Przedmiotem wynalazku jest sposób wytwarzania nowych pochodnych 9-aminodwuibenzo[b,d]piranu, zwiazków o dzialaniu przeciwbólowym, przeciw- depresyjnym, przeciwlejkowym i hipotensyjnym.Zwiazki te stanowia równiez cenne substancje przejsciowe.Znane sa liczne pochodne dwubenzopiranów, uzy¬ teczne jako leki o dzialaniu przeoiwdepresyjnym, przeciwbólowym i przeciwlekowym. Dzialanie takie wykazuja rózne heksahydrodwutoenzolbydlpirona- ny-9 ujawnione w opisach patentowych Stanów Zjednoczonych Ameryki nr nr 3 928 598, 3 944 673 i 3 953 603. Na szczególna uwage zasluguje dl-itrans- -l-hydroksy-3-(l,l-d.wumetyloheptylo)-6,6-dwu- metylo-6,6a,7,8,10l10a-hekisahydro-9H-diWubenzo- [b,d]piranon-9 o nazwie zwyczajowej nabilone.Znane pochodne dwubenzopiranu poddawano róznym modyfikacjom starajac sie odkryc nowe zwiazki o zwiekszonej uzytecznosci farmakologicz¬ nej lub nowych zastosowaniach. Jedynie kilka z tych modyfikacji polegalo na wprowadzeniu atomu azo¬ tu do czasteczki dwubenzopiranu.W opisie patentowym Stanów Zjednoczonych Ameryki nr 3 886189 opisano pewne l-amino-3- -alkilo-9-alkilodwubenzo[b,dlpirany o dzialaniu przeciwbólowym i przeciwdepresyjnym, a w opasie patentowym Stanów Zjednoczonych Ameryki nr 3 676 462 ujawniono pewna grupe 1-aminoalkilo- i 3-aminoalkilo wprowadzono równiez do pierscienia C pewnych 10 20 25 30 zwiazków typu dwubenzo[b,idJpiranu, np. opis pa¬ tentowy Stanów Zjednoczonych Ameryka nr 3 878 219 ujawnia dwubenzo[ib,d]pirany zawierajace atom azotu w piescieniu C.W opisie patentowym Stanów Zjednoczonych Ameryki nr 3 888 946 ujawniono podobne zawieraja¬ ce aitom azotu zwiazki heterocykliczne, w których jednak pierscien C jest raczej piecioczlonowy, a nie szescioczlonowy.Z opisu patentowego Stanów Zjednoczonych Ameryki nr 3 649 650 znane sa l-(aminoalkoksy)- dwuberLzo[fo,d]pirany o dzialaniu zblizonym do zwiazków wymienionych powyzej. Wszystkie po¬ wyzej omówione zwiaztoi sa zblizone budowa, jako ze maja one w pierscieniu A podstawnik zawiera¬ jacy atom azotu. Nigdzie w literaturze nie podano informacji o hipotensyjnym dzialaniu tych zwiaz¬ ków.Sposobem wedlug wynalazku wytwarza sie po¬ chodne 9-amdnodwiubenzo[b,(d]piranu o wzorze 1, w którym R1 oznacza atom wodoru lufo grupe alka- noilowa o 1—4 atomach wegla, R2 oznacza grupe alkilowa o 5—10 atomach wegla lub grupe alke¬ nyIowa o 5—10 atomach wegla, a R3 oznacza a(tom wodoru lub grupe metylowa, a takze addycyjne sole tych zwiazków z nietoksycznymi, farmakolo¬ gicznie dopuszczalnymi kwasami oraz czwartorze¬ dowe sole amoniowe tych zwtiazków.Zwiazki o wzorze 1 róznia sie budowa od wszy¬ stkich wyzej wymienionych znanych, zwiazków, 120 645120 645 a mianowicie w ich czasteczkach z atomem wegla w pozycji 9 pierscienia C zwiazany jest bezposred¬ nio atom azotu. Taki sposób przedstawienia nie byl dotad znany, badz sugerowany. W literaturze nie ma równiez wzmianek na temat mozliwosci wy¬ tworzenia takich zwiazków.Cecha sposobu wedlug wynalazku jest to, ze zwiazek o wzorze 2, w którym R1, R2 i R3 maja wyzej podane znaczenie, poddaje sie uwodornieniu, a nastepnie ewentualnie wyodrebnia sie optyczne izomery lub epimery zwiazku o wzorze 1 i wy¬ odrebnia sie zwiazek o wzorze 1 w postaci wolnej zasady lub addycyjnej soli z nietoksycznymi far¬ makologicznie dopuszczalnymi kwasami lub czwar¬ torzedowej soli amoriipwej.Korzystnymi.,zwiazkamj sa takie zwiazki o wzo¬ rze li w którym R1 oznacza atom wodoru lub grupa alkanoilowa o l-r4 atomach wegla, a R3 oznac^a^gfujpe hietylowa.j We^wzwae-4-odpowiad&Jajcym pochodnym 9-arni- nodwuibenizo[b,d]piranu wytwarzanym sposobem wedlug wynalazku R1 oznacza atom wodoru lub grupe alkanoilowa o 1—4 atomach wegla. Okresle¬ nie ,^grupa alkanoilowa o 1—4 atomach wegla" oznacza grupe acylowa pochodzaca z kwasu karbo- ksylowego i zawierajaca 1—4 atomy wegla, np. grupe formylowa, acetylowa, propionylowa, n-bu- tyrylowa i izobutyrylowa.R2 oznacza grupe alkilowa o 1—10 atomach wegla lub grupe alkenylowa o 5—10 atomach wegla. Okres¬ lenia te maja znaczenie ogólne przyjete w chemii dwubenzopiranów. Przykladami „grup alkilowych o 5—10 atomach wegla" sa grupy o prostych lub rozgalezionych lancuchach alkilowych, takie jak grupa n-pentylowa, n-heksylowa, n-heptylowa, 1,1- -dwuimetyloheptylowa, 1,2-dwumetyloheptylowa, 1- -etylooktylowa, 1,1-dwumetlooktylowa, 1,2,3-trój- metyloheptylowa, 1-propyloheksylowa, izooktylowa, n-decylowa itp. Okreslenie ,ygruipa alkenylowa o 5— —10 atomach wegla" oznacza grupy o prostym lub rozgalezionych lancuchach alkenylowych, np. grupe 2-pentenylowa, 3-heksenylowa, 5-heptenylowa, 1,1- -dwumeitylo-2-heptenylowa, 1,2-dwumetylo-l-hepite- nylowa. 2,3-dwfumetylo-2-heptenylowa, l-etylo-2- -oktenylowa, 2-etylo-l-heptenylowa, 2-decenylowa, 1-nonenylowa, 1-metylo-l-nonenylowaj itp.Zwiazki o wzorze 1 wytwarzane sposobem wedlug wynalazku sa aminami o takim stopniu zasado¬ wosci, ze tworza one latwo sole addycyjne z kwa¬ sami i czwartorzedowe sole amoniowe. Przykladowo pochodne 9-amino-aminodwubenzo[b,d]piranu o wizorze 1 moga istniec w postaci wolnych zasad lub w postaci soli. Nietoksycznymi, farmakologicz¬ nie dopuszczalnymi solami takich zwiazków sa sole nie nadajace aminie znacznej toksycznosci, a za¬ tem dajace sie stosowac w farmakologii w sposób analogiczny do sposobu stosowania amin.Addycyjne sole z kwasami wytwarza sie znanymi metodami, np. droga reakcji zasadowej aminy z kwasem organicznym lub nieorganicznym. Od¬ powiednimi i zazwyczaj stosowanymi kwasami sa kwasy mineralne, takie jak kwas solny, kwas bro- mowodorowy, kwas siarkowy i kwas fosforowy, a takze takie kwasy, jak kwas aminosulfonowy, kwas azotowy i kwas azotawy. Typowyimi kwasami 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 organicznymi sa kwas octowy, kwas szczawiowy, kwas mlekowy, kwas askorbinowy, kwas maleino¬ wy, kwas fosforowy, kwas bursztynowy, kwas p-to- luenosulfonowy, kwas benzoesowy, kwas metanosul- fonowy, kwas adypinowy, itp.Zwiazki o wzorze 1 wytwarza sie zgodnie ze spo¬ sobem wedlug wynalazku droga wyczerpujacej re¬ dukcji pochodnych 9-hydroksyiminowych o wzorze 2, droga uwodorniania katalitycznego. Przykladowo, reakcja takiego zwiazku jak l-hydjroksy-3-(ly2- -dwumetyloheptylo)-9-hydroksyimino-6a,7,8,9, 10,10a-heksahydro-6H^dwubenzo[b,d]piran z wodo¬ rem w obecnosci katalizatora, takiego jak nikiel Raneya, prowadzi do calkowitej redukcji z wy¬ tworzeniem pierwszorzedowej aminy, to jest 1-hy- 4 drdksy-3-i(l ,2-idwiumetylohepitylo)-9-aimino-6a,7,8, 9,10,10a-heksahydro-6H-dwubenzo[b,d]piraniu.Takie reakcje uwodorniania prowadzi sie zazwy¬ czaj w rozpuszczalniku, np. metanolu i cieklym amoniaku, przy czym przebiegaja one do konca w ciagu okolo 4—8 godzin, w temperaturze okolo 80— —120^. Cisnienie wodoru wynosi na ogól 34,6-105— —103,4* 105Pa. Stanowiaca produkt pierwsizorzedo- wa amine wyodrebnia sie latwo przez przesacze¬ nie mieszaniny reakcyjnej i odparowanie rozpusz¬ czalnika. Dalsze oczyszczanie aminy mozna pro¬ wadzic znanymi metodami, takimi jak krystalizacja, otrzymywanie soli oddycyjnych z kwasem, chro¬ matografia, itp. Tak otrzymane pierwszorzedowe 9-aiminoheksahydro-dwubenzo[b,d]pirany dzialaja na srodkowy uklad nerwowy zwierzat, a takze stanowia szczególnie cenne substancje przejsciowe do wytwarzania innych zwiazków.Substancjami wyjsciowymi w reakcji wytwarzania oksymów o wzorze 2 sa hydroksyloamina oraz po¬ chodne 9-ketodwoi(benzo[b4]ipiiranu o wzorze 3, w którym R1, R2 i R3 maja wyzej podane znaczenie.Zwiazkami wyjsciowymi, których stosowanie w re¬ akcji wytwarzania oksymów jest korzystne sa zwiazki o wzorze 3, w którym R1 oznacza atom wodoru, ¦np. l-hyidroksy-3-n^pentylo-6,6-dwiumetylo-6, 6a,7,8,10,10a-heksahyidro-9H-dwubenzotb,d]pira- non-9, l-hydroksy-S-n-^tyilo-e^-dwumetylo-e^a,?