Przedmiotem wynalazku jest srodek chwastobójczy i regulujacy wzrost roslin, zawiera¬ jacy substancje czynna oraz znane nosniki i/lub substancje pomocnicze, a takze jest sposób wytwarzania nowych pochodnych kwasu cykloheksanodionokarboksylowego, nadajacych sie do se¬ lektywnego i totalnego zwalczania chwastów oraz do regulowania wzrostu roslin* srodek wedlug wynalazku zawiera jako substancje czynna co najmniej jedna nowa pochod¬ na kwasu cykloheksanodionokarboksylowego, o wzorze 1, w którym A oznacza grupe -OR2 lub -NR^R^, B oznacza grupe hydroksylowa lub grupe -NH0R1 albo te grupy w postaci ich soli z me¬ talem lub soli amoniowych pod warunkiem, ie jezeli B stanowi grupe HNCR-, a R stanowi rod¬ nik alkilowy o 1-6 atomach wegla, to A ma inne znaczenie niz grupa alkoksylowa o 1-6 atomach wegla, R oznacza rodnik alkilowy o 1-6 atomach wegla lub rodnik cykloalkilowy o 3-6 atomach wegla, ewentualnie podstawione chlorowcem, grupa alkoksylowa o 1-4 atomach wegla lub grupa alkilotio o 1-4 atomach wegla, R^ oznacza rodnik alkilowy o 1-6 atomach wegla, rodnik chlo- rowcoalkilowy o 1-6 atomach wegla, rodnik alkenylowy o 3-6 atomach wegla, rodnik chlorowco- alkenylowy o 3-6 atomach wegla lub rodnik alkinylowy o 3-6 atomach wegla, R2, R3 i R4 nieza¬ leznie od siebie oznaczaja atom wodoru, rodnik alkilowy o 1-6 atomach wegla, grupe chlorowco- alkilowa o 1-6 atomach wegla, grupe alkoksyalkilowa o 2-10 atomach wegla, grupe alkilotioalki- Iowa o 2-10 atomach wegla, ewentualnie podstawiony chlorowcem, grupa alkoksylowa o 1-4 atomach wegla lub grupa alkilotio o 1-4 atomach wegla rodnik alkenylowy o 3-6 atomach wegla, rodnik alkinylowy o 3-6 atomach wegla, rodnik fenylowy lub aralkilowy o 1-6 atomach wegla, przy czym pierscien fenylowy lub ewentualnie podstawiony chlorowcem, grupa alkilowa o 1-4 atomach wegla, grupe alkoksylowa o 1-4 atomach wegla, grupa chlorowcoalkilowa o 1-4 atomach wegla, grupa ni¬ trowa lub grupa cyjanowa, a równiez R* i R^ razem z atomem azotu, z którym sa zwiazane, two¬ rza 5-6 czlonowy pierscien heterocykliczny, który moze w pierscieniu jeszcze zawierac atom tlenu lub siarki.2 140 539 W okresleniach tych rodniki alkilowe obejmuja zarówno prostolancuchowe jak i rozgale¬ zione rodniki alkilowe, takie jak rodnik metylowy, etylowy, propylowy, izopropylowy, buty¬ lowy, izobutylowyj II-rz*-butylowy, IIl-rz*-butylowy oraz wszystkie stereoizomeryczne odmia¬ ny wyzszych homologów rodników alkilowychw Pod okresleniem rodnik alkenylowy i alkinylowy nalezy równiez rozumiec rodniki prostolancuchowe i rozgalezione, np. rodnik winylowy, allilo- wy, metallilowy, butenylowy, metylobutenylowy, dwumetylobutenylowy, etynylowy, propynylowy, butyhylowyy metylobutynylowy lub dwumetylobutynylowy. • Jako chlorowiec nalezy rozumiec atom fluoru, chloru, bromu lub jodu* Do 5-6 czlonowych pierscieni heterocyklicznych, utworzonych przez R, i R^ razem z ato¬ mem azotu, ewentualnie jeszcze zawierajacych w pierscieniu atom tlenu lub siarki, zaliczaja sie grupy pirolu, pirolidyny, piperydyny, morfoliny, a takze tiomorfoliny* Pierscienie takie moga byc podstawione grupami metylowymi* Sole tych zwiazków wytwarza sie z zasadami• Do tego celu nadaja sie wodorotlenki metali alkalicznych, metali ziemi alkalicznych, zelaza, miedzi, niklu lub cynku, a takze amoniak, albo czwartorzedowe zasady C1-C^-alkilo- lub C^C^-hydroksyalkiloamoniowe* Nowe pochodne kwasu cykloheksanodionokarboksylowego o wzorze 1 odznaczaja sie silnym dzialaniem chwastobójczym i regulujacym wzrost roslin* Do zwiazków, które swym dzialaniem szczególnie zwracaja uwage, zaliczaja sie nastepujace podzbiory: - pochodne cykloheksanu o wzorze 1a, w którym A i R maja wyzej podane znaczenie, oraz ich sole z metalem lub sole amoniowe; - pochodne o wzorze 1a, v którym A oznacza grupe -0R2* a R i R£ maja wyzej podane znaczenie, oraz ich sole z metalem lub sole amoniowe; - pochodne o wzorze 1a, w którym A oznacza grupe -NR^R^, a R, R, i R^ maja wyzej podane zna¬ czenie, oraz ich sole z metalem lub sole amoniowe; - pochodne o wzorze 1a, w którym A ma wyzej podane znaczenie, a R oznacza rodnik cykloalkilo- wy o 3-6 atomach wegla, oraz ich sole z metalem lub sole amoniowe; - a nadto cykloheksanodiony o wzorze 1b, w którym A, R i R. maja wyzej podane znaczenie, oraz ich sole z metalem lub sole amoniowe; - pochodne o wzorze 1b, w którym A oznacza grupe -OR2, a R, R^ i R2 maja wyzej podane znacze¬ nie, oraz ich sole z metalem lub sole amoniowe; - pochodne o wzorze 1b, w którym A oznacza rodnik -NR^R^, a R, R1f R, i R^ maja wyzej podane znaczenie, oraz ich sole z metalem lub sole amoniowe* Do szczególnie korzystnych zwiazków zaliczaja sie nastepujace substancje: 4-butyrylocy- kloheksanodiono-3,5-karboksylan etylowy, 4-butyrylocykloheksanodiono-3,5-karboksylan izobu- tylowy, 4-/l-etoksyaminobutylideno/-cykloheksanodiono-3,5-karboksylan etylowy, 4-/l-alliloksy- aminobutylideno/-cykloheksanod±ono-3,5-karboksylan etylowy, /4-/cyklopropylo-hydroksymetyllde- no/-cykloheksanodiono-3,5-karboksylan etylowy, dwumetyloamid kwasu 4-/l-etoksyaminobutylideno/- -cykloheksanodiono-3,5-karboksylowego, dwumetyloamid kwasu 4-/l-alliloksyaminobutylideno/-cy- kloheksanodiono«3,5-karboksylowego, oraz ich sole sodowe, amoniowe i czterometyloamoniowe* Pochodne kwasu cyklobeksanodionokarboksylowego o wzorze 1 moga wystepowac w róznych od¬ mianach tautomerycznych* Przykladowo dla 4-/l-etoksyaminobutylideno/-cykloheksanodiono-3f5- karboksylanu metylowego o wzorze 4a istnieja odmiany o wzorach 4b, 4c i 4d.Nowe pochodne kwasu cykloheksanodionokarboksylowego