PL205034B1

PL205034B1 - Podstawione pochodne 1,3-diarylo-2-pirydyn-2-ylo-3-(pirydyn-2-yloamino)propanolu, środek farmaceutyczny i ich zastosowanie

Info

Publication number: PL205034B1
Application number: PL347096A
Authority: PL
Inventors: Reinhard Kirsch; Alfons Enhsen; Heiner Glombik; Werner Kramer; Eugen Falk
Original assignee: Sanofi Aventis Deutschland
Priority date: 1998-10-02
Filing date: 1999-09-18
Publication date: 2010-03-31
Also published as: DK1117642T3; HK1051533A1; DE19845406A1; BR9915027A; EP1117642B1; PL347096A1; ES2219066T3; AR021845A1; KR20010075496A; HUP0103533A3; DE59909606D1; AU6192699A; BR9915027B1; CA2345985A1; WO2000020393A1; JP4544746B2; ATE267809T1; TR200100896T2; JP2002526530A; PT1117642E

Description

Opis wynalazku

Przedmiotem wynalazku są podstawione pochodne 1,3-diarylo-2-pirydyn-2-ylo-3-(pirydyn-2-yloamino)propanolu oraz ich farmaceutycznie zgodne sole, środek farmaceutyczny i ich zastosowanie.

Opisano już wiele grup substancji czynnych do leczenia otyłości i zaburzeń przemiany lipidów:

- adsorbery polimeryczne, takie jak cholestyramina,

- benzotiazepiny (WO 93/16055),

- dimery i koniugaty kwasów ż ó ł ciowych (EP 0489423),

- amidy kwasu 4-amino-2-ureidopirymidyno-5-karboksylowego (EP 0557879).

Celem wynalazku jest opracowanie innych związków wykazujących polepszone hipolipidemiczne działanie terapeutyczne.

Zatem wynalazek dotyczy pochodnych 1,3-diarylo-2-pirydyn-2-ylo-3-(pirydyn-2-yloamino)propanolu o ogólnym wzorze I

w którym

Z oznacza -NH-(C1-C16-alkilo)-(C=O)-,

-(C=O)-(C1-C16-alkilo)-(C=O)- lub

-(C=O)-fenylo-(C=O)-;

A¹, A², A³ i A⁴ niezależnie oznaczają resztę aminokwasu wybranego spośród alaniny, glicyny, proliny, cysteiny, histydyny, glutaminy, kwasu asparaginowego, izoleucyny, argininy, kwasu glutaminowego, lizyny, seryny, fenyloalaniny, leucyny, treoniny, tryptofanu, metioniny, waliny, tyrozyny, asparaginy, kwasu 2-aminoadypinowego, kwasu 2-aminoizomasłowego, kwasu 3-aminoadypinowego, kwasu 3-aminoizomasłowego, β-alaniny, kwasu 2-aminopimelinowego, kwasu 2-aminomasłowego, kwasu 2,4-diaminomasłowego, kwasu 4-aminomasłowego, desmozyny, kwasu piperydynowego, kwasu 2,2-diaminopimelinowego, kwasu 6-aminokapronowego, kwasu 2,3-diaminopropionowego, kwasu 2-aminoheptanowego, N-etyloglicyny, 2-(2-tienylo)glicyny, 3-(2-tienylo)alaniny, penicyloaminy, sarkozyny, N-etyloasparaginy, N-metyloizoleucyny, hydroksylizyny, 6-N-metylolizyny, allo-hydroksylizyny, N-metylowaliny, 3-hydroksyproliny, norwaliny, 4-hydroksyproliny, norleucyny, izodesmozyny, ornityny, allo-izoleucyny, 3-(2-naftylo)alaniny, azaglicyny, N-cykloheksyloglicyny i kwasu 2,4-diaminomasłowego;

lub resztę tego aminokwasu podstawioną jednym lub większą liczbą grup zabezpieczających aminokwasy wybranych spośród t-butyloksykarbonylu (Boc), tert-butylu (t-But) i 9-fluorenylometyloksykarbonylu (Fmoc);

E oznacza -SO2-R² lub -CO-R²;

₁

R¹ oznacza fenyl, tiazolil lub oksazolil, przy czym te pierścienie są ewentualnie podstawione 1-3-(C1-C6)-alkilami;

R² oznacza -(C5-C16)-alkil, -(C0-C16-alkileno)-R³, -(C=O)-(C0-C16-alkileno)-R³, -(C=O)-(C0-C16-alkileno)-NH-R³, -(C1-C8-alkenyleno)-R³, -(C1-C8)-alkinyl, -(C1-C4-alkileno)-S(O)0-2-R³, (C1-C4-alkileno)-O-R³ lub -(C1-C4-alkileno)-NH-R³;

R³ oznacza -COO-R⁴, -(C=O)-R⁴, -(C1-C6-alkileno)-R⁵, -(C1-C6-alkenyleno)-R⁵, -(C3-C7)-cykloalkil, fenyl, naftyl, tienyl, tiofenyl, furanyl, pirydyl, pirymidyl, dihydropirymidyno-2,4-dion-6-yl, chromanyl, ftaloimidoil lub tiazolil, przy czym te pierścienie są ewentualnie podstawione 1-3 podstawnikami wybranymi z grupy obejmującej atom fluoru, atom chloru, atom bromu, OH, CF3, NO2, CN, OCF3, -(C1-C6)-alkil, O-(C1-C6)-alkil, S-(C1-C6)-alkil, SO-(C1-C6)-alkil, SO2-(C1-C6)-alkil, (C3-C6)-cykloalkil,

PL 205 034 B1

COOH, COO(C1-C6)-alkil, COO(C3-C6)-cykloalkil, CONH2, CONH(C1-C6)-alkil, CON[(C1-C6)-alkil]2, CONH(C3-C6)-cykloalkil, NH2, NH-CO-(C1-C6)-alkil, NH-CO-fenyl i pirydyl;

R⁴ oznacza atom wodoru lub -(C1-C6)-alkil;

R⁵ oznacza atom wodoru, -(C3-C7)-cykloalkil, fenyl, naftyl, tienyl, tiofenyl, furanyl, pirydyl, pirymidyl, dihydropirymidyno-2,4-dion-6-yl, chromanyl, ftaloimidoil lub tiazolil, przy czym te pierścienie są ewentualnie podstawione 1-3 podstawnikami wybranymi z grupy obejmującej atom fluoru, atom chloru, atom bromu, OH, CF3, NO2, CN, OCF3, -(C1-C6)-alkil, O-(C1-C6)-alkil, S-(C1-C6)-alkil, SO-(C1-C6)-alkil, SO2-(C1-C6)-alkil, (C3-C6)-cykloalkil, COOH, COO(C1-C6)alkil, COO(C3-C6)-cykloalkil, CONH2, CONH(C1-C6)-alkil, CON[(C1-C6)alkil]2, CONH(C3-C6)-cykloalkil, NH2, NH-CO-(C1-C6)-alkil i NH-CO-fenyl; l, q, m, n, o i p niezależnie oznaczają liczbę 0 lub 1, przy czym suma l + q + m + n + o + p jest większa lub równa 1; oraz ich farmaceutycznie zgodnych soli.

Korzystne są związki o ogólnym wzorze I, w którym

Z oznacza -NH-(C1-C16-alkilo)-(C=O)-,

-(C=O)-(C1-C16-alkilo)-(C=O)- lub

-(C=O)-fenylo-(C=O)-;

A¹, A², A³ i A⁴ niezależnie oznaczają resztę aminokwasu wybranego spośród alaniny, glicyny, proliny, cysteiny, histydyny, glutaminy, kwasu asparaginowego, izoleucyny, argininy, kwasu glutaminowego, lizyny, seryny, fenyloalaniny, leucyny, treoniny, tryptofanu, metioniny, waliny, tyrozyny, asparaginy, kwasu 2-aminoadypinowego, kwasu 2-aminoizomasłowego, kwasu 3-aminoadypinowego, kwasu 3-aminoizomasłowego, β-alaniny, kwasu 2-aminopimelinowego, kwasu 2-aminomasłowego, kwasu 2,4-diaminomasłowego, kwasu 4-aminomasłowego, desmozyny, kwasu piperydynowego, kwasu 2,2--diaminopimelinowego, kwasu 6-aminokapronowego, kwasu 2,3-diaminopropionowego, kwasu 2-ami-noheptanowego, N-etyloglicyny, 2-(2-tienylo)glicyny, 3-(2-tienylo)alaniny, penicyloaminy, sarkozyny, N-etyloasparaginy, N-metyloizoleucyny, hydroksylizyny, 6-N-metylolizyny, allo-hydroksylizyny, N-metylowaliny, 3-hydroksyproliny, norwaliny, 4-hydroksyproliny, norleucyny, izodesmozyny, ornityny, allo-izoleucyny, 3-(2-naftylo)alaniny, azaglicyny, N-cykloheksyloglicyny i kwasu 2,4-diaminomasłowego;

E oznacza -SO2-R² lub -CO-R²;