^, 10,10a-heksahydro-9H-dwubenzo-[b,d]piranon-9, l-hydiroksy-3-i(l,2-dwumetyloheptylo)-6,6a,7,8, 10,10a-heksahydro-9H-dwubenzo[b,d]piranon-9 l-hydroiksy-3-(l,2-dwumetylo-l-heiptenylo)-6,6- -dwumetylo-6,6a,7,8,10,10a-heksahydro-9H-dwu- benzo[b,d]piranon-9, 1 -hydroksy-3- -6,6a,7,8,10,10a^heksahydro-9H-dwubenzo- [b,d]piranon-9 l-hyidroksy-3- 10a-helksahydro-9H^dwu!benzo[b,d]piranon^9, l-riydroksy-3-(l,2,3-trójmetylo-2-pentenylo)-6,6- -dwumetylo-6,6a,7,8,10,10a-lheksahydro-9H^dwu- foenzo[b,d]piranon-9, itp.Nalezy zwrócic uwage na fakt, ze poniewaz zwiazki o wzorze 3 sa pochodnymi dwubenzo[!b,d]- piranu o calkowicie nasyconym pierscieniu C, po¬ siadaja one izomery /w zwiazku z centrami asy¬ metrii na atomach wegla w pozycjach 6a i lOa.Takwiec zwiazki o wzorze 3 oraz otrzymane z nich120 645 6 zwiazki o wzorze 2, a zatem takze zwiazki o wzorze 1 moga istniec w postaci izomerów 6a, lOa-cis i 6a, lOa-trans,* przy czym kazdy z tych izomerów jest racematem, czyli para dl. Przykladowo, w zwiazku 6a,10a-cis atom wodoru w pozycji 6a i atom 5 wodoru w pozycji lOa moga znajdowac sie nad plaszczyzna pierscienia lub pod plaszczyzna piers¬ cienia, ^akie dwi zwiazki tworza mieszanine race- miezna ois-dl:' Podobnid, w zwiazku 6a,10antrans, atom wodoru io w pozycji 6a moze znajdowac sie powyzej plasz¬ czyzny pierscienia, a atom wodoru w ipozycji lOa ponizej tej plaszczyzny lub odwrotnie. Takie dwa izomery tworza pare trans-dl.Zazwyczaj do wytwarzania zwiazków o wzorze 15 1 sposobem wedluig wynalazku stosuje sie race- miczna mieszanine 6a,10a-cis^heksahydro[ib,d]pira- nonu, to jest izomer dl-cis, albo racemiczna miesza¬ nine 6a,10a-ttrans-heksahydrodwubenzo[b,d]pirano- nu, to jest izomer dl-trans. Mozliwe jest jednak 20 takze stosowanie optycznie czynnych zwiazków 0 wzorze 3, to jest d- lub 1-cis alibo d- lub 1-trans, w wyniku czego otrzymuje sie zwiazki o wzorze 1 o identycznej orientacji jak zwiazek wyjsciowy.Poniewaz wszystkie mozliwe izomery istniejace 25 w zwiazku z centrami asymetrii w pozycjach 6a i lOa posiadaja korzystne dzialanie farmakologicz¬ ne, czesto korzystne jest stosowanie jako substancji wyjsciowej po prostu mieszaniny izomerów dl-cis i dl4rans. Stosowanie takich mieszanin racemicz- 30 nych jest szczególnie wygodne ze wzglejdu ria fakt latwosci ich wytwarzania.Przykladami korzystnych substancji wyjsciowych sa: dil-(trans-l-hydro(ksy-3-(l,2-dwaimetyloheptylo)- 35 -6,6-dwumetyao-6,6a,7,8,1040a-heksahyidro-3H- -dwubenzo[b,d]piranon-9, dl-trans-1-hydroksy-3-i(n-oktylo)-6,6Hdwume- tylo-6,6a,7,8,10,10a-heksahydro-9H-dwuibenzo- [b,d]piranon-!9, 40 dl-cis-l-hydroksy-3-i(n-decylo)-6,6a,7,8,i0,10a- -heksahydro-9HHdwubenzo[ib,d]piranon-9 i dl-cis-l-hydroksy-3-(l,2-dwumetyloheksylo)-6,6- -dwumetylo-6,6a,7,8,10,10a-heksahydro-9H-dwu- benzo[b,d]piranon-9. 45 Rózne zwiazki o wzorze 3 sa albo znane, albo latwe do wytwarzania znanymi metodami. Przy¬ kladowo, w opisach patentowych Stanów Zjedno¬ czonych Ameryki nr nr 3 928 598, 3 994 673 i 3 953 603 ujawniono duza liczbe dl-cis i dl-trans-heksahydro- 50 dwubenzo[fo,d]piranonów-9. Wytwarzanie tych zwia¬ zków opisano takze w opisach patentowych Stanów Zjednoczonych Ameryki nr nr 3 507 885 i 3 636 058.Sposób syntezy róznych zwiazków stanowiacych substancje wyjsciowe do wytwarzania zwiazków 55 o wzorze 1 opisali równiez szczególowo Aircher i wspólpracownicy w artykule „Cannabinoida 3 Synthetic Approaches to 3-Ketocannabinoids. Total Synthesis of Nabilone" J. Org. Chem. 42, No. 13, str. 2277—2284(1977). 60 Jak stwierdzono powyzej, oksymy o wzorze 2 mozna wytwarzac poddajac reakcji zwiazek o wzo¬ rze 3 z hydroiksyloamina, która na ogól dostepna jest w handlu w postaci addycyjnych soli z kwasem i moze byc stosowana przez dodanie zasady do 65 mieszaniny reakcyjnej w celu otrzymania wolnej aminy in situ lulb po zobojetnieniu soli przed uzy¬ ciem wolnej aminy w reakcji.Zwiazek o wzorze 3 i riydroksyloamine poddaje sie reakcji w ilosciach w iwrzyblizeniu równomolo- wych, przy czym najkorzystniej reakcje te prowadzi sie w rozpuszczalniku rozpuszczajacynn oba zwiazki, takim jak metanol, etanol, woda lub ich mieszaniny.Reakcja przebiega do konca na ogól w ciajgu okolo 0,5—4 godzin, gdy prowadzi sie ja w temperaturze okolo 23—lOO^. Powstaly oksyn wyodrebnia sie rozcienczajac po .prostu mieszanine reakcyjna woda lub wodnym roztworem kwasu i ekstrahujac oksym niemieszajacym sie z woda rozpuszczalnikiem, np* eterem etylowym, .benzenem, chloroformem, dwu- chlorometanem, octanem etylu, itp. Po odparowaniu rozpuszczalnika z ekstraktów otrzymuje sie oksym zazwyczaj w postaci oleju lub stalej substancji, która jesli jest to pozadane, mozna na ogól krysta¬ lizowac z takich rozpuszczalników jak n-heksan i eter naftowy.Jak wspomniano powyzej, zwiazki o wzorze 1 stanowia cenne substancje przejsciowe.Pierwszonzejdowe 9-amino-heksahydrodwubenzo- [b,d]pirany mozna acyiowac za pomoca wielu srod¬ ków acylujajcych, otrzymujac rózne pochodne o gru¬ pie aminowej podstawionej grupa alkanoilowa o 1^ —7 atomach wegla. Reakcja 9-aminodwubenzopira- nu ze srodkiem acylujacym biegnaca w stosunkowo lagodnych warunkach prowadzi do powstania po¬ chodnej monoacylowej.Okreslenie „stosunkowo lagodne warunki" ozna¬ cza, ze 9-aminobenzopiran i srodek acylujacy sto¬ sowane sa w ilosciach w przyblizeniu równomolo- wych, a temperatura reakcji wynosi okolo 0—50°C.Na ogól w reakcji stosuje sie zasade, nip, trójetylo- amime lub pirydyne, jako srodek odszczepiajacy— —kwas. Ogólnie uzywanymi srodkami acylujacymi sa halogenki kwasów alkanokarboksylowych o 1—7 atomach wegla lub kwasów fenyloalkanokarboksy- lowych o 1—-2 atomach wegla w czesci alkanokar- boksylowej, a takze azydki, bezwodniki i bezwodni¬ ki mieszane takich kwasów, oraz bezwodniki cy¬ kliczne, np. bezwodnik bursztynowy, glutarowy i adypinowy. Stosujac bezwodniki cykliczne otrzy¬ muje sie amidowe pochodne, w których grupa acylowa jest grupa o wzorze —CO(CH2)nCOOH.Korzystnymi srodkami acylujacymi sa halogenki i bezwodniki kwasowe, np. chlorek acetylu, bez¬ wodnik propionowy, bezwodnik mrówkooctowy, chlorek benzoilu, bromek fenyloacetylu, jodek heptanoilu, bezwodnik ibursztynowy i bezwodnik izomaslowy.Jesli jest to korzystne, acylowanie mozna pro¬ wadzic w dowolnym irozpuszczalniku organicznym, takim jak alkohol, np. metanol i etanol, chlorowco¬ wany weglowodór, np. dwuchlorometan lub 1,2- dwuibromoetan, eter, nip. eter izopropylowy, eter etylowy i tetrahydrofuran lub rozpuszczalnik aro¬ matyczny, np. benzen i toluen.W „stosunkowo lagodnych warunkach" mono- acylowanie przebiega zazwyczaj do konca w ciagu okolo 4—72 godzin. Przykladowo, reakcja dl-cis-1- -hydroksy-3-n-oktylo-9-amino-6ia,7,8,9,10,10a- -heksahydro-6H-dwubenzo[b,d]piranu z okolo I120 645 8 równowaznikiem chlorku butyrylu, prowadzona w benzenie, w obecnosci okolo 1 równowaznika za¬ sady, np. pirydyny, w "temperaturze okolo 25°C, itrwa 4 godziny, przy czym otrzymuje sie dl-cis- -l-hydroksy-3-n 10,10a-heksahydro-6H-dwubenza[b,d]piran. Produkt monoacylowania wyodrebnia sie latwo rozciencza¬ jac mieszanine reakcyjna woda i prowadzac eks¬ trakcje odpowiednim niemieszajacyim sie z woda rozpuszczalnikiem, np, eterem etylowym, chloro- ao formem, dwuchlorometanem, itp. Po usunieciu roz¬ puszczalnika z ekstraktu, np. przez odparowanie pod ^zmniejszonym cisnieniem, otrzymuje sie od¬ powiedni 9-acyloaimino-dwulbenzo[b,d]piran, który mozna ewentualnie dalej oczyszczac znanymi me- 15 todami, takimi jak chromatografia lub krystalizacja. 9-acyloamino-dwubenzopirany, zawierajace grupe acylowa o wzorze —CO(CH2)nCOOH sa uzyteczne zarówno jako substancje przejsciowe, jak i srodki farmakologiczne. 