszają poziom wapnia w osoczu. Ponadto są one funkcjonalnymi antagonistami parathormonu i wywierają korzystne działanie na równowagę wapniową w kościach. Aktywność hipokalcemiczną tych związków można mierzyć znanym sposobem, np. według metody A. Azria i in. przedstawionej w Calcitonin 1984 Symposium, 24 października, Mediolan i opublikowanej jako „Short Communication w „Current Clinical Practice Series nr 43, Excerpts Medics 1986, str. 104. W metodzie tej stosowano selektywną elektrodę dla jonów Ca²⁺, dzięki czemu można było mierzyć w sposób ciągły zawartość jonów wapnia we krwi młodych królików lub psów. Związki podawano dożylnie w dawce od około 0,1 do około lOmikrogramów/kg, np. dostosowując do około 1 międzynarodowej jednostki na kg. Pomiary prowadzo przez 5 godzin i obliczono AUC „powierzchnię pod krzywą.

Związki można także badać w innych testach, np. w hipokalcemicznych standardowych testach wg M. Kumare i in., J. Endocrinology (1965), 33, str. 469, na szczurach przy różnych dawkach związków wykazujących hipokalcemiczną aktywność 300 do 600 międzynarodowych jednostek na mg hipokalcemicznych związków wytwarzanych sposobem według wynalazku.

Stwierdzono na przykład, że każdy ze związków według przykładu XXXIX i XL podany dożylnie psom w dawce 5 mg/kg, wykazuje aktywność w czasie dużo dłuższym niż niemodyfikowany peptyd. W teście tym po 3 godzinach zaobserwowano 15 do 18% zmniejszenie poziomu wapnia we krwi dla związków C i D; po 6 godzinach zmniejszenie poziomu wapnia przez niemodyfikowany peptyd nie było wykrywalne, podczas gdy zmniejszenie poziomu wapnia przez związki z przykładów XXXIX i XL było jeszcze takie jak po 3 godzinach.

Związki hipokalcemiczne wytwarzane sposobem według wynalazku są zatem wskazane do stosowania we wszystkich przypadkach, w których pożądane jest zmniejszenie poziomu wapnia w osoczu lub wpływ na metabolizm kości, np. hiperkalcemia w wyniku braku endogennej tyrokalcitoniny wynikającego z utraty tkanki tarczycy lub nadczynności przytarczyc. Są one także wskazane we wszystkich przypadkach chorób kości, w których występuje zwiększona skłonność do złamań lub w których pożądne jest zatrzymanie wapnia w kościach, np. zrzeszotowienie kości wszystkich rodzajów (np. poklimakteryjne, pourazowe, spowodowane przez leczenie kortykosteroidami lub inaktywację, przez choroby złośliwe itd.), złamania, rozmięknienie kości, nieprawidłowy rozwój kości wywołany krzywicą i chorobami nerek, ból, np. ból w kościach w związku z zrzeszotowie157 156 17 niem, choroby zwyrodnieniowe nerwów, choroba Paget'a oraz w połączeniu z leczeniem fosforanem wapniowym.

W powyższych zastosowaniach związanych z wapniem wskazana dawka dzienna wynosi od około 5 do około 1500 jednostek międzynarodowych i może być podawana jako jedna dawka dziennie lub w razie potrzeby, co 2 do 3 dni.

Związki wytwarzane sposobem według wynalazku, które stanowią cukrowe pochodne LHRH lub jego analogów, hamują wydzielanie hormonu luteinizującego, np. co wykazano przez hamowanie owulacji u zwierząt.

Test przeprowadzono według M. Marko i E. Fluckiger, Experientia 30, 117-4-1176 (1974):

Dorosłe szczury płci żeńskiej szczepu Ivanovas Wistar (Sprague Dawley, Iva:SDIV, 200-250 g) trzymano w standardowych warunkach: 14 g światło (od 4 do 18 godziny) 24°C, wilgotność względna 55-60%, pożywienie i woda ad libitum.

Zwierzętom o regularnych 4-dniowych cyklach wstrzykiwano podskórnie lub podawano doustnie badany związek w szczycie fazy estrogenowej o 13,00 godzinie. Następnego dnia o godzinie 9 rano szczury zabito i policzono jajeczka na obu trąbkach Falloppia przy użyciu mikroskopu rozdzielczego. Tylko w przypadku, gdy nie znaleziono żadnego jajeczka, uważano, że owulacja jest zahamowana. Określono także średnią liczbę jajeczek przypadających na owulującego szczura w każdej badanej grupie.

Na ogół związki te wytwarzane sposobem według wynalazku są skuteczne w zakresie od około 0,0005 do około lOmg/kg. Na przykład związek według przykładu XLV jest aktywny w dawce 0,01 mg/kg, s. c.

Działanie hamujące wydzielanie hormonu luteinizującego związków wytwarzanych sposobem według wynalazku badano także w innym teście in vitro:

Kultury komórek przysadkowych spreparowano według metody Vale'a (W. Vale i G. Grant: Methodes in Enzymology 37, 82-93 /1975/) jak opisane uprzednio (M. Marko i D. Romer: Life Sciences, 33, 233-240 /1983/). Pierwotne kultury utrzymywano przez 4 dni w inkubatorze w 37°C. Następnie komórki przemyto i inkubowano przez 3 godziny w 1ml ośrodka zawierającego LHRH lub badany związek. Przy końcu inkubacji usunięto supernatant i oznaczono LH techniką radioimmunologiczną specyficzną dla LH. W teście tym stwierdzono, że zwykle badane związki są skuteczne w hamowaniu wydzielania LH indukowanego przez LHRH w sposób zależny od dawki, w zakresie stężeń od około 10”¹² do około 10_⁷M.

We wszystkich zastosowaniach związanych z LHRH wskazana dawka dzienna związków wytwarzanych sposobem według wynalazku jest w zakresie od około 2 mikrogramów do 20 mg związku. W razie potrzeby związki można podawać w dawkach podzielonych 2 do 4 razy dziennie w postaci dawki jednostkowej, w razie potrzeby, w postaci o przedłużonym działaniu. Takie dawki jednostkowe mogą zawierać od około 0,5 mikrograma do 10 mg.

Na przykład dla związku według przykładu II wskazana dawka wynosi 3 do 10 mg trzy razy dziennie, np. doustnie dla wrzodowców lub cukrzyków lub do leczenia akromegalii.

Związki wytwarzane sposobem według wynalazku można podawać dowolnym sposobem, np. dojelitowo, np. doustnie, np. w postaci roztworów do picia, tabletek lub kapsułek, donosowo, np. w postaci proszków lub cieczy w aerozolu i maści lub pozajelitowo, np. w postaci roztworów lub zawiesin do iniekcji.

Odpowiednie dawki związków wytwarzanych sposobem według wynalazku przy szczególnym sposobie podawania, np. donosowo lub doustnie, można ustalić na drodze prób na biodostępność, w których stosuje się tę samą substancję wstrzykiwaną dożylnie, domięśniowo lub podskórnie. Zwykle dawki dzienne do podawania doustnego są około 10 do około 100 razy wyższe niż dawki odpowiednie do wstrzyknięć dożylnych lub podskórnych.

Związki wytwarzane sposobem według wynalazku można podawać w dowolnej farmaceutycznie dopuszczalnej postaci, np. w postaci wolnej, np w postaci wolnej zasady lub, gdy związek jest kwasem, w postaci wolnego kwasu lub w postaci farmaceutycznie dopuszczalnej soli. Sól może na przykład stanowić sól addycyjna z kwasem lub, gdy związek jest kwasem, farmaceutycznie dopuszczalna sól kationowa. Związki można także podawać w postaci kompleksu. Związki mogą być dodatkowo lub alternatywnie w postaci solwatu, np. hydratu.