o wzorze 1, w którym wszystkie sym¬ bole maja wyzej podane znaczenie, wytwarza sie sposobem, polegajacym wedlug wynalazku na tym, ze pochodna kwasu cykloheksanodiono-3,5-karboksylowego o wzorze 2, w którym A ma wyzej podane znaczenie, w srodowisku obojetnego rozpuszczalnika organicznego i w obecnosci zasady jako srod¬ ka wiazacego kwas poddaje sie reakcji z halogenkiem kwasowym o wzorze 3, w którym R ma wyzej podane znaczenie, otrzymany produkt wyodrebnia sie i ewentualnie dalej w srodowisku obojetnego rozpuszczalnika organicznego, w temperaturze wrzenia, w warunkach odszczepiania wody poddaje sie reakcji z hydroksyloamina o wzorze HONHR^, w którym R1 ma wyzej podane znaczenie, i wyodreb¬ nia sie otrzymany produkt*140 539 3 Jako rozpuszczalniki w tych reakcjach wchodza w rachube przede wszystkim zwiazki aro¬ matyczne, takie jak benzen, toluen lub ksylen, oraz chlorowcoweglowodory, takie jak chloro¬ form, awuchloroetan lub czterochlorek wegla.Reakcje prowadzi sie w temperaturze pokojowej i w temperaturze wrzenia mieszaniny re¬ akcyjnej. Podczas dodawania chlorku kwasowego wskazane jest ewentualne chlodzenie naczynia reakcyjnego.Jako srodki wiazace wchodza w rachube zasady organiczne i nieorganiczne, takie jak piry¬ dyna, 4-aminopirydyna, kolidyna, trójetyloamina, weglan amonowy, sodowy, potasowy lub wapnio¬ wy, albo odpowiednie wodoroweglany.Jako halogenki kwasowe o wzorze 3 wchodza w rachube glównie chlorek kwasu octowego, chlorek kwasu propionowego, chlorek kwasu maslowego, chlorek kwasu walerianowego, chlorek kwa¬ su 3-metoksypropionowego, chlorek kwasu 2-chloropropionowego, chlorek kwasu cyklopropanokar- boksylowego lub chlorek kwasu cykloheksanokarboksylowego, oraz odpowiednie bromki.Jako hydroksyloaminy o wzorze HONHfL. wchodza w rachube glównie metylo-, etylo-, chloro- etylo-, propylo-, izopropyle-, butyle-, izobutylo-, allilo-, cykloallilo-, metallilo- i pro- pynylo-hydroksyloaminy, które do reakcji moga byc* wprowadzane takze w postaci soli, np* w po¬ staci chlorowodorku.Niezbedne jako substrat pochodne kwasu cykloheksanodionokarboksylowego o wzorze 2 otrzy-* muje sie np. na drodze uwodorniania kwasu 3,5-dwuhydroksybenzoesowego wodorem w obecnosci ni¬ klu Raney'a i nastepnego zestryfikowania lub zamidowania grupy kwasowej wedlug schematu 1, przy czym grupa keto ewentualnie musi byc zabezpieczona, npi w postaci eteru enolu lub w po¬ staci enaminy /porównaj J.Am., Chem. Soc. 78, 4405 (1956)/.Pochodna kwasu 3f5-dwuhydroksybenzoesowego mozna tez uwodorniac za pomoca wodoru i niklu Raney*a wedlug schematu 2 /porównaj Archi Hiarai 307, 577 (1974)/.Zwiazki o wzorze 1 w malych dawkach odznaczaja sie silnymi selektywnymi wlasciwosciami hamujacymi wzrost i chwastobójczymi, które czynia te zwiazki znakomicie nadajacymi sie do sto¬ sowania w uprawach roslin uzytkowych, zwlaszcza w uprawach trzciny cukrowej, zbóz, bawelny, soji, kukurydzy i ryzu. Przy tym zostaja czesciowo uszkodzone nawet te chwasty, którym dotych¬ czas dawano rade tylko za pomoca totalnych srodków chwastobójczych* Rodzaj dzialania tych substancji czynnych jest niezwyklym Wiele z nich daje sie translo- kowac, tzn. sa one wchlaniane przez rosline i transportowane do innego miajsca, gdzie nastepnie oddzialywuja* I tak np. na drodze powierzchniowego traktowania chwastów wieloletnich udaje sie ich uszkodzenie az do korzeni wlacznie. Nowe zwiazki o wzorze 1 dzialaja juz - w porównaniu z innymi substancjami chwastobójczymi i regulujacymi wzrost - przy bardzo niskich dawkach.Zwiazki o wzorze 1 maja ponadto silne wlasciwosci regulujace wzrost roslin, które mozna wykorzystac w celu podwyzszenia plonu roslin uprawnych lub materialu zbiorów* Wiele zwiazków o wzorze 1 wykazuje ponadto dzialanie hamujace wzrost roslin, zalezne od stezenia. Substancje te szkodza wzrostowi zarówno roslin jednolisciennych jak i dwulisciennych.I tak zwiazki o wzorze 1 moga selektywnie hamowac np. wzrost roslin straczkowych, hodo¬ wanych czesto jako okrywa glebowa (cover crops) w rolnictwie krain tropikalnych, tak wiec ogra¬ niczona zostaje erozja glebowa miedzy roslinami uprawnymi, a okrawa glebowa nie staja sie konkurencja dla upraw.Zahamowanie wegetatywnego wzrostu w przypadku wielu roslin uprawnych pozwala na bardziej geste prowadzenie upraw, totez w przeliczeniu na powierzchnie gleby mozna uzyskac zwielotoot- niony plon.Kolejny mechanizm podwyzszania plonu za pomoca srodków hamujacych wzrost polega na tym, ze skladniki pokarmowe w wiekszym stopniu ida na rzecz tworzenia kwiatów i owoców, podczas gdy wzrost wegetatywny zostaje ograniczony.W przypadku roslin jednoli scienny eh, np. traw, lub tez w przypadku roslin uprawnych, takich jak zboza, zahamowanie wzrostu wegetatywnego jest niekiedy potrzebne i korzystne. Tego4 140 539 rodzaju zahamowanie wzrostu m.in. w przypadku traw ma znaczenie ekonomiczne, poniewaz dzieki temu mozna np. zredukowac czestotliwosc przycinania muraw w ogrodach kwiatowych, parkach i boiskach sportowych lub na obrzezach ulic. Ma znaczenie równiez zahamowanie wzrostu roslin zielonych i zdrewnialych na obrzezach ulic i w poblizu napowietrznych linii elektrycznych albo ogólnie w obszarach, w których silny wzrost jest niepozadany* Wazne jest tez stosowanie regulatorów wzrostu do zahamowania wysokosciowego wzrostu u zbóz, poniewaz dzieci skróceniu zdfbla maleje lub calkowicie eliminuje sie niebezpieczenstwo przelamania (wylegania) roslin przed zbiorem. Poza tym regulatory wzrostu moga w przypadku zbóz wywolac wzmocnienie zdfbla, co równiez przeciwdziala wyleganiu.Nadto zwiazki o