20 Droga wyczerpujacego acylowania 9-amino- lub 9-acyloamino-heiksahydro-dwubenzo[b,d]piranów otrzymuje sie l-acylokisy-9-dwuacyloamino-heksa- hydroHdwubenzo[b,d]pirany. Takie wyczerpujace za¬ cytowanie mozna uzyskac poddajac 9-amino- . lub 25 9-acyloamino-heksahydro-dwubenzo[b,d]piran re- akcji z nadmiarem srodka acylujacego, np. z dwu- do dziesieciokrotnym nadmiarem molowym, w tem¬ peraturze okolo 60—150°C. Reakcje jjrowadzi sie W obecnosci mocnej zasady, np. wodorku sodu. 30 Przykladowo, dl-cis-l-hydroksy-3-(2-heksanylo)- 9-acetómido-6aJ^,9,10,l(te-he!ksahydro-€H-dwu- benzo[b,d]piran poddaje sie reakcji z Ibromkiem propionyilu (okolo pieciokrotny nadmiar molowy) w .obecnosci wodorku sodu, w temperaturze 100°C, 35 w ciagu okolo 72 jgodzin, otrzymujac dl^cis-1-pro- pionoksy-3-(2-heksenylo)-9-(Nipropionylo) acetami- do-6a,7,8,9,10,10a-heksahydro-6H-dwubenzo- [b,djpiran.Trójacylowe pochodne heksahydro-dwubenzo- 40 [b,d]piranów o wzorze 1 mozna latwo zhydrolizo- wac w reakcji z wodnym roztworem zasady, np. wodorotlenku sodowego lub weglanu potasowego, otrzymujac pochodne monoacylowe, to jest 9-acylo- amino-heksahydro-dwubenzolbydjpirany. 45 Dwucylowane zwiazki o wzorze 1, czyli 1-hy- droksy-9-N,N-dwaiacyloamino-heksahydxo-dwu- benzofb,dlpirany, mozna wytwarzac zabezpieczajac selektywnie grupe hydroksylowa w pozycji 1, a na¬ stepnie acylujac grupe amidowa w pozycji 9. Od- *° powiednimi grupami zabezpieczajacymi grupe hy¬ droksylowa sa grupa benzylowa i nizsze grupy al¬ kilowe. G z tioetanolanem sodowym w takim rozpuszczalniku, jak dwumetyloformamid. 55 Przykladowo, dl-cis-l-hydroksy-3-n-pentylo-9- -acetamido-6a,7,8,9,10,10a-heksahydro-5H-dwu- benzo[b,d]pkan mozna benzylowac w pozycji 1 dro¬ ga reakcji z 1 równowaznikiem chlorku benzylu.Powstaly eter benzylowy mozna acylowac przy W grupie amidowej w pozycji 9 w zaostrzonych wa¬ runkach, np. droga reakcji z bromkiem propionylu w obecnosci mocnej zasady, np, wodorku sodu.Powstala pochodna dwuacylowa mozna poddac od- benzylowaniu droga uwodornienia lub reakcji z tio- 65 etanolanem sodu, otrzymujac dl-cis-l-hydroksy-3- -n-pentylo-9-(N-propionylo)acetamido-6a/7,8,9,10, 10a-heksahydro-6'H-dwubenzo[b,d]piran.Pierwszorzedowe i drugorzedowe pochodne ami¬ nowe o wzorze 1 mozna alternatywnie przeprowa¬ dzac bezposrednio w pochodne amidowe droga re¬ akcji z kwasem karboksylowyim w obecnosci srodka ulatwiajacego sprzeganie, np. N,N-dwucykloheksylo- karbodwuimidu (DCC), karbonylodwuimidazolu, N- -etoksykarbonylo-2-etoksy-l,2-dwuhydrochinoliny (EEDQ), itp. W reakcji kondensacji pierwszorzedo- wej aminy, np. d-cis-l-hydraksy-3-izohelksylo-9- amino-6a,7,8,9,lt)40a-heksahydro-6H-dwiibenzo- [b,d]piranu i kwasu karboksylowego, np. kwasu fenylooctowego, prowadzonej w obecnosci DCC, otrzymuje sie odpowiednia pochodna 9-fenyloace- tamidowa. Produkt wyodrebnia sie latwo przez przesaczenie mieszaniny reakcyjnej i usuniecie roz¬ puszczalnika z przesaczu.Nalezy wziac pod uwaige, ze w przypadku wszy¬ stkich omówionych powyzej reakcji acylowaniu ulec moze grupa hydroksylowa w pozycji 1, w wy¬ niku czego otrzymuje sie l-acylokjsy-9Hacyloamino- -dwuibenzo{b,d]pirany, których ilosc zalezy od uzy¬ tego nadmiaru srodka acylujacego, (temperatury i czasu reakcji, itd. Jesli jest to pozadane, kazda pochodna 1,9-dwuacylowa imozna oddzielic od po¬ chodnych 9-acyloaminowych, np. droga chromato¬ grafii, wzglednie na pochodna 1,9-dwuacylowa moz¬ na podzialac niezbyt mocna zasada, np. wodoro¬ weglanem sodowym, powodujac calkowita hydrolize grupy acyloksylowej w pozycji 1, dzieki czemu uzyskuje sie wylacznie pochodne 9-acyloaminowe.Jak stwierdzono powyzej, zabezpieczenie grupy hydroksylowej w pozycji 1 przed rozpoczeciem mo¬ dyfikacji chemicznych zapobiega zachodzeniu re¬ akcji ubocznych w tej pozycji. 9-amino- i 9-acyloaminoheksahydro-dwubenzo- [b,d]pirany mozna alkilowac znanymi sposobami w celu otrzymania odpowiednio 9-alkiloamino- i 9-N-al- kiloacyloaminoheksahydro-dwubenzo[b,d]piran6w.Pochodne 9-alkiloaminowe mozna dalej alkilowac dla uzyskania pochodnych 9-dwualkiloaminowych.Jest (Oczywiste, ze zwiazki o wzorze lv które sa calkowicie nasycone w pierscieniu C i nie zawieraja egzocyklicznych wiazan podwójnych, moga istniec w postaci epimerów. Przykladowo,, wyczerpujaca redukcja oksymu o wzorze 1 prowadzi do otrzyma¬ nia 9-amino-heksahydno-dwubenzotb,dlpiranu, be¬ dacego zazwyczaj mieszanina pochodnych 9a-ami- nowych i 90-aminowych. Ewentualne rozdzielenie mieszaniny epimerów mozna przeprowadzic droga krystalizacji frakcjonowanej, chromatografii ko¬ lumnowej, chromatografii gazowo-cieczowej, wy¬ sokocisnieniowej chromatografii cieczowej itp. Na ogól nie prowadzi sie rozdzielania izomerów przed otrzymaniem koncowego produktu.Przykladowo, gdy chce isie otrzymac optycznie czynny amid, np.. l^trans-l-hydroksy-3-!(l,l-dwu- metyloheptylo)-6,6-dwuimetylo-9ia- lub 9#-acetami- do-6a,7,8,9,10,10a-heksahydro-6H-dwubenzo[b,d]- piran, korzystnie wytwarza sie najpierw oksym od¬ powiedniego optycznie czynnego d- lub lntrans-l- -hydro(ksy-3-!(l,l-dwumetyloheptylo)-6,6-dwu- metylo-6a,7,8,9,10,10a-heksahydro-dwiubenzo|ib4]-120(545 ii piranonu-9. Oksym ten poddaje sie wyczerpujacej redukcji otrzymujac empiryczna mieszanine d- lub l-trans-l-hydrokisy-3-i(l,l-dwumetyloheptylo)- -e^-dwumetylo-eiaJ^^^lO^Oa-heksahydro-fiH- -dwubenzo[b,d]piranu. Epimeryczne aminy acyluje sie, np. droga reakcji z bezwodnikiem octowym, otrzymujac odpowiednie acetamidy. Po rozdzieleniu tak powstalych acetamidów otrzymuje sie optycznie czynny d- lub 1-trans-1-hydroksy-3- lo-heptylo)-6,6-dwumetylo-9lai(i90)-acetamido-6al 7,8,0,10,lOa-heksahydro-6H-dwu!benzo[ib,dteiran.Takim optycznie czynnym zwiazkiem korzystnie nadaje sie nazwy stosujac przyjete obecnie zasady no¬ menklatury dotyczace absolutnej konfiguracji stereo¬ chemicznej z uzyciem symboli S i R, jak to sugeruje Pletcher i wspólpracownicy w Nomenclature of Organie Compounds, Advancas In Chemistry Series, 126, American Chemical Society, 1974. Tak wiec optycznie czynny zwiazek o wzorze 1 bidzie nosil nazwe 6aR,9R,10aR-6a,10a-trans-l-hydroksy-3-(l,l- -dwuimetyloheiptylQ)-6^-dwumetylo-9-iacetamido- -6a,7,8,9,10,10a-heksahydro-6H-dwubenzo[b,d]piran.Dla uproszczenia, w dalej podanych nazwach zwiazków nie stosuje sie tej nomenklatury, lecz na¬ lezy zdawac sobie sprawe z fiaktu, ze w zakres wy¬ nalazku wchodzi wytwarzanie takich optycznie czynnych izomerów i mieszanin racemicznych.Zwiazki o wzorze 1 wytwarzane sposobem wedlug wynalazku sa zwiazkami nowymi, uzytecznymi ze wzgledu na ich dzialanie farmakologiczne, a takze jako substancje przejsciowe w procesie syntezy innych farmakologicznie czynnych zwiazków. Ze zwiazków o wzorze 1 mozna sporzadzac preparaty farmaceutyczne, zawierajace co najmniej jeden zwiazek o wzorze 1 jako substancje czynna i jeden lub wieksza liczbe rozcienczalników, nosników i za¬ robek oraz ewentualnie dodatkowo inne zwiazki farmakologicznie czynne.Szczególnie korzystnymi preparatami zawieraja¬ cymi zwiazki o wzorze 1 sa srodki hipotensyjne, zwlaszcza zawierajace pochodne 9-aminowe o wzo¬ rze 1.Preparatom zawierajacym zwiazki o wzorze 1 mozna nadawac postac odpowiednia dla wybranego sposobu podawania srodka. W przypadku podawa¬ nia doustnego, zwiazek o wzorze 1 miesza sie z nos¬ nikami i rozcienczalnikami, takimi jak dekstroza, laktoza, mannitol, maslo kakaowe, mleczan etylu, metyloceluloza, krzemian wapnia, skrobia ziemnia¬ czana, celuloza mikrokrystaliczna, poliwinylopiroli- don, benzoesan potasu itp. Mieszanine taka mozna wykorzystac do formowania tabletek lub umiesz¬ czac ja w zelatynowych kapsulkach.Alternatywnie, mieszanine mozna rozpuszczac w cieczach, np. 1Q% wodnym roztwprze glikozy, izo- termicznym roztworze solanki, wyjalowionej wo¬ dzie, itp. i pocjawac uzyskany preparat dozylnie czyli stosujac wstrzykniecia. Roztwór tak; mozna ewentualnie liofilizowac i przechowywac w wyjalo¬ wionych ampulkach, przywracajac mu poprzednia postac bezposrednio przed uzyciem przez dodanie wyjalowianej wody- Szczególnie korzystnym preparatem przeznaczo¬ nym do leczenia nadcisnienia u ludzi jest preparat zawierajacy okolo 0,01—1,0 mg dl-trans-1-hydroksy- £5 -3-(l,l-dwumetyloheptylo)-6,6-dwumetylo-9-ace- tamido-6a,7,8,9,10,10a-heksahydro-6H-dwubenio- [b,4]piranu i okolo 500 mg takiego nosnika jak sa¬ charoza lub skrobia. Preparatowi temu nwna na- 5 dawac postac tabletek i podawac choremu na nad¬ cisnienie w ilosci 1—4 tabletek dziennie.Jak stwierdzono powyiej, zwiazki o wzorze 1 ma¬ ja róznorodne zastosowanie. Zwiazki te w jednej lub kilku standardowych próbach wykazaly dZiala- *¦* nie przeciwbólowe, przeciwjasJKrowe, przeciwdepre- syjne i przedwiekowe, a takze dzialanie hipoten¬ syjne. Przykladowo, w przypadku testu wicia sie myszy, której jako srodek przeciwbólowy podawano podskórnie dl-trans-l-hydróksy-3-(l,l-dwumetylo- 18 heptylo)-6,6-dwumetylo-9-hydroksytaino-6a,7,8, 9.10,10a-heksahydro-6H-dwuJbenzo[b,d]piran, war¬ tosc ED50 dla tego zwiazku wynosila 2 mg/kg.Podobnie, w przypadku testu aktywnosci myszy, reakcje zwierzecia powodowalo podanie dl-trans- -lrhydrQksy-3-(l?l-dwumeityloheptylo)-6^-xlwu- metylo-9-hyc]rQksyaminor6a,7,8,9,10,10a-heiksa- hydro-6HT^wubenzofb,d]piranu przy minimalnej dawce skutecznej (MED) wynoszacej zaledwie 5,0 mg/kg.W tescie uszkodzenia przegrody szczura wartosc MEP $la tylojTe^rdwumetylOTO-^TetylpJacetamido-aa,?