157 156

Związki te wytwarzane sposobem według wynalazku, wykazują taką samą aktywność w każdej z tych postaci.

Ze związków wytwarzanych sposobem według wynalazku wraz z co najmniej jednym farmaceutycznym nośnikiem lub rozcieńczalnikiem można wytwarzać konwencjonalnym sposobem środki farmaceutyczne.

Roztwór w ampułkach do picia lub do iniekcji może zawierać na ml 0,5 mg związku według przykładu IV w postaci octanu, 11,45 mg kwasu cytrynowego, 6,32 mg NaOH, 4,5 mg NaCl.

Związki wytwarzane sposobem według wynalazku mają wskazane powyżej zastosowanie, które obejmuje obniżanie wydzielania GH, leczenie cukrzycy, zmniejszanie wydzielania żołądkowego i leczenie akromegalii przez związki podobne do somatostatyny.

W poniżej przedstawionych przykładach wszystkie temperatury podano w stopniach Celsjusza i niekorygowane wartości [ct]d²⁰. Stosowano następujące skróty:

AcOH = kwas octowy; Boc = tert-butyloksykarbonyl; Bu* = tert-butyl; DCCI = dicykloheksylokarbodiimid; DMF = dimetyloformamid; Fmoc = 9-fluorenylometoksykarbonyl; MeOH = metanol; NEt3 = trietyloamina; Thr-ol = rodnik treoninolu = CH3-CHOH-CH(CH2OH)-NH; TFA = kwas trifluorooctowy; HOBT = N-hydroksybenzotriazol; hpGRF = czynnik uwalniający ludzki trzustkowy hormon wzrostu; HOSu = imid kwasu N-hydroksybursztynowego.

Wszystkie peptydy otrzymano jako polioctany-polihydraty z zawartością peptydu 70 do 90%.

Analiza metodą cieczowej chromatografii ciśnieniowej wykazała, że peptydy zawierają mniej niż 5% innych peptydów.

Czynnik „F“ wymieniany w następujących przykładach, określa zawartość peptydu w otrzymanych produktach (F = 1 odpowiada 100% zawartości peptydu). Różnice do 100% obejmuje kwas octowy i wodę [(1-F')X 100].

Wszystkie cukry mają konfigurację a, jeśli nie określono inaczej. Deoksy — Dezoksy.

Przykład I. Wytwarzanie oktreotydu (— SMS).

1) Wprowadzenie acetalowej grupy kotwiczącej (N-CF3CO-treoninol acetal kwasu p-formylofenoksyoctowego).

Do 200 ml metanolu mieszanego w strumieniu azotu, dodano 105 g (1,0 mmol) L-treoninolu. Otrzymano przezroczysty roztwór. Do mieszaniny w temperaturze 0°C dodano roztwór 200 ml estru metylowego kwasu trifluorooctowego w 250 ml metanolu. Mieszaninę utrzymywano w temperaturze około 10°C chłodząc w łaźni lodowej.

Po 1,5 godzinie w mieszaninie nie wykryto wolnego treoninolu. Po zatężeniu w 40°C otrzymano białą krystaliczną pozostałość. Pozostałość rozpuszczono w 200 ml octanu etylowego w 70°C i wytrącono dodatkiem heksanu. Mieszaninę oziębiono do 0°C, przemyto heksanem i wysuszono w temperaturze pokojowej. Otrzymano N-trifluoroacetylotreoninol.

50,3 g (0,25 mola) otrzymanego produktu rozpuszczono w 1,251 tetrahydrofuranu i wkroplono 75 ml trimetylochlorosilanu. Bezpośrednio potem dodano mieszaninę 70 ml trietyloaminy i 250 ml tetrahydrofuranu. Utworzyła się biała zawiesina, którą mieszano przez 4 godziny. Mieszaninę przesączono i odparowano przesącz w 40°C uzyskując olej.

Olej rozpuszczono w 1,51 chlorku metylenu i potraktowano 90,4 g kwasu p-formylofenoksyoctowego w temperaturze pokojowej. Dodano 9 ml estru trimetylosilowego kwasu trifluorometanosulfonowego. Mieszaninę mieszano przez 24 godziny w temperaturze pokojowej, po czym przesączono i przemyto dokładnie pozostałość chlorkiem metylenu.

Przesącz zatężono w 40°C i otrzymano pomarańczowo-czerwony żywiczny produkt, który poddano chromatografii na żelu krzemionkowym. Eluowano octanem etylowym. Po zatężeniu odpowiednich frakcji otrzymano związek o czystości 97% (chromatografia cieczowa ciśnieniowa).

2) Budowanie chronionego oktapeptydu.

17,2 g aminometylowanego polistyrenu (Brand Dow 0,7% wag. N, co odpowiada 0,5 mmola grup aminometylowych na g żywicy) zawieszono w 80 ml układu chlorek metylenu (DMF 4:1. Stopniowo dodawano 4,17g produktu końcowego z etapu 1), l,6g HOBT i 4,0g DCCI. Po 2 godzinach mieszania w temperaturze pokojowej wynik testu Kaisera był negatywny. Mieszaninę przesączono i przemyto. Przemytą żywicę zawieszono w 100 ml tetrahydrofuranu i metanolu 3:1 i potraktowano porcjami 10,4 g borowodorku sodowego. Mieszaninę mieszano przez 6 godzin w

157 156 temperaturze pokojowej, przesączono i przemyto żywicą. Żywicę zawieszono w układzie chlorek metylenu (DMF 4:1. Dodano 5,5g Fmoc-Cys/S-t-Bu)OH, l,74g HOBT i 3,6g DCCI. Grupę ochronną Fmoc odszczepiono za pomocą piperydyny (2 X 20 minut - czas kontaktu).

Analogicznym sposobem, w następujących po sobie cyklach, sprzęgano N-Fmoc chronione aminokwasy stosując HOBT/OCCI-ThrOH; Lys(Boc)-OH, D-TrpOH, Phe-OH, Cys(S-tBu)OH i D-Phe-OH i otrzymano Fmoc chroniony oktapeptyd na żywicy. Końcowe obciążenie 0,26 mmola/g.

3) Utlenianie i odszczepianie.

Wytworzoną żywicę zawieszono w 100 ml układu trifluoroetanol/chlorek metylenu 1:1 i potraktowano 50 ml tributylofosfiny. Mieszaninę mieszano przez 70 godzin w temperaturze pokojowej. Mieszaninę przesączono, przemyto i potraktowano 100 ml mieszaniny 1:1 tetrahydrofuranu i IN roztworu aminooctanu. Dodano 1.1 ml 30% wodnego roztworu nadtlenku wodoru. Mieszaninę mieszano przez 24 godziny w temperaturze pokojowej. Żywicę przemyto. Mieszaninę potraktowano 20 ml kwasu trifluorooctowego, 80 ml chlorku metylenu, 10 ml wody i 2 ml tioanizolu. Mieszaninę mieszano przez 2 godziny, po czym przesączono i przemyto kwasem trifluorooctowym i chlorkiem metylenu. Do przesączu dodano 200 ml eteru dietylowego. Wytworzony osad odsączono. Pozostałość rozpuszczono w wodnym buforze i zdemineralizowano np. stosując Duolite. Roztwór wysuszono przez zamrożenie i otrzymano związek tytułowy w postaci octanu.

Sposobem opisanym w przykładzie I wytwarza się N -[a-glukozylo(l-4)-deoksyfruktozylo]SMS z tym, że w ostatnim etapie sprzęgania zamiast (D)-Phe-OH stosuje się N -[ff-glukozylo(l-4)deoksyfruktozylo]-(D)-Phe-OH, który z kolei wytwarza się sposobem opisanym w przykładzie II. W analogiczny sposób można otrzymać wszystkie związki wymienione w poniższych przykładach III-LIII.

Przykład II. Wytwarzanie NA[tz-glukozy'lo(l-4j-deoksyfruktozyloj-SMS.