wzorze 1 nadaja sie do zapobiegania kielkowaniu skladowanych ziemniaków* W przypadku ziemniaków podczas ich skladowania w ciagu zimy czesto rozwijaja sie kielki, cze¬ go nastepstwem bywa skurczenie, utrata masy i gnicie ziemniaków.Przy wiekszym dawkowaniu wszystkie testowane rosliny sa tak uszkadzane, ze obumieraja.Za pomoca srodków chwastobójczych i regulujacych wzrost, zawierajacych nowa substancje czynna o wzorze 1, mozna prowadzic zwalczanie chwastów przed i po wzejsciu roslin oraz pow¬ strzymywanie wzrostu roslin jedno- i dwulisciennych, zwlaszcza traw, tropikalnych okryw gle¬ bowych i bocznych pedów tytoniu.Zwiazki o wzorze 1 stosuje sie pojedynczo lub korzystnie w postaci srodka razem z pomoc¬ niczymi substancjami rozpowszechnionymi w technice sporzadzania preparatów, i przeto w znany sposób przetwarza sie je np. do postaci koncentratów emulsyjnych, roztworów nadajacych sie do bezposredniego opryskiwania lub do rozcienczania, rozcienczonych emulsji, proszków zwilzal- nych, proszków rozpuszczalnych, srodków do opylania, granulatów lub mikrokapsulek w np. two¬ rzywach polimerycznych. Sposób stosowania, tak jak opryskiwanie, rozpryskiwanie mglawicowe, opylanie, rozsiewanie lub polewanie, podobnie jak i rodzaj srodka dobiera sie odpowiednio do zamierzonego celu i podanych okolicznosci. ft*eparaty, tzn. srodki zawierajace substancje czynna o wzorze 1 i ewentualnie stala lub ciekla substancje pomocnicza, kompozycje 1 mieszaniny sporzadza sie w znany sposób, np. droga starannego zmieszania i/lub zmielenia substancji czynnych z rozrzedzalnikami, takimi jak roz¬ puszczalniki, stale nosniki i ewentualnie substancje powierzchniowo czynne (tensydy).Jako rozpuszczalniki wchodza w rachube aromatyczne weglowodory, korzystnie frakcje Cg-C^ takie jak mieszaniny ksylenu oraz podstawione naftaleny, estry kwasu ftalowego, takie jak ftalan dwubutylowy lub dwuoktylowy, alifatyczne weglowodory, takie jak cykloheksan lub para¬ finy, alkohole i glikole oraz ich etery i estry, takie jak etanol, glikol etylenowy, jednome- tylowy lub jednoetylowy eter glikolu etylenowego, ketony, takie jak cykloheksanon, rozpusz¬ czalniki silnie polarne, takie jak N-metylo-2-pirolidon, sulfotlenek dwumetylowy lub dwumety- loformamid, oraz ewentualnie epoksydowane oleje roslinne, takie jak epoksydowany olej z orzecha kokosowego lub olej sojowy, oraz woda.Jako stale nosniki, np. do srodków do opylania i do proszków dyspergowalnych, z reguly stosuje sie maczki ze skal naturalnych, takich jak kalcyt, talk, kaolin, montmorylonit lub attapulgit. V celu polepszenia wlasciwosci fizycznych mozna dodawac tez krzemionke wysokodys- persyjna lub wysokodyspersyjne polimery nasiakliwe. Jako ziarnisty, adsorpcyjny nosnik granu- latorowy wchodza w rachube typy porowate, np. pumeks, kruszonka ceglana, sepiolit lub bentonit, jak i nie sorpcyjne substancje nosnikowe, takie jak kalcyt lub piasek. Rmadto mozna stosowac caly szereg wstepnie zgranulowanych substancji pochodzenia nieorganicznego lub organicznego. takich zwlaszcza jak dolomit lub rozdrobnione pozostalosci roslinne.Jako zwiazki powierzchniowo czynne w zaleznosci od przetwarzanej w preparat substancji czynnej o wzorze 1 wchodza w rachube niejonowe, kationowe lub anionowe tensydy o silnych wla¬ sciwosciach emulgujacych, dyspergujacych i zwilzajacych. Pod okresleniem tensydy nalezy rozu¬ miec takze mieszaniny tensydów.140 539 5 Odpowiednimi tensydami anionowymi moga byc zarówno tzw* mydla rozpuszczalne w wodzie jak i w wodzie rozpuszczalne, syntetyczne zwiazki powierzchniowo czyme # Jako mydla nalezy wspomniec sole metalu alkalicznego, sole metalu ziem alkalicznych i ewentualnie podstawione sole amoniowe wyzszych kwasów tluszczowych (o 10-22 atomach wegla), takie jak sól sodowa lub potasowa kwasu oleinowego lub stearynowego, lub takiez sole miesza¬ nin naturalnych kwasów tluszczowych, które mozna uzyskiwac np* z oleju kokosowego lub lojo¬ wego • Nadto wspomniec nalezy sole metylotauryny z kwasem tluszczowym* Czesciej jednak stosuje sie tzw# tensydy syntetyczne, zwlaszcza sulfoniany alkoholi tluszczowych, siarczany alkoholi tluszczowych, sulfonowane pochodne benzimidazolu lub alkilo- arylosulfoniany* Sulfoniany lub siarczany alkoholi tluszczowych z reguly wystepuja w postaci soli metalu alkalicznego, soli metalu ziem alkalicznych lub ewentualnie podstawionych soli amoniowych i wykazuja rodnik alkilowy o 8-22 atomach wegla, przy czym rodnik alkilowy takze obejmuje czesc alkilowa rodników acylowych, np. sól sodowa lub wapniowa kwasu ligninosulfonowego, estru kwa* su dodecylosiarkowego lub mieszaniny siarczanu alkoholu tluszczowego, wytworzonej z natural¬ nych kwasów tluszczowych* Naleza tu tez sole estrów kwasu siarkowego i kwasów sulfonowych z adduktami alkohol tluszczowy - tlenek etylenu* Sulfonowane pochodne benzimidazolu zawieraja korzystnie 2 grupy sulfonowe i grupe kwasu tluszczowego o 8-22 atomach wegla* Alkiloarylosul- fonianami sa np* sole sodowe, wapniowe lub trójetanoloamoniowe kwasu dodecylobenzenosulfono- wego, kwasu dwubutylonaftalenosulfonowego lub produktu kondensacji kwas naftalenosulfonowy- formaldehyd* Nadto w rachube wchodza równiez odpowiednie fosforany, takie jak sole estrów kwasu fos¬ forowego z adduktem p-nonylofenol-tlenek etylenu (o 4-14 jednostkach tlenku), i fosfolipidy* Do niejonowych tensydów zaliczaja sie przede wszystkim pochodne eterów glikolu poliety¬ lenowego z alkoholami alifatycznymi lub cykloalifatycznymi, z nasyconymi lub nienasyconymi kwasami tluszczowymi i alkilofenolami, zawierajace 3-30 grup