PL184782B1

PL184782B1 - Mieszanina substancji powierzchniowo czynnych, sposób wytwarzania mieszaniny substancji powierzchniowo czynnych, środek piorący albo czyszczący w postaci pasty, sposób wytwarzania środka piorącego albo czyszczącego w postaci pasty

Info

Publication number: PL184782B1
Application number: PL94313707A
Authority: PL
Inventors: Hans-Josef Beaujean; Thomas Merz; Erich Holz; Thomas Holderbaum; Günther Amberg; Khalil Shamayeli; Michael Marschner; Hubert Harth
Original assignee: Henkel Ecolab Gmbh & Co Ohg
Priority date: 1993-09-27
Filing date: 1994-09-19
Publication date: 2002-12-31
Also published as: DE4332849A1; ES2126149T3; NO314665B1; NO960252L; NO960252D0; NO310568B1; EP0721498B1; JPH09503014A; DE59407315D1; NO20005830D0; EP0721498A1; FI113277B; FI961357A; FI961357A0; HUT73750A; PL313707A1; US5929014A; ATE173497T1; HU9600749D0; DK0721498T3

Abstract

1. Mieszanina substancji powierzchniowo czynnych, trwala podczas skladowania, zasadni- czo bezwodna, zdolna do plyniecia, zawierajaca niejonowa substancje powierzchniowo czynna w postaci produktów oksyalkilenowania alkoholi oraz mydlo, znam ienna tym, ze zawiera 40-70% wagowych plynnej w temperaturze pokojowej niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 1 R1 -(OC2H4 )n -OH wzór 1, w którym R 1 oznacza rodnik alkilowy albo alkenylowy o 10-20 atomach wegla, a sredni stopien oksyetylenowania n oznacza liczbe 1-8, 20-50% wagowych plynnej w temperaturze pokojowej niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 2 R2 -(OC2 H4)r -(OC3 H6)p-OH wzór 2, w którym R2 oznacza rodnik alkilowy albo alkenylowy o 10-20 atomach wegla, sredni stopien oksyetylowania r oznacza liczbe 2-8, a sredni stopien oksypropylenowania p liczbe 1-6, 1-10% wagowych kwasu C1 0 -C2 2-karboksylowego i/albo jego soli z metalem alkalicznym i ewentualnie do 10% wagowych stalej w temperaturze pokojowej syntetycznej anionowej substancji po- wierzchniowo czynnej, szczególnie kwasu alkilobenzenosulfonowego, alkilobenzenosulfonianu metalu alkalicznego i/albo alkilo- wzglednie alkenylosiarczanu metalu alkalicznego i/lub ewentualnie do 5% wagowych stalego w temperaturze pokojowej, trwalego wobec alkaliów i trwalego wobec scinania regulatora pienienia. PL PL

Description

Przedmiotem wynalazku jest mieszanina substancji powierzchniowo czynnych trwała podczas składowania, zasadniczo bezwodna, zdolna do płynięcia, sposób wytwarzania tej mieszaniny substancji powierzchniowo czynnych, wykazujący lepkość strukturalną, środek piorący albo czyszczący w postaci pasty, zwłaszcza do automatycznego dozowania do zawodowej pralki, jak i sposób wytwarzania tego środka piorącego albo czyszczącego w postaci

184 782 pasty, a specjalnie sposób wytwarzania dostosowanych, trwałych, zdolnych do płynięcia mieszanin substancji powierzchniowo czynnych, które zawierają niejonową substancję powierzchniowo czynną, kwas karboksylowy o długim łańcuchu, względnie jego sól i ewentualnie syntetyczną anionową substancję powierzchniowo czynną.