Sposobem przedstawionym w przykładzie I wytworzono 393 g oktapeptydu związanego z żywicą. Grupy ochronne cysteiny usunięto na drodze redukcji. Peptyd związany z żywicą utleniono do cyklicznego oktapeptydu nadtlenkiem wodoru w mieszaninie tetrahydrofuran/woda.

Po przemyciu w tetrahydrofuranie, a następnie DMF, żywicę z peptydem wytrząsano w 3600 ml mieszaniny DMF/AcOH (8:1). Zawiesinę potraktowano 526 g D( + )-maltozy w postaci monohydratu. Mieszaninę ogrzano do 60°C i mieszano przez 18 godzin w tej temperaturze.

Mieszaninę ochłodzono i odsączono żywicę z peptydem i sukcesywnie przemywano DMF i metanolem, a następnie chlorkiem metylenu. Peptyd odszczepiono od żywicy w ciągu 1 godziny mieszaniną 2900 ml chlorku metylenu i 716 ml kwasu trifluorooctowego ze śladami wody.

Następnie mieszano przesącz, zadano 597 g węglanu sodowego, mieszano przez 30 minut i odsączono. Pozostałość przemyto chlorkiem metylenu i metanolem. Przesącz zatężono do sucha. Odmineralizowano stosując kolumnę wypełnioną polistyrenem nie zawierającym grup funkcyjnych, takim jak Duolite lub materiałem do ciśnieniowej chromatografii cieczowej z odwróconymi fazami, takim jak żel krzemionkowy potraktowany silikonem i zawierającym grupy długołańcuchowego alkoholu tłuszczowego (np. Labomatic, Szwajcaria, Brand HB-SIL-18-20-100). Otrzymano czysty związek tytułowy.

Analogicznie wytwarza się związki wymienione w przykładach III i V-LIII.

Każdy z łańcuchów peptydowych z przykładów III-LIII wytwarza się w sposób etapowy zgodnie ze znaną syntezą peptydów w fazie ciekłej lub w fazie stałej, przez wprowadzanie aminokwasu m<ciyfikowanegc żądaną resztą kwasową w taki sposób, że otrzymuje się żądaną sekwencję aminową.

Tak więc, związki z przykładów III i V-XXXVIII można wytwarzać analogicznie do syntezy peptydu w fazie stałej opisanej w przykładzie I, z tą różnicą, że jako ostatni aminokwas stosuje się z DPhe modyfikowaną odpowiednią resztą cukrową, ewentualnie w postaci zabezpieczonej (Lys modyfikowana w położeniu E przez odpowiednią resztę cukrową jest również stosowana do wytwarzania związków z przykładów XVI i XVII).

Modyfikowany odpowiednią resztą cukrową aminokwas stosowany jako związek wyjściowy w procesie według wynalazku można wytwarzać w sposób opisany w przykładzie II dla wprowadzania reszty cukrowej do żądanego peptydu, stosując te same warunki reakcji dla aminokwasu, jakie opisano dla peptydu.

157 156

Przykład III. Octan N* -/3-deoksyfruktozyIo-DPhe-Cys-Phe-Dtrp-Lys-Thr-Cys-olu o wzorze 37.

[σ]²%: -31,3° (c = 0,52 w HOAc 95%) F: 0,88.

Przykład IV. NH<a-glukozylo(l-4)-deoksyfruktozylo]-SMS o wzorze 38, w którym SMS oznacza rodnik peptydowy -DPhe-Cys-Phe-Dtrp-Lys-Thr-Cys-Thr-oL

Dla powyższego związku w postaci octanu [a]²⁰D — -7,9° (c = 0,71 w 95% AcOH) F: 0,91.

Przykłady. N)'-[α-glukozylo(--4)-α-glukozf-o (l-4)-/3-deoksyrruktozylo]-SMS o wzorze 39, w którym SMS ma znaczenie określone powyżej. Dla związku w postaci octanu [ct]²⁰d| = + 11,3° (c = 0,71 w 95% AcOH), F: 0,78.

Przykład VI. -kwas rruStoruranouranowf-SMS o wzorze 40, w którym SMS ma znaczenie określone powyżej. Dla związku w postaci octanu [α]²% = -29,4° (c = 0,34 w 95% AcOH), F: 0,88.

^Prz^ykła^{d VII.} NHeo^sorboz^o-SMS o wzorze ^41, w któr^ym ^SMS oznacza ro^dni^k określony powyżej. Dla związku [ćz]2°d = -30,4° (c = 0,50 w 95% AcOH), F: 0,85.

Przykład VIII. N)-[O^^-ID-^1iHs ozylo-f M^deoksyfruktozy lo]-SMS o wzorze 42, w którym SMS ma wyżej określone znaczenie. Dla związku w postaci octanu [σ]²°ο = -28,1° (c = 0,47 w 95% AcOH), F: 0,81.

Przykład IX. N‘^ć-L-(-)-deoksfrruktozylo-SMS o wzorze 43, w którym SMS ma wyżej określone znaczenie. Dla związku w postaci octanu [α]2% = -20° (c = 0,46 w 95% AcOH), F: 0,91.

Przykład X. hrZ-[O-/^-I^--^ll^l^(^;^Ą^ll^(^-6)-^(^^^^s^:rruktozyloj-SMS o wzorze 44, w którym SMS ma wyżej określone znaczenie. Dla związku w postaci octanu [σ]2°₀ = -23,5° (c = 0,46 w 95% AcOH), F: 0,76.

Przykład XI. N I[Ό-/}-D-galaktozflo-(l-4)-deoksyrruktozylo]-SMS o wzorze 45, w którym SMS ma wyżej określone znaczenie. Dla związku w postaci octanu [σ]2% = -29,3° (c = 90,55 w 95% AcOH), F: 0,83.

Przykład XII. N -[O-α-galaktozyłoI(--6)-deoksyrruktozylo]-SMS o wzorze 46. Dla związku w postaci octanu [α]2% = + 8,4° (c = 0,5 w 95% AcOH), F: 0,76.

Przykład XIII. [N-(--deoksy-DIrruktozylo)-Tyr3]-SMS o wzorze 47. Dla związku w postaci octanu [a]²⁰D = -32,2° (c = 0,9 w 95% AcOH), F: 0,87.

Przykład XIV. [NI(α-D-glukopiranozylo--l-4)-l-deoksfrruktozflo), Tyr3]-SMS o wzorze 48. Dla związku w postaci octanu [σ]²°ο = -4,7° (c = 1,0 w 95% AcOH), F: 0,81.

Przykład XV. Związek o wzorze 49; [at]2°D = -12,9° (c= 1,0 w 95% AcOH), F: 0,91.

Przykład XVI. Związek o wzorze 50, w którym R oznacza grupę o wzorze 51; [α]2% = -42,4° (c = 0,37 w 95% AcOH), F: 0,83.

Przykład XVII. Związek o wzorze 52, w którym R oznacza grupę o wzorze 53, w postaci octanu; [σ]2% = -9,3° (c = 0,41 w 95% AcOH), F: 0,84.

Przykład XVIII. !muStoz.ylo-6Ifosforan-SMS o wzorze 54. Dla związku w postaci octanu; [at]2°D = -19,5° (c= 1,0 w 95% AcOH), F: 0,89.

Przykład XIX. Związek o wzorze 55; [a]2OD = -31,8° (c= 1,0 w 95% AcOH).

Przykład XX. N¹)Ideoksfrruktozflo-(D/Phe-Cys) COC-(CH3)3 (-Phe-(D)-Trp-Lys-ThrCys[COC(CH3)3]ThrIol [σ]²% = -15,3° (c= 1,0 w 95% AcOH), F: 0,88.