^, ^lO^OarheksahydrorBHrdwiibenzofb^lpir^nu wy- M niosla 1Q,0 mg/kg. Gdy dl-tran5-l-tiydroksy-3T(l,l- Tdw4^netyloheptylp)6,6Tdwumetylo-9-acetamidQ- -6a,7,a,9?W,10a-)ieksali^ro-6Hrdwubenzotb,d]- piran podano podskórnie psu w celu oceny dziala¬ nia hipotensyjnego tego zwiazku, wartosc MED wy- ^ nosila 0,5 mikrograma/kg.Jak wynika z przedstawionych powyzej danych, zwiazki o wzorze 1 stanowia srodki uzyteczne w leczeniu nadcisnienia, leku, depresji, bólu, jaskry i zblizonych chorób, tak wiec zwiazki te imoga byc 40 stosowane w leczeniu zwierzat i ludzi. Metoda le¬ czenia nadcisnienia u ssaków z uzyciem zwiazków o wzprze 1 o dzialaniu hipotensyjnym polega na podan|u pocjentowi w celach leczniczych lub pro¬ filaktycznie hipptensyjnie skutecznej daWki takiego 45 zwiazku.Zwiazki o wzorze 1 o dzialaniu hipotensyjnym mozna podawac dowolna droga, np. doustnie, pod¬ skórnie, sródmiesniowo i dozylnie. Typowe dawki podawane ludziom zmieniaja sie oczywiscie w za- 5o leznosci od stanu schorzenia oraz wagi i wieku pacjenta, przy czym zazwyczaj wynosza one okolo 0,01—20 mg dziennie. Korzystne dawki dzienne sto¬ sowane w leczeniu nadcisnienia wynosza okolo 0,1—10 mg. 55 Opisane powyzej farmakologiczne dzialanie zwia¬ zków wedlug wynalazku zostalo stwierdzone w na¬ stepujacych pr6bach i testach.A. Test na szczurach z instynktem zabijania myszy M Niektóre szczury posiadaja wrodzona sklannosc do zabijania myszy wprowadzonych do ich klatek.To zachowanie przejawiajace sie zabijaniem myszy nazwano instynktem zabijania. Oczywiscie, kazdy zwiazek opózniajacy zabicie myszy wplywa na to 65 zachowanie. Fakt ten wykorzystano jako pierwszy120 645 11 czynnik identyfikujacy leki, jako dzialajace na osrodkowy uklad nerwowy.W próbach nie stosowano zwierzat, dla których wzorcowy „czas zabijania" byl mniejszy niz 5 se¬ kund. W ocenie zwiazków blokujacych instynkt za¬ bijania u szczurów stosowano obiektywny system punktowania, który (przedstawiono ponizej: 0 = czas zabijania 0—59 sekund 1 = czas zabijania 60—120 sekund 2 = czas zabijania wiekszy niz 120 sekund.Kazdorazowo okreslona dawke stosowano dla grup szczurów skladajacych sie z 3 szczurów. Tak wiec, jezeli dana dawke oceniano cztery razy, kazdy przypadek prowadzonego testu dotyczyl grupy skla¬ dajacej sie z t/rzech szczurów. Diczbe zwierzat da¬ jacych punkty umieszczano w liczniku, a sume punktów w mianowniku. W ten sposób wartosc 3/6 oznaczala, ze wszystkie 3 szczury wykazuja calko¬ wite zabezpieczenie; 1/2—1 szczur wykazywal cal¬ kowite zabezpieczenie, 2 szczury brak reakcji; 2/2 — dwa szczury wykazywaly czas zabijania 60—120 sekund, jeden wykazywal brak reakcji; 3/5 — dwa szczury wykazuja calkowite zabezpieczenie, a 1 czas zabijania 60-120 sekund itd. Jedyny wyjatek, kiedy zaden ze szczurów nie wykazywal zabezpieczenia odczytywano jako 3/0. Zwiazek rozpuszczano w ace¬ tonie i dodawano taka sama ilosc 1% Tween 80.Nastepnie aceton bardzo szybko odparowywano uzyskujac zawiesine zwiazku w 1% Tween 80.Stezenie leku wynosilo 2,0 lub 0,5 mg/cm3. Stezenie dobrano tak, aby podawane rózne dawki mialy po¬ no 15 30 12 dobna objetosc. Oddzialywanie samego nosnika okreslano w doswiadczeniach kontrolnych podczas trwania eksperymentu.Pierwszym, wyzej wymienionym doswiadczeniem kontrolnym bylo podawanie kapsulek zelaty¬ nowych nr 5 zawierajacych 5 mg/kg zwiazku 109514 wspólstraconego z poliwinylopirolidyna w stosunku odpowiednio 10—00% 'jednej grupie szczurów oraz kapsulek zelatynowych nr 5 zawierajacych jedynie poliwinylopirolidyne drugiej grupie szczurów. Ka¬ psulki te podawano za pomoca specjalnie zaadapto¬ wanej igly zakonczonej miniaturowym kielichowa- tym rozszerzeniem. Rozszerzenie to posiada te sama srednice co kapsulka nr 5. Igle zakladano do strzy¬ kawki zawierajacej niewielka ilosc powietrza. Kap¬ sulke umieszczano na koncu tej specjalnej igly, która wprowadzano szczurom po czym wypychano kaipsulke za pomoca powietrza zawartego w strzy¬ kawce.Kazda dawke podawano grupie trzech szczurów.Efekt dzialania leku oznaczano po uplywie 15, 30, 60, 120, 180, 240, 300 minet po podaniu leku.Aktywnosc zwiazku w hamowaniu instynktu za¬ bijania oceniano porównujac efekt dzialania leku w stosunku do dzialania nosnika. Zabezpieczenie wywolane przez lek {lub nosnik) przelicza sie na procentowy wskaznik zabezpieczenia i stosujac roz¬ klad t-Studenta wyznacza sie istotna wartosc za¬ bezpieczenia. Wszystkie zwiazki, które podane do¬ ustnie w dawce 10 mgdkg nie wywoluja istotnego zabezpieczenia lub nie blokuja instynktu zabijania, uznano za nieaktywne. Wyniki podano w tabeli 1.Tabela 1 Przyklad 1 I syn I anti II Va V0 | Dawka 2 10,0 5,0 10,0 5,0 1 1,25 0,625 10,0 5,0 5,0 2,5 . 1,25 10,0 5,0 2,5 2,5 10,0 10,0 10,0 10,0 5,0 2,5 1,25 0,625 1 Czas (minuty) 15 3 3/0 3/0 3/0 3/0 3/0 3/0 3/0 1/2 | 3/0 2/4 i 2/4 1/2 2/4 , 3/0 1 3/0 3/0 3/6 3/6 3/6 2/4 3/0 3/0 3/0 3/0 | 30 4 3/0 3/0 3/0 3/0 3/0 3/0 3/0 2/4 3/0 3/6 2/4 2/4 3/5 2/4 1/2 3/0 3/6 3/6 3/6 3/5 2/4 1/2 3/0 3/0 | 60 5 1/2 3/0 1/2 3/0 3/0 3/0 3/0 2/4 3/0 3/5 2/4 2/3 3/5 2/4 1/2 3/0 3/6 3/6 3/6 3/5 2/4 1/2. 3/0 3/0 1 120 6 2/3 3/0 2/3 3/0 1/2 2/3 2/4 2/4 1/2 3/6 2/4 3/6 3/6 3/6 3/5 3/0 3/6 3/6 3/6 3/6 3/6 3/5 2/3 2/4 | 180 7 2/4 2/4 2/4 2/4 1/2 2/4 1/1 2/4 1/2 3/6 2/4 2/4 3/6 3/6 3/6 3/0 3/6 3/6 3/6 3/6 3/6 3/6 2/4 1/1 | 240 8 2/4 2/3 2/4 2/3 1/2 2/4 1/2 2/4 2/2 3/6 2/4 2/4 3/6 3/6 3/6 1/2 3/6 3/6 3/6 3/6 3/6 3/6 2/4 1/2 | 300 9 2/4 2/4 2/4 2/4 3/0 1/2 1/2 2/4 3/5 3/6 2/3 2/3 3/6 3/6 3/6 3/0 3/6 3/6 3/6 3/6 3/6 3/6 1/2 1/2 360 10 2/4 1/2 2/4 1/2 3/0 1/2 1/2 — 3/6 3/6 2/4 2/4 3/6 3/6 2/4 3/0 — — 3/6 3/6 3/6 2/4 1/2 1/2 1120 645 13 14 cd. tabeli 1 1 1,1 2 | 3 1 VI VII 1 viii 1 IX 1 X XI [ XII XIII | XIV XV | XVI | XVII XVIII 10,0 10,0 5,0 2,5, 10,0 10,0 10,0 10,0 5,0 10,0 3/0 1/2 3/0 3/0 1 2/4 3/0 3/0 1/2 1 1/1 3/0 1 4 3/0 1/2 1/2 3/0 2/4 3/0 3/0 1/2 1/1 3/0 1 5 | 3/0 1/2 3/0 3/0 2/4 3/0 3/0 1/2 3/0 3/0 1 6 | 3/0 2/4 1/2 3/0 2/4 3/0 3/0 3/5 3/0 3/0 1 7 3/0 2/4 2/4 2/3 3/6 3/0 3/0 3/6 3/0 3/0 1 8 1 3/0 3/6 2/4 2/3 3/6 3/0 3/0 3/6 3/0 3/0 1 9 | 1/2 3/6 3/6 1/2 — 3/0 1/2 3/6 3/0 3/0 1 io 1 — — 1 — 1 — | — | 1 — | brak danych 10,0 1,25 0,625 0,32 10,0 10,0 1,25 1,25 0,625 0,625 2,5 1,25 10,0 10,0 5,0 5,0 2,5 2,5 0,16 0,16 0,04 0,032 10,0 5,0 3/0 1/2 3/0 3/0 3/0 3/0 3/0 3/0 3/0 3/0 2/4 1/2 2/4 2/4 3/0 3/0 3/0 3/0 3/0 3/0 1/2 3/0 3/6 2/4 3/0 1/2 1/2 3/0 3/0 3/0 3/0 3/0 3/0 3/0 2/4 2/4 3/5 3/5 2/4 2/4 1/2 1 1/2 3/0 3/0 1/2 3/0 3/6 - 3/6 3/0 2/4 1/2 3/0 3/0 3/0 3/0 3/0 3/0 3/0 2/4 2/3 3/5 3/5 2/4 2/4 '1/2 1/2 3/0 3/0 1/2 2/3 3/6 3/5 3/0 3/6 1/2 3/0 3/0 3/0 2/3 2/3 2/4 2/4 2/4 3/6 3/6 3/6 3/6 3/6 3/5 3/5 3/0 3/0 1/2 2/3 3/6 3/6 3/0 3/6 2/4 3/0 3/0 3/0 2/4 2/4 1/1 1/1 2/4 2/4 " 3/6 3/6 3/6 3/6 3/6 3/6 3/0 1/2 2/4 2/3 3/6 3/6 3/0 3/6 2/4 3/0 3/0 3/0 2/4 2/4 1/2 1/2 2/4 2/4 3/6 3/6 3/6 3/6 3/6 3/6 3/0 1/1 2/4 2/4 3/6 3/6 3/0 3/6 3/5 3/0 3/0 3/0 1/2 1/2 1/2 1/2 1/3 2/3 3/6 3/6 3/6 3/6 3/6 3/6 3/0 1/1 2/4 2/3 3/6 3/6 3/0 | — 3/0 [ 3/0 1 1/2 1/2 1/2 1/2 2/4 2/4 3/6 3/6 3/6 3/6 2/4 2/4 1/2 2/4 3/6 3/6 i B. Test cisnienia krwi króliczej Bialym królikom plci meskiej wazacym 2,5— —3,5 kg wprowadzono ruiki do ciaglego wlewu do- tetniczego. Po