Szczególnie ostatnio znanych jest cały szereg płynnych, do pastowatych środków piorących. Z reguły są one dostosowane do potrzeb występujących w gospodarstwie domowym, tak aby były wystarczająco płynne, aby bezproblemowo można je wylewać i dozować. Ze względu na to, że płynne środki piorące powinny pozą tym być trwałe podczas składowania, we względnie szerokim zakresie temperatur, nie tracąc właściwości cieczy często konieczne są dodatki organicznych rozpuszczalników i/albo środków solubilizujących, które same nie przyczyniają się do wyniku prania bądź czyszczenia i dlatego są niepożądane. Europejskie zgłoszenie patentowe EP 253 151 A2 proponuje możliwość ominięcia ewentualnych problemów dozowania związanych z niewystarczająco płynnymi środkami. Z tego zgłoszenia znane są płynne, częściowo o dużej lepkości, środki piorące na bazie niejonowych i anionowych substancji powierzchniowo czynnych, które jako środek solubilizujący zawierają glikol polietylenowy i pakowane są w sposób porcjowany do woreczków z materiału rozpuszczalnego w wodzie.

Niemiecki opis ogłoszeniowy DE 37 19 906 A1 przedstawia środek piorący w postaci pasty, który składa się z płynnej w zakresie temperatur poniżej 10°C fazy, która utworzona jest z niejonowej substancji powierzchniowo czynnej i zdyspergowanej w niej fazy stałej o określonym uziamieniu, która utworzona jest z alkaliów piorących, środków maskujących i ewentualnie anionowych substancji powierzchniowo czynnych. Do tego stosuje się substancje powierzchniowo czynne względnie ich mieszaniny, których temperatura krzepnięcia znajduje się poniżej 5°C, aby uniknąć zestalenia się pasty w niskich temperaturach transportu i składowania. Te środki piorące w postaci pasty dla zawodowej pralni są tak płynne, że można je podawać za pomocą zwykłej pompy tłoczącej poprzez przewód ssący, co ocenione jest niewątpliwie jako korzyść. Obecnie stwierdzono oczywiście, że takie pasty podczas ich wytwarzania nie zawsze mogą zapewnić zadowalająco jednorodność wymieszania zawartych w nich substancji i często również podczas składowania mają skłonność do rozwarstwiania się. Ta negatywna właściwość dotyczy nie tylko rozdzielania stałych składników od płynnych, lecz również faz ciekłych tu zawartych. Do tej niedogodności dochodzi zwłaszcza wówczas, gdy pasty składowane w zasobnikach są narażone na działania sił ścinających. Tak, lepkość uprzednio poznanych past może wprawdzie przez ścinanie obniżyć się, a zatem jeszcze dalej ułatwić zdolność przesyłania i dozowania, jednak w zasobniku z reguły nie można uniknąć rozdzielenia faz już ścinanej, ale jeszcze nie przesłanej pasty. A zatem powstało zadanie jeszcze lepszego uniknięcia rozdzielania substancji zawartych w paście zarówno podczas wytwarzania jak też przy ścinaniu w warunkach pobierania z pojemników transportowych względnie zasobników oraz dalszego zwiększenia trwałości podczas składowania środków piorących w postaci pasty.

To udało się nieoczekiwanie głównie w wyniku zmiany lepkości i lepkości strukturalnej pasty. Zgodne z wynalazkiem środki w postaci pasty w temperaturze pokojowej (20-25°C) bez działania sił ścinających wykazują tak wysoką lepkość, że ani nie wypływają z pojemnika, ani nie można ich przesłać przez proste zasysanie. Również działanie ścinające ruchomej płyty albo nawet stempla tłocznego, jakie przewidziano w układzie dozującym według niemieckiego opisu ogłoszeniowego DE 37 19 906 A1, nie wystarcza w żadnym razie do obniżenia lepkości zgodnych z wynalazkiem środków w postaci pasty tak dalece, aby można je było przesyłać za pomocą pompy ssącej. Są w stanie tego dokonać większe siły ścinające, jakie można osiągnąć za pomocą pojemnika past z urządzeniem pobierającym według opublikowanego niemieckiego opisu zgłoszeniowego DE 4332850 firmy Henkel Ecolab GmbH & Co.OHG, przy czym środki, według wynalazku, wykazują zasadniczą korzyść polegającą na tym, że przy ścinaniu nie rozwarstwiają się, a po zakończeniu procesu ścinania, na przykład, gdy z reguły nie cała ilość zasobnika powinna być na raz dozowana do zawodowej pralnicy mechanicznej, wykazują znowu w wysokim stopniu takie same właściwości, jak przed rozpoczęciem działania sił ścinających.