R³ oznacza -COO-R⁴, -(C=O)-R⁴, -(C1-C6-alkileno)-R⁵, -(C1-C6-alkenyleno)-R⁵, -(C3-C7)-cykloalkil, fenyl, naftyl, tienyl, tiofenyl, furanyl, pirydyl, pirymidyl, dihydropirymidyno-2,4-dion-6-yl, chromanyl, ftaloimidoil lub tiazolil, przy czym te pierścienie są ewentualnie podstawione 1-3 podstawnikami wybranymi z grupy obejmującej atom fluoru, atom chloru, atom bromu, OH, CF3, NO2, CN, OCF3, -(C1-C6)-alkil, O-(C1-C6)-alkil, S-(C1-C6)-alkil, SO-(C1-C6)-alkil, SO2-(C1-C6)-alkil, (C3-C6)-cykloalkil, COOH, COO(C1-C6)-alkil, COO(C3-C6)-cykloalkil, CONH2, CONH(C1-C6)-alkil, CON[(C1-C6)-alkil]2, CONH(C3-C6)-cykloalkil, NH2 , NH-CO-(C1-C6)-alkil, NH-CO-fenyl i pirydyl;

R⁴ oznacza atom wodoru lub -(C1-C6)-alkil;

R⁵ oznacza atom wodoru, -(C3-C7)-cykloalkil, fenyl, naftyl, tienyl, tiofenyl, furanyl, pirydyl, pirymidyl, dihydropirymidyno-2,4-dion-6-yl, chromanyl, ftaloimidoil lub tiazolil, przy czym te pierścienie są ewentualnie podstawione 1-3 podstawnikami wybranymi z grupy obejmującej atom fluoru, atom chloru, atom bromu, OH, CF3, NO2, CN, OCF3, -(C1-C6)-alkil, O-(C1-C6)-alkil, S-(C1-C6)-alkil, SO-(C1-C6)-alkil, SO2-(C1-C6)-alkil, (C3-C6)-cykloalkil, COOH, COO(C1-C6)alkil, COO(C3-C6)-cykloalkil, CONH2, CONH(C1-C6)-alkil, CON[(C1-C6)alkil]2, CONH(C3-C6)-cykloalkil, NH2, NH-CO-(C1-C6)-alkil i NH-CO-fenyl;

l oznacza 0 lub 1; m i n oznaczają 0; o oznacza 1; p oznacza 0 lub 1;

q oznacza 0 lub 1; oraz ich farmaceutycznie zgodne sole.

PL 205 034 B1

Szczególnie korzystne są związki o ogólnym wzorze I, w którym:

Z oznacza -NH-(C1-C12-alkilo)-(C=O)-,

-(C=O)-(C1-C12-alkilo)-(C=O)- lub

-(C=O)-fenylo-(C=O)-;

E oznacza -SO2-R² lub -CO-R²;

R³ oznacza -COO-R⁴, -(C=O)-R⁴, -(C3-C7)-cykloalkil, fenyl, naftyl, tienyl, tiofenyl, furanyl, pirydyl, pirymidyl, dihydropirymidyno-2,4-dion-6-yl, chromanyl, ftaloimidoil lub tiazolil, przy czym te pierścienie są ewentualnie podstawione 1-2 podstawnikami wybranymi z grupy obejmującej atom fluoru, atom chloru, atom bromu, OH, CF3, NO2, CN, OCF3, -(C1-C6)-alkil, O-(C1-C6)-alkil, COOH, COO(C1-C6)-alkil, CONH2, CONH(C1-C6)-alkil, CON[(C1-C6)-alkil]2, CONH(C3-C6)-cykloalkil, NH2, NH-CO-(C1-C6)-alkil,

NH-CO-fenyl i pirydyl;

R⁴ oznacza atom wodoru lub -(C1-C6)-alkil; l, m i n oznaczają 0; o oznacza 1; p oznacza 0 lub 1; q oznacza 0 lub 1;

oraz ich farmaceutycznie zgodne sole.

Ponadto wynalazek dotyczy środka farmaceutycznego zawierającego substancję czynną i farmakologicznie zgodne nośniki i/lub substancje pomocnicze, którego cechą jest to, że jako substancję czynną zawiera wyżej zdefiniowany związek.

Ponadto wynalazek dotyczy zastosowania wyżej zdefiniowanych związków do wytwarzania leku do stosowania w profilaktyce lub leczeniu objawów stwardnienia tętnic.

Ponadto wynalazek dotyczy zastosowania wyżej zdefiniowanych związków do wytwarzania leku do stosowania w profilaktyce lub leczeniu zaburzeń przemiany lipidów.

Korzystnie w odniesieniu do powyższego zastosowania lek jest przeznaczony do leczenia hiperlipidemii.

Określenie alkil oznacza prostołańcuchowe lub rozgałęzione łańcuchy węglowodorowe.

Określenie aminokwasy lub reszty aminokwasów oznacza np. postacie stereoizomeryczne, to znaczy postacie D lub L wybrane z grupy następujących związków:

PL 205 034 B1

alanina	glicyna	prolina
cysteina	histydyna	glutamina
kwas asparaginowy	izoleucyna	arginina
kwas glutaminowy	lizyna	seryna
fenyloalanina	leucyna	treonina
tryptofan	metionina	walina
tyrozyna kwas 2-aminoadypinowy kwas 3-aminoadypinowy β-alanina kwas 2-aminomasłowy kwas 4-aminomasłowy kwas piperydynowy kwas 6-aminokapronowy kwas 2-aminoheptanowy 2- (2-tienylo)glicyna penicyloamina N-etyloasparagina hydroksylizyna allo-hydroksylizyna 3- hydroksyprolina 4- hydroksyprolina izodesmozyna allo-izoleucyna azaglicyna	asparagina	kwas 2-aminoizomasłowy kwas 3-aminoizomasłowy kwas 2-aminopimelinowy kwas 2,4-diaminomasłowy desmozyna kwas 2,2-diaminopimelinowy kwas 2,3-diaminopropionowy N-etyloglicyna 3-(2-tienylo)alanina sarkozyna N-metyloizoleucyna 6-N-metylolizyna N-metylowalina norwalina norleucyna ornityna 3-(2-naftylo)alanina N-cykloheksyloglicyna

kwas 2,4-diaminomasłowy

Skrótowy zapis aminokwasów jest zgodny z ogólnie przyjętym zapisem (patrz Schroder, Lϋbke, The Peptides, rozdział I, Nowy Jork 1965, str. XXII-XXIII; Houben-Weyl, Methoden der Organischen Chemie, rozdział XV/1 i 2. Stuttgart 1974). Aminokwas pGlu oznacza piroglutamyl, Nal oznacza 3-(2-naftylo)alaninę, Azagly-NH2 oznacza związek o wzorze NH2-NH-CONH2, a D-Asp oznacza postać D kwasu asparaginowego. Peptydy ze względu na swój charakter chemiczny są amidami kwasów i w wyniku hydrolizy ulegają rozpadowi do aminokwasów.

Związki o wzorze I wytwarza się zgodnie ze sposobami charakteryzującymi się cechami przedstawionymi na schematach reakcji (schematy 1-6).

Związki o wzorze I według wynalazku wytwarza się ze związków o wzorze VI lub VII ogólnymi sposobami znanymi w chemii peptydów, etapami, drogą reakcji z wolną grupą aminową, lub drogą sprzęgania segmentów (Houben-Weyl, Methoden der Organischen Chemie, rozdział 15/1,2). Sprzęganie peptydów można prowadzić np. z użyciem TOTU (patrz literatura: G. Breipohl, W. Konig, EP 0460446; W. Konig, G. Breipohl, P. Pokorny, M. Birkner w E. Giralt i D. Andreu (red.) Peptides 1990, Escom, Leiden. 1991, 143-145), sposobem z użyciem mieszanych bezwodników, z użyciem aktywnych estrów, azydków lub z użyciem karbodiimidu, zwłaszcza w obecności substancji przyspieszających reakcję i hamujących tworzenie racematów, takich jak np. 1-hydroksybenzotriazol, N-hydroksysukcynoimid, 3-hydroksy-4-okso-3,4-dihydro-1,2,3-benzotriazyna i N-hydroksy-5-norborneno-2,3-dikarboksyimid, a ponadto z użyciem aktywnych pochodnych 1-hydroksybenzotriazolu lub bezwodników kwasu fosforowego, kwasu fosfonowego i kwasu fosfinowego, w temperaturze reakcji od -10°C do temperatury wrzenia rozpuszczalnika, korzystnie w temperaturze od -5 do 40°C.

Odpowiednimi rozpuszczalnikami są dimetyloformamid, dimetyloacetamid, N-metylopirolidon lub dimetylosulfotlenek. Jeżeli pozwala na to rozpuszczalność składników, można także stosować takie rozpuszczalniki jak chlorek metylenu, chloroform lub tetrahydrofuran albo mieszaniny tych rozpuszczalników. Podane sposoby opisano np. w Meinhofer-Gross: „The Peptides” Academic Press, tom I. (1979).

Dla uniknięcia reakcji ubocznych lub w przypadku syntezy specjalnych peptydów grupy funkcyjne w bocznych łańcuchach aminokwasów dodatkowo zabezpiecza się odpowiednimi grupami zabezpieczającymi (patrz np. T.W. Greene, „Protective Groups in Organic Synthesis“), głównie Arg(BOC)2, Arg(Tos), Arg(Mts), Arg(Mtr), Arg(PMV), Asp(OBzl), Asp(OBut), Cys(4-MeBzl), Cys(Acm), Cys(SBut),

PL 205 034 B1

Glu(OBzl), Glu(OBut), His(Tos), His(Fmoc), His(Dnp), His(Trt), Lys(Cl-Z), Lys(Boc), Met(O), Ser(Bzl), Ser(But), Thr(Bzl), Tr(But), Trp(Mts), Trp(CHO), Tyr(Br-Z), Tyr(Bzl) lub Tyr(But).