glikoloeterowych i 8-20 atomów wegla w (alifatycznym) rodniku weglowodorowym i 6-18 atomów wegla w rodniku alkilowym alkilo- fenolu* Dalszymi odpowiednimi substancjami powierzchniowo-czynnymi sa rozpuszczalne w wodzie, 20-250 grup eterowych glikolu etylenowego i 10-100 grup eterowych glikolu propylenowego za¬ wierajace poliaddukty tlenku etylenu z glikolem polipropylenowym, glikolem etylenodwuamino- polipropylenowym i glikolem alkilopolipropylenowym o 1-10 atomach wegla w lancuchu alkilowym* Omawiane zwiazki sa jednostke glikolu propylenowego zawieraja zwykle 1-5 jednostek glikolu etylenowego• Jako przyklad niejonowych substancji powierzchniowo czynnych nalezy podac nonylofenylo- polietoksyetanole, eter oleju racznikowego z glikolem polietylenowym, addukty polipropyleno- polietylenotlenkowe, trójbutylofenoksypolietoksyetanol, glikol polietylenowy i oktylofenoksy- polietoksyetanol* Dalej w rachube wchodza tez estry kwasów tluszczowych z polioksyetylenoanhydrosorbitem, takie jak trójoleinian polioksyetylenoanhydrosorbitu* V przypadku kationowych substancji powierzchniowo czynnych chodzi przede wszystkim o czwartorzedowe sole amoniowe, które jako podstawnik azotu zawieraja co najmniej jeden rodnik alkilowy o 8-22 atomach wegla, a jako dalsze podstawniki wykazuja nizsze ewentualnie chlorow¬ cowane rodniki alkilowe, benzylowe lub hydroksyalkilo we • Sole te wystepuja korzystnie w posta¬ ci halogenków, metylosiarczanów lub etylosiarczanów, takich jak chlorek stearylotrójmetyloamo- niowy lub bromek benzylodwu/2-chloroetylo/-etyloamoniowy* Substancje powierzchniowo czynne rozpowszechnione w technice sporzadzania preparatów sa m.in* opisane w nastepujacych publikacjach: nMc Cutcheon*s Detergents and Emulsifiers Aurnia!11 MC Publishing Corp*, Ringwood New Jersey, 1979; J. i M* Ash, "Encyclopedia of Surfactants", tom I-III, Chemical Publishing Co* Ihc*# Nowy Jork, 1980/81*6 140 539 Preparaty pestycydowe zawieraja z reguly 0,1-959*, korzystnie 0,1-809*, substancji czynnej o wzorze 1, 1-999* stalej lub cieklej substancji pomocniczej i 0-255*, korzystnie 0f 1-259*, sub¬ stancji powierzchniowo czynnej * Korzystne postacie preparatów wykazuja w szczególnosci nastepujacy sklad (5* oznaczaja procenty wagowe): koncentrat emulsyjny: 1-209* korzystnie 5-109*, substancji czynnej 5-309*, korzystnie 10-209*, substancji powierzchniowo czynnej 50-949*, korzystnie 70-859* cieklego nosnika; srodek do opylania: 0f 1-109*, korzystnie 0f1-19*f substancji czynnej 99,9-909*, korzystnie 99,9-999*, stalego nosnika; koncentrat zawiesinowy: 5-759*, korzystnie 10-509*, substancji czynnej 94-259*, korzystnie 90-309*, wody 1-409*, korzystnie 2-309*, substancji powierzchniowo czynnej; proszek zwilzalny: 0f5-909*, korzystnie 1-809*, substancji czynnej 0,5-209*, korzystnie 1-159*, substancji powierzchniowo czynnej 5-959*, korzystnie 15-909*, stalegonosnika; ! granulat: 0,5-309*, korzystnie 3-159*, substancji czynnej 99,5-709*, korzystnie 97-859*, stalego nosnika* Aczkolwiek stezony srodek jest korzystny jako towar handlowy, to ostateczny uzytkownik z reguly stosuje srodki rozcienczone* Postaó uzytkowa mozna rozcienczac az do zawartosci 0,0019* substancji czynnej. Dawka z reguly wynosi 0,001-10 kg substancji czynnej na 1 ha, korzystnie 0,025-5 kg substancji czynnej na 1 ha.Srodki te moga tez zawierac dalsze dodatki, takie jak stabilizatory, substancje przeciw- pieniace, regulatory lepkosci, lepiszcza, srodki polepszajace przyczepnosc oraz nawozy synte¬ tyczne lub inne substancje czynne dla uzyskania efektów specjalnych.Podane nizej przyklady objasniaja blizej wytwarzanie nowych zwiazków* W przykladach tych temperature podano w stopniach Celsjusza, a cisnienie w hPa.Przyklad I. Wytwarzania 4-butyrylocykloheksanodiono-3,5-karboksylanu izobutylowe- go o wzorze 5, czyli zwiazku nr 1,3, a) Cykloheksanodiono-3,5-karboksylan izobutylowy. Mieszanine 50 g kwasu cykloheksanodiono- -3,5-karboksylowego, 150 ml izobutanolu, 30 g 8596-owego kwasu ortofosforowego i 400 ml toluenu ogrzewa sie wobec oddzielacza wody w temperaturze wrzenia w ciagu nocy. Roztwór ten nastepnie za- teza sie na wyparce obrotowej. Pozostalosc rozpuszcza sie w 200 ml czterowodorofuranu, zadaje sie 100 ml 1N kwasu solnego i ogrzewa w temperaturze wrzenia w ciagu 2 godzin. Po ochlodzeniu dodaje sie octan etylowy. Warstwe organiczna oddziela sie, przemywa nasyconym roztworem soli kuchennej, suszy i odparowuje. Otrzymuje sie woskowata pozostalosc, która po przekrystalizowaniu z ukladu eter etyIowy/heksan wykazuje temperature topnienia 74-76°C. b) 4-butyrylocykloheksanodiono-3,5-karboksylan izobutylowy* Do roztworu 60 g cykloheksa- nodiono-3,5-karboksylanu izobutylowego i 25 ml pirydyny w 400 ml dwuchloroetanu wkrapla sie 30 ml chlorku kwasu maslowego i miesza nadal w ciagu 15 godzin w temperaturze pokojowej. Roz¬ twór reakcyjny nastepnie saczy sie, przemywa za pomoca 1N kwasu solnego, suszy i zateza. Tak otrzymany O-acylowany produkt rozprowadza sie w 200 ml dwuchloroetanu, zadaje za pomoca 4 g 4-dwumetyloaminopirydyny i ogrzewa w ciagu 4 godzin w temperaturze wrzenia pod chlodnica zwrotna.Ochlodzony roztwór reakcyjny przemywa sie nastepnie 1N kwasem solnym, suszy, zateza i chroma¬ tografuje na niewielkiej ilosci zelu krzemionkowego. Otrzymuje sie 51 g 4-butyrylocykloheksano- dionu-3,5-karboksylanu izobutylowego w postaci jasnego oleju, który wykazuje wspólczynnik za- 21 lamania swiatla n^ =1,4907.140 539 7 Przyklad II. Wytwarzanie 4-/l-alliloksyaminobutylideno/-cykloheksanodiono- 3,5-karboksylanu izobutylowego o wzorze 6, czyli