184 782

Takie pasty można wytwarzać korzystnie przy zastosowaniu płynnej, stabilnej podczas składowania, mieszaniny substancji powierzchniowo czynnych, złożonej z niejonowej substancji powierzchniowo czynnej i kwasu karboksylowego o długim łańcuchu i/albo mydła, przy czym mieszanina ta nie wykazuje wymienionej uprzednio lepkości strukturalnej albo wykazuje tylko w wyraźnie zmniejszonej postaci.

Przedmiotem wynalazku jest zatem mieszanina substancji powierzchniowo czynnych, trwała podczas składowania, zasadniczo bezwodna, zdolna do płynięcia, zawierająca niejonową substancję powierzchniowo czynną w postaci produktów oksyalkilenowania alkoholi oraz mydło. Mieszanina zgodna z wynalazkiem charakteryzuje się tym, ze zawiera

40-70% wagowych płynnej w temperaturze pokojowej niejonowe substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 1

R'-(OC ₂H4)_n-OH wzór 1, w którym R1 oznacza rodnik alkilowy albo alkenylowy o 10-20 atomach węgla, a średni stopień oksyetylenowania n oznacza liczbę 1-8,

20-50% wagowych płynnej w temperaturze pokojowej niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 2

R²-(OC₂H4)_r -(OC₃H₆)p-OH wzór 2, w którym R² oznacza rodnik alkilowy albo alkenylowy o 1^0-20 atomach węgla, średni stopień oksyetylowania r oznacza liczbę 2-8, a średni stopień oksypropylenowa-nia p liczbę 1-6,

1-10% wagowych kwasu Ci0-C22-karboksylowego i/albo jego soli z metalem alkalicznym i ewentualnie do 10% wagowych stałej w temperaturze pokojowej syntetycznej anionowej substancji powierzchniowo czynnej, szczególnie kwasu alkilobenzenosulfonowego, alkilobenzenosulfonianu metalu alkalicznego i/albo alkilo- względnie alkenylosiarczanu metalu alkalicznego i/lub ewentualnie o 5% wagowych stałego w temperaturze pokojowej, trwałego wobec alkaliów i trwałego wobec ścinania regulatora pienienia.

Korzystnie mieszanina substancji powierzchniowo czynnych zawiera 0,5-8% wagowych stałej w temperaturze pokojowej syntetycznej anionowej substancji powierzchniowo czynnej, szczególnie kwasu alkilobenzenosulfonowego, alkilobenzenosulfonianu metalu alkalicznego i/albo alkilo- względnie alkenylosiarczanu metalu alkalicznego.

Korzystnie mieszanina substancji powierzchniowo czynnych zawiera 0,1-4% wagowych stałego w temperaturze pokojowej, trwałego wobec alkaliów i trwałego wobec ścinania regulatora pienienia.

Korzystnie mieszanina substancji powierzchniowo czynnych zawiera 48-64% wagowych niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 1, 28-40% wagowych niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 2 i 2-6% wagowych kwasu karboksylowego i/albo jego soli z metalem alkalicznym.

Korzystnie mieszanina substancji powierzchniowo czynnych zawiera mieszaninę kwasów karboksylowych złożoną z każdorazowo w odniesieniu do całej mieszaniny kwasów karboksylowych, 2-8% wagowych kwasu C14-, do 1% wagowego kwasu C15-, 18-24% wagowych kwasu Ci6-, do 3% wagowych kwasu C17-, 20-42% wagowych kwasu Ci8- i 30-44% wagowych kwasu C20-C22-karboksylowego względnie ich soli z metalami alkalicznymi.