Jako grupy zabezpieczające grupę aminową korzystnie stosuje się odszczepialną drogą uwodornienia katalitycznego grupę benzyloksykarbonylową (Z), odszczepialną działaniem słabych kwasów grupę 2-(3,5-dimetyloksyfenylo)propylo(2)oksykarbonylową (Ddz) lub tritylową (Trt) i odszczepialną działaniem drugorzędowych amin grupę 9-fluorenylometyloksykarbonylową (Fmoc).

Grupa SH cysteiny może być zablokowana przez szereg grup zabezpieczających. Korzystny jest trityl (Trt) i S-t-butyl (StBu). Trityl można odszczepić przez utlenienie jodem z wytworzeniem związków cystyny lub przez redukujące odszczepienie kwasem z wytworzeniem związków cysteiny (Liebigs Ann. Chem. 1979, 227-247).

S-t-butyl najlepiej odszczepia się redukcyjnie działaniem tributylofosfiny (Aust. J. Chem. 19 (1966) 2355-2360). Grupy funkcyjne OH i COOH w łańcuchach bocznych najkorzystniej zabezpiecza się odszczepialną działaniem kwasów grupą t-butylową (tBu) (patrz także: Meienhofer-Gross: „The Peptides”, tom 3).

Związki o wzorze VI lub VII wytwarza się następująco:

Schemat 1

Związki o wzorze IV otrzymuje się drogą reakcji o-, m- lub p-podstawionych imin o wzorze II z ketonem o wzorze III. Reakcję można prowadzić drogą zmieszania obu związków, bez rozpuszczalnika, a następnie ogrzewania, względnie w odpowiednim rozpuszczalniku, takim jak etanol, tetrahydrofuran (THF), toluen, diglim lub tetradekan w temperaturze 20-150°C.

PL 205 034 B1

Związki ketonowe o wzorze IV redukuje się w odpowiednim rozpuszczalniku, takim jak metanol, THF lub THF/woda, z użyciem NaBH4 lub innego odpowiedniego środka redukującego, w temperaturze od -30°C do 40°C, z wytworzeniem hydroksyzwiązków o wzorze V. W wyniku redukcji otrzymuje się zazwyczaj dwie mieszaniny izomerów (racematy) jako główne produkty. Te różne racematy można rozdzielić drogą krystalizacji frakcjonowanej lub chromatografii na żelu krzemionkowym. Grupę nitrową w związkach o wzorze V można zredukować znanym sposobem, np. drogą uwodornienia katalitycznego z użyciem palladu lub palladu na węglu i wodoru w metanolu.

Tak otrzymane racemiczne związki o wzorze VI można dalej rozdzielić na ich enancjomery. Rozdzielenie racematów związków o wzorze VI na enancjomery o wzorze VII można prowadzić drogą chromatografii kolumnowej na materiale chiralnym lub znanym z literatury sposobem z użyciem optycznie czynnych reagentów pomocniczych (patrz J. Org. Chem. 44, 1979,4891).

Wytwarzanie związków o wzorze I ze związków o wzorze VI lub VII.

Sposób A

Schemat 2

Związki o wzorze VI lub VII poddaje się reakcji z pochodnymi kwasów aminoalkanokarboksylowych. Realizuje się ją drogą sprzęgania peptydów. Kwasy aminoalkanokarboksylowe, np. glycynę, β-alaninę lub kwas ω-aminoundekanowy zabezpiecza się grupami Fmoc, przy czym można także stosować np. odpowiednie kwasy nitro- lub azydokarboksylowe. Po odszczepieniu grup zabezpieczających w drugim etapie lub odpowiednio po redukcji grupy azydowej lub grupy nitrowej, otrzymuje się

PL 205 034 B1 związki o wzorze VIII. Związki o wzorze VI, VII lub VIII można poddać reakcji z aminokwasami o zabezpieczonej grupie aminowej, np. grupą Fmoc, metodą sprzęgania peptydów. Łańcuchy boczne mogą być ewentualnie zabezpieczone odpowiednimi ortogonalnymi grupami zabezpieczającymi. Po reakcji sprzęgania odszczepia się grupę zabezpieczającą funkcyjną grupę aminową, w przypadku Fmoc, np. działaniem piperydyny w DMF.

Z tak otrzymanych zwią zków o wzorze IX moż na otrzymać zwią zki o wzorze X drogą od jednej do trzech kolejnych sekwencji reakcji obejmujących sprzęganie aminokwasów i odszczepienie grupy zabezpieczającej grupę aminową. Grupy zabezpieczające łańcuchy boczne do czterech aminokwasów A¹-A⁴ można odszczepiać pojedynczo po danej sekwencji reakcji lub łącznie po wszystkich reakcjach sprzęgania, względnie można je wszystkie lub część z nich pozostawić w związkach o wzorze X według wynalazku.

Sposób B

Schemat 3

Wolne funkcyjne grupy aminowe związków o wzorze VI, VII, VIII, IX lub X poddaje się reakcji z kwasami karboksylowymi znanymi sposobami wytwarzania amidów. Funkcyjne grupy zwią zków wyjściowych, które mogą prowadzić do reakcji ubocznych, muszą występować w postaci zabezpieczonej, a w razie takiej konieczności grupy zabezpieczające można odszczepić po reakcji z kwasem karboksylowym. W rezultacie otrzymuje się związki o wzorze XI według wynalazku.

Sposób C

Schemat 4

Analogicznie do sposobu B ze związków o wzorze VI-IX wytwarza się pochodne sulfonoamidowe o wzorze XII. Dla ich wytworzenia funkcyjne grupy aminowe związków wyjściowych można poddać reakcji np. z chlorkami kwasów sulfonowych w obecności pomocniczej zasady i w odpowiednim rozpuszczalniku.

PL 205 034 B1

Sposób D Schemat 5

Związki o wzorze XIII można wytworzyć drogą reakcji estrów monoalkilowych kwasów dikarboksylowych ze związkami o wzorze VI lub VII, przy czym podstawnik X, stosownie do potrzeb, oznacza alkil lub fenyl. Reakcję prowadzi się zwykłą metodą sprzęgania peptydów. Następnie funkcyjne ugrupowanie estru alkilowego zmydla się do kwasu karboksylowego z wytworzeniem związków o wzorze XIV. Związki o wzorze XIV można także otrzymać bezpośrednio z amin o wzorze VI lub VII w reakcji z bezwodnikami kwasów dikarboksylowych, np. z bezwodnikiem kwasu bursztynowego, w obecnoś ci zasady. Gdy funkcyjne ugrupowanie kwasu karboksylowego związków o wzorze XIV podda się reakcji z estrem alkilowym aminokwasu, który w ł a ń cuchu bocznym moż e mie ć grupę zabezpieczają c ą ,

PL 205 034 B1 otrzymuje się związki o wzorze XV. Z nich z kolei można wytworzyć drogą zmydlenia funkcyjnego ugrupowania estru alkilowego związki o wzorze XVI. Sposoby A-D można także odpowiednio zmodyfikować tak, by związki według wynalazku można było wytwarzać drogą reakcji w fazie stałej. Przedstawiono to ogólnie na przykładzie sposobu E.

Sposób E Schemat 6

Związek o wzorze V sprzęga się ze zmodyfikowaną żywicą polistyrenową. W tym celu grupę karboksylową Carboxy-Tentagel (produkcji Rapp, Tiibingen) poddano reakcji z funkcyjną grupą OH związku o wzorze VI drogą estryfikacji, np. z użyciem DCC lub DMAP. Grupę nitrową tak otrzymanego związku o wzorze XVII przekształcono w funkcyjną grupę aminową odpowiednim sposobem, np. drogą redukcji z użyciem SnCl2. Do związanej z fazą stałą pochodnej o wzorze XVIII wprowadzono drogą opisanego już sprzęgania peptydów łańcuch boczny (E)g-(A⁴)p-(A³)o-(A²)n-(A¹)m-(Z)l, do pożądanej długości. W ostatnim etapie odszczepiono związek o wzorze I według wynalazku z fazy stałej przez zmydlenie grupy estrowej w warunkach zasadowych.

W opisanych sposobach grupy wymienione jako grupy zabezpieczające łańcuchów bocznych aminokwasów mogą pozostawać w związkach według wynalazku lub mogą być odszczepiane znanymi sposobami (patrz T. W. Green „Protective Groups in Organic Synthesis”).

Tak otrzymane związki o wzorze I można przekształcić w ich farmaceutycznie zgodną sól lub fizjologicznie czynną pochodną.

Farmaceutycznie zgodne sole, dzięki ich wyższej rozpuszczalności w wodzie w stosunku do związków wyjściowych lub macierzystych, są szczególnie odpowiednie do stosowania w medycynie. Takie sole muszą zawierać farmaceutycznie zgodny anion lub kation. Odpowiednimi farmaceutycznie zgodnymi solami addycyjnymi związków według wynalazku z kwasami są sole kwasów nieorganicznych, takich jak kwas solny, kwas bromowodorowy, kwas fosforowy, kwas metafosforowy, kwas azotowy, kwasy sulfonowe i kwas siarkowy, jak również kwasów organicznych, takich jak kwas octowy, kwas benzenosulfonowy, kwas benzoesowy, kwas cytrynowy, kwas etanosulfonowy, kwas fumarowy,

PL 205 034 B1 kwas glukonowy, kwas glikolowy, kwas izotionowy, kwas mlekowy, kwas laktobionowy, kwas maleinowy, kwas jabłkowy, kwas metanosulfonowy, kwas bursztynowy, kwas p-toluenosulfonowy, kwas winowy i kwas trifluorooctowy. Dla celów medycznych szczególnie korzystnie stosuje się chlorki. Odpowiednimi farmaceutycznie zgodnymi solami kwasu z zasadami są sole amonowe, sole metali alkalicznych (takie jak sole sodu i potasu) i sole metali ziem alkalicznych (takie jak sole magnezu i wapnia).