Przykład XXI. 2-[(D)PheICfs-Phe-(D)Trp-Lfs-Thr-Cys-Thr-ol]-2-deoksy-D-glukoza o wzorze 56. [a]²⁰0 = -6,7° (c = 0,3 w FIOAc 95%), F = 0,73.

Można także otrzymać drugi produkt stanowiący mieszaninę izomerów 1:1 o wzorze 57 i 58, wykazujących odwróconą konfigurację przy węglu C2 grupy węglowodanowej.

Przykład XXII. 2-[Tyr3-SMS]-2-deoksy-D-glukoza o wzorze 59. F: 0,95.

Przykład XXIII. Amid kwasu glukuronowego i HIDPhe-Cfs-PheIDTIp-I..f's-ThrICfsThr-olu o wzorze 60. Dla związku w postaci octanu [α]2% — -2,9° (c —1,0 w 95% AcOH). [ct]2°d — -29,2° (c = 0,48 w 95% HOAc), F: 0,85.

Przykład XXIV. Amid kwasu chinowego i H-DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys-Thr-CfSIThr-olu o wzorze 61. [ar]²⁰D = -50° (c = 0,44 w 95% AcOH), F: 0,97.

Przykład XXV. Amid kwasu sjalowego i H-DPhe-Cfs-Phe-DTrp-Lfs-Thr-Cys-Thr-olu o wzorze 62 [a]2% = -60,8° (c = 0,6 w 95% AcOH), F: 0,95.

157 156 21

Przykład XXVI. N*-(O-J-D-glukozylo-oksyacetylo)-DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys-Thr-CysThr-ol o wzorze 63. Dla związku w postaci trifluorooctanu [ct]²⁰d — -39,2° (c = 0,60 w 95% HOAc), F: 0,91.

Prz^ykł^ad XXVII. NOcO-JDD-galaktozylo-oksyacetyloTSMS ^o wm™ 64; [a]²⁰D = -37^,5° (c = l w 95% AcOH), F: 0,95.

Przy kład XXVIII. iNOO-Z-cclooii)zylo-okssyicetylo)-SMS o wzorze 65; [cr]²°D — -32,5° (c = l w 95% AcOH), F: 0,91.

Przy kład XXIX. N”C(O-J--D)-g-ukozylooksyizobutyrylo)-SMS o wzorze 66; [ar]²°D = -32,9° (c= l w 95% AcOH), F: 0,93.

Przykład XXX. N*-(0-ί;I-(D)-^glukozylo-CI((L)-oksyioowalerylo)-SMS o wzorze 67; [σ]²°ο I = -44,3° (c=-w 95% AcOH), F: 1,00.

Przykład XXXI. [N-acetylomuramylo-(D)Phe-¹]-SMS o wzorze 68; [a]2°D = -15,4° (c = 0,13 w 95% AcOH), F: 0,9.

Przykład XXXII. /^-I^-^llu^i^^^^dl^^tiokarbamoilo-SMS o wzorze 69. [ct]²°d = -48,5° (c = 1w 95% AcOH), F:l.

Przykład XXXIII. CelebiozylotiokarbamyloISMS o wzorze 70; [α]²% — -4,3° (c = 1w 95% AcOH), F: 0,87.

Przykład XXXIV. J-D-glukozylokarbamoilo-SMS o wzorze 7L; [<a]²°D — -39,9° (c = 1 w 95% AcOH), F: 0,81.

Przykład XXXV. Celebiozylokarbam-til--SMS o wzorze 72; [a]20D = -37,9° (c = 1 w 95% AcOH), F: 0,85.

Przykład XXXVI. 1-Deoksy-D-sorbitylo-SMS o wzorze 73. [a]20D = -17,6° (c= 1 w 95% AcOH), F: 0,82.

Przykład XXXVII. α-D-g-ukozylo(l-4)-deoksysorbitylo-SMS o wzorze 74; [a]2°D— + 1,6° (c= l w AcOH), F: 0,9.

Przykład XXXVIII. 1,2-dideoksy-sorbitylo-SMS o wzorze 75. [ar]2°D = -25,5°(c = 1 w 95% HOAc), F: 0,83.

Przykład XXXIX.N -izokaproilo-des(l-4)-[Ala⁷,Nε-(I-deoksyfruktozylo)-Lys1¹’'^l8]kalciI tonina łososia o wzorze 76, w którym R oznacza grupę o wzorze 77. Dla związku w postaci polioctanu polihydratu [«]2Od = -34,8° (c = 0,73 w 95% Ch3COOH), F: 0,93. FAB spektroskopia mas 3407 (MH+).

^Prz^ykła^d XL. tfOzokapro^-des-iM—Ala⁷’ ^Ne-(a-^D-^glu^koz^ylo-(^l^^⁴^)-^eok^s^yfruk1^oz^ylo)-Lys1’1⁸ (kalcitonina łososia o wzorze 78, w którym R oznacza grupę o wzorze 79. Dla związku w postaci polioctanu, polihydratu; FAB spektroskopia mas: 3730,9 (MH+): [ct]2°d = -15,2° (c = 0,16 w 95% AcOH), F + 0,97.

^Prz^ykład ^XU. O-izokapiOUo-fNL-- ¹1^deo^ks^zfru^ktoo^ylo)-^Lys⁷]I^kalcitonina tososia (5^2)amid o wzorze 80; [a]2% = -40,0° (c = 0,27 w 95% AcOH), F: 0,84.

Przykład XLII. N*, Lys^-Nf, Lys1⁸N£-tris-(l-deoksyfruktooylo)-kalcitonina łososia o wzorze 81, w którym R oznacza grupę o wzorze 82; [α]²% = -5,3° (c — 0,38 w 95% AcOH), F: 0,75.

^Prz^ykła^d XUIL N‘'^--izokapro^tlo-det(l-4--[^N -CI(^--deo^ks^yfruktoz^ylo)-L^ys⁷’'^l'^l’^1B]ka^-citonina łososia-(5-32)amid o wzorze 83, w którym R oznacza grupę o wzorze 84. [a]2°D = -37,4° (c = 0,155 w 95% AcOH), F: 0,84.

Przykład XLIV. ΓΤ -chinoilo-[Ala⁷]-kalcitonina łososia-(5-32)-amid o wzorze 85; [a]2% = 35,7° (c = 0,37 w 95% AcOH), F: 0,88.

Przykład XLV. N*-chinolino-[Ala7]kalcitonina łososia-(4-32)-amid o wzorze 86; [α]2θο — -39,3° (c = 0,29 w 95% AcOH), F: 0,89.

Przy kład XLVI. [NIdeoksy-fruktozylo-Cys1]Ioksztocyna o wzorze 87. [a]²°D = -23° (c = 0,32 w 95% HOAc), F: 0,95.

Przykład XLViI. Związek o wzorze 88: [σ]2% = -25° (c = 0,5 w 95% AcOH), F: 0,83.

Przykład XLVIII. N«n, N<^B\ Nε^B2⁹-tris(-IdeoksyIfruktooylo).porcyno-insulina [σ]2θο| = 56,3° (c = 0,5 AcOH), F: 0,88.

Przykład XLIX. , Lys^, Ng, Lys21-Nf -tris-(-Ideoksy-fruktooylo)-(D[Ala²]-hpGRF-(-29)-NH2 o wzorze 89, w którym R oznacza grupę o wzorze 90; [a]2°D = -5,6° (c — 0,2 w 95% AcOH), F: 0,82.

157 156

Przykład L. N< Ne-bis(-deoksyfruktozylo)Lys-wazopresyna o wzorze 91, w którym R oznacza grupę o wzorze 92. [ćx]²°d = -52° (c = 0,5 w 95% HOAc), F: 0,84.