Korzystne jest, gdy w mieszaninie substancji powierzchniowo czynnych niejonowa substancja powierzchniowo czynna o wzorze 1 wykazuje średni stopień oksyetylenowania n wynoszący 1-6, zwłaszcza 2-4 i/albo niejonowa substancja powierzchniowo czynna o wzorze 2 wykazuje średni stopień oksyetylenowania r wynoszący 3-7 i/albo średni stopień oksypropylenowania p 3-5.

Dalszym przedmiotem wynalazku jest sposób wytwarzania mieszaniny substancji powierzchniowo czynnych według wynalazku, określonej powyżej, charakteryzujący się tym, ze co najmniej jedną z niejonowych substancji powierzchniowo czynnych o wzorze 1 albo 2 ogrzewa się do temperatury w zakresie od 60 do 120°C, w tej temperaturze rozpuszcza się albo dysperguje w niej stałe składniki i powstałą mieszaninę, ewentualnie po dodaniu drugiej

184 782 niejonowej substancji powierzchniowo czynnej, ochładza się do temperatury w zakresie od 60°C do temperatury pokojowej.

Korzystnie w podanym powyżej sposobie według wynalazku stałe w temperaturze pokojowej składniki miesza się z niejonową substancją powierzchniowo czynną względnie niejonowymi substancjami powierzchniowo czynnymi przy temperaturze w zakresie od 70 do 100°C.

Korzystnie tę niejonową substancję powierzchniowo czynną o wzorze 1 albo 2, którą wprowadza się w mniejszej ilości ogrzewa się, ewentualnie domieszkuje się regulator pienienia, następnie domieszkuje kwas karboksylowy, względnie jego sól z metalem alkalicznym, a następnie ewentualnie syntetyczną anionową substancję powierzchniowo czynną i na końcu wprowadza się drugą niejonową substancję powierzchniowo czynną o wzorze 2 albo 1.

Kolejnym przedmiotem wynalazku jest środek piorący albo czyszczący w postaci pasty, wykazujący lepkość strukturalną, zawierający drobnocząstkowe składniki, i który bez działania sił ścinających wykazuje taką, lepkość, że w temperaturze pokojowej nie jest zdolny do płynięcia pod działaniem siły ciężkości, ale przy ścinaniu wykazuje wyraźnie mniejszą lepkość i jest zdolny do płynięcia pod działaniem siły ciężkości, charakteryzujący tym, że zawiera mieszaninę substancji powierzchniowo czynnych, która posiada 40-70% wagowych płynnej w temperaturze pokojowej niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 1

R1-(OC2H4)n-OH wzór 1, w którym R¹ oznacza rodnik alkilowy albo alkenylowy o 10-20 atomach węgla, a średni stopień oksyetylenowania n oznacza liczbę 1-8, 20-50% wagowych płynnej w temperaturze pokojowej niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 2

R²-(OC₂H4)r-(OC3H6)p-OH wzór 2, w którym R oznacza rodnik alkilowy albo alkenylowy o 10-20 atomach węgla, średni stopień oksyetylowania r oznacza liczbę 2-8, a średni stopień oksypropylenowania p liczbę 1-6, oraz 1-10% wagowych kwasu CD-C₂₂-karboksylowego i/albo jego soli z metalem alkalicznym, i ewentualnie do 10% wagowych stałej w temperaturze pokojowej syntetycznej anionowej substancji powierzchniowo czynnej, szczególnie kwasu alkilobenzenosulfonowego, alkilobenzenosulfonianu metalu alkalicznego i/albo alkilo- względnie alkenylosiarczanu metalu alkalicznego i/lub ewentualnie do 5% wagowych stałego w temperaturze pokojowej, trwałego wobec alkaliów i trwałego wobec ścinania regulatora pienienia, i 20-50% cząstek substancji stałej wykazuje uziamienie powyżej 80 pm.