uspieniu za poanoca secobanbitalu w dawce 30 mg/kg, wstrzyknietego dozylnie, otwarto brzuch królików, wprowadzono rurke Tygon do acrty w miejscu jej rozwidlenia, po czym wsunieto ja z dala od miejsca odgalezienia tetnicy nerkowej.Przeciwny koniec rurki zawiazano w petle, umoco¬ wano do tylnej sciany brzusznej, nastepnie prze¬ prowadzono przez warstwy miesni i prowadzono podskórnie w kierunku glowy wyprowadzajac ja na zewnatrz na karku. Pomiedzy okresami reje¬ stracji rurke napelniano heparyna w ilosci 100 jednostek/ml i zatykano zatyczka.Podczas rejestracji heparyne w ilosci 50 jednos¬ tek/ml wlewano przez reduktor (Statham) i rurke z szybkoscia 0,01 iml/minute, stosujac ciagla pompe infuzyjna (Harvard Ajpparatus Co.). Srednie cis¬ nienie tetnicze krwi otrzymane w wyniku tloczenia elektrycznego oraz szybkosc tetna rejestrowano na powielaczu (Grass) i z niego wprowadzano do kom¬ putera. Królika umieszczono na stanowisku i po uplywie 30 minut rozpoczeto kontrolny okres re¬ jestracji trwajacy 30 minut.Nastepnie do zyly usznej podano le3?i rejestracje kontynuowano w ciagu 120 minut. Wartosci srednie¬ go cisnienia tetniczego orazlszybfcosief letna usred¬ niano w przedzialach 10-minutowych w ciagu 120 minutowego okresu po podaniu leku.Poziom dawki badanego zwiazku ustalano w sto¬ sunku do poziomu minimalnego tak, aby otrzymac statystycznie istotne obnizenie cisnienia krwi (P< <0,05).Wyniki testu .podano w tabeli 2.Za aktywny uznano lek, który powodowal spadek cisnienia krwi o 1333 Pa lub wiecej. 65 A = aktywny, N = nieaktywny. 50 55 60120 645 15 Tabela 2 16 Przyklad Dawka w mg/kg Aktywnosc I syn anti II V 9a VI VII VIII IX X XI XII XIV XV a 3 XVI a P XVII XVIII 0,032 0,032 0,125 0,002 0,016 0,004 0,002 0,008 0,032 0,625 0,125 0,125 0,125 0,125 0,125 A 1 A A A A A A A A N N N A A N 0,01 0,0625 0,125 0,0625 0,125 0,0005 0,002 0,004 A N A A N A A A C. Test srodka przeciwbólowego zabezpieczajace¬ go myszy przed skrecaniem sie z bólu W eksperymencie stosowano myszy albinosy plci meskiej rasy cox standard wazace 20—22 g, którym nie dawano jesc przez cala noc. W wyniku podawa¬ nia droga pozajelitowa kwasu octowego o stezeniu 0,55% w dawce 55 mg/kg wywolano w nich skreca¬ nie sie z bólu, które objawialo sie skurczami miesni brzusznych, wyciagnieciem nóg tylnych i obraca¬ niem tulowia. Kazda z poddawanych eksperymeto- wi grup skladala sie z 5 myszy. Calkowita liczbe skretów u myszy poddawanych eksperymentowi okreslano w ciagu 10 minutowego okresu obserwacji rozpoczynajac po ufrlywie 5 minut od momentu po¬ dania kwasu octowego. Grufca wzorcowa wykazy¬ wala 200^350 skretów w ciagu Okresu obserwacji.Porównano grupy wzorcowe i poddawane eks¬ perymentowi oraz obliczono procent zahamowania skretów w nastepujacy sposób: % zahamowania skretów — 100 — [-calkowita ilosc skretów u jaadanych, myszy calkowita ilosc skretów u kontrolnych myszy Badane zwiazki podawano droga doustna (OR) w dnwce 1Ó0 img/kg na 30, 90 i 180 minut i droga podskórna na 30 minut przed pozajelitowym poda¬ niem kwasu octowego.Jezeli zwiazek wstrzymywal skrecanie sie z bólu, sprawdzano dzialanie wsitrzyniujace skrecanie sie z bólu naloksonu ksynormorfinonu), jako potencjalnego antagonisty w ao 15 20 25 30 35 40 45 X 100 55 stosunku do narkotyku. Po okresie obserwacji skre¬ cania sie z bólu pewnym grupom myszy poddawa¬ nych dzialaniu zwiazku podawano podskórnie (SC) dawke 40 mg/kg morfiny powodujaca wyprost ogona w celu okreslenia czy dany zwiazek posiada wlasciwosci antagonistyczne w stosunku do narko¬ tyku. Stwierdzono wyrazne zmiany zachowania sie i toksycznosc przy kazdym poziomie dawki.Nastepujace ocenione pozytywnie srodki przeciw¬ bólowe podane doustnie w ponizszych srednich dawkach powoduja obnizenie czestotliwosci skre¬ tów o 50% (ED50): siarczan kodeiny, 20 mg/kg do¬ ustnie; Darvon, 28 mg/kg doustnie; fenopren, 5,0 mg/kg doustnie; aspiryna, 50 mg/kg doustnie i in- dometacin, 0,2 mg/kg doustnie.Wyniki testu podano w tabeli 3.Przyklad 1 I Syn I Aniti II V 9a Sposób l poda¬ wania 1 2 1 SC SC SC SC OR OR OR OR OR OR OR SC SC SC SC OR OR OR OR OR OR OR SC OR OR OR OR OR OR OR OR SC SC SC SC SC SC SC SC SC | Tabela 3 Daw¬ ka mg/kg 1 3 2 20 10 5 2 2 2 1 20 20 ¦ 20 2 20 10 5 2 2 2 1 20 20 20 20 20 20 . 20 1 1 0,5 0,2 0,1 20 1 M 20 10 5 2 2 1 1 Czas (h) | 4 1 0,5 0,5 0,5 0,5 3,0 1,5 0,5 1,0 ¦ 3,0 1,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 3,0 1,5 0,5 1,5 3,0 1,5 0,5 "" 0,5 3,0 1*5 0,5 3,0 1,5 3,0 3,0 3,0 0,5 0,5 0)5 0,5 3,0 0,5 0,5 0,5 0,5 | 1 % zaha¬ mowa¬ nia 1 5 1 ° 100 100 41 49 70 34 0 99 100 85 0 100 100 41 49 70 34 0 99 100 85 0 0 24 1 S? i 67 75 46 42 — 9 24 89 85 78 ioo 68 93 1 Akt{yw- Inosc sumar ryczna | 6 N A A A N N N N A A A N A A A N N N N A A A N N N N A A A A A T N N A A A A A A |< '¦<¦"¦ < 1 ¦ * ? OOOOOOO OOOwwwwwO OOOOOOO O-OwwwwOOOOOOOOOOOOOOOOOOO-OOOOOOOOOOOOww to to to to to to to to to to to to to to »-» to to to © © h-» ooooh-^toooo tototo©©h^©©©©hJto©©©©©©h-H-h-totototooioioioi©©©©o©©©h-i-»LOoi©©©©© lo Vi 01 to 01 lo Vi 01 "to p m 01 yi "l-* ~h- 1— lo Vi lo Vi co © h* co ?-* i-* © oh-*oo©©o©©© o ^-w ^ ^ o & ^ &¦& & -o & & ^ ^ ^ & & ^ & o ^ & & *^ *-* w w o *-* w *-* w oa & o *-* <#¦*-* o o t-* w o & o ViVi©ViViViViVi^ViVi &* *¦** <¦" ai c^i Vi © Vi Vi Vi Vi V©VVVVVVVV©ViVi©ViVi©©ViVi©© V* Vi o 01 b b b 01 w b 01 01 01 01 b 01 w 00 00 O O W W H 1 1 1 Oi<©«D»-l| H CO O © W W H 1 1 1 Ol © tO M 1 ^oiOOU1^©0)©«OOiO^OO«]00»305 05:hWWWH CO 1 1 1 ^ <© © © © Oi © <» © ' ' ' OJW-JH1 ©OOftOJtOO1 ¦ ' aU^H1 t0W^^00|^O(000*]OOO^O*]-]0000Pt0^O -lO U O ' ' ' © O 2 2 2 HHH!zJH^ !zJ!zJlz!HHHiz;H!zj;z!izJ^!zJ!z|^^ferlz5H »-*, H t-^ "fcO" co ?£ Ol C5 1 XVIII OO OOOOOOOOÓOOOOwojmbi Ww»WW»W»W£JE2dESd?dOOOO „_ to to to 1 O O O M M M M O M O O M O O O O H M O "»-» "to Vi g lo Vi Vi lo CO jW CO ^ ^CO O j-» CO CO J-» J-» O O H-1 CO O © O © © © © Vi © Vi Vi © © Vi Vi Vi Vi Vi © Vi Vi Vi Vi ^^<105COCOO«OWCOWh I I yi tO «D H toaoi^coooo)oio(Oo ' ' ' o w -j h ^^HHH^ w OOOOOOOOOOOOOOOOOOwwmmwwOOOO Op3jdjdS)jij?dWS)jatd^S)S)tdS3?dEdWOOOOOOJdiatdtd tO ^ tO tO tO tO O O O O O © H- H-» J-» tO tO tO © © © © © © .© O © . l-» tO © © © © © l-» Vi *?-» lo Vi Vi © -» ~h- V* lo lo V h* "»— lo Vi ° ° J-* ^i"-1 J-1 ,°° ° ,!""* 5° ° ""^ ,5° J-1 .5° wi0o^<5*3OO,P.P.o,P,C05'0.50,!""' yi oi oi w oi b w w b b w b li b b b w 01 b "w w 01. "w 01 01 b b b w 1 Mi^CJlCOOl^COOi«D©OMWWto| 1 | i^ttOOtO.l i^(*]0) 1 (OMUOl^OO^OCOOOOCOMK^ ' ' ' CO O CO O ^ ' CO © Ol -3 H^^!2l^^HHH^H h^ to CO Ol ©120 645 19 Inne rodzaje srodków oddzialujacych na osrodkowy uiklad nerwowy moga oslabiac aktywnosc w pierw¬ szym poszukiwawczym okresie, ale moga ja zwie¬ kszac w okresie drugim. Zmiane sposobu i/kub na¬ tezenia zachowania poszukiwawczego myszy umie¬ szczonych w klatce do badania aktywnosci stosuje sie jako miare dzialania leku oraz podstawe jego klasyfikacji.W klatce do badania aktywnosci umieszczono grupy po 5 myszy po uplywie 90 minut od podania badanego zwiazku. Klatka do badania aktywnosci w ksztalcie splaszczonej kuli posiadala szesc foto¬ komórek, filtrowane promienie podczerwone jako zródlo swiatla i w wyniku zastosowania filtrów nie 10 20 posiadala zródla ciepla. Poruszanie sie zwierzat po¬ wodowalo przerywanie strumieni swietlnych, a w liczniku sumujacym zliczono czestotliwosc tych przerw.Ilosc zliczen przypadajacych na kazda klatke od¬ czytywano po 30, 60, 00 i 120 minutach po umiesz¬ czeniu zwierzat w klatce oraz odczytywano ilosc zliczen dla calych 120 minut. Tak wiec pierwszego odczytu dokonywano po uplywie 120 minut po po¬ daniu leku, a ostatniego po uplywie 210 minut.Dane dotyczace zwierzat, którym podano lek po¬ równywano z danymi zwierzat, -którym wstrzyknie¬ te nosnik.Wyniki testu podano w tabeli 4 Tabela 4 Przyklad Dawka mg/kg 30 60 90 120 6 Ogólem Aktywnosc 8 I syn anti Va V|3 VI VII VIII IX 5,0 2,5 10,0 5,0 2,5 10,0 0,040 0,020 2,5 1,25 0,625 0,313 0,156 0,080 0,156 5,0 2,5 1,25 0,625 0,313 0,156 5,0 2,5 1,25 0,625 0,313 5,0 20,0 10,0 2,5 1,25 0,625 20,0 10,0 5,0 0,625 20,0' 10,0 5,0 2,5 20,0-' 20,0 .. 