zwiazku nr 2.5.Mieszanine 1^ g 4-butyrylocykloheksanodiono-3,5-karboksyianu izobutylowego, 6,5 g chlorowodorku O-allilohydroksyloaminy, 6,5 g weglanu potasowego i 150 ml chloroformu ogrzewa sie w temperaturze wrzenia pod chlodnica zwrotna w ciagu 6 godzin. Roztwór reakcyjny przemy¬ wa sie nastepnie 1N kwasem solnym, suszy, zateza i chromatografuje na niewielkiej ilosci ze¬ lu krzemionkowego za pomoca ukladu octan etylowy/eter naftowy 1:3* Bo odparowaniu rozpusz¬ czalnika otrzymuje sie 6,9 g 4-/l-alliloksyaminobutylideno/-cykloheksanodiono-3,5-karboksyla- nu izobutylowego w postaci jasnego oleju, który wykazuje wspólczynnik zalamania swiatla ng1-1f4989.Przyklad III. Wytwarzanie dwumetyloamidu kwasu 4-/l-etoksyaminobutylideno/-cy- kloheksanodiono-3,5-karboksylowego o wzorze 7, czyli zwiazku nr 2.72. a) Do roztworu 15t6 g kwasu cykloheksanodwukarboksylowego mieszajac wkrapla sie 18f4 ml chlorku dwumetylokarbamoilu, po czym miesza sie nadal w temperaturze pokojowej w ciagu 12 go¬ dzin i w temperaturze wrzenia pod chlodnica zwrotna w ciagu 2 godzin. Po ochlodzeniu rozpro¬ wadza sie mieszanine, reakcyjna w 400 ml octanu etylowego, warstwe organiczna przemywa sie czterokrotnie solanka, suszy nad siarczanem magnezu i zateza. Pozostalosc sklada sie z 13,2 g surowego dwumetyloamidu kwasu 3-/N,N-dwumetylokarbamoilo/-5-ketocyklohekseno-3-karboksylowego.Amid ten rozpuszcza sie w 300 ml czterowodorofuranu, dodaje 8 ml stezonego kwasu solnego i miesza w ciagu 2 godzin w temperaturze pokojowej. Mieszanine reakcyjna przemywa sie nastep¬ nie solanka, suszy nad siarczanem magnezu i zateza. Jako pozostalosc otrzymuje sie 13,2 g dwu¬ metyloamidu kwasu cykloheksanodiono-3,5-karboksylowego w postaci zywicowatej substancji, któ¬ ra po oczyszczaniu na drodze chromatografii za pomoca ukladu heksan/eter w kolumnie z zelem krzemionkowym staje sie krystaliczna i wykazuje temperature topnienia 152-155°C. b) 13,2 g dwumetyloamidu kwasu cykloheksanodiono-3,5-karboksylowego rozpuszcza sie razem z 6,9 ml pirydyny w 100 ml chlorku etylenu. Nastepnie mieszajac wkrapla sie do tego roztworu 8,5 ml chlorku kwasu maslowego, co wywoluje reakcje slabo egzotermiczna. Powstala zólto zabarw wiona zawiesine miesza sie w ciagu 14 godzin w temperaturze pokojowej, po czym przemywa sie za pomoca 1N kwasu solnego i solanki, suszy nad siarczanem magnezowym i zateza. Pozostalosc rozpuszcza sie w 100 ml dwuchloroetanu i ogrzewa z 0,5 g 4-dwumetyloaminopirydyny i 0,1 ml chlorku kwasu maslowego w ciagu 2 godzin w temperaturze wrzenia pod chlodnica zwrotna. Po ochlo¬ dzeniu mieszanine reakcyjna przemywa sie za pomoca 20 ml 1N kwasu solnego, nasyconego chlorkiem sodowym, suszy nad siarczanem magnezowym i zateza. Pozostalosc w celu oczyszczenia chromato¬ grafuje sie w kolumnie na zelu krzemionkowym za pomoca octanu etylowego jako czynnika obiego¬ wego. Otrzymuje sie 7,8 g dwumetyloamidu kwasu 4-butyrylo-cykloheksanodiono-3,5-karboksylowego w postaci jasnego oleju. c) Mieszanine 4,3 g wyzej otrzymanego dwumetyloamidu kwasu 4^butyrylocykloheksanodiono- 3,5-karboksylowego, 1,9 g chlorowodorku etoksyaminy, 1,4 g weglanu potasowego miesza sie w 50 ml chloroformu i 5 ml metanolu w ciagu 24 godzin w temperaturze pokojowej. Mieszanine reak¬ cyjna przemywa sie nastepnie za pomoca 1N kwasu solnego, suszy nad siarczanem magnezowym i za¬ teza. Pozostaloscia jest olej, który oczyszcza sie na drodze chromatografii na zelu krzemion¬ kowym za pomoca octanu etylowego jako czynnika obiegowego. Po odparowaniu rozpuszczalnika otrzy¬ muje sie jako pozostalosc olej, który krystalizuje podczas pozostawienia. Otrzymuje sie 2 g substancji tytulowej o temperaturze topnienia 54-58°C.Przyklad IV. Wytwarzanie benzyloamidu kwasu 4-/etoksyaminobutylideno/-cyklohek- sanodiono-3,5-karboksylowego o wzorze 8, czyli zwiazku nr 2.47i a) Roztwór 107 g kwasu cykloheksanodiono-3,5-karboksylowego i 1 ml stezonego kwasu siar¬ kowego w 400 ml metanolu miesza sie w ciagu 3 godzin w temperaturze pokojowej. Juz podczas te¬ go mieszania wytraca sie krystaliczny produkt. Do niego dodaje sie 400 ml eteru etylowego, po czym wytraca sie krystaliczny kwas 3-metoksy-5-ketocyklohekseno-3-"karboksylowy. Po saczeniu i suszeniu w eksykatorze otrzymuje sie 120 g produktu*8 140 539 b) Miesza sie 34 g kwasu 3-metoksy-5-ketocyklohekseno-3-karboksylowego poddaje sie reakcji z chlorowodorkiem etoksyaminy analogicznie do przykladu III.c), w srodowisku chlo¬ roformu w obecnosci weglanu potasowego. Po obróbce mieszaniny reakcyjnej otrzymuje sie 2f3 g krystalicznego benzyloamidu kwasu 4-/1-etoksyaminobutylideno/-cykloheksanodiono-3,5-karbo- ksylowego o temperaturze topnienia 88-90°C.Postepujac analogicznie do przykladów I-III wytwarza sie zwiazki o wzorze 9f omówione w podanej nizej tablicy 1, oraz zwiazki o wzorze 21, omówione w podanej nizej tablicy 2.Tablica 1 Zwiazki o wzorze 9. Skrót tt oznacza temperature topnienia ] Nr 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 1.10 1.11 1.15 1.16 1.19 1.22 1.26 | 1.30 1.32 1.34 1.36 1.42 1i43 1.44 1.46 1.47 I 1.48 1.49 1.50 I A I 0CH3 0C2H5 OOaH^ izo 0CH2SCH3 0C2H4SCH3 0C2H40CH3 0C5H?izo oc3h6ci wzór 10 wzór 11 0CH2CH=CH2 0C2H5 OCH, 0C2H5 nh2 NHC^izo wzór 12 wzór 13 piperydyno 0C2H5 0C2H5 0C2H5 OCH^ OCH^ 0C2H5 0CH3 n/ch3/2 wzór 12 I R C3H7n C3H7n C3H7n C3H7n C3H7n C3H7n C3H7n C^tyi C3H7n cyklopropyl cykloheksyl CK2SCK3 C3H?n C^n C^Hyn CpHifiCpH* C^Hy izo C-rH«n CH^ cyklobutyl cyklobutyl cyklopentyl cykloheksyl cykloheksyl cyklopropyl cyklopropyl \ i M + Na+ Dane fizyczne n*7 1f5060 n*7 1,4907 u Przyklad I "D5 