Korzystnie środek w temperaturze 25°C przy użyciu lepkościomierza rotacyjnego Brookfield'a⁽R DV-II albo DV-II plus z trzpieniem nr 7 wykazuje przy 5 obrotach na minutę lepkość powyżej 100 000 mPa· s, zwłaszcza 150 000-500 000 mPa· s, a przy 50 obrotach na minutę lepkość poniżej 100 000 mPa· s, zwłaszcza 10 000-90 000 mPa· s.

Kolejną odmianą środka piorącego albo czyszczącego według wynalazku, jest środek w postaci pasty, zasadniczo bezwodny, o lepkości strukturalnej, charakteryzujący się tym, że zawiera 20-80% wagowych mieszaniny substancji powierzchniowo czynnych zawierającej 40-70% wagowych płynnej w temperaturze pokojowej niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 1

R1-(OC2H4)n-OH wzór 1, w którym R1 oznacza rodnik alkilowy albo alkenylowy o 10-20 atomach węgla, a średni stopień oksyetylenowania n oznacza liczbę 1-8,

R2-(OC2H4)r -(OC3H₆)p-OH wzór 2, w którym r2 oznacza rodnik alkilowy albo alkenylowy o 10-20 atomach węgla, średni stopień oksyetylowania r oznacza liczbę 2-8, a średni stopień oksypropylenowania p liczbę 1-6, oraz

1-10% wagowych kwasu Ci0-C22-karboksylowego i/albo jego soli z metalem alkalicznym i ewentualnie

184 782 do 10% wagowych stałej w temperaturze pokojowej syntetycznej anionowej substancji powierzchniowo czynnej, szczególnie kwasu alkilobenzenosulfonowego, alkilobenzenosulfonianu metalu alkalicznego i/albo alkilo- względnie alkenylosiarczanu metalu alkalicznego i/lub ewentualnie do 5% wagowych stałego w temperaturze pokojowej, trwałego wobec alkaliów i trwałego wobec ścinania regulatora pienienia i zawiera 20-80% wagowych stałych sproszkowanych składników o średnim uziarnieniu wynoszącym 5-120 pm, korzystnie 10-100 pm, a zwłaszcza 10-80 pm, i w temperaturze w 20°C wykazuje lepkość w zakresie 10 000-500 000 mPa-s przy prędkości ścinania 0,025 s'¹ oraz przy prędkości ścinania 0,2 s'¹ lepkość w zakresie 5 000-130 000 mPa-s, zwłaszcza 5000-13 000 mPas, a przy prędkości ścinania 2 s- lepkość w zakresie 400-10 000 mPa-s, zwłaszcza 400-1600 mPa· s.

Korzystne jest, gdy 90% wagowych stałych sproszkowanych składników wykazuje uziarnienie poniżej 140 pm, zwłaszcza poniżej 100 pm.

Dalszym przedmiotem wynalazku jest sposób wytwarzania środka piorącego albo czyszczącego w postaci pasty, charakteryzujący się tym, że do ewentualnie ogrzanej po składowaniu, posiadającej temperaturę w zakresie 80-120°C mieszaniny substancji powierzchniowo czynnych zawierającej 40-70% wagowych płynnej w temperaturze pokojowej niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 1

R1-(OC2H₄)n-OH wzór 1, w którym R1 oznacza rodnik alkilowy albo alkenylowy o 10-20 atomach węgla, a średni stopień oksyetylenowania n oznacza liczbę 1-8,

R²-(OC₂H4)_r-(OC3H6)p-OH wzór 2, w którym R oznacza rodnik alkilowy albo alkenylowy o 10-20 atomach węgla, średni stopień oksyetylowania r oznacza ewentualnie liczbę 2-8, a średni stopień oksypropylenowania p liczbę 1 -6,