Sole z farmaceutycznie niezgodnym anionem są użytecznymi produktami pośrednimi do wytwarzania lub oczyszczania farmaceutycznie zgodnych soli i/lub do stosowania w zastosowaniach nie terapeutycznych, np. in vitro.

Związki według wynalazku mogą tworzyć fizjologicznie czynne pochodne, tj. każdą fizjologicznie zgodną pochodną związku według wynalazku, np. ester, która po podaniu ssakowi, takiemu jak np. człowiek, jest w stanie (bezpośrednio lub niebezpośrednio) utworzyć taki związek lub jego aktywny metabolit.

Związki według wynalazku mogą tworzyć proleki. Takie proleki mogą być metabolizowane in vivo do związku według wynalazku. Te proleki mogą, lecz nie muszą być skuteczne jako takie.

Związki według wynalazku mogą również występować w różnych postaciach polimorficznych, np. jako postacie amorficzne i krystaliczno-polimorficzne. Wszystkie postacie polimorficzne związków według wynalazku są objęte zakresem wynalazkiem i stanowią kolejny jego aspekt.

Wszystkie wzmianki o „związku(-kach) o wzorze (I)” dotyczą zarówno wyżej opisanego(-ych) związku(-ów) o wzorze (I), jak i jego (ich) soli.

Ilość związku o wzorze (I) konieczna do osiągnięcia pożądanego efektu biologicznego zależy od szeregu czynników, np. konkretnego wybranego związku, zamierzonego stosowania, sposobu podawania i klinicznego stanu pacjenta. Dawka dzienna wynosi na ogół od 0,3 mg do 100 mg (zazwyczaj od 3 mg do 50 mg) na dzień na 1 kg masy ciała, np. 3-10 mg/kg/dzień. Dawka dożylna może np. wynosić od 0,3 mg do 1,0 mg/kg, przy czym w przypadku wlewu można podawać od 10 ng do 100 ng/kg/minutę. Odpowiednie w tym celu roztwory do wlewów mogą zawierać np. od 0,1 ng do 10 mg, zazwyczaj od 1 ng do 10 mg na mililitr. Pojedyncze dawki mogą zawierać np. od 1 mg do 10 g substancji czynnej. Tak więc ampułki z preparatami do wstrzykiwań mogą zawierać np. od 1 mg do 100 mg, a preparaty dawki jednostkowej przeznaczone do podawania doustnego, takie jak np. tabletki lub kapsułki, mogą zawierać np. od 1,0 do 10 00 mg, a zazwyczaj od 10 do 600 mg. W przypadku farmaceutycznie zgodnych soli przelicza się wyżej podane dawki wagowe na masę zawartego w soli jonu benzotiazepiny. W profilaktyce lub leczeniu podanych wyżej stanów można stosować związki o wzorze (I) jako takie, jednak korzystnie stosuje się je wraz ze zgodnym nośnikiem w postaci preparatu farmaceutycznego. Oczywiście nośnik musi być zgodny w tym sensie, że jest zgodny z innymi składnikami preparatu i nie jest szkodliwy dla pacjentów. Jako nośnik można stosować substancje stałe lub ciekłe lub obie i korzystnie formułuje się go ze związkiem w postać dawkowaną, np. tabletkę, która może zawierać 0,05-95% wag. substancji czynnej. Można także stosować inne substancje farmaceutycznie czynne, włącznie z innymi związkami o wzorze (I). Preparaty farmaceutyczne według wynalazku można wytwarzać jednym ze znanych w farmacji sposobów, polegających na tym, że składniki miesza się z farmakologicznie zgodnymi nośnikami i/lub substancjami pomocniczymi.

Preparaty farmaceutyczne według wynalazku można podawać doustnie, doodbytniczo, miejscowo, przez jamę ustną (np. podjęzykowo) i pozajelitowo (np. podskórnie, domięśniowo, śródskórnie lub dożylnie), przy czym odpowiedni sposób podawania w każdym przypadku zależy od rodzaju i nasilenia leczonego stanu i od rodzaju stosowanego związku o wzorze (I). Zakres wynalazku obejmuje także preparaty powlekane i preparaty powlekane o opóźnionym uwalnianiu. Korzystne są preparaty odporne na kwasy i soki żołądkowe. Odpowiednie odporne na soki żołądkowe powłoki to powłoki z octanoftalanu celulozy, poli(octanoftalanu winylu), hydroksypropylometyloftalanu celulozy i anionowych polimerów kwasu metakrylowego i estru metylowego kwasu metakrylowego.

Odpowiednie związki farmaceutyczne do podawania doustnego mogą mieć postać oddzielnych jednostek, takich jak kapsułki, kapsułki w opłatku, tabletki do ssania lub tabletki, zawierających określoną ilość związku o wzorze (I), proszków i granulatów, roztworu lub zawiesiny w wodnej lub nie wodnej cieczy albo emulsji typu olej w wodzie lub woda w oleju. Te preparaty można wytwarzać, jak wspomniano powyżej, dowolnym sposobem znanym w farmacji, w jednym etapie, w którym substancję czynną i nośnik (który może stanowić jeden lub większa liczba dodatkowych składników) kontaktuje się ze sobą. Na ogół preparaty wytwarza się przez równomierne i jednorodne zmieszanie substancji czynnej z ciekłym i/lub rozdrobnionym stałym nośnikiem, a następnie, w razie takiej potrzeby, przez uformowanie produktu. Przykładowo tabletki można wytworzyć przez sprasowanie lub uformowanie

PL 205 034 B1 zawierającego związek proszku lub granulatu, ewentualnie wraz z jednym lub większą liczbą dodatkowych składników. Prasowane tabletki można wytwarzać przez tabletkowanie związku w postaci sypkiej, np. w postaci proszku lub granulatu, ewentualnie zmieszanego ze środkiem wiążącym, środkiem antyadhezyjnym, obojętnym rozpuszczalnikiem i/lub jednym lub większą liczbą środków powierzchniowo czynnych/dyspergujących w odpowiedniej maszynie. Formowane tabletki można wytwarzać przez ukształtowanie sproszkowanego związku, zwilżonego obojętnym ciekłym rozcieńczalnikiem, w odpowiedniej maszynie.

Preparaty farmaceutyczne do podawania przez jamę ustną (podjęzykowo) obejmują tabletki do ssania zawierające związek o wzorze (I) i substancję smakową, zazwyczaj sacharozę i gumę arabską lub tragakant oraz pastylki, które zawierają związek w obojętnym podłożu, takim jak żelatyna i gliceryna lub sacharoza i guma arabska.

Preparaty farmaceutyczne odpowiednie do podawania pozajelitowego to korzystnie sterylne wodne preparaty związku o wzorze (I), korzystnie izotoniczne z krwią pacjenta. Te preparaty korzystnie podaje się dożylnie, lecz można je także podawać podskórnie, domięśniowo lub śródskórnie drogą wstrzyknięcia. Te preparaty można korzystnie wytwarzać przez zmieszanie związku z wodą, sterylizację otrzymanego roztworu i nadanie mu izotoniczności z krwią. Preparaty według wynalazku do wstrzykiwania zawierają na ogół 0,1-5% wag. substancji czynnej.

Preparaty farmaceutyczne odpowiednie do podawania doodbytniczego korzystnie stanowią czopki zawierające pojedynczą dawkę. Można je wytworzyć przez zmieszanie związku o wzorze (I) z jednym lub większą liczbą znanych stałych nośników, np. z masłem kakaowym i ukształtowanie powstałej mieszaniny.

Preparaty farmaceutyczne odpowiednie do miejscowego stosowania na skórę korzystnie mają postać maści, kremu, płynu, pasty, spreju, aerozolu lub olejku. Jako nośniki można stosować wazelinę, lanolinę, poliglikole etylenowe, alkohole oraz kompozycje dwu lub większej liczby podanych substancji. Substancja czynna występuje w preparacie w stężeniu zazwyczaj 0,1-15% wag., np. 0,5-2% wag.

Możliwe jest także podawanie na skórę. Odpowiednie preparaty farmaceutyczne do stosowania na skórę mogą mieć postać plastrów odpowiednich dla długotrwałego ścisłego kontaktu z naskórkiem pacjenta. Plastry takie zawierają substancję czynną odpowiednio rozpuszczoną w roztworze wodnym, ewentualnie zbuforowanym i/lub zdyspergowaną w środku zwiększającym przyczepność lub zdyspergowaną w polimerze. Odpowiednie stężenie substancji czynnej wynosi około 1-35%, a korzystnie około 3-15%. Możliwe jest także uwalnianie substancji czynnej w wyniku elektrodyfuzji lub jontoforezy, co opisano w Pharmaceutical Research, 2 (6): 318 (1986).

Zakresem wynalazku objęte są zarówno mieszaniny izomerów o wzorze I, jak i czyste enancjomery o wzorze I.