1t5193 nj5 1,4995 n£5 1,5003 n*5 1,4950 n£5 1,4998 tti 68-72° tti 92-95° n*5 1,4933 nj° 1,5330 tt. 61-64° n*6 1,4942 tt. 167-169° tt. 126-128° tt. 121-125° tt. 112-115° tt. 89-92°C tt. 155° (rozklad) tt. 49-51° tt. 61-62° tti 79-81° nj*5 1,4926 n^5 1,4908 tti 53-56° tt* 109-112° (wosk) tti 130-144° (wosk)14C539 9 c.d. tablicy 1 I—A— 1.51 1.52 1.55 1.56 1.57 1.58 1.60 1.63 1.64 1.72 1.74 1.76 1.77 1.78 1.79 i 2 wzór 14 wzór 15 wzór 14 wzór 14 I wzór 14 wzór 14 wzór 16 NHCH3 wzór 17 n/ch3/2 N/CH^/2 n/ch3/c2h5 N/CH^/C^ N/CK3/C2H5 N/CH3/2 i ' cyklopropyl cyklopropyl Cjlja CH3 C6K13n C^CH/CH^ C3R7n C3H7n W cyklobutyl C2H5 C3H7n C^Hyizo cyklopropyl C5H11n i 5 i * tt. 148*151° i tt. 163*16*° tti 123-127° tt. 143-145° tt, 93-96° tt. 105-107° tt. 145-148° tt. 73-76° tt. 129-131° tti 79-82° tt. 82-83° tt. 68-71° tt. 68-72° tt. 75-79° tt. 70-72° Tablica 2 Zwiazki o wzorze 19. Skrót tt. oznacza temperature topnienia I Nr 2.2. 2.3 2.4 2.5. 2.6 2*7 2.8 2.9 2.17 2.18 2.27 2.34 2.35 2.37 2.38 A OC2H5 OC2H5 OC4H9 izo OC4K9 izo 0Oi2SCH3 0Oi2SCH3 0C,H« izo OC5H? izo wzór 10 wzór 10 ooi3 NH2 NH2 N/CH3/2 N/CH3/2 R C3H?n C^Hyn C,H7n C3H?n C3H?n C3H?n CjHyll CjHyll C3H7n C3H7n cykloheksyl C3K7n C2H5 C3H7n C?H™n *i C2H5 Oi2OI»Oi2 C2H5 CH2CH-CH2 C2«5 CH2-OCH C2H5 CHg-CH-CHg C2H5 CH2-CK»CH2 C2H5 CH2-CH-CH2 C2H5 C2H5 CH2-CH-GH2 M + Danefiryczne | n£7 1,5002 4? 1»5112 n27 1,4929 n27 1,4989 Przyklad II n25 1,5198 D n2,5 1,5003 I n25 1,5088 J tti 121-123° tt. 114-117° n25 1,4899 tt. 127-129° tt. 135-138° tt. 54-58° tti 59-65°10 140 539 c.d. tablicy 2 1 2.41 2.43 2.45 2.47 2.52 2.54 2*60 2.61 2.67 2.69 2.70 2.71 2.72 2.74 2.78 2.84 2.85 2.89 2.90 2.92 2.94 I 2#95 2.96 2.98 2.99 I 2.100 2.101 2.102 2.107 2.108 2.111 2.115 i il NKC4K9izo I NHC^Hnizo n/ch^-ch« CK2/| 1 wzór 12 piperydyno 0C2K5 0C2H5 n/ch3/ock3 wzór 14 wzór 12 wzór 12 wzór 14 wzór 14 wzór 14 wzór 17 ' NHC2H4SCH3 NHC2H4SCH3 n/ch3/2 N/CH3/2 N/CH3/2 N/CH3/2 wzór 18 wzór 18 NHCH3 NHCH3 NHCH3 wzór 17 wzór 17 1 NHCH3 NHCH3 NHC-H* SCH3 H n/ch3/c2h5 | 3 j C-zHyll CUtUn 1 cyklopropyl C3H7n C^H-izo C3H7n CH3 W cyklopropyl C^izo cyklopropyl C3H7n C3H7n C6H13n C6H13n C3K?n (^Hyll C^^ ^Hyll C2H5 C5H11n C3H7n C3H7n C3H7n W C3H7n W C3H7n C3H7n C3H7n C2H5 C3H7n , 4 j^5 | CK2CH»CK2 C2H5 | C2K5 CHg-CH-CHg w C2H5 C2H5 CH2CH»CK2 C2H5 CH2CK«CII2 C2«5 CHpCH»CH^ ca CHgCH-CHg C2H5 CHgCH-^ C4H9n C6H13n CH2CH»CH2 O^CH-CHg C2H5 CH^-CH-CHg C2H5 CH2CH-CH2 CH3 CHgCH-CHg | ^5 C6H13n C^n CHgCH-CHg L J— 5 Na+ I 6 tt. 88-90° tt. 100-102° n^6 1,5002 tt. 116-119° tt. 121-125° tti 175° (rozklad) nj° 1,5077 45 1f5122 tt. 130-131° tt. 113-116° tt. 117-119° tt. 141-143° wosk (Przyklad III) tt. 139-141° tt. 127-130° tt. 61-67° tt. 71-73° tt. 67-70° tt. 65-68° tti 82-83° tt. 64-66° tt. 77-85° (wosk) tt. 90-92° tti 118-120° tti 107i109° tt. 139-141° tt. 52-56° tt. 93-95° tt. 112-114° tt. 123-124° tt. 61-63° tt* 83-87° J140 539 11 Podane nizej przyklady objasniaja blizej sporzadzanie srodka wedlug wynalazku* Przyklad V* Sporzadzanie preparatów z substancji czynnych o wzorze 1 (% oznacza¬ ja procenty wagowe}: a) b) c) a) Proszek zwilzalny substancja czynna ligninosulfonian sodowy siarczan laurylowo-sodowy dwuizobutylonaftalenosulfonian sodowy eter glikolu poluetylenowego z oktylofenolem (7-8 moli tlenku etylenu) krzemionka wysokodyspersyjna kaolin chlorek sodowy 20% 5* 3% - • 5* 67* 60* 5* - 6* 2* 27* - 0,5* 5* - 6* 2* 27* - 59,9* a) 10* 3* 3* 4* 30* 50* ¦^V^l^*» A s\ 99 4 porzaazj a) 0,1* 99,9* b) 1* 3* 3* A* 10* 79* lc emuj b) 1* - Substancje czynna miesza sie starannie z substancjami pomocniczymi i dokladnie miele w odpowiednim mlynie* Otrzymuje sie proszek zwilzalny. który za pomoca wody mozna rozcienczac do postaci zawiesiny o zadanym stezeniu* b) Koncentrat emulsyjny: substancja czynna eter glikolu polietylenowego z oktylofenolem (4-5 moli tlenku etylenu) dodecylobenzenosulfonian wapniowy eter glikolu polietylenowego z olejem racznikowym (36 moli tlenku etylenu) cykloheksanon mieszanina ksylenów Z koncentratu tego mozna przez rozcienczenie woda sporzadzic emulsje o zadanym stezeniu c) Srodek do opylania: substancja czynna talk kaolin Otrzymuje sie gotowy do uzycia srodek do opylania w ten sposób, ze substancje czynna miesza sie z nosnikiem i miele w odpowiednim mlynie* d) Granulat wytlaczany substancja czynna ligninosulfonian sodowy karboksymetyloceluloza kaolin Substancje czynna miesza sie z ne te wytlacza sie i nastepnie suszy e) Granulat powlekany substancjaczynna 3% glikol polietylenowy (o ciezarze czasteczkowym 200) 3% kaolin 94% Drobno zmielona substancje czynna .równomiernie nanosi sie w mieszarce na kaolin zwilzony glikolem polietylenowym* Ta droga otrzymuje sie niepylace granulaty powlekane* 99% substancjami pomocniczymi. w strumieniu powietrza* a) 10* 2* 1* 87* :zymi, b) 1* 2* 1* 96* , miele i zwilza woda* Mieszani-12 140 539 a) 4096 1096 6% 1096 196 0,2* 0,896 3296 D) 596 1096 196 596 196 0,296 0,896 7796 f) Koncentrat zawiesinowy substancja czynna glikol etylenowy eter glikolu polietylenowego z nonylofenolem (15 moli tlenku etylenu) ligninosulfonian sodowy karboksymetyloceluloza 3796- wodny roztwór formaldehydu olej silikonowy w postaci 75* emulsji wodnej woda Drobno zmielona substancje czynna starannie miesza sie z substancjami pomocniczymi* Otrzymuje sie koncentrat zawiesinowy, z którego droga rozcienczania woda sporzadza sie zawie¬ siny o zadanym stezeniu. g) Roztwór soli substancjaczynna 5* izopropyloamina 1% eter glikolu polietylenowego z oktylofenolem (78 moli tlenkuetylenu) 3% woda 91* Podane nizej przyklady objasniaja blizej