10,0'. *¦ ' -': J 20,0 - ':- • - 10,0 1047 1017 3050 1047 1017 1 3050 407 1897 280 224 244 618 684 370 1325 569 799 388 418 465 1325 569 799 388 418 465 950 1477 541 877 811 929 1203 842 460 900 1084 1683 1130 1011 1634 1042 1309 1359 1042 221 31 1506 221 31 1506 110 165 177 171 107 114 150 20 21 305 214 219 141 4 21 305 214 219 141 4 86 332 223 245 30 48 519 229 18 4 1091 1407 810 277 166 88 31 52 6 132 12 897 132 12 897 6 412 287 470 83 116 21 9 44 253 206 340 66 42 44 243 206 340 66 42 134 298 133 48 35 22 338 342 28 16 708 1190 466 432 31 26 69 6 2 157 46 562 157 46 562 110 132 213 171 58 24 68 34 31 243 191 146 41 124 31 243 191 146 41 124 16 172 128 15 5 23 336 289 11 45 454 126 606 225 6 ,24 37 48 11 1557 1206 6015 1557 1206 6015 633 2588 957 1026 492 872 923 433 1421 1370 1410 1093 666 635 1421 1370 1410 1093 666 635 1186 2279 1025 1185 881 1072 2396 1802 518 965 3337 4406 3072 1945 1837 1180 1446 1465 1061 N N A N N A A N A A A A A A N A A A A A N A A A A A N A A N N N A A A N A A A A N N N N N120 645 21 22 cd. tabeli 4 1 1 XI XII XIII XIV XV XVI XVII 1 1 2 1 5,0 1,25 0,625 20,0 10,0 5,0 2,5 10,0 5,0 1 20,0 brak danych 20,0 10,0 5,0 0,156 0,078 2,5 1,25 0,625 0,313 10,0 5,0 20,0 10,0 5,0 20,0 | | 3 1253 1209 1380 1790 2366 1730 1377 1359 1489 | 3407 . 1298 1209 959 827 853 814 420 567 1272 873 1533 1153 1511 1400 1917 | | 4 1 16 3 44 754 1022 384 220 100 37 | 2887 3 11 11 45 49 596 248 220 337 54 26 270 217 57 439 1 | 5 1 42 6 0 295 924 83 114 24 4 [ 656 10 27 41 38 8 607 ¦ 52 86 448 81 46 ,287 60 39 54 1 | 6 1 67 9 2 461 1121 704 455 47 58 | 319 30 8 81 53 92 650 129 130 634 18 1 25 19 6 2 | 7 1 1378 1227 1426 3300 5433 2901 2166 1530 1588 7269 1341 1255 1092 963 1002 2667 849 1003 2791 1026 1606 1735 « 1807 1502 2412 | | * 8 N N N A A A A N N A 1 N N N N N A A A A N N A N N A 1 E. Test na szczurach z uszkodzona przegroda W jednym z testów leków zmieniajacych zacno- 35 wanie zastosowano szczury z uszkodzeniami prze¬ grodowymi. Nadpobuidliwosc zwierzat mozna obni¬ zac za pomoca zwiazków sklasyfikowanych jako trankwiiizery i tesit ten moze latwo wykazac róz¬ nice pomiedzy znanymi srodkami uspokajajacymi *o dzialajacymi na osrodkowy uklad nerwowy, takimi jak barbiturany, 'które powoduja atak&je i tran- kwilizerami typu benzodwuazepiri i fenotiazyn, które tlumia stany emocjonalne z widocznym zmniejszeniem aktywnosci motorycznej. *5 Szczury uczyniono nadpobudliwymi poprzez zni¬ szczenie pewnej powierzchni przegródowego obsza¬ ru mózgu (Stark P.* and Henderson J. K., 1966) Uszkodzen mechanicznych dokonano stosujac igle podskórna o grubosci 26 z 0,75 mm zadziorem za- 50 krzywionym pod kajtem prostym do trzonu.Wspólrzedne A. P. oraz wspólrzedne poprzeczne uszkodzen mechanicznych wynosily A = 7,5 i L = .*« 0,0, stosujac wspólrzedne de Grootfa (1959). Po zabiegu nie przeprowadzano doswiadczen na zwie- 55 rzetach przynajmniej w ciagu 2 tygodni.Dla siedmiu parametrów zastosowano okreslenie wskaznika zachowania od 0 do 2 podobnie do uzy¬ tych przez Hanrisona i Lyotna. Tak wiec, 14 ozna¬ czalo maksymalny wskaznik. Wartosc 0 oznaczala 60 brak reakcji, 1 — slaba reakcje, zas 2 — widoczna, wyrazna reakcje. . ¦ ¦ i. ' Przedstawiono siedem mierzonych parametrów lub reakcji w nastepujacej kolejnosci: 1) reakcja na nagle glosne klasniecie; 65 2) reakcja na nagle dmuchniecie w tyl szyi; 3) próba ugryzienia przedmiotu dotykajacego = siersci na 'boku szyi; 4) gryzienie przedmiotu zblizajacego sie do nosa lub trzymanego w poblizu nosa; 5) podazanie za przedmiotem przesuwanym przed nosem lub ugryzienie go; 6) podazanie za przedmiotem przesuwanymi i pra¬ wie dotykajacym wasów lub gryzienie go; 7) podskakiwanie i próba ugryzienia przedmiotu pocieranego o grzbiet w poblizu ogona; Zwierzeta o wskazniku 11 lub wyzszym uznawano na nadpobudliwe. Jest to arbitralna wartosc sto¬ sowana w laboratorium.Otrzymane wyniki przedstawiono jako wartosc P, która byla wskaznikiem efektywnosci zwiazku w oslabieniu reakcji szczurów w kazdym z pieciu okresów testowych i jako wartosc E, która byla wskaznikiem efektywnosci zwiazku w oslabieniu reakcji szczurów po piatym okresie.Wartosci P obliczano dla 30, 60, 120, 240 i 300 minutowych okresów po podaniu leku. Obliczen do¬ konano w nastepujacy sposób. Kazda grupa szczu¬ rów byla swoim wlasnym wzorcem. Sume wskazni¬ ków po podaniu leku dla kazdego okresu czasu dla kazdej grupy podzielono przez sume wskazni¬ ków wzorcowych przed podaniem leku. Wartosc P uzyskano odejmujac ten iloraz od 1,0. Tak wiec wzrost dzialania leku powoduje zwiekszenie war¬ tosci P, P = 1,0 —T/C Wartosc mozna obliczac dopóki nie osiagnie ona wartosci zero. Procedura ta jest najbardziej uzy-120 645 23 teczna dla lelków o dlugim okresie rozpoczecia dzialania i/lub dlugim czasie dzialania.Wartosc E obliczano w nastepujacy sposób.Usredniano sumy wskazników dla kazdej grupy szczurów dla kazdego 30 minutowego okresu na¬ stepujacego po podaniu leku w ciagu 300 minut (lub dla 10 okresów).Poniewaz przeprowadzano tylko szesc rzeczywis¬ tych pomiarów, wartosci dla czterech pozostalych okresów otrzymywano przez interpolacje. Te sred¬ nia sume dla kazdej grupy szczurów (T) dzielono przez sume wskazników wzorcowych uzyskanych przed podaniem leku (C). Wartosc E uzyskiwano 10 24 odejmujac ten iloraz od 1,0. Tak wiec wzrost dzia¬ lania leku i/lub wydluzenie czasu jego dzialania daje wyzsze wartosci E.E = 1,0 — sr.T/C Arbitralnie wartosc E wieksza niz 0,150 lub alternatywnie dwie kolejne wartosci P wieksze niz 0,150 uznano za znaczace. Na podstawie tych kry¬ teriów uzyskano wartosci P<0,01 okreslone wedlug rozkladu t-Studenta. Kazdy zwiazek, który podany w dawce 10 mg/kg nie powodowal istotnych zmian w zachowaniu klasyfikowano jako nieaktywny.Wyniki testu podano w tabeli 5.Przyklad I syn anti II Va VI VII VIII IX X XI XII XIII XIV XV XV XVI XVII Dawka mg/kg 10 5 10 5 10 *5 1,25 10,0 5,0 2,5 2,5 1,25 0,625 0,625 1,25 1,25 1,25 0,625 0,625 1,25 10,0 10,0 5,0 5,Q 10,0 10,0 10,0 10,0 10,0 T'ab el a 5 Czas (minuty) 30 0,0 0,0 0,0 0,0 0,OLT 0,0 0,000 0,250 0,176 0,152 0,000 0,000 0,OLT 0,000 0,029 0,000 0,000 0,OLT 0,000 0,29 0,029 0,OLT 0,000 0,OLT 0,000 "0,000 0,000 0,000 0,000 60 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,029 0,000 0,417 0,206 0,182 0,091 0,029 0,OLT 0,029 0,114 0,143 0,029 0,OLT 0,029 0,114 0,029 0,121 0,029 0,000 0,Q59 0,000 0,000 0,000 0,00Q 120 0,182 0,031 0,182 0,031 0,061 0,0 0,000 0,417 0,176 0,152 0,182 0,086 0,029 0,111 0,171 0,229 0,086 0,029 0,111 0,171 0,000 0,333 0,176 0,029 0,203 0,029 0,029 0,056 0,000 180 0,151 0,0 0,151 0,0 0,031 0,OLT 0,030 0,389 0,294 0,091 0,273 0,114 Q,029 0,139 0,229 0,200 0,114 0,029 0,139 0,229 0,057 0,364 0,176 0,000 0,324 0,086 0,000 0,028 0,000 240 0,182 0,0 0,182 0,0 0,0 0,0 0,121 0,417 0,412 0,182 0,242 0,114 0,086 0,111 0,229 0,229 0,114 0,086 0,111 0,229 0,057 0,364 0,176 0,059 0,354 0,029 0,000 0,028 0,000 300 0,212 0,0 0,212 0,0 0,0 0,0 0,061 0,417 0,471 0,212 0,212 0,171 0,086 0,139 0,200 0,171 0,171 0,086 0,139 0,200 0,039 0,455 0,203 0,088 0,383 0,029 0,029 0,083 0,000 360 0,151 — 0,151 — — — — 0,417 0,471 0,394 0,333 0,171 0,171 0,139 0,229 0,143 0,171 0,171 0,139 0,229 — 0,455 0,235 0,177 0,354 — — — — ^/nrtn^ó W al LUOv E 0,135 0,004 0,135 0,004 0,016 0,OLT 0,039 0,394 0,159 0,185 0,093 0,034 0,097 0,176 0,179 0,093 0,034 0,097 0,176 0,034 " 0,295 0,141 0,028 0,243 0,033 0,010 0,035 0,0 Aktyw¬ nosc N N N N N N N A A A A N N N A A N N N A N A A N A N N N N brak danych 10,0 1,25 0,625 0,312 10,0 2,5 10,0 10,0 0,000 0,OLT 0,000 0,000 0,344 0,086 0,000 0,OLT 0,OLT 0,000 0,000 0,000 0,344 0,114 0,029 0,OLT 0,000 0,118 0,029 0,029 0,487 0,171 0,029 0,OLT 0,029 0,176 0,118 0,059 0,686 0,314 0,029 0,OLT 0,029 0,147 0,147 0,203 0,800 0,429 0,000 0,OLT 0,029 0,235 0,147 0,088 0,886 0,457 0,000 0,OLT — 0,265 Q,176 0,118 — 0,429 — — 0,012 0,121 0,081 0,072 0,613 i 0,277 0,016 0,OLT N A N N A A N N120 645 25 