Związki o wzorze I, ich farmaceutycznie zgodne sole i fizjologicznie czynne pochodne stanowią idealne leki do leczenia zaburzeń przemiany lipidów, a szczególnie hiperlipidemii. Związki o wzorze I mogą również znaleźć zastosowanie jako leki oddziaływujące na poziom cholesterolu w surowicy, jak również w profilaktyce i leczeniu objawów stwardnienia tętnic. Poniższe wyniki badań udowadniają farmakologiczną skuteczność związków według wynalazku.

Badanie biologiczne związków według wynalazku prowadzono dla określenia hamowania poboru [³H]-taurocholanu w pęcherzykach błony rąbka szczoteczkowego jelita krętego królika. Test hamowania przeprowadzono następująco:

1. Preparowanie pęcherzyków błony rąbka szczoteczkowego jelita krętego królika

Preparowanie pęcherzyków błony rąbka szczoteczkowego z komórek jelitowych jelita cienkiego prowadzono tak zwaną metodą strącania Mg²⁺. Samce królików rasy Neuseeland (o wadze ciała 2-2,5 kg) uśmiercono przez dożylne wstrzyknięcie 0,5 ml T61^®, wodnego roztworu 2,5 mg tetrakainy HCl, 100 m embutramidu i 25 mg jodku mebezoniowego. Jelito cienkie wyjęto i wypłukano lodowatym fizjologicznym roztworem soli. Końcowe 7/10 jelita cienkiego (mierzone w kierunku oralno-rektalnym, to znaczy końcowe jelito kręte zawierające aktywny układ transportu kwasu żółciowego zależny od Na⁺) zastosowano do wytworzenia preparatu pęcherzyków błony rąbka szczoteczkowego. Jelita zamrożono w worku z tworzywa sztucznego w atmosferze azotu w temperaturze -80°C. Dla wytworzenia preparatu pęcherzyków błony zamrożone jelita odmrożono w kąpieli wodnej o temperaturze 30°C. Błonę śluzową zeskrobano i przeprowadzono w stan suspensji w 60 ml lodowatego 12 mM roztworu buforu Tris/HCl (pH 7,1)/300 mM mannitu, 5 mM EGTA/10 mg/l fluorku fenylometylosulfonylu/1 mg/l inhibitora trypsyny z soi (32 jednostki/mg)/0,5 mg/l inhibitora trypsyny z płuca bydlęcego (193 jednostki/mg)/5 mg/l bacytracyny. Po rozcieńczeniu do 300 ml lodowatą wodą destylowaną całość poddano

PL 205 034 B1 homogenizacji w ultrawirówce (18-Stab, IKA Werk Staufen, Niemcy) przez 3 minuty przy 75% maksymalnego obciążenia i w trakcie chłodzeniu lodem. Po dodaniu 3 ml 1M roztworu MgCl2 (końcowe stężenie 10 mM) całość pozostawiono dokładnie przez 1 minutę w temperaturze 0°C. W wyniku dodania jonów Mg²⁺ nastąpiły aglomeracja i strącenie błon komórkowych, z wyjątkiem błon rąbka szczoteczkowego. Po wirowaniu przez 15 minut przy 3000 x g (5000 obrotów/minutę, SS-34-Rotor) osad odrzucono, a supernatant zawierający błony rąbka szczoteczkowego odwirowywano przez 30 minut przy 48000 x g (20000 obrotów/minutę, SS-34-Rotor).

Supernatant odrzucono, a osad ponownie zhomogenizowano w 60 ml 12 mM roztworu buforu Tris/HCl (pH 7,1)/60 mM mannitu, 5 mM EGTA w homogenizatorze Potter Elvejhem (Braun, Melsungen, 900 obrotów/minutę, 10 cykli). Po dodaniu 0,1 ml 1M roztworu MgCl2 i 15 minutach inkubacji w temperaturze 0°C ponownie przeprowadzono wirowanie przez 15 minut przy 3000 x g.

Supernatant odwirowano jeszcze raz przez 30 minut przy 48000 x g (20000 obrotów/minutę, SS-34-Rotor). Osad rozprowadzono w 30 ml 10 mM roztworu buforu Tris/Hepes (pH 7,4)/300 mM mannitu i przeprowadzono w stan suspensji w homogenizatorze Potter Elvejhem przy 1000 obrotach/minutę (20 cykli). Po wirowaniu przez 30 minut przy 48000 x g (20000 obrotów/minutę, SS-34-Rotor) osad roztworzono w 0,5-2 ml roztworu buforu Tris/Hepes (pH 7,4)/280 mM mannitu (końcowe stężenie 20 mg/ml) ponownie przeprowadzono w stan suspensji z użyciem strzykawki tuberkulinowej z igłą nr 27. Pęcherzyki stosowano bezpośrednio po preparacji do prób transportu albo przechowywano je w 4 mg porcjach w temperaturze -196°C w ciekłym azocie.

2. Hamowanie zależnego od Na⁺ poboru [³H]-taurocholanu w pęcherzykach błony rąbka szczoteczkowego jelita krętego

Pobór substratów przez wyżej opisane pęcherzyki błony rąbka szczoteczkowego określono z użyciem techniki filtracji membranowej. 10 μΐ zawiesiny pęcherzyków (100 μg białka) wkroplono pipetą na ściankę probówki polistyrenowej do inkubacji (11 x 70 mm) zawierającej środowisko inkubacyjne z odpowiednimi ligandami (90 μΐ). Środowisko inkubacyjne zawierało 0,75 μ|, to znaczy 0,75 μφ [³H(G)]-taurocholanu (aktywność właściwa: 2,1 Ci/mMol)/0,5 μl 10 mM taurocholanu/8,75 μl buforu transportu sodu (10 mM Tris/Hepes (pH 7,4)/100 mM mannitu/100 mM NaCl) (Na-T-P) lub 8,75 μl roztworu buforu transportu potasu (10 mM Tris/Hepes (pH 7,4)/100 mM mannitu/100 mM KCl) (K-T-P) i 80 μł odpowiedniego roztworu inhibitora rozpuszczonego, w zależności od badania, w roztworze buforu Na-T lub K-T.

Środowisko inkubacyjne przesączono przez filtr membranowy z polifluorku winylidenu (SYHV LO 4NS, 0,45 μm, średnica 4 mm, Millipore, Eschborn, Niemcy). Po zmieszaniu pęcherzyków ze środowiskiem inkubacyjnym rozpoczęto pomiar transportu. Stężenie taurocholanu w układzie inkubacyjnym wynosiło 50 μM. Po odpowiednim czasie inkubowania (zazwyczaj 1 minuta) transport zatrzymywano przez dodanie 1 ml lodowatego roztworu stopującego (10 mM Tris/Hepes (pH 7,4)/150 mM KCl). Powstałą mieszaninę natychmiast przesączano pod próżnią 25-35 hPa przez filtr membranowy z azotanu celulozy (ME 25, 0,45 μm, średnica 25 mm, Schleicher & Schuell, Dassell, Niemcy). Filtr przemywano 5 ml lodowatego roztworu stopującego.

Dla zmierzenia poboru znaczonego radioaktywnie taurocholanu filtr membranowy rozpuszczano w 4 ml płynu scyntylacyjnego Quickszint 361 (Zinsser Analytik GmbH, Frankfurt, Niemcy) i mierzono radioaktywność płynu scyntylacyjnego w aparacie pomiarowym TriCarb 2500 (Canberra Packard GmbH, Frankfurt, Niemcy). Zmierzone wartości w dpm (rozpady na minutę) otrzymano po skalibrowaniu przyrządu z użyciem sond standardowych i po korekcie na ewentualną chemoluminescencję.

Wartości kontrolne ustalono każdorazowo w Na-T-P i K-T-P. Różnica poboru w Na-T-P i w K-T-P odpowiada udziałowi transportu zależnego od Na⁺. Oznaczono wartości IC50 Na⁺, to jest takie stężenie inhibitora, przy którym transport zależny od Na⁺ ulega zahamowaniu o 50% w porównaniu z wartością kontrolną.

Dane farmakologiczne pochodzą z serii testów, w których badano współoddziaływanie związków według wynalazku z jelitowym układem transportu kwasu żółciowego w końcowym odcinku jelita cienkiego. Wyniki zestawiono w tabeli 1.

₃

Tabela 1 pokazuje zmierzone wartości hamowania poboru [³H]-taurocholanu w pęcherzykach błony rąbka szczoteczkowego jelita krętego królika. Podano ilorazy wartości IC50Na substancji odniesienia, taurochenodezoksycholanu (TCDC) i substancji testowanej.

PL 205 034 B1

T a b e l a 1

Związki z przykładu	IC5o_Na-TCDC ^mol]/IC_50Na substancji [μιτΌΐ]
1	2
2c	1,06
3	0,88
6	0,77
7	0,87
14	0,21
15	0,94
16	0,16
17	1,26
18	0,69
19	1,05
20	0,30
21	0,17
22	0,82
24	1,13
26	0,52
27	0,81
28	0,36
29	0,36
31	0,38
34	0,61
37	1,05
38	1,03
40	1,00
42	0,86
43	0,67
45	1,11
46	0,46
49	1,15
50	0,79
53	0,62
54	0,66
55	0,99
57	0,39
58	0,84
59	0,93
62	1,00

PL 205 034 B1 cd. tabeli 1

1	2
66	0,92
67	0,70
70	0,22
71	0,27
75	0,79
76	0,24
80	0,84
82	0,90
84	0,92
86	1,10
87	0,40
122	0,26
123	1,16
124	1,19
125	0,87
127	0,36
128	0,34
110	0,78
113	0,76

Poniższe przykłady bliżej wyjaśniają wynalazek, jednak bez jego ograniczania do opisanych w przykł adach produktów i wariantów jego realizacji.