mozliwosci stosowania nowych substancji czynnych srodka wedlug wynalazku.Przyklad VI. Dzialanie chwastobójcze w postepowaniu przed wzejsciem roslin.W cieplarni w doniczkach o srednicy 12-15 cm wysiewa sie nasiona roslin. Bezposrednio po tym powierzchnie gleby traktuje sie wodna zawiesina lub roztworem substancji czynnej. Stosuje sie dawki 500 i 250 g substancji czynnej na 1 ha. Doniczki utrzymuje sie nastepnie w cieplarni w temperaturze 22-25°C przy 50-70% wilgotnosci wzglednej powietrza* Po uplywie 3 tygodni ocenia sie wyniki prób, a dzialanie na rosliny doswiadczalne ocenia sie wedlug nastepujacej skali: 1: rosliny nie wykielkowaly lub calkowicie obumarly 1-3: bardzo silne dzialanie 4-6: dzialanie srednie 7-8: dzialanie slabe 9: brak dzialania (jak u nietraktowanyeh roslin sprawdzianowych).Wyniki prób zestawiono w podanej nizej tablicy 3» Tablica 3 Rosliny: Substancja czynna nr: 2.37 2.47 2.61 2.63 2.64 Avena sativa 1 1 1 3 1 Setaria italica 1 1 1 1 2 Sinapis alba 9 ¦ 9 9 9 i 8 Stellaria media 9 9 9 9 8 Przyklad VII. Dzialanie chwastobójcze w przypadku aplikowania substancji czynnych po wzejsciu roslin.Rózne rosliny uprawne i chwasty hoduje sie z nasion w doniczkach az do osiagniecia stadium 4-6 lisci. Nastepnie rosliny opryskuje sie wodnymi emulsjami substancji czynnej (sporzadzonymi z 25* koncentratu emulsyjnego) w dawce 4 kg na 1 ha. Potraktowane rosliny nastepnie utrzy¬ muje sie w optymalnych warunkach oswietlenia, regularnego podlewania, temperatury 22-25°C i 50-70* wilgotnosci wzglednej powietrza. Ocena prób nastepuje w 15-tym dniu ód traktowania wedlug wyzej omówionej skali ocen. Wyniki prób zestawiono w podanej nizej tablicy 4.140 539 13 Tablica 4 Rosliny: I Substancja I czynna nr: 2.37 2.47 2.61 2.63 2.64 Avena sativa 1 2 1 1 1 Setaria | italica 2 4 2 1 1 Lolium perenne 2 2 2 2 2 Solanum lycoper- sicum 9 4 7 I 8 4 Sinapis alba 8 6 7 5 7 Stellaria media 8 8 8 8 8 Riaseolus I vulgaris I 7 9 9 5 9 Przyklad VIII. Zahamowanie wzrostu w przypadku tropikalnychf straczkowych upraw glebowych Rosliny doswiadczalne (Centrosema plumieri i Centrosema pubescens) hoduje sie az do do¬ roslego stadium i scina sie do wysokosci 60 cm. Po uplywie 7 dni opryskuje sie substancja czyn¬ na w postaci emulsji wodnej. Rosliny doswiadczalne utrzymuje sie przy 70% wilgotnosci wzglednej powietrza i przy sztucznym oswietleniu o natezeniu 6000 luksów przez 14 godzin dziennie, w tem¬ peraturze 27°C za dnia i w temperaturze 21°C w nocy. Po uplywie 4 tygodni od aplikowania ocenia sie wyniki prób. fr^zy tym szacuje sie i wazy nowy przyrost w porównaniu do próby sprawdzianowej i ocenia fitotoksycznosc. W próbach tych rosliny potraktowane substancjami czynnymi o wzorze 1 wykazuja wyrazna redukcje nowego przyrostu, który stanowi mniej niz 2096 nowego przyrostu u nie- traktowanych roslin sprawdzianowych, przy czym rosliny doswiadczalne nie zostaja uszkodzone przez nowe substancje czynne.Przyklad IX. Regulowanie wzrostu roslin soji. W pojemnikach z tworzywa sztuczne¬ go, wypelnionych mieszanka ziemia-torf-piasek» 6:3:1 wysiewa sie soje odmiany "Hark" i ustawia w komorze klimatycznej. Dzieki doborowi optymalnej temperatury, oswietlenia, dodawania nawozów i nawodniania rosliny po okolo 5-ciu tygodniach rozwijaja sie do stadium 5-6 lisci trójblasz- kowych. W tym momencie rosliny te opryskuje sie wodna brzeczka substancji czynnej o wzorze 1 az do stanu silnego zwilzenia. Dawka substancji czynnej wynosi do 100 g substancji czynnej na 1 ha.Oceniania nastepuje po uplywie okolo 5-ciu tygodni od zaaplikowania substancji czynnej. W po¬ równaniu z nietraktowanymi roslinami sprawdzianowymi wywoluja nowe substancje czynne o wzorze 1 zauwazalne zwiekszenie ilosci i ciezaru luszczyn w pedzie glównym.Przyklad X. Zahamowanie wzrostu u zbóz. W cieplarni w doniczkach z tworzywa sztucz¬ nego, wypelnionych wyjalowiona ziemia, wysiewa sie gatunki zbóz: Hordeum vulgare (jeczmien ja¬ ry) i Secale (zyto jare) i nawodnia wedle potrzeb. Okolo 21 dnia po wysianiu pedy opryskuje sie wodna brzeczka opryskowa substancji czynnej o wzorze 1. Dawka substancji czynnej wynosi do 100 g tej substancji na 1 ha. Po uplywie 21 dni od zaaplikowania ocenia sie wzrost zboza. W po¬ równaniu z nietraktowanymi roslinami sprawdzianowymi rosliny traktowane wykazuja zmniejszenie przyrostu nowego (60-90% sprawdzianu) oraz czesciowo zwiekszenie srednicy lodygi.Przyklad XI. Zahamowanie wzrostu u traw. W cieplarni w spodeczkach z tworzywa sztucznego, wypelnionych mieszanka ziemia-torf-piasek=6:3:1 wysiewa sie trawy: Lolium perenne, Poa pratensis, Festuca ovina, Dactylis glomerate i Cynodon dactylon i nawodnia wedle potrzeb.Wzeszle trawy scina sie co tydzien do wysokosci 4 cm, a okolo 50-tego dnia po wysianiu i w pierwszym dniu po ostatnim scinaniu opryskuje sie wodna brzeczka opryskowa substancji czynnej o wzorze 1. W przeliczeniu dawka wynosi do 100 g substancji czynnej na 1 ha. Po uplywie 21 dni od zaaplikowania ocenia sie wzrost traw.Badane zwiazki powoduja redukcje przyrostu nowego 6 okolo 10-30% w porównaniu z nietrak¬ towanymi trawami sprawdzianowymi.14 140 539 Zastrzezenia patentowe 1. Srodek chwastobójczy i regulujacy wzrost roslin, zawierajacy substancje czynna oraz znane nosniki i/lub substancje pomocnicze, znamienny tym, ze zawiera jako sub¬ stancje czynna co najmniej jedna nowa pochodna kwasu cykloheksanodionokarboksylowego o wzo¬ rze 1, w którym A oznacza grupe -Of^ lub -NR,^, B oznacza grupe hydroksylowa lub grupe -NKOR-i albo te grupy w postaci ich soli z metalami lub soli amoniowych, pod warunkiem, ze