Przykład LI. Związek o wzorze 93. [a]²°D — -36° (c = 0,5 w 95% AcOH), F: 0,86. Przykład LII. Związek o wzorze 94. [a]²⁰D = -32° (c = 0,5 w 95% AcOH), F: 0,94. Przykład LIII. Związek o wzorze 95, w którym R oznacza grupę o wzorze 96. [ct]2°d — 22,6° (c = 0,5 w 95% AcOH), F: 0,63.

157 156

R- (D)Phe(jpC ) -(D)Phe(pCl)-(D)Trp-Ser- TyrR

I

- (D) Lys- Leu - Arg- Pro - (D) Ala - NH2

Wzór 95

Ac-(D)Ph^(f^(^l^-(D)Ph^e(^pCl)-(D)Trp-Ser-L^ys(N^e) -

- (D) Phe -Leu -Arg - Pro-(D )Ala -NH2 · CH3COOH Wzór 93 (D)Phe(pCl)-(D)Phe(pCl)-(D)Trp-Ser-Tyr-(D)Phe

-Leu-Arg-Pro-(D)Ala-NH2 · CH3COOH

Wzór 94

Iji

R-Cys-Tyr-Phe-Gln-Asn-Cys-Pro-Lys-Gly-NH2 I_I

Wzór 91

Wzór 92

157 156

R

2 |l2

R-Tyr-D-Ala-Mp-Ala-He-Phe-ThrASsn-Ser-Tyr-Arg-Lys-yal-leu-Gly29 rGn-Leu-Ser-Ala-Arg-Lys-Loj-Leu-rGn-AAp-He-Met-S-r-Arg-NK^· CHgCOOH R

Wzór 89

Wzór 90

CŁ^-C^s-Tyy-I l e-Gl n-Asn-Cys-Pro-Leu-Gly-NH^

Wzór 87

HO 9’

(D) Lys(N-CH₂ HO

HO 7-\OH

K0H_^^0H‘)LLe^u-Arg-PrO-(D)Aia-NH2

OH

Wzó- 88

7

CO- Ser-Thr-Ala-Vai- Leu-Gly- Lys- Leu-Ser Gln-Glu- Leu- His- LysHO

-Le--Gln-Thr-Tyr-P-o-Arg-TP--Asn-TίprGly-Ser-Giy-Thr-P-or^lH2 · 3 CH^CCOH

HO Wzó- 85

HO ^J-\OH k 7

CO-Leι--Ser-TlP'-AlarVai- Leu-Gly- Lys- Lej-Ser- Gn-Glu-Leu-His 32 .ys-L0--Gn-Tpr-Ty--P-o-A-g-TT--Asn-TPr-Giy- Ser- Gly-Thr- Pro- NHj · 3 CH3COCH

Wzó- 86

157 156

CH3_{X z}CH3

CH ~ ’ R R _C ^H2 , l· τ

CH-CO-Ser¹ Thr - Lys-Val· Leu-Gy- Lys- Leu-Ser-Gn-Gu- Leu-HisR

IB 32

- Lyn-Leu- Gn-Thr-TTr-Pro-Arg-TTr-r-Ann-Tr-Gly-Ss-Gly-ThT-Pro-NH

Wzór 83

i ₍ io %

R-Cyn-Se--Ann-Leu-Se--Th--Cyn-Val-Leu-Gly-Lyn-Leu-Ser-Gln-Gu -Leu-Hin-Lyn -Leu-Gln-Th--Ty--Pr--Ar--Th--Ann-Thr-Gly-Ser-Gy-Thr-Pro-NH2

Wzó- 81

157 156

CH2 —

Wzór 79

CK2- CO-Ser -Thr - Ly5-Val-Leu-Gly-Lys- Leu- Ser-Gin-Glu-leu -His - Lys-Leu 32

-Gta-Thr-Tyr-Pro-Arg-Thr-Asn-Thr-Gly-Ser-Gly-Thr-Pro-N^ · 3 CHgCOOH Wzór 80

Wzór 77 ^CH\ _zCH₃ CH CH2 . 7 111 18

ĆH2-CO-Ser-Thr-Ala-Val-Leu-Gly-Lys-Leu-Ser-Gln-Glu-Leu-His-LysI

R

-Leu-Gln-Thr-Tyr-Pro-Arg-Thr-AsrrThr-Gly-Ser-Gly-Thr-Pro-NHp · CH^COOH

Wzór 78

OH ι-1

DDJPhe-C^-Płe-iDITrp-Lys-Thr-Cys-Thr-ol

OH OH

Wzór 75

-Ηχ zCH3 CH ^-H2 | ^z 7 111 «8

CH^-l-O-Ser-TTih-Ala -TWl-Leu-Gly-Lys-Leu -Ser-Gln -Glu-Leu-Hiis-Ly^-Leu-OlnThr-Tyr-Pro-ArgThrAsnHhr-Gly-Ser-G4y-Thr-PiO-NH2 · CH3COOH

Wzór 76

OH OH 1-1 (D) Phe - Cys-Phe-(D)Trp- Lys-Thr - Cy-Thr-ol

OH OH

Wzór 73

Wzór 74

OH

HoC - C-C-{D)Phe-Cys-^Fhe-(D)Tr|^-Ly5-Thi-Cys-Thr -ol J(R)| D

H O

Wzór 68

(D)Phe<yssPhe-(D)Trp-LyssT_hrrCys-Thr-ol

Wzór 66

Wzór 65

i

C-{D)Phe-Cys-Phe-(D)Trp-Lys-Thr-Cys-Thr-ol

HO

ΟΗ H

Ή

OH

H OH

Wzór 60

HO

VOH Λ'θΗ I -—ι _Ηθ\ (W Phe ‘Cys-Phe-(D)Trp- Lys- Thr -Cys-Thr-ol

Wzór 57

Wzór 58

C^H2^-(D)^Phe^-C^ys^-P^^he^-(^D) Trp^-Lys-^Thr^-Cys ^-Thr-o^l

Wzór 55

R-(D) Phe-Cys-Phe-(D) Trp- Lys -Thr - Cys-Thr - ol

R-(D)Phe-Cys-Phe-(D) Trp-Lys-Thr-Cys -Thr-ol

Wzór 50

HO

Wzór 51

Wzór 39

Wzór 38

<H Ol /1 I-1

HON- CH2-(D)Phe-Cys-Phe-(D)Trp - Lys-Thr-C^-Thr-ol · CH3COOH

Wzór 37 ,-0 ^Ge;.>^0H

ΝΗ - Q‘WZÓR 35

--^^-NH-CO- (CH₂)_a- CO

WZOR 3&

....O •CO-(NH)_p -CO ^g6,

0-Q WZÓR 33

O OH

ΛΧ ch₂-nh-q”WZOR 34

Z A CH-S-Y. Y.-S-CH,

I I I 2 1 1 | 2

CH-CO-N-CH-CO-B-C-D-E-NH-CH-F

WZÓR 29 ,--0 θκ.λ⁷ .-O OH

G X

CHo

WZÓR 30

WZÓR 31 ,—O

G3, ' OH

WZOR 32

I r*\

I*

C

Λ/,

Wzór 27

-(CH₂)_r

Re

Wzór 26

NO,

Wzór 28

-CO- C-(CH₂)_m-H Rb

Wzór 23

-CO-CH

CH, '^(CH 2'n

Wzór 24

-CO-NH-CH-COOR_e

I

R,

Wzór 25

Cl-NH-LHRH- Antag

Wzór 19

O - O.’-NH-LHRH-Antag

Wzór 20

HOCH₂ C - (CHOH )_c - C- CH₂- NH - LHRH-Antag Y

Wzór 21

NH-CO-CH₂-CH₂ -CO

R_l-A,-B_l-C_l-D₁-E,-F₁-G₁-H_l-I ,-k,- nh₂

Wzór 22

Wzór 16

PH

CH₂NH-LHRH-Antag

Wzór 16 a

NH-LHRH-Antag

Wzór 17

G₃ - CO-NH-LHRH-Antag

Wzór 18

CH,-SH

I

R„-V-CH-C0R3

G3-CO-N-(Oilc

Wzór 11 c

Wzór 15 ,-Q .