Sumaryczna ocena aktywnosci Przyklad I syn anti II III IV mieszanina Va P VI VII VIII IX X XI XII XIII XIV XVa P XVI a P XVII aktywny aktywny nieaktywny sól maleinianowa bardzo skuteczna bardzo skuteczny bardzo skuteczny aktywny w dawce 10 mg/kg aktywny w wielu testach aktywny we wszystkich tes¬ tach aktywny w tescie cisnienia krwi króliczej w dawce 0,125 mg/kg aktywny w tescie cisnienia krwi króliczej i w tescie na szczurach z instynktem zabija¬ nia myszy aktywny w tescie na szczurach z instynktem zabijania myszy i tescie aktywnosci myszy przejawia pewna aktywnosc w tescie aktywnosci myszy w dawce 20 mg/kg brak danych nieaktywny aktywny —. skuteczny we wszystkich testach aktywny — ale nie tak sku¬ teczny, jak a aktywny w tescie aktywnosci myszy i tescie cisnienia krwi króliczej aktywny w tescie aktywnosci myszy aktywny w tescie aktywnosci myszy w dawce 20 mg/kg Wytwarzanie zwiazków o wzorze 1 opisano bar¬ dziej szczególowo w ponizszych przykladach, P r z y k lad I. dl-(trans-l-hydirioksy-3- ^wumetylohe|ptylo)-6,6-dwumetylo-9-hydiroksy- imino-6a,7,8,9,10,10a4ieksahydro-6H-dwubenzo- [bydJipiran.Roztwór 4,0 g dMrans-l-hydroksy-3-(l,l-dwu- metyloheptyloJ-e.endwuaiietyao-ea^^^.lOjlOa- -heksahydro-6H«-dwub^rao[bJd]piranonu-9 i 1,155 g chlorowodorku hydroksyloaminy w 60 mil etanolu i 10 ml wody miesza sie, dodajac w jednej porcji 4,4 ml 5n wodorotlenku sodowego, a nastepnie ogrzewa sie do temperatury wrzenia pod chlodnica zwrotna i miesza w tej temperaturze w ciagu 30 minut.Po ochlodzeniu do temperatury pokojowej mie¬ szanine reakcyjna wylewa sie na 100 g lodu i do¬ prowadza jej odczyn do wartosci pH 2,5 za po¬ moca stezonego kwasu solnego.. Wodny roztwór 10 15 20 25 ekstrahuje sie kilkakrotnie eterem etylowym, eks¬ trakty laczy sie, przemywa 5% wodnym roztworem wodoroweglanu sodowego i woda, a nastepnie su¬ szy. Rozpuszczalnik odparowuje sie pod zmniejszo¬ nym cisnieniem otrzymujac 2,0 g produktu w po¬ staci oleju, który krystalizuje sie z 50 ml n-heksanu otrzymujac 3,8 g produktu w postaci proszku bialej barwy o temperaturze topnienia 143—143°C, Analiza elementarna dla C^H^NOg Obliczono: C 74,38 H 9,62 N 3,61 Stwierdzono: C 74,61 H 9,37 N 3,78 Widmo masowe: m/e obliczono 387, stwierdzono 387.Stosuje sie ten sam tok postepowania z uzyciem 7,5 g optycznie czynnego (-)-trans-l-hydnolksy-3- -(l,l-dwumetyloherj(tylo)-6,6-dwuimetyIo-6a,7,8,9, 10,10a-heksahydro-6H-dwubenzo[bvd]piranonu-9 jako wyjsciowego katonu. Po wyodrebnieniu pro¬ duktu w wyzej podany sposób otrzymuje sie 5 g oleju.Widmo masowe: m/e obliczono 387, stwierdzono 387. [a]DCHCi, = +4,0°, [al^CHCl, = +34,6° Po oczyszczeniu probówki tego produktu droga wysokocisnieniowej chromatografii cieczowej otrzy¬ muje sie rozdzielone izomery optycznie czynnego oksymu, to jest: syn-trans-l-hydroksy-3-(l,l-dw.umetylohejptylo)- -^-dwumetylo-9-hydroksyimino-6a,7,8,9,10,10a- -heksahydro-6HHdwufbenzo[bjd]ipiran [a]DCHCl, = +34,8°, [cJsesCHCi, = +137,3° oraz aniti-trans-l-hydroiksy-3-(l,l-dwumetylohep- tylo)-6,6-dwumetylo-9-hydroksyimino-6a,7,8,9,10, 10a-heksahydro-6H-dwuibenzo[b,d]/pi(ran [«]DCHCl, = —26,8°, [alses01101* = —71,9° Przyklad II. dl-trans-l-hydroksy-3- 40 -dwumetyloheptylo)-6,6-dwumetylo-9-amino-6a,7, 8,9,10,10a-heksahydro-6H-dwubenzo[b,d]piran Roztwór 1,93 g dl-trans-l-hydroksy-S^ljl-dwu- metyloheptylo)-6,6-dwumetylo^9-hydrokisyimiino- -6a,7,8,9,10,l(a-heksahydro-6HHdwuibenzo[b,d]piranu w 100 ml metanolu i 25 ml cieklego bezwodnego amoniaku zawierajacego 1,0 g niklu Raneya ogrze¬ wa sie mieszajac w temperaturze 100°C, w atmo¬ sferze wodoru pod cisnieniem 70,3 kG/cma w ciagu 6 godzin. Mieszanine reakcyjna chlodzi sie do temperatury pokojowej i przesacza, a z przesaczu odparowuje sie rozpuszczalnik, otrzymujac mase o stalej konsystencji. Mase te rozpuszcza sie w 300 ml eteru etylowego i przemywa kolejno 50 ml In kwasu solnego, 50 ml 5% wodnego roztworu wodoroweglanu sodowego i woda. Roztwór eterowy suszy sie, odparowuje do sucha pod zmniejszonym cisnieniem, otrzymujac 500 mg stalej substancji bialej foarwy. Po rekrystalizacji z eteru etylowego i heksanu otrzymuje sie 1,85 g produktu.Analiza elementarna dla C24H89NO2 Obliczono: C 77,16 H 10,52 N 3,75 Stwierdzono: C 77,77 H 10,08 N 3,27 Widmo masowe: m/e obliczono 373, stwierdzono 373. 35 45 55 60 65120 645 27 Przyklad III. Wiodonomaleinian dl-trans-1- -hydroksy-3-(l,l-dwumetyloheptylo)-6,6-dwume- tylo-9-amino-6a,7,8,9,10,10a-heksahydro-6H-dwu- bcnzotbydlipiranu Roztwór 340 mg dlHtranis-l-hydroksy-3-,(l,l-dwu- metyloheptylo)-6,6-dwumetylo-9-amino-6a,7,8,9, 10,10a-heksahydro-6H-dwubenzo[b,d]piranu w 50 ml eteru etylowego zawierajacego 164 mg kwasu ma¬ leinowego ogrzewa sie mieszajac w temperaturze wrzenia pod chlodnica zwrotna w ciagu 10 minut.Po odsaczeniu wytraconej substancji otrzymuje sie staly produkt o temperaturze topnienia 157—159°C.Analiza elementarna dla C28H48N06 Obliczono: C 68,68 H 8,85 N 2,86 Stwierdzono: C 68,51 H 8,57 N 2,66.Przyklad IV. dl-trans-l-hydroksy-3-(l,l- dwumetylohe(ptylio)-6,6-dwiumetylo-S-acetam!idio- -6a,7,8,9,10,10a-heksahydfl:o-6H-dwubenzo[b,d]piran.Do roztworu 750 mg dl-trans-l-hydroksy-3-(l,l- -dwumetyfloheptylo)-6,6Hdwumetylo-9-amiino-6a, 7,8,9,10,10a-heksahydro-6H-dwubenzo[b,d]piranu w 10 ml metanolu dodaje sie mieszajac 1,5 ml trójetylo- aminy i 1,0 ml bezwodnika octowego w jednej pcrcji. Mieszanine reakcyjna miesza sie w ciagu 12 godzin w temperaturze 24°C, dodaje wody i ekstrahuje eterem etylowym. Ekstrakty laczy sie, przemywa woda i 10% wodnym roztworem wodoro¬ weglanu sodowego, a nastepnie suszy i odparowuje pod zmniejszonym cisnieniem rozpuszczalnik, otrzy¬ mujac 840 mg piany o stalej konsystencji. Piane wprowadza sie do kolumny wypelnionej 30 g zelu krzemionkowego Woelm Activity X i eluuje octa¬ nem etylu.Na podstawie chromatogramu cienkowarstwowe¬ go wybiera sie frakcje zawierajace zadany produkt, laczy je i odparowuje do sucha, otrzymujac 739 mg produktu.Analiza elementarna dla CMH4iNOs Obliczono: C 75,14 H 9,94 N 3,37 Stwierdzono: C 75,51 H 9,75 N 3,43 Widmo masowe: m/e obliczono 415, stwierdzono 415.Przyklad V.Stosujac tok postepowania wedlug przykladu IV poddaje sie 5,98 g dl-trans-l-hydroksy-3-(l,l-dwume- tyloheptylo)-j6,6-dwumetyló-9-aimino-6a,7,8,910, 10a-heksahydro-6H- z 8,0 ml bezwodnika octowego i 12 ml trójetylo- aminy w 100 ml metanolu. Po zwyklej przeróbce otrzymuje sie 3,97 g produktu w postaci stalej sub¬ stancji bialej barwy. Produkt chromatografuje sie na kolumnie wypelnianej 240 g zelu krzemionko¬ wego Woelm Activity I.Odpowiednie frakcje laczy sie i odparowuje z nich rozpuszczalnik, otrzymujac 1,06 g dl-ltrans- -l-hydroksy-3-<;l,l-dwumetyloheptyilo)-6,6-dfWu- metylo-9a-acetamido-6a,7,8,9,10,10a^heiksahydro- -6HHdwubenzo[b,d]piranu. Próbke tego izomeru o wiazaniach aksjalnych (krystalizuje sie z 20 ml n-heksanu otrzymujac produkt o temperaturze topnienia 195—197°C.Analiza elementarna dla C26H4iN08 Obliczono: C 75,14 H 9,94 N 3,37 Stwierdzono: C 75,37 H 10,05 N 3,12. 28 Z dalszych frakcji otrzymuje sie po ich polacze¬ niu i odparowaniu rozpuszczalnika 2,16 g dl-trans- -l-hydrolffiy-S-Cljl-dwumetyloheiptyloJ-e^-dwu- metylo-9P-acetamido-6a,7,8,9,10,10a-heksahydro- 5 -6H-dwubenzo[b,d]piranu o temperaturze topnienia 200—202°C.Analiza elementarna dla C^H^NO* Obliczono: C 75,14 H 9,94 N 3,37 Stwierdzono: C 74,95 H 9,58 N 3,31. 