1-10% wagowych kwasu Ci0-C22-karboksylowego i/albo jego soli z metalem alkalicznym i ewentualnie do 10% wagowych stałej w temperaturze pokojowej syntetycznej anionowej substancji powierzchniowo czynnej, szczególnie kwasu alkilobenzenosulfonowego, alkilobenzenosulfonianu metalu alkalicznego i/albo alkilo- względnie alkenylosiarczanu metalu alkalicznego i/lub ewentualnie do 5% wagowych stałego w temperaturze pokojowej, trwałego wobec alkaliów i trwałego wobec ścinania regulatora pienienia w zwykłym mieszalniku, możliwie przy uniknięciu wprowadzenia nadmiaru powietrza, domieszkuje się pozostałe składniki stałe typowe w środkach do prania lub czyszczenia, które ewentualnie występują pojedynczo albo jako mieszaniny zawierające dwa albo więcej sproszkowanych składników.

Korzystnie w tym sposobie jako ostatni dodaje się składnik stanowiący największy udział ilościowy stałej fazy, korzystnie krzemian metalu alkalicznego.

Korzystnie w sposobie tym drobnocząstkowy główny składnik dodaje się równomiernie.

W korzystnym wykonaniu sposobu powstałą po wymieszaniu substancji stałych ze wstępną mieszaniną substancji powierzchniowo czynnych pastę miele się w urządzeniu mielącym do uziarnienia podanego dla fazy stałej i w dołączeniu do tego prowadzi się następnie mieszanie zmielonych składników fazy stałej z fazą ciekłą.

W korzystnym wariancie sposobu 20-45 części wagowych zdolnej do płynięcia wstępnej mieszaniny substancji powierzchniowo czynnych, zawierającej 40-70% wagowych płynnej w temperaturze pokojowej niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 1

R1-(OC2H4)n-OH wzór 1,

184 782 w którym R1 oznacza rodnik alkilowy albo alkenylowy o 10-20) atomach węgla, a średni stopień oksyetylenowania n oznacza liczbę 1-8, 20-50% wagowych płynnej w temperaturze pokojowej niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 2

R²-((XTH₄)r-(OC₃.H6)p-OH wzór 2, w którym r2 oznacza rodnik alkilowy albo alkenylowy o 10-20 atomach węgla, średni stopień oksyetylowania r oznacza liczbę 2-8, a średni stopień oksypropylenowania p liczbę 1-6, 1-10% wagowych kwasu Cio-C20-karboksylowego i/albo jego soli z metalem alkalicznym, do 10% wagowych stałej w temperaturze pokojowej syntetycznej anionowej substancji powierzchniowo czynnej oraz do 5% wagowych stałego w temperaturze pokojowej, trwałego wobec alkaliów i trwałego wobec ścinania regulatora pienienia, miesza się z

40-65 częściami wagowymi stałego sproszkowanego krzemianu metalu alkalicznego i 2-10 częściami wagowymi stałego polimerycznego polikarboksylanu oraz do 5 częściami wagowymi, zwłaszcza, gdy tego brakuje we wstępnej mieszaninie substancji powierzchniowo czynnych, korzystnie 1-3,5 częściami wagowymi, syntetycznej anionowej substancji powierzchniowo czynnej, do 10 częściami wagowymi, korzystnie 1,5-8 częściami wagowymi czynnika kompleksotwórczego dla metali ciężkich, do 5 częściami wagowymi, korzystnie 0,5-3 częściami wagowymi stałego sproszkowanego eteru celulozy i do 1 częścią wagową, korzystnie 0,1-0,5 częścią wagową sproszkowanego wybielacza optycznego.