G4 O-O-N-Calc

Yi CH_?-SH

I I

R-fNH-CH-COk-Ag-NH-CH-CO-Ag-Ag-Z^ProNHj

WZór 11 d

Wzór 12 ę^H2^-S-Rio

R₁₁-\-C^HCCR₁₂

Wzór 13 y;

CH₂ ~SR]q I

R-(NH-CH-CO)o-A₆-NH-CH-CO-A₈-Ag-Z1-ProNH₂

Wzór 14

CH, -NH-Calc ^G4 y^NH-ą-NH-Calc ( Q = CO lub CS)

Wzór 11 e

Wzór 11 a df y- °h ' NH-Calc

HOH2C-(CHOH)_c-CY-CH2NH-Calc

Wzór 11 f

Wzór 11 b

Rs

I

CH-Χ,

Wzór 9

R - (NH - CH - CO )₀ -A₆- NH - CH - CO - Αθ - Ag-Z, - ProNH₂

Wzór 10

Z, A CH7-S-Y, Y_?-S-CH?

l' I I 1 ' z 1 z

A-NH-CH-CO-N-CH-CO-B-C-D-E- NH-CH- F

2 3 6 5 6 7

Wzór 8 ν' Z, Ą CH2-S-Y, Y2-S-<jH2 'OH2-NH- Ch-co- n - Ch- co- b- c- d- e-nh- ch- f

Wzór 8a _z-O

G2 y₂-s-ch₂

A CH^S-Y,

NH-CH- co- N - Ch-co- b- c- d- e- nh- ch- f

Wzór 8b

A Z, A' CH--S-Y, Y₂-S-CH₂ ii ¹ 1 l z I z \ z

G3-CO-N-CH-CO-N-CH-CO-B-C-D-E-NH-CH-F

Wzór 8 c π A Ζ₁ A' CHo-S-Y, Y₂-S-CH₂ z'4 ii i i i ^z

Gi, hO-Q-N- CH-CO-N-CH-CO-B-C-D-E-NH-CH-F

Wzór 8d z

H Z, A^J

II I

NH-Οί-Ν- CH-CO-NCHo-S-Y, Y2-S-CH?

1

CH- CO- B- C- D- E - NH- CH- F

Wzór 8 e

HZ, A CH-S-Y, Y--S-CHII II I

HOCH-- (CHOH )_c -CY-CH₂- N - CH- CO- N- CH- CO-B- C- D- E- NH- CH- F

Wzór 8 f

Z, A CK-S-Y, Y-S-CH_o I I I ^{2 1 2} I ²

A^p - NH-CH-CO-N - CH-CO-B-C-D- E-NH-CH-F 1 2 3 4 5 6 7

Wzór 8 pa

AZ A' CH₂-S-Y, Y,-S-CH,

II I I ^{2 1 2} I ²

G-CO-N - CH-CO-N - CH-CO-B-C-D-E-NH-CH-F 1 2 3 4 5 6 7

Wzór 8 pb

AZ A CH,-S-Y, Y^S-CH,

II I I ^{2 1 2} I ²

Q -O- 0^- CO- N - CH- CO- N - CH- CO- B- C-D-E- NH-CH- F 1 2 3 4 5 6 7

Wzór 8pc

HOH C-(CHOH) - CY-CH -NH-P 2 c 2

WZOR 5 a

Wzór 7b

HO - H2C - (CHOH )_c - CY - CH2WZOR 5 a'

HOH2C - (CHOH)c - CH - CHOH NHP

WZOR 5b

HO- H2 C - (CHOH )c- CH - CH2OH

WZOR 5b'

NH-Q-N ?y

Wzór 4 a /—Q y

G ^o-c-n-p

Wzór 4b

OH ch₂-nh-q*-n—P

Wzór Ac

NH-G-N—P

Wzór Ad

<£ V^nh-qΧ-ΝΗ-P

WZÓR 1

OH ch₂nh-p

Wzór 1'

OH

CH2

Wzór 1a

Wzór Aa'

Wzór Ab'

Wzór 2

Wzór 2a ,-o on ^/xh₂-nh-q“

Wzór Ac'

Q₃-CO-NR_y-P

Wzór 3 g₃- co WZÓR 3 a

Wzór A d

Zakład Wydawnictw UP RP. Nakład 90 egz Cena 5000 zł.

Claims (6)

1. Zastrzeżenia patentowe

   1. Sposób wytwarzania nowych pochodnych peptydów o wzorze 1, w którym P oznacza resztę biologicznie aktywnego peptydu o wzorze NH2-P, wykazującego działanie hormonalne, hamujące działanie hormonalne, działanie enzymatyczne, hamujące działanie enzymatyczne lub działanie immunomodulujące, zwłaszcza somatostatyny, kalcytoniny, oksytocyny, wasopresyny, insuliny, LH, LHRH, GRF, gastryny, substancji P, ketepsyny, encefaliny lub ich pochodnych lub analogów o działaniu podobnym lub antagonizującym, grupa NH znajduje się na N-końcu lub w bocznym łańcuchu peptydu; X oznacza przyłączoną do grupy aminowej wiązaniem innym niż bezpośrednie wiązanie N-glikozydowe resztę cukrową o wzorze la, który oznacza resztę deoksyketozy, o wzorze 2a, który oznacza resztę deoksyaldozy, o wzorze 3a, który oznacza resztę kwasu uronowego lub kwasu polihydroksymono- lub dikarboksylowego, o wzorach 4a', 4b', 4c', 4d', 5a' i 5b', w których Q, Q> Q“ i Q“' oznaczają grupy wiążące resztę peptydową z resztą cukrową, Y oznacza H2 lub H, OH, c oznacza 2,3 lub 4, a dowolna z wolnych grup hydroksylowych w poliolowych grupach reszt o wzorach 5a', lub 5b'jest ewentualnie związana glikozylowo z redukującym mono-, di- lub oligosacharydem lub aminocukrem, oraz soli addycyjnych z kwasem i kompleksów tych pochodnych peptydów, pod warunkiem, że a) w związkach o wzorze 1, w którym X oznacza resztę cukrową o wzorze la, P oznacza rodnik inny niż rodnik gastryny z C-końcową grupą zakończoną -Asp-PheNH2, b) gdy w związkach o wzorze 1, w którym X oznacza resztę o wzorze 4b', Q' oznacza rodnik dwuwartościowy zawierający pierścień fenylowy lub gdy w związkach o wzorze 1, w którym X oznacza resztę o wzorze 4d', Q“' oznacza resztę alifatycznego kwasu dikarboksylowego, wówczas P-NH2 jest innym peptydem niż naturalna insulina, c) gdy w reszcie o wzorze 3a G3-CO oznacza resztę ewentualnie N-acylowego kwasu muraminowego, wówczas druga reszta aminokwasowa od N-końca peptydu P-NH2 powinna oznaczać resztę inną niż reszta kwasu aminodikarboksylowego, znamienny tym, że dwie jednostki peptydowe, z których każda zawiera co najmniej jeden aminokwas lub aminoalkohol w postaci chronionej lub niechronionej i jedną jednostkę peptydową zawierającą rodnik cukrowy o wzorze la, 2a, 3a, 4a', 4b', 4c', 4d', 5a' lub 5b' zdefiniowane powyżej, łączy się razem wiązaniem amidowym, w którym jednostki peptydowe i wiązanie peptydowe są takie, że otrzymuje się żądaną sekwencję aminokwasu zdefiniowanego powyżej peptydu P-NH2, a jeśli otrzymny związek zawiera co najmniej jedną grupę ochronną, to tę grupę usuwa się, po czym wyodrębnia się wytworzony związek w postaci wolnej, w postaci soli addycyjnej z kwasem lub w postaci kompleksu.
2. 2. Sposób według zastrz. 1, znamienny tym, że jako biologicznie aktywny peptyd stosuje się peptyd o wzorze 8, w którym A oznacza wodór, alkil zawierający 1do 3 atomów węgla lub alkanoil zawierający 1 do 4 atomów węgla, grupa >N-OH(Zi)-CO oznacza 1) resztę (L)- lub (D)fenyloalaniny, ewentualnie podstawioną chlorowcem, grupą NO2, NH2, OH, alkilem zawierającym 1 do 3 atomów węgla i/lub alkoksylen zawierającym 1 do 3 atomów węgla lub 2) resztę naturalnego lipofilowego σ-aminokwasu lub odpowiedniego (D)-aminokwasu innego niż określone w p. 1), a Z1 w grupie >N-CH(Zi)-CO- oznacza resztę aminokwasu określoną w p. 1) i 2), A' oznacza wodór lub alkil zawierający 1do 3 atomów węgla, Y1 i Y2 niezależnie od siebie oznaczają 1) wodór, 2) grupę o wzorze 23, w którym m oznacza liczbę całkowitą od 1 do 4, Ra oznacza CH3 lub C2H5 i Rb oznacza H, CH3 lub C2H5 lub 3) grupę o wzorze 24, w którym n oznacza liczbę całkowitą od 1do 5 lub 4) grupę -CO-NHRc, w której Rc oznacza rodnik alkilowy o prostym lub rozgałęzionym łańcuchu, zawierający 1 do 6 atomów węgla lub 5) grupę o wzorze 25, w którym Rd oznacza resztę naturalnego σ-aminokwasu wraz z wodorem, która jest umieszczona na atomie węgla a, Re oznacza rodnik alkilowy zawierający 1 do 5 atomów węgla lub 6) grupę o wzorze 26, w którym R'a i R'b niezależnie oznaczają wodór, CH3 lub C2H5, Re i R9 niezależnie oznaczają wodór, F, Cl, Br, alkil zawierający 1 do 3 atomów węgla lub alkoksyl zawierający 1 do 3 atomów węgla, p oznacza 0 lub 1, q oznacza 0 lub 1, ar oznacza 0,1 lub21ub Y1 iY2razem oznaczają wiązanie, B oznacza Phe, ewentualnie podstawioną w rodniku fenylowym przez F, Cl, Br, NO2, NH2, OH, alkil zawierający 1 do 3 atomów węgla lub alkoksyl zawierający 1 do 3 atomów węgla, C oznacza L- lub D-Trp,