jezeli B stanowi grupe HNCR^, a R stanowi rodnik alkilowy o 1-6 atomach wegla, to A ma inne znaczenie niz grupa alkoksylowa o 1-6 atomach wegla, R oznacza rodnik alkilowy o 1-6 atomach wegla lub rodnik cykloalkilowy o 3-6 atomach wegla, ewentualnie podstawione chlorowcem, grupa alkoksylowa o 1-4 atomach wegla lub grupa alkilotio o 1-4 atomach wegla, R1 oznacza rodnik alkilowy o 1-6 atomach wegla, rodnik chlorowcoalkilowy o 1-6 atomach wegla, rodnik alkenylowy o 3-6 atomach wegla, rodnik chlorowcoalkenylowy o 3-6 atomach wegla lub rodnik alkinylowy o 3-6 atomach wegla, Rg, R, i~R^ niezaleznie od siebie oznaczaja atom wodoru, rod¬ nik alkilowy o 1-6 atomach wegla, grupe chlorowcoalkilowa o 1-6 atomach wegla, grupe alkoksy- alkilowa o 2-10 atomach wegla, grupe alkilotioalkllowa o 2-10 atomach wegla, ewentualnie pod¬ stawiony chlorowcem, grupa alkoksylowa o 1-4 atomach wegla lub grupa alkilotio o 1-4 atomach wegla rodnik alkenylowy o 3-6 atomach wegla, rodnik alkinylowy o 3-6 atomach wegla, rodnik fe- nylowy lub aralkilowy o 1-6 atomach wegla, przy czym pierscien fenyIowy jest ewentualnie pod¬ stawiony chlorowcem, grupa alkilowa o 1-4 atomach wegla, grupa alkoksylowa o 1-4 atomach wegla, grupa chlorowcoalkilowa o 1-4 atomach wegla, grupa nitrowa lub grupa cyjanowa, a równiez Rj i R, razem z atomem azotu, w którym sa zwiazane, tworza 5-6 czlonowy pierscien heterocykliczny, który moze w pierscieniu jeszcze zawierac atom tlenu lub siarki. 2. Srodek wedlug zastrz. 1? znamienny tym, ze zawiera jako substancje czyn¬ ia 4-butyrylocykloheksanodiono-3,5-karboksylan etylowy, 3, srodek wedlug zastrz, 1, znamienny tym, ze zawiera jako substancje czyn¬ na 4-buryrylocykloheksanodiono-3,5-karboksylan izobutylowy, 4* srodek wedlug zastrz, 1, znamienny tym, ze zawiera jako substancje czyn¬ na 4-/cyklopropylo-hydroksymetylideno/-cykloheksanodiono-3,5-karboksylan etylowy, 5, srodek wedlug zastrz, 1, znamienny tym, ze zawiera jako substancje czyn¬ na dwumetyloamid kwasu 4-/l-etoksyaminobutylideno/-cykloheksanodiono-3,5-karboksylowego, 6, srodek wedlug zastrz, 1, znamienny tym, ze zawiera jako substancje czyn¬ na dwuetyloamid kwasu 4-/l-alliloksyaminobutylideno/-cykloheksanodiono-3,5-karboksylowego, 7, Srodek wedlug zastrz, 1, znamienny tym, ze zawiera jako substancje czyn¬ na benzyloamid kwasu 3-/1-etoksyaminobutylideno/-cykloheksancdiono-3f5-karboksylowego. 8, srodek wedlug zastrz, 1, znamienny tym, ze zawiera jako substancje czyn¬ na 4-/1-alliloksyaminobutylideno/-cykloheksanodiono-3,5-karboksylan izobutylowy. 9, Sposób wytwarzania nowych pochodnych kwasu cykloheksanodionokarboksylowego o wzorze 1, w którym A oznacza grupe -0R2 lub -NR^R^, B oznacza grupe hydroksylowa lub grupe -NH0R1 albo te grupy w postaci ich soli z metalem lub soli amoniowych, pod warunkiem, ze jezeli B stanowi grupe HNCR1„ a R stanowi rodnik alkilowy o 1-6 atomach wegla, to A ma inne znaczenie niz gru¬ pa alkoksylowa o 1-6 atomach wegla, R oznacza rodnik alkilowy o 1-6 atomach wegla lub rodnik cykloalkilowy o'3-6 atomach wegla, ewentualnie podstawione chlorowcem, grupa alkoksylowa o 1-4 atomach wegla lub grupa alkilotio o 1-4 atomach wegla, R^ oznacza rodnik alkilowy o 1-6 atomach wegla, rodnik chlorowcoalkilowy o 1-6 atomach wegla, rodnik alkenylowy o 3-6 atomach wegla, rodnik chlorowcoalkenylowy o 3-6 atomach wegla lub rodnik alkinylowy o 3-6 atomach wegla, R2# R^ i R^ niezaleznie od siebie oznaczaja atom wodoru, rodnik alkilowy o 1-6 atomach wegla, gru¬ pe chlorowcoalkilowa o 1-6 atomach wegla, grupe alkoksyalkilowa o 2-10 atomach wegla, grupe alkilotioalkllowa o 2-10 atomach wegla, ewentualnie podstawiony chlorowcem, grupa alkoksylowa o 1-4 atomach wegla lub grupa alkilotio o 1-4 atomach we^la rodnik alkenylowy o 3-6 atomach140 539 15 wegla, rodnik alkinylowy o 3-6 atomach wegla, rodnik fenylowy lub aralkilowy o 1-6 atomach wegla, przy czym pierscien fenylowy jest ewentualnie podstawiony chlorowcem, grupa alkilowa o 1-4 atomach wegla, grupe alkoksylowa o 1-4 atomach wegla, grupa chlorowcealkilowa o 1-4 atomach wegla, grupa nitrowa lub grupa cyjanowa, a równiez R, i R^ razem z atomem azotu, z którym sa zwiazane, tworza 5-6 czlonowy pierscien heterocykliczny, który moze w pierscieniu jeszcze zawierac atom tlenu lub siarki, znamienny tym, ze pochodna kwasu cy- kloheksanodiono-3,5-karboksylowego o wzorze 2, w którym A ma wyzej podane znaczenie, w sro¬ dowisku obojetnego rozpuszczalnika organicznego i w obecnosci zasady jako srodka wiazacego kwas poddaje sie reakcji z halogenkiem kwasowym o wzorze 3, w którym R ma wyzej podane zna¬ czenie, otrzymany produkt wyodrebnia sie i ewentualnie dalej w srodowisku obojetnego rozpusz¬ czalnika organicznego, w temperaturze wrzenia, w warunkach odszczepiania wody poddaje sie reakcji z hydroksyloamina o wzorze HONHR^, w którym R^ ma wyzej podane znaczenie, i wyodreb¬ nia sie otrzymany produkt.OH 0 0 nO-C-O-OH -~—-HOC-CA SSma' A-C-CA ^ Ni Raneyh i ^nu ' 0 0 UH 0 Schemat 1 Hj I A9-CX Ni Raneya » \^vq Schemat 2140 539 0? A-corR o ° Wzórl 0 u .A-C^O II O Wzór o O Hal-C-R \fizOr3 O OH p NHOR, A-C-L^ A-C-U. 0 H*r,a ° nur Ib O HNOC2H5 )| ]| Wzcr4b O N0C2H5 OH MOCaH, o ° ó o140 539 0 OH C-C3H7n O NHOCH2pH=CH2 jrSfC-CjHyn O Wzór 6 O NHOC2H5 rS'C-C3H7n (CH3)zNCf "° O Wzór 7 o wocy^ I^YC-C3H7n O o 9" ^ Wzór8 II p _ D XI och2hH u O Wzór 10 Wzer 9 och2hQ nhch2-£) och3 N (CH3) CH2hQ Mtedr /3 NH-Q ITrdr f4140 539 NH-Q NH-0-OCH; CF3 Wzór 15 Wzór 1S n(ch3)hQ ,q Wzór 17 Wzór 18 h(m@) 0 NOR, Lr A-C—o O mór 19 Pracownia PoUgraficzna UP PRL. Naklad 100 egz Ceaalttzl PL PL PL