Lepkość strukturalną środków piorących lub czyszczących według wynalazku można doświadczalnie zbadać w ten sposób, że mierzy się lepkość past w różnych warunkach ścinania. Można tu stosować zwykły lepkościomierz obrotowy przy różnych prędkościach obrotu trzpienia. Pasty według wynalazku, przy użyciu lepkościomierza obrotowego Brookfield'a DV-II albo DV-II plus z trzpieniem nr 7, korzystnie w temperaturze 25°C wykazują przy 5 obrotach na minutę lepkość powyżej 100 000 mPa· s, zwłaszcza 150 000-500 000 mPa· s, a przy 50 obrotach na minutę lepkość poniżej 100 000 mPa-s, zwłaszcza 10 000-90 000 mPa-s, a szczególnie korzystnie 50 000-80 000 mPa-s. Wymienione wartości liczbowe, aby uwzględnić ewentualnie efekty tiksotropowe pasty, odnoszą się do odczytu po czasie pomiaru wynoszącym 3 minuty i oceniane są tylko jako punkty oparcia, ponieważ porównywalnie małe zmiany warunków pomiaru odnośnie temperatury albo lepkościomierza, jak niżej podano, mogą prowadzić do innych wyników pomiaru lepkości.

Środki zgodne z wynalazkiem można stosować do napełniania pralki, zwłaszcza zawodowej pralnicy mechanicznej, przy czym wytwarza się zdolną do płynięcia mieszaninę substancji powierzchniowo czynnych, szczególnie zawierającą 40-70% wagowych płynnej w temperaturze pokojowej niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 1, jak wyżej podano, 20-50% wagowych płynnej w temperaturze pokojowej niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 2, jak wyżej podano, i 1-10% wagowych kwasu C10-C22-karboksylowego i/albo jego soli z metalem alkalicznym, w niej dysperguje się drobnocząstkową substancję stałą, tak otrzymany trwały podczas składowania, niezdolny do płynięcia preparat bezpośrednio przed zastosowaniem przeprowadza się w zdolny do płynięcia w wyniku wprowadzenia mechanicznej energii, zwłaszcza przez mieszanie, zdolny do płynięcia preparat rozcieńcza się określoną ilością wody i dozuje do pralnicy.

W przypadku związków o wzorach 1 i 2 rodniki R¹ i R2 mogą być liniowe albo rozgałęzione, na przykład rozgałęzione w pozycji 2 grupą metylową (oksoalkohole). Korzystnie niejonowa substancja powierzchniowo czynna o wzorze 1 wykazuje średni stopień oksyetylenowania n wynoszący 2-4 i/albo niejonowa substancja powierzchniowo czynna o wzorze 2 wykazuje średni stopień oksyetylenowania r 3-7 i/albo średni stopień oksypropylenowania p 3-5. Przykłady odpowiednich anionowych substancji powierzchniowo czynnych stanowią C9.11oksoalkohole o 2-10 EO, jak C9-u + 3 EO, C9.11 + 5 EO, C9-11 +7 EO, C9-11 + 9 EO; C11-13oksoalkohole o 2-8 EO, jak C11-13 + 2 EO, Cu.13 + 5 EO, C11-13 + 6 EO, C11-13 + 7 EO; C12-15oksoalkohole o 3-6 EO, jak C12-15 + 3 EO, C12-15 + 5 eO; izotridekanol o 3-8 EO; częściowo nienasycone liniowe alkohole Ci0-16-tłuszczowe o 8 EO; liniowe alkohole tłuszczowe o 10-14

184 782 atomach węgla i 2,5-5 EO; liniowe nasycone i nienasycone alkohole Ci2-i8-tłuszczowe albo C9-15-oksoalkohole o 1-3 PO i 4-8 EO, jak alkohol C12-18 z oleju kokosowego + (EO)4-7 (PO)-2, alkohol oleilowy względnie mieszanina 1 : 1 alkohol crtylowy-olrllowo + (EO)- (PO)-, C11-15oksoalkohol + (EO)-, (PO)-.

Spośród płynnych w temperaturze pokojowej substancji powierzchniowo czynnych o wzorach 1 i 2 szczególnie korzystne są substancje topniejące w temperaturze poniżej 10°C. Ewentualnie mogą być obecne małe ilości tak samo zbudowanych niejonowych substancji powierzchniowo czynnych, dopóki zapewnione jest, że niejonowy składnik mieszaniny substancji powierzchniowo czynnych jest płynny w temperaturze pokojowej, a korzystnie w temperaturze 10°C.