P r z y k ł a d 1

a.

Do 50 g (0,54 mola) pikoliny w 770 ml tetrahydrofuranu wkroplono w temperaturze -55°C 366 ml 15% n-butylolitu w n-heksanie. Całość ogrzano do temperatury pokojowej i ponownie ochłodzono do temperatury -55°C. Powoli wkroplono 77 g N,N-dimetylobenzamidu (0,52 mola) w 570 ml tetrahydrofuranu, a następnie całość ogrzano do temperatury pokojowej i mieszano przez 1 godzinę. Po dodaniu 550 ml 1N kwasu solnego całość wyekstrahowano octanem etylu (3 x) i fazy organiczne wysuszono nad MgSO4 i odparowano. Drogą destylacji pozostałości otrzymano 47,5 g (47%) produktu o temperaturze wrzenia 134-136°C/0,28 hPa.

b.

PL 205 034 B1

20,0 g (0,13 mola) σ-nitrobenzaldehydu, 12,5 g (0,13 mola) 2-aminopirydyny i 0,3 g kwasu p-toluenosulfonowego ogrzewano w 150 ml toluenu przez 2,5 godziny do temperatury wrzenia w warunkach powrotu skroplin z użyciem oddzielacza wody. Roztwór ochłodzono, a powstały osad odsączono i wysuszono.

Wydajność: 18,1 g (60%) produktu.

Temperatura topnienia: 93-95°C.

C12H9N3O2 (227) MS (FAB) 228 M + H⁺.

c.

12,0 g (61 mmoli) ketonu z przykładu 1a i 15,0 g (66 mmoli) iminy z przykładu 1b ogrzewano przez 45 minut na łaźni parowej, a następnie mieszaninę reakcyjną rozpuszczono w etanolu w trakcie ogrzewania. Po ochłodzeniu osad odsączono i poddano krystalizacji z etanolu.

Wydajność: 11,8 g (46%) produktu.

C25H20ON4O3 (424,2) MS (FAB) 425 M + H⁺.

d.

8,0 g (18,8 mmola) ketozwiązku z przykładu 1c rozpuszczono w 300 ml tetrahydrofuranu/wody 10:1, dodano 4,67 g borowodorku sodu i całość mieszano przez 2 godziny w temperaturze pokojowej. Roztwór odparowano, a pozostałość dodano do 100 ml 2N kwasu solnego i ogrzewano na łaźni parowej do całkowitego rozpuszczenia. Po ochłodzeniu odczyn doprowadzono do zasadowego roztworem 4N NaOH i całość wyekstrahowano octanem etylu (2 x). Fazy organiczne wysuszono nad MgSO4 i odparowano. Pozostałość poddano chromatografii na żelu krzemionkowym (heptan/octan etylu 1:1) i jako produkt otrzymano dwa racemiczne związki.

Pierwsza frakcja: 3,9 g (48%) niepolarnego racematu (przykład 1 d/1) C25H22N4O3 (426,2) MS (FAB) 427 M + H⁺.

Druga frakcja: 2,5 g (31%) polarnego racematu (przykład 1 d/2) C25H22N4O3 (426,2) MS (FAB) 427 M + H⁺.

e.

PL 205 034 B1

2,5 g (5,86 mmola) niepolarnego racematu z przykładu 1 d/1 rozpuszczono w 300 ml metanolu, dodano około 20 mg 10% Pd/C i w atmosferze wodoru uwodorniono w temperaturze pokojowej. Katalizator odsączono i roztwór odparowano. Pozostałość poddano chromatografii na żelu krzemionkowym (n-heptan/octan etylu 7:13).

Wydajność: 1,9 g (82%) produktu.

C25H24N4O (396,22) MS (FAB) 397 M + H⁺.

f.

100 mg racemicznego związku z przykładu 1e rozdzielono drogą preparatywnej HPLC na enancjomery. Rozdzielenie prowadzono w kolumnie CSP-Chiralpak (Daicel, DOsseldorf) z użyciem n-heksanu/etanolu 4:1. Jako pierwsza frakcję otrzymano 40 mg enancjomeru (-) (przykład 1 f/1, a jako drugą frakcję 40 mg enancjomeru (+) (przykład 1 f/2).

g.

4,0 g (10,1 mmola) związku aminowego z przykładu 1e (niepolarny racemat), 4,85 g (10,3 mmola) N-Fmoc-D-Lys(BOC)OH, 4,0 g (12,2 mmola) TOTU i 2,7 ml trietyloaminy rozpuszczono w 300 ml dimetyloformamidu i mieszano przez 2 godziny w temperaturze pokojowej. Mieszaninę reakcyjną wlano do wody i wyekstrahowano octanem etylu (2 x). Organiczne fazy wysuszono (MgSO4) i odparowano. Pozostałość rozpuszczono w 150 ml dimetyloformamidu/piperydyny 2:1 dla odszczepienia grupy Fmoc i mieszano przez 1 godzinę w temperaturze pokojowej, a następnie wlano do wody i wyekstrahowano octanem etylu (3 x). Organiczne fazy wysuszono (MgSO4) i odparowano. Po chromatografii na żelu krzemionkowym (dichlorometan/metanol 9:1) uzyskano 4,0 g (63,5%) produktu.

C36H44N6O4 (624,3) MS (FAB) 625 M + H⁺.

h.

PL 205 034 B1

Z 8,0 g związku z przykładu 1 g (12,8 mmola) i 6,4 g (13,7 mmola) N-Fmoc-D-Lys(BOC)OH otrzymano sposobem opisanym w przykładzie 1 g 4,74 g (43%) produktu.

C47H64N8O7 (852,5) MS (FAB) 853,5 M + H⁺.

P r z y k ł a d 2 a.

2,5 g (6,31 mmola) związku aminowego z przykładu 1e (niepolarny racemat), 2,2 g (6,52 mmola) Fmoc-L-proliny, 2,5 g (7,62 mmola) TOTU i 1,7 ml trietyloaminy rozpuszczono w 100 ml dimetyloformamidu i mieszano przez 3 godziny w temperaturze pokojowej. Mieszaninę reakcyjną odparowano do połowy, dodano wody i całość wyekstrahowano octanem etylu (3 x). Fazy organiczne wysuszono nad MgSO4 i odparowano. Po chromatografii na żelu krzemionkowym (octan etylu/n-heptan 7:3) otrzymano 3,85 g (85%) produktu. Ten zabezpieczony grupą Fmoc produkt pośredni (3,6 g) rozpuszczono w 110 ml piperydyny/DMF 1:10 i mieszano przez 1 godzinę w temperaturze pokojowej. Mieszaninę reakcyjną odparowano i poddano chromatografii na żelu krzemionkowym (dichlorometan/metanol 19:1, a następnie 9:1).

Wydajność: 1,8 g (72,5%).

C30H31N5O2 (493,2) MS (FAB) 494 M + H⁺.

1,7 g (3,44 mmola) związku z przykładu 2a mieszano z 1,4 g (3,61 mmola) Fmoc-L-fenyloalaniny, 1,9 g (5,80 mmola) TOTU i 1,0 ml trietyloaminy w 150 ml DMF przez 4 godziny w temperaturze pokojowej. Mieszaninę reakcyjną odparowano, a pozostałość poddano chromatografii na żelu krzemionkowym (octan etylu/n-heptan 4:1) i otrzymano dwie frakcje:

Pierwsza frakcja: 1,28 g (43%) niepolarnego diastereoizomeru (przykład 2 b/1)

C54H50N6O5 (862,4) MS (FAB) 863,4 M + H⁺.

Druga frakcja: 0,82 g (28%) polarnego diastereoizomeru (przykład 2 b/1)

C54H50N6O5 (862,4) MS (FAB) 863,4 M + H⁺.

c.

PL 205 034 B1

0,8 g (0,93 mmola) związku z przykładu 2 b/2 rozpuszczono w 33 ml DMF/piperydyny 10:1 i mieszano przez 1 godzinę w temperaturze pokojowej. Po odparowaniu pozostał o ść poddano chromatografii na żelu krzemionkowym (dichlorometan/metanol 19:1, a następnie 9:1).

Wydajność: 0,35 g (59%).

C39H40N6O3 (640,3) MS (FAB) 641,3 M + H⁺.

Analogicznie jak w przykładach 1g i 2 otrzymano wychodząc z przykładów le i lf przykłady z tabeli 2.

Przykład	Reszta aminokwasu	Wzór sumaryczny (masa cząsteczkowa)	MS (FAB)
3	Gly	C27H27N5O2 (453,5)	454,5 M + H+
4	L-Tyr(t-But)	C33H41N5O3 (615,7)	616,7 M + H+
5	L-Ser(t-But)	C32H37N5O3 (539,6)	540,6 M + H+
6	L-Lys(BOC)	C3₆H44N₆O4 (624,7)	625,7 M + H+
7	L-Tyr	C34H33N5O3 (559,6)	560,6 M + H+
8	L-Ser	C28H29N5O3 (483,6)	484,6 M + H+
9	L-Lys	C31H3₆N₆O2 (524,7)	525,7 M + H+
10	L-Arg(BOC)2	C41H52N8O₆ (752,9)	753,9 M + H+
11	L-Ornityna(BOC)	C35H42N₆O4 (610,7)	611,7 M + H+
12	Kwas 2,4-diaminomasłowy (BOC)	C34H40N₆O4 (596,7)	597,7 M + H+

Analogicznie do przykładów 1h i 2c otrzymano wychodząc z przykładów le i lf przykłady z tabeli 3.