   157 156 ewentualnie podstawioną w pierścieniu benzenowym przez F, Cl, Br, NO2, NH2, OH, alkil zawierający 1do 3 atomów węgla lub alkoksyl zawierający 1 do 3 atomów węgla, D oznacza Lys, w której grupa σ-aminowa może być podstawiona metylem, E oznacza Thr, Ser, Val, F oznacza grupę COOR1, CH2OR2, CO-NR3R4 lub grupę o wzorze 27, R1 oznacza wodór lub alkil zawierający 1 lub 3 atomów węgla, R2 oznacza wodór lub resztę fizjologicznie dopuszczalnego i ulegającego hydrolizie w warunkach fizjologicznych estru, R3 oznacza wodór, alkil zawierający 1do 3 atomów węgla, fenyl lub fenyloalkil zawierający 7 do 10 atomów węgla, z zastrzeżeniem, że gdy R4 oznacza grupę -CH(Rs)-Xi, to R3 oznacza tylko wodór lub metyl, R4 oznacza wodór, alkil zawierający 1 do 3 atomów węgla lub grupę o wzorze 9, R5 oznacza resztę naturalnego aminokwasu wraz z wodorem, która jest umieszczona na atomie węgla a lub rodnik HO-CH2CH2- lub HO(-C^2)a, przy czym grupa o wzorze 9 może mieć konfigurację L- lub D-, Χ1 oznacza grupę COOR1, CH2OR2 lub CONR.₆Ry, Re oznacza wodór lub alkil zawierający 1do 3 atomów węgla, R7 oznacza wodór, alkil zawierający 1 do 3 atomów węgla, fenyl lub fenyloalkil zawierający 7 do 10 atomów węgla, przy czym reszty B, D i F występują w L-postaci, a reszty w pozycjach 2 i 7, jak również reszty Yi4 (i Y24) niezależnie występują w D- lub L-postaci, oraz sole i kompleksy tych związków.
3. 3. Sposób według zastrz. 1, znamienny tym, że w przypadku wytwarzania Na-[a-glukozylo(l4)-deoksyfruktozylo]-(D)-Phe-Cys-Phe-(D)-Trp-Lys-Thr-Cys-Thr-olu łączy się kolejne jednostki peptydowe, przy czym ostatnią jednostką jest H-DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys(Boc)-Thr-Cys-Thr-ol i następnie usuwa się grupę ochronną.
4. 4. Sposób według zastrz. 1, znamienny tym, że jako biologicznie aktywny peptyd stosuje się kalcitoninę o wzorze 10, w którym R oznacza R'CO lub H, R“CO oznacza rodnik acylowy kwasu karboksylowego, Y1 oznacza rodnik przy atomie a-C-a aminokwasu, Y'2 rodnik umieszczony przy atomie a-C-a aminokwasu, grupę o wzorze -CH2-S-S-CH2-CH(NH2)-COOH, -CH2-S-SCH2-CH2-CCOH, -(CH2)s-COCH lub -CH2-S-Y3, Y3 oznacza alkil zawierający 1 do 4 atomów węgla, benzyl, ewentualnie podstawiony metylem lub metoksylem lub grupą o wzorze CH3CONH-CH2-, o oznacza liczbę całkowitą od 1 do 4, Αβ oznacza Thr lub D-Thr, s oznacza liczbę całkowitą od 3 do 5, As oznacza rodnik aminoacylowy obojętnego, lipofilowego L-a-aminokwasu, A9 oznacza aminoacylowy rodnik obojętnego, lipofilowego L- lub D-a-aminokwasu i Z1 oznacza rodnik polipeptydowy znajdujący się w pozycjach 10do31 naturalnej kalcitoniny lub jej pochodnej lub analogu, wykazujących aktywność hipokalcemiczną, przy czym rodniki Y1 we wzorze 10, niezależnie od siebie mogą być takie same lub różne i wszystkie rodniki aminokwasów we wzorze 10, z wyjątkiem aminoacylowego rodnika As, mogą mieć konfigurację L lub D.
5. 5. Sposób wytwarzania nowych pochodnych peptydów o wzorze 1, w którym P oznacza grupę o wzorze 29, ugrupowanie >N-CH(Z)-CO oznacza 1) ewentualnie przez chlorowiec, NO2, NH2, OH, alkil o 1-3 atomach węgla i/lub alkoksyl o 1-3 atomach węgla podstawiony rodnik (L)- lub (D)-fenyloalaniny, albo 2) rodnik innego niż pod 1) podany, naturalnego lipofilowego aaminokwasu, przy czym Z w ugrupowaniu >N-CH(Z)-CO- stanowi rodnik ze zdefiniowanych pod 1) i 2) rodników aminokwasowych, A oznacza wodór lub alkil o 1-3 atomach węgla, Y1 i Y2 niezależnie od siebie oznaczają 1) wodór, 2) grupę o wzorze 23, w którym m stanowi liczbę całkowitą 1-4, R_a oznacza CH3 lub C2H5, a Rb oznacza wodór, CH3 lub C2H5, albo 3) grupę o wzorze 24, w którym n stanowi liczbę całkowitą 1 -5, albo 4) grupę -CO-NHRc, w której Rc oznacza prostołańcuchowy lub rozgałęziony rodnik alkilowy o 1-6 atomach węgla, albo 5) grupę o wzorze 25, w którym Rd oznacza znajdujący się przy σ-atomie węgla rodnik naturalnego a-aminokwasu (włączając wodór), a Re oznacza rodnik alkilowy o 1-5 atomach węgla, 6) grupę o wzorze 26, w którym Ra' i Rb' niezależnie od siebie oznaczają wodór, CH3 lub C2H5, Re i R9 niezależnie od siebie oznaczają wodór, F, Cl, Br, alkil o 1-3 atomach węgla lub alkoksyl o 1-3 atomach węgla, p stanowi liczbę 0 lub 1, q stanowi liczbę 0 lub 1, a r stanowi liczbę 0, 1 lub 2, albo Y1 i Y2 razem tworzą wiązanie, B oznacza grupę Phe albo grupę Phe podstawioną w rodniku fenylowym przez F, Cl, Br, NO2, NH2, OH, alkil o 1-3 atomach węgla lub alkoksyl o 1-3 atomach węgla, C oznacza ewentualnie w pierścieniu benzenowym przez F, Cl, Br, NO2, OH, alkil o 1-3 atomach węgla lub alkoksyl o 1-3 atomach węgla podstawioną grupę L- lub D-Trp, 0 oznacza grupę Lys, przy czym grupa σ-aminowa może być podstawiona przez metyl, E oznacza grupę Thr, Ser, Val, F oznacza grupę COOR1, CH2OR2, CO-NR3R4 lub grupę o wzorze 27, w którym Χ1 oznacza X, R1 oznacza wodór lub alkil o 1-3 atomach węgla, R2 oznacza wodór lub rodnik fizjologicznie dopuszczalnego,