10 Przyklad VI. dl-trans-l-hydroksy-3- -dwumetyloheptylo)-6,6-dwumetylo-9-propiona- mido-6a,7,8,9,10,10a-heksahydro-6H-dwulbenzo- [b,d]piran 15 Roztwór 373 mg dl-trans-l-hydroksy-3-(l,l-dwu- metyloheptylo)-6,6-dwumetylo-9-amino-6a,7,8,9, 10,10a-heksahydro-6H-dwubenzo[b,d]piranu w 20 ml etanolu zawierajacego 1,3 g bezwodnika propiono- wego i 2,5 ml trójetyloaminy meisza sie w tempera- 20 turze pokojowej w ciagu 48 godzin, po czym mie¬ szanine reakcyjna rozciencza sie 25 ml wody i mie¬ sza w temperaturze pokojowej w ciagu 2 godzin.Nadmiar metanolu 'Odparowuje sie pod zmniejszo¬ nym cisnieniem i produkt ekstrahuje sie z wodnej 25 mieszaniny eterem etylowymi. Ekstrakty laczy sie, przemywa woda, 2n kwasem solnym i 10% wodnym roztworem wodoroweglanu sodowego i suszy. Po odparowaniu rozpuszczalnika pod zmniejszonym cisnieniem otrzymuje sie piane, która oczyszcza 30 sie na kolumnie chromatograficznej wypelnionej 20 g zelu krzemionkowego, stosujac eter etylowy jako eluerut i odbierajac frakcje o objetosci 10 ml.Frakcje od piatej do trzydziestej laczy sie i od¬ parowuje rozpuszczalnik, otrzymujac 434 g pro- 35 duktu.Analiza elementarna dla C27H4sNOj Obliczono: C 75,48 H 10,09 N 3,26 Stwierdzono: C 75,23 H 9,84 N 3,26 Widmo masowe: m/e obliczono 429, stwierdzono 40 429.Przyklad VII. dl-trans-l-acetoksy-3-(l,l- -dwumetyloheptylo)-6,6-dwumetylo-9-acetamido- -6a,7,8,9,10,10a-heksahydro-6H-dwubenzo[b,d]piran. 45 Roztwór 373 mg dl-trans-l-hydroksy-3- metyloheptytlo)-6,6-dwumetylo-9-amino-6a,7,8,9, 10,10a-heiksahydro-6H-dwubenzoi[b,d]piranu, 10 ml bezwodnika octowego i 10 ml pirydyny miesza sie w temperaturze pokojowej w ciagu 48 godzin, mie- 50 szanine chlodzi sie i odparowuje z niej metanol.Pozostalosc rozpuszcza sie w eterze etylowym, prze¬ mywa woda, In kwasem solnym i solanka, a roz¬ twór eterowy suszy sie i odparowuje zen roz¬ puszczalnik, otrzymujac produkt w postaci piany 55 b:alej barwy. Piane rozpuszcza sie na kolumnie chromatograficznej wypelnionej 20 g zelu krze¬ mionkowego Woelm Octivrty I, stosujac eter etylo¬ wy jako eluent. Po odparowaniu rozpuszczalnika z odpowiednich frakcji otrzymuje sie 420 mg pro- 60 duktu.Analiza elementarna dla C28H4fN04 Obliczono: C 73,49 H 9,47 N 3,06 Stwierdzono: C 73,26 H 9,36 N 3,28 Widmo masowe: m/e lobliczono 457, stwierdzono 65 457.120 645 29 30 Przyklad VIII. dl-trans-l-hydroksy-3- -(l,lHdwumetylohe1ptylo)-6,6-dwumetylo-9-forma- mido-ea,7,8,9,10,10a-heksahydro-6Hjdwubenzo- [b,d]piran Roztwór 15 ml bezwodnika octowego i 7,5 ml 98% kwasu mrówkowego miesza sie w temperaturze wrzenia pod chlodnica zwrotna w ciagu 15 minut, chlodzi do. temperatury pokojowej i dodaje 2,5 g octanu sodu i 373 mg dl-'trans-l-hydroksy-3- -dwumetyloheptylo)^6,6-dwiumetylo-9-amino-6a, 7,8,9,lfl,10a-heksahydro-6H-dwubenzo[b,d]piranu.Mieszanine reakcyjna miesza sie w temperaturze pokojowej w ciagu 4 godzin i dodaje ja do roztworu metanolu, weglanu sodowego i wody. Mieszanine miesza sie w ciagu 1 godziny: Przyklad IX. dl-trans-l-hydr'oksy-3-(l,l- -dwumetyloheptylo)-6,6-dwumetylo-9-(3-hydroksy- karbonyloJpropionaimidio^aJjS^jlOAOa-heksahydro- -6H-dwubenzK[b,d]piran Roztwór 372 mg dl-traris-l-hydrotosy-3-i(l,l-dwu- metyloheptylo<-6,6-dwumetylo-9-amind-6a,7,8,9, 10,10a-heksahydro-6HHdwiulbenzo[b,d]piranu w 20 ml metanolu zawierajacego 1,0 g bezwodnika burszty¬ nowego i 2,5 ml trójetyloaminy miesza sie w tem¬ peraturze pokojowej w ciagu 72 godzin. Mieszanine reakcyjna rozciencza sie 50 ml wody i odparowuje z niej rozpuszczalnik organiczny. Warstwe wodna ekstrahuje sie eterem etylowym, a ekstrakty laczy sie, iprzemywa kolejno woda, 2n kwasem solnym, woda i 10% wodoroweglanem sodowym i suszy.Rozpuszczalnik odparowuje sie pod zmniejszonym cisnieniem otrzymujac produkt w postaci piany, która chromatografuje sie na kolumnie wypelnionej 20 g zelu krzemionkowego Woelm Activity 2, sto¬ sujac octan etylu jako eluent. Frakcje zawierajace zadany produkt, co stwierdza sie na podstawie chromatogramu cienkowarstwowego, laczy sie i od¬ parowuje, otrzymujac 507 g produktu.Analiza elementarna dla C28H48NOS Obliczono: C 71,00 H 9,15 N 2,96 Stwierdzono: C 70,98 H 9,35 N 2,97 Widmo masowe: m/e obliczono 473, stwierdzono 473.Prizyklad X. dl-trans-3-(l,l-idwumetylohep- itylo)-6,6^dwumetylo-9-ibenzamido-6a,7,8,9,10,10a- -heksahydro-6H-dwuibenzo[b,d]piran Do roztworu 373 mg dl-trans-l-hydrokjsy-3-(l,l- -dwumetyloheptylo)-6,6-dwumetylo-9-am'ino-6a,7, 8,9,10,1Oa-heksahydro-GH-dwubenzo[b,d]piranu w 20 ml metanolu dodaje sie w jednej porcji 2,26 g bezwodnika benzoesowego w 2,5 ml trójetyloaminy.Mieszanine reakcyjna miesza sie w temperaturze pokojowej w ciagu 60 godzin, a nastepnie rozcien¬ cza 20 mi wody i miesza jeszcze w ciagu 2 godzin.Po odparowaniu rozpuszczalnika organicznego faze wodna ekstrahuje sie eterem etylowym. Ekstrakty laczy sie i przemywa kolejno woda, 2n kwasem solnym, woda i 10% wodnym roztworem wodoro¬ weglanu sodowego.Warstwe organiczna suszy sie i odparowuje roz¬ puszczalnik otrzymujac produkt w postaci piany, która chromatografuje sie na 20 g zelu krzemionko¬ wego Woelm Activity I, stosujac jako eluent 50% roztwór eteru etylowego w heksanie. Po polacze¬ niu odpowiednich frakcji i odparowaniu z nich roz¬ puszczalnika otrzymuje sie 525 mg produktu.Analiza elementarna dla CsoH^Oa 5 Obliczono: C 77,95 H 9,07 N 2,93 Stwierdzono: C 77,75 H 9,30 N 2,91 Widmo masowe: m/e obliczono 477, stwierdzono 477. 10 Przyklad XI. dl-trans-l-hydroksy-3-(l,2- ^dwumetyloheptyio)-6,6-dwumetylo-9-hydroksy- imino-6a,7,8,9,10,10a-heksahydro-6H-dwu!benzo- [b,d]piran.Do roztworu 2,0 g dlHtrans-l-nydroksy-3-(l,2- 15 -dwumetyloheptylo)-6,6-dwumetylo-6a,7,8,9,10,10a- -heksahydro-6H-dwubenzo[b,d]piranonu-9 w 40 ml etanolu zawierajacego 10 ml wody mieszajac do¬ daje sie w jednej porcji 560 mg chlorowodorku hydroksyloaminy, a nastepnie 2 ml 5n wodorotlenku 20 sodowego. Mieszanine reakcyjna ogrzewa sie mie¬ szajac w temperaturze wrzenia pod chlodnica zwrotna w ciagu 90 minut, a nastepnie chlodzi i odparowuje z niej etanol. Warstwe wodna eks¬ trahuje sie eterem etylowym, a ekstrakty laczy 25 siC przemywa woda i suszy.Po odparowaniu rozpuszczalnika pod zmniejszo¬ nym cisnieniem otrzymuje sie 2,3 g produktu w postaci oleju, który oczyszcza sie droga chromato- grafowania na 100 g zelu krzemionkowego, stosujac 3D eter etylowy jako eluent. Po polaczeniu odpowied¬ nich frakcji i odparowaniu z nich rozpuszczalnika otrzymuje sie 1,46 g produktu.Analiza elementarna dla C^H^NOs Obliczono: C 74,38 H 9,62 N 3,61 35 Stwierdzono: C 74,13 H 9,50 N 3,39 Widmo masowe: m/e obliczono 387, stwierdzono 387. 40 45 50 Przyklad XII.Stosujac tok postepowania podany w przykladzie Xl poddaje sie dl-cis-l-hydroksy-3-(l,l-dwumetylo- heptylo)-6,6-dwumetylo-6a,7,8,9,10,10a-heksahydro- -6H-dwubenzxI)b,d]piranu-9 reakcji z 2,1 g chloro¬ wodorku hydroksyloaminy i 8 ml 5n wodorotlenku sodowego w 100 ml etanolu zawierajacego 25 ml wody. Po zwyklej przeróbce mieszaniny reakcyjnej otrzymuje sie piane, która krystalizuje sie z 75 ml heksanu, otrzymujac 7,43 g dl-cis-l-hydroksy-3- - (1,1-dwumetyloheptylo)-6,6-dwumetylo^9-hydro- ksyimino-6a,7,8,9,10,10a-heksahydro-6H-dwubenzo- [b,d]piranu o temperaturze topnienia 162—164°C.Analiza elementarna dla C24H87N08 Obliczono: C 74,38 H 9,62 N 3,61 Stwierdzono: C 74,56 H 9,41 N 3,78. 55 Przyklad XIII. dl- -(l,2-dwumetyloheptylo)-6,6-dwumetylo-9-amino- -6a,7,8,9,10,10a-lheksahydro-6H-dwuibenzo[ib,d]piran Roztwór 1,12 g dl-trans-l-hydroksy-3- metylohe!ptylo)-6,6-^dwunietylo-9-.hydroksyimino- 60 -6a,7,8,9,10,10a-heksahydro-6H-dwubenzo[b,d]- piranu w 100 ml metanolu zawierajacego 25 ml cieklego amoniaku i 1,0 g niklu Raneya miesza sie w temperaturze 100°, w atmosferze wodoru pod cisnieniem 68,9*105Pa, w ciagu 8 godzin, po czym 65 miesizanine przesacza sie i zateza do objetosci okolo120 645 31 32 50 nil i rozciencza 25 ml 10% wodoroweglanu sodo¬ wego. Wodna mieszanine ekstrahuje sie eterem etylowym, a ekstrakty laczy sie, przemywa woda i suszy. Po odparowaniu rozpuszczalnika otrzymuje sie 861 g produktu.Analiza elementarna dla C^H^jNO^ Obliczono: C 77,16 H 10,52 N 3,75 Stwierdzono: C 77,54 H 10,52 N 3,94 Widmo masowe: m/e obliczono 373, stwierdzono 373.Przyklad XIV.Stosujac tok postepowania z przykladu XIII uwo¬ dornia sie 3,67 g dl-cis-l-hydroksy-3-(l,l-dwu- metyloheptylo)-6,6-dwiimetylo-9-hydroksyimino- -6a,7,8,0,lO,lOa-hek5ahydro-6H-dwubettzo[b,d]- piranu droga reakcji z wodorem (pod cisnieniem 68,9*10*Pa w obecnosci 2,0 g niklru Raney'a, w 100 ml metanolu zawierajacego 25 ml cieklego amoniaku. Otrzymuje sie 3,38 g dl-cis-1-hydroksy- -3-(l,l-dwiutie1;yl PL PL