Przykład	Reszta aminokwasu A¹	Reszta aminokwasu A²	Wzór sumaryczny (masa cząsteczkowa)	MS (FAB)
1	2	3	4	5
13 (polarny)	Gly	Gly	C29H30N₆O3 (510,6)	511,6 M + H+
14 (niepolarny)	L-Lys(BOC)	L-Lys(BOC)	C47H34N8O7 (853,1)	854,1 M + H+

PL 205 034 B1 cd. tabeli 3

1	2	3	4	5
15 (polarny)	L-Lys(BOC)	L-Lys(BOC)	C47H64N8O7 (853,1)	854,1 M + H+
16 (niepolarny)	L-Lys(BOC)	L-Ser(BOC)	C43H57N7O6 (760,0)	761,0 M + H+
17 (polarny)	L-Lys(BOC)	L-Ser(BOC)	C43H57N7O6 (760,0)	761,0 M + H+
18 (niepolarny)	L-Lys(BOC)	L-Arg	C42H56N10O5 (781,0)	782,0 M + H+
19 (polarny)	L-Lys(BOC)	L-Arg	C42H56N10O5 (781,0)	782,0 M + H+
20	L-Phe	L-Ser(BOC)	C41H46N6O (686,8)	687,8 M + H+
21	L-Phe	L-Phe	C43H42N6O3 (690,8)	691,8 M + H+
22	L-Phe	L-Lys(BOC)	C45H53N7O5 (772,0)	773,0 M + H+

PL 205 034 B1

Tabela

PL 205 034 B1

P r z y k ł a d 88

1,6 g aminy o wzorze VI lub VII i 0,98 g kwasu 12-nitrododekanowego rozpuszczono w 30 ml dimetyloformamidu, a następnie dodano 1,6 g tetrafluoroboranu O-((etoksykarbonylo)cyjanometylenoamino)-N,N,N',N'-tetrametylouroniowego (TOTU), 0,6 g (hydroksyimino)cyjanooctanu etylu i 1,6 ml N-etylomorfoliny i całość mieszano przez około 2 godziny w temperaturze pokojowej. Po zakończeniu reakcji (według chromatografii cienkowarstwowej) mieszaninę reakcyjną zmieszano z 500 ml wody i 200 ml dichlorometanu, po czym fazę organiczną oddzielono, wysuszono i zatężono pod próż nią . Po chromatografii kolumnowej (SC; SiO2, octan etylu/n-heptan = 2:1) otrzymano amid jako lepki olej.

Wzór sumaryczny: C37H45N5O4; (623,4); MS(FAB): 624,4 M + H⁺

P r z y k ł a d 89

W 200 ml etanolu rozpuszczono 2,2 g amidu i po dodaniu katalitycznej ilości niklu Raney'a (wodna zawiesina) przeprowadzono uwodornianie w wytrząsarce pod normalnym ciśnieniem i w temperaturze pokojowej. Klarowną warstwę odessano, zatężono i po chromatografii kolumnowej (SiO2, dichlorometan/metanol/amoniak = 90:10:1) otrzymano produkt z przykładu 89. Wzór sumaryczny C37H47N5O2 (593,8) MS(FAB): 595 M + H⁺.

PL 205 034 B1

W 100 ml tetrahydrofuranu rozpuszczono 1,2 g produktu z przykł adu 89, 390 mg kwasu chinowego i 330 mg N-hydroksybenzotriazolu, dodano 500 mg dicykloheksylokarbodiimidu i całość mieszano przez 17 godzin w temperaturze pokojowej, a następnie przesączono i zatężono. Pozostałość roztworzono w około 500 ml octanu etylu, wytrząsano kolejno z roztworem NaHCO3, 2N kwasem cytrynowym, roztworem NaHCO3 i wodą, a następnie wysuszono i zatężono. Po filtracji kolumnowej (octan etylu/metanol = 9:1) otrzymano produkt z przykładu 90 o t.t. 95°C. Wzór sumaryczny: C44 H47N5O7 (768). MS(FAB): 768,4 M + H⁺.

P r z y k ł a d 91

W 20 ml DMF rozpuszczono 593 mg produktu z przykł adu 89 i 265 mg powyż szego kwasu karboksylowego, a następnie dodano 600 mg TOTU, 300 mg (hydroksyimino)cyjanooctanu etylu i 1 ml N-etylomorfoliny i całość mieszano przez około 2 godziny w temperaturze pokojowej. Po zakończeniu reakcji (chromatografia cienkowarstwowa) dodano octanu etylu i całość dwukrotnie przemyto wodą i roztworem NaHCO3. Fazę organiczną zatężono, a pozostałość oczyszczono drogą chromatografii kolumnowej (SiO2, octan etylu/metanol = 9:1) i otrzymano amid z przykładu 91 o t.t. 105°C. Wzór sumaryczny: C52H56N8O3 (840,5); MS: 842 (M + H⁺).

Analogicznie do przykładu 91 wytworzono z aminy z przykładu 89 i odpowiedniego kwasu karboksylowego następujące substancje:

PL 205 034 B1

T a b e l a 5

Przy- kład	R2-C00H	Wzór sumaryczny (liczba masowa)	MS (FAB)
92	Η /—\ r~^N ę \ N OH	C₄oH₄₈M₆03 660,4	661,5 (M+H+)
93	hA°	C43H57N7O4 735,5	737 (M+H⁺)

PL 205 034 B1

Przy- kład	R²-COOH	Wzór sumaryczny (liczba masowa)	MS (FAB)
94	HO HO \ Vr^0H 0	C42H55N5O5 709,4	711 (M+H+)
95	V 0	^c39^h47^f2ⁿ5°3 671,4	673 (M+H+)
96	OH A/°^h HO^J O	C46H53N5O5 755,4	757 (M+H+)
97	O^OH A^nh=	C43H51N7O3 713,4	715(M+H⁺)
98	Ο-χΟΗ G mh₂ nh₂	C44H53N7O3 727,4	729 (M+H+)
99	OH	C42H51N5O5 705,4	707 (M+H+)
100	OH 0 JL n JL 0 n nh, 1 H	C43^h56ⁿ8°4 748,4	750 (M+H+)
101	O./OH NH,	^C45^H52N6C>4 740,4	741 (M+H+)

PL 205 034 B1

Przy- kład	R2-COOH	Wzór sumaryczny (liczba masowa)	MS (FAB)
102	OH ⁰⁼⁼( Η H /? N N-# y z \ 0	C43H55N7O5 749,4	751 (M+H+)
103	OH \ 0	C40H51N5O5S 713,4	715 (M+H+)
104	HO OH HO \ /^N yA_o>-_N j O KyNH, ⁿ^n	C47^H56^N10°6 856,4	858 (M+H+)
105	°Ύ^ΟΗ H₂N^y^NyA_N^_OH	C42H50N8O4S 762,4	764 (M+H+)
106	OHO O y—	^C43^H53^N5°5 719,4	721 (M+H+)
107	O^OH y*NH (AA H	C42H51N7O5 733,4	735 (M+H+)
108	S ,^OH hn-/' O	C43H53N7O4S 763,4	765 (M+H+)
109	HO o^^N\ ~^N	C48H57N7O4 795,5	797 (M+H+)
110	HO NH	C43H51N7O3 713,4	715 (M+H+)

PL 205 034 B1

Przy- kład	R2-C00H	Wzór sumaryczny (liczba masowa)	MS (FAB)
111	r<^Nx ^Z HO i // ^N\ O ^x	^C46^H55^N9°5 813,4	815(M+H+)
112	_NH	C42H51N7O3 701,4	703 (M+H+)
113	ppf,. 0 /	C48H57N5O6 799,4	801 (M+H+)
114	ΧΎ^0Η ''A°	^C43^H56^N6°4 720,4	722 (M+H+)
115	s HOy^N^s 0	^c42^H50^N6°4^s2 766,3	768 (M+H+)
116	(X ,OH XI nh₂	C41H52N6O4 692,4	694 (M+H+)
117	0. .OH XX	^c41^H50^N6°4 690,4	692 (M+H+)
118	OH ^^OH	C46H53N5O4 739,4	741 (M+H+)

PL 205 034 B1

Przykład	R¹	Reszta aminokwasu A¹	Wzór sumaryczny (masa cząsteczkowa)	MS
119 I	3,5-Dimetyloizoksazol-4-il	D-Lys(Boc)	C35H45N7O5 (643,8)	644,4 (FAB) M + H+
120 I	2,4-Dimetylotiazol-5-il	D-Lys(Boc)	C35H45N7O4S (659,9)	660,4 (ESI) M + H+
121	2,5-Dimetylooksazol-4-il	D-Lys(Boc)	C35H45N7O5 (643,8)	644,4 (FAB) M + H+