   157 156 fizjologicznie dającego się hydrolizować estru, R3 oznacza wodór, alkil o 1-3 atomach węgla, fenyl lub fenyloalkil o 7-10 atomach węgla, R4 oznacza wodór, alkil o 1-3 atomach węgla lub grupę o wzorze -CH(R5)-X, R₅ oznacza CH₂OH, -(CH2)2-OH, -(CH2)2-OH, -(CH₂)3-OH lub podstawnik przyłączony do cr-atomu węgla naturalnego σ-aminokwasu (włączając wodór), przy czym grupa -CH(Rs)-X może mieć konfigurację-L lub -D, X oznacza grupę COOR1, CH2OR2 lub CONfReRz), Re oznacza wodór lub alkil o 1-3 atomach węgla, R7 oznacza wodór, alkil o 1-3 atomach węgla, fenyl lub fenyloalkil o 7-10 atomach węgla, pod warunkiem, że gdy R4 oznacza grupę -CH(Rs)-X, to R3 oznacza wodór lub metyl, rodniki B, D i E mogą występować w konfiguracji -L, zaś rodniki w położeniach -2 i -7 oraz rodniki Y14) i Y24) mogą występować w konfiguracji -D i -L, X we wzorze 1 oznacza dezoksyrodnik ketozy lub odpowiadającego kwasu uronowego, przyłączony do grupy -NH- poprzez grupę -CH2-, otrzymany w wyniku przegrupowania Amadori'ego aldozy lub odpowiadającego kwasu uronowego z wolną grupą aminową rodnika polipetydowego związku o wzorze 1 albo X oznacza rodnik acylowy kwasu uronowego, polihydroksycykloheksanokarboksylowego, N-acetylomuraminowego lub N-acetyloneuraminowego albo X oznacza resztę Qi-O-CnH2(ni>, gdzie Qi oznacza wodór lub resztę glikozylową mono-, di- lub oligosacharydu a ni oznacza liczbę całkowitą 1-6 oraz soli addycyjnych z kwasami i kompleksów tych pochodnych, znamienny tym, że dwie jednostki peptydowe, z których każda zawiera co najmniej jeden aminokwas lub aminoalkohol w postaci zabezpieczonej lub niezabezpieczonej a jedna jednostka peptydowa zawiera resztę X zdefiniowaną powyżej łączy się ze sobą przez wiązanie amidowe, przy czym to wiązanie peptydowe ma następować w taki sposób, żeby wytworzyła się zawarta we wzorze 1 sekwencja aminokwasowa i następnie ewentualnie usuwa się co najmniej jedną grupę zabezpieczającą, która jest obecna w zabezpieczonym polipetydzie o sekwencji podanej we wzorze 1 i tak otrzymane związki ewentualnie przeprowadza się w ich sole addycyjne z kwasami lub w ich kompleksy.
6. 6. Sposób wytwarzania nowych pochodnych o wzorze 1, w którym P oznacza resztę biologicznie czynnego peptydu o wzorze NH2-P, przy czym grupa NH zajmuje położenie przy N-granicznym końcu lub przy bocznym łańcuchu peptydu P, X oznacza grupę o wzorze 30, który oznacza resztę redukującego mono-, di- lub oligosacharydu lub odpowiadającego kwasu glukuronowego lub aminocukru, albo X oznacza grupę o wzorze 31, który oznacza związany poprzez grupę -CH2 z grupą -NH- biologicznie czynnego peptydu dezoksyrodnik ketozy lub odpowiadającego kwasu uronowego, powstałych w wyniku przegrupowania Amadori'ego aldozy lub odpowiadającego kwasu uronowego z wolną grupą aminową polipeptydu, albo X oznacza grupę o wzorze 32, który oznacza związany poprzez -CH2- z grupą -NH- biologicznie czynnego peptydu dezoksyrodnik aldozy, powstałej w wyniku przegrupowania Heyns'a z wolną grupą aminową polipeptydu, albo X oznacza grupę o wzorze G4-CO-, w którym G4 oznacza resztę kwasu uronowego, polihydroksymono- lub dikarboksylowego, albo X oznacza grupy o wzorze 33, 34 lub 35, w których Ge', Ge“ Ge' oznaczają rodniki cukrowe, a Q', Q“ i Q' oznaczają grupy wiążące rodnik peptydowy z rodnikiem cukrowym oraz soli addycyjnych z kwasami i kompleksów tych pochodnych pod warunkiem, że 1) jeżeli w wyżej omówionych związkach o wzorze 1, X oznacza grupę o wzorze 30 lub G4-CO-, to P nie może stanowić rodnika o wzorze X'-Pre-Phe-Phe-Y'-Z', w którym X' i Z' oznaczają D-izomery naturalnych σ-aminokwasów, a Y' oznacza naturalny σ-aminokwas, 2) jeżeli w wyżej omówionych związkach o wzorze 1 X oznacza grupę o wzorze 31, to P nie może stanowić rodnika peptydu gastrynowego, 3) jeżeli w związkach o wzorze 1 X oznacza grupę o wzorze 33, w którym Q' stanowi grupę o wzorze -CH-CO-L-Ala--D-izoGln,

   CHj to P nie może oznaczać rodnika naturalnej somatostatyny, albo jeżeli Q' oznacza grupę o wzorze 36, w którym a oznacza liczbę 2-6, to P nie może oznaczać rodnika naturalnej insuliny, znamienny tym, że dwie jednostki peptydowe, z których każda zawiera co najmniej jeden aminokwas lub aminoalkohol w postaci zabezpieczonej lub niezabezpieczonej, a jedna jednostka peptydowa zawiera rodnik cukrowy zdefiniowany powyżej, łączy się ze sobą przez wiązanie amidowe, przy czym to wiązanie peptydowe ma następować w taki sposób, żeby wytworzyła się żądana sekwencja aminokwasowa i następnie ewentualnie usuwa się co najmniej jedną grupę zabezpieczającą, która jest obecna w zabezpieczonym glikozylowym polipeptydzie o wzorze 1 i tak otrzymane związki ewentualnie przeprowadza się w ich sole addycyjne z kwasami lub w ich kompleksy.

   157 156