T a b e l a 7

Przykład	R¹	Reszta aminokwasu A¹	Reszta aminokwasu A¹	Wzór sumaryczny (masa cząsteczkowa)	MS
1	2	3	4	5	6
122 (silnie niepolarny)	3,5-Dimetylo- -izoksazol-4-il	L-Prolina	L-Fenyloalanina	C38H41N7O4S (659,8)	660,3 (ESI), M + H+
123 (silnie niepolarny)	3,5-Dimetylo- -izoksazol-4-il	D-Lys(Boc)	D-Lys(Boc)	C46H65N9O8 (872,1)	772,4 (FAB), M + H+
124 (silnie niepolarny)	2,5-Dimetylo- -oksazol-4-il	D-Lys(Boc)	D-Lys(Boc)	C46H65N9O8 (872,1)	772,5 (FAB), M + H+
125 (silnie niepolarny)	5-Metylo- -isoksazol-3-il	D-Lys(Boc)	D-Lys(Boc)	C45H65N9O8 (858,1)	858,5 (FAB), M + H+
126 (silnie niepolarny)	2,4-Dimetylo- -tiazol-5-il	D-Lys(Boc)	D-Lys(Boc)	C46H65N9O7S (888,2)	888,6 (ESI), M + H+
127 (nie- polarny)	2,4-Dimetylo- -tiazol-5-il	D-Lys(Boc)	D-Lys(Boc)	C46H65N9O7S (888,2)	888,4 (FAB), M + H+
128 (średnio polarny)	2,4-Dimetylo- -tiazol-5-il	D-Lys(Boc)	D-Lys(Boc)	C46H65N9O7S (888,2)	888,6 (ESI), M + H+

PL 205 034 B1 cd. tabeli 7

1	2	3	4	5	6
129 S983499 (polarny)	2,4-Dimetylo- -tiazol-5-il	D-Lys(Boc)	D-Lys(Boc)	C46H65N9O7S (888,2)	888,4 (FAB) M+ H+
130 (silnie niepolarny)	2,4-Dimetylo- -tiazol-5-il	D-Lys(Boc)	L-Fenyloalanina	C44H54N8O5S (807,0)	807,5 (ESI), M + H+
131 (silnie niepolarny)	2,4-Dimetylo- -tiazol-5-il	L-Prolina	L-Fenyloalanina	C38H41N7O3S (675,9)	676,4 (FAB), M + H+

Zastrzeżenia patentowe

Claims

1. Pochodne 1,3-diarylo-2-pirydyn-2-ylo-3 -(pirydyn-2-yloamino)propanolu o ogólnym wzorze I w którym

Z oznacza -NH-(C1-C16-alkilo)-(C=O) -,

-(C=O)-(C1-C16-alkilo)-(C=O)- lub

-(C=O)-fenylo-(C=O)-;

E oznacza -SO2-R² lub -CO-R²;

₁

R³ oznacza -COO-R⁴, -(C=O)-R⁴, -(C1-C6-alkileno)-R⁵, -(C1-C6-alkenyleno)-R⁵, -(C3-C7)-cykloalkil, fenyl, naftyl, tienyl, tiofenyl, furanyl, pirydyl, pirymidyl, dihydropirymidyno-2,4-dion-6-yl, chromanyl, ftaloimidoil lub tiazolil, przy czym te pierścienie są ewentualnie podstawione 1-3 podstawnikami wybranymi z grupy obejmującej atom fluoru, atom chloru, atom bromu, OH, CF3, NO2, CN, OCF3,

PL 205 034 B1

-(C1-C6)-alkil, O-(C1-C6)-alkil, S-(C1-C6)-alkil, SO-(C1-C6)-alkil, SO2-(C1-C6)-alkil, (C3-C6)-cykloalkil, COOH, COO(C1-C6)-alkil, COO(C3-C6)-cykloalkil, CONH2, CONH(C1-C6)-alkil, CON[(C1-C6)-alkil]2, CONH(C3-C6)-cykloalkil, NH2 , NH-CO-(C1-C6)-alkil, NH-CO-fenyl i pirydyl;

R⁴ oznacza atom wodoru lub -(C1-C6)-alkil;

R⁵ oznacza atom wodoru, -(C3-C7)-cykloalkil, fenyl, naftyl, tienyl, tiofenyl, furanyl, pirydyl, pirymidyl, dihydropirymidyno-2,4-dion-6-yl, chromanyl, ftaloimidoil lub tiazolil, przy czym te pierścienie są ewentualnie podstawione 1-3 podstawnikami wybranymi z grupy obejmującej atom fluoru, atom chloru, atom bromu, OH, CF3, NO2, CN, OCF3, -(C1-C6)-alkil, O-(C1-C6)-alkil, S-(C1-C6)-alkil, SO-(C1-C6)-alkil, SO2-(C1-C6)-alkil, (C3-C6)-cykloalkil, COOH, COO(C1-C6)alkil, COO(C3-C6)-cykloalkil, CONH2, CONH(C1-C6)-alkil, CON[(C1-C6)alkil]2, CONH(C3-C6)-cykloalkil, NH2, NH-CO-(C1-C6)-alkil i NH-CO-fenyl; l, q, m, n, o i p niezależnie oznaczają liczbę 0 lub 1, przy czym suma l + q + m + n + o + p jest większa lub równa 1; oraz ich farmaceutycznie zgodne sole.

2. Związki o ogólnym wzorze I według zastrz. 1, w których l oznacza 0 lub 1; m i n oznaczają 0; o oznacza 1; p oznacza 0 lub 1; q oznacza 0 lub 1; oraz ich farmaceutycznie zgodne sole.

3. Związki o ogólnym wzorze I według zastrz. 1 albo 2, w których

Z oznacza -NH-(C1-C12-alkilo)-(C=O)-, -(C=O)-(C1-C12-alkilo)-(C=O)- lub -(C=O)-fenylo-(C=O)-;

A¹, A², A³ i A⁴ niezależnie oznaczają resztę aminokwasu wybranego spośród alaniny, glicyny, proliny, cysteiny, histydyny, glutaminy, kwasu asparaginowego, izoleucyny, argininy, kwasu glutaminowego, lizyny, seryny, fenyloalaniny, leucyny, treoniny, tryptofanu, metioniny, waliny, tyrozyny, asparaginy, kwasu 2-aminoadypinowego, kwasu 2-aminoizomasłowego, kwasu 3-aminoadypinowego, kwasu 3-aminoizomasłowego, β-alaniny, kwasu 2-aminopimelinowego, kwasu 2-aminomasłowego, kwasu 2,4-diaminomasłowego, kwasu 4-aminomasłowego, desmozyny, kwasu piperydynowego, kwasu 2,2-diaminopimelinowego, kwasu 6-aminokapronowego, kwasu 2,3-diaminopropionowego, kwasu 2-aminoheptanowego, N-etyloglicyny, 2-(2-tienylo)glicyny, 3-(2-tienylo)alaniny, penicyloaminy, sarkozyny, N-etyloasparaginy, N-metyloizoleucyny, hydroksylizyny, 6-N-metylolizyny, allohydroksylizyny, N-metylowaliny, 3-hydroksyproliny, norwaliny, 4-hydroksyproliny, norleucyny, izodesmozyny, ornityny, alloizoleucyny, 3-(2-naftylo)alaniny, ązaglicyny, N-cykloheksyloglicyny i kwasu 2,4-diaminomasłowego; lub resztę tego aminokwasu podstawioną jednym lub większą liczbą grup zabezpieczających aminokwasy wybranych spośród t-butyloksykarbonylu (Boc), tert-butylu (t-But) i 9-fluorenylometyloksykarbonylu (Fmoc);

E oznacza -SO2-R² lub -CO-R²;

R² oznacza -(C5-C16-alkil), -(C0-C16-alkileno)-R³, -(C=O)-(C0-C16-alkileno)-R³, -(C=O)-(C0-C16-alkileno)-NH-R3, -(C1-C8-alkenyleno)-R³, -(C1-C8)-alkinyl, -(C1-C4-alkileno)-S(O)0-2-R³, -(C1-C4-alkileno)-O-R³ lub -(C1-C4-alkileno)-NH-R³;

R³ oznacza -COO-R⁴, -(C=O)-R⁴, -(C3-C7)-cykloalkil, fenyl, naftyl, tienyl, tiofenyl, furanyl, pirydyl, pirymidyl, dihydropirymidyno-2,4-dion-6-yl, chromanyl, ftaloimidoil lub tiazolil, przy czym te pierścienie są ewentualnie podstawione 1-2 podstawnikami wybranymi z grupy obejmującej atom fluoru, atom chloru, atom bromu, OH, CF3, NO2, CN, OCF3, -(C1-C6)-alkil, O-(C1-C6)-alkil, COOH, COO(C1-C6)-alkil, CONH2, CONH(C1-C6)-alkil, CON[(C1-C6)-alkil]2, CONH(C3-C6)-cykloalkil, NH2, NH-CO-(C1-C6)-alkil, NH-CO-fenyl i pirydyl;

R⁴ oznacza atom wodoru lub -(C1-C6)-alkil; l, m i n oznaczają 0; o oznacza 1; p oznacza 0 lub 1;

q oznacza 0 lub 1; oraz ich farmaceutycznie zgodne sole.

4. Środek farmaceutyczny zawierający substancję czynną i farmakologicznie zgodne nośniki i/lub substancje pomocnicze, znamienny tym, że jako substancję czynną zawiera związek zdefiniowany w zastrz. 1.

5. Zastosowanie związków zdefiniowanych w zastrz. 1 do wytwarzania leku do stosowania w profilaktyce lub leczeniu objawów stwardnienia tętnic.

6. Zastosowanie związków zdefiniowanych w zastrz. 1 do wytwarzania leku do stosowania w profilaktyce lub leczeniu zaburzeń przemiany lipidów.

7. Zastosowanie według zastrz. 6, w którym lek jest przeznaczony do leczenia hiperlipidemii.