Zgodna z wynalazkiem mieszanina substancji powierzchniowo czynnych korzystnie zawiera 48-64% wagowych niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 1, 28-40% wagowych niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 2 i 2-6% wagowych kwasu karboksylowego i/lub jego soli z metalem alkalicznym.

Tego rodzaju wstępna mieszanina substancji powierzchniowo czynnych dodatkowo może zawierać do 10% wagowych, zwłaszcza 0,5-8% wagowych stałej w temperaturze pokojowej syntetycznej anionowej substancji powierzchniowo czynnej i/albo do 5% wagowych, zwłaszcza 0,1-4% wagowych stałego w temperaturze pokojowej, trwałego wobec alkaliów i trwałego wobec ścinania regulatora pienienia.

Do odpowiednich syntetycznych anionowych substancji powierzchniowo czynnych, które w stałej, drobnocząstkowej, w znacznej mierze bezwodnej postaci, można wrabiać w zgodną z wynalazkiem mieszaninę substancji powierzchniowo czynnych, należą szczególnie substancje typu sulfonianu i siarczanu, które normalnie występująjako sole metali alkalicznych, korzystnie sole sodowe. Szczególnie wymienione substancje powierzchniowo czynne typu sulfonianu można jednak stosować także w postaci wolnych kwasów. Odpowiednimi anionowymi substancjami powierzchniowo czynnymi typu sulfonianu są ylkilobenzrnosulfoniany o liniowych łańcuchach C9-i3-alkilowoch, zwłaszcza OoOrcolobenz.rnosulίoniαn, liniowe alkanosulfonlyno o 11-15 atomach węgla, które otrzymuje się przez chloro sulfonowanie względnie sulfonowanie za pomocą SO2 i O2 alkanów i następne zmydlenie względnie zobojętnienie, sole kwasów sulfotłuszczowych oraz ich estry, które pochodzą od, szczególnie w pozycji a sulfonowanych nasyconych kwasów ^-s-tłuszczowych i niskich alkoholi, jak metanolu, etanolu i propanolu, oraz olefinosulfoniany, jakie powstają np. przez sulfonowanie za pomocą SO3 stojących na końcu C^-ig-olefin i następną alkaliczną hydrolizę. Odpowiednimi substancjami powierzchniowo czynnymi typu siarczanu są zwłaszcza pierwszorzędowe alkllosiyrczyny o korzystnie liniowych rodnikach alkilowych zawierających 10-20 atomów węgla, które jako przeciwkation posiadają jon alkaliczny, amonowy albo- alkilo-, względnie hydroksyalkilo-, podstawiony jon amoniowy. Szczególnie korzystne są pochodne liniowych alkoholi o zwłaszcza 12-18 atomach węgla i ich rozgałęzionych analogów, tak zwanych oksoalkoholi. Zgodnie z tym przydatne są szczególnie produkty siarczanowania pierwszorzędowych alkoholi tłuszczowych z liniowymi rodnikami 0odrcylowom, tetra0rcylowom, hrksadecolowom i okta0ecolowom oraz ich mieszaniny. Szczególnie korzystne alkllosiyrczyno zawierają rodnik alkilowy z łoju, to znaczy mieszaniny głównie z rodnikami hrksaOrcylowym i oktaOrcolowym. Alkilosiarczany można wytwarzać w znany sposób przez reakcję odpowiedniego składnika alkoholowego ze zwykłym odczynnikiem siarczanowania, zwłaszcza h-blenkiem siarki albo kwasem chlorosulfonowym, i następne zobojętnienie zasadami alkalicznymi amonowymi albo alkilo-, względnie hoOroksyalkilo-, podstawionymi zasadami amoniowymi. Poza tym środki mogą zawierać siarczanowane produkty oksyalkllenowynla wymienionych alkoholi, tak zwane etrrosiyrczany. Tego rodzaju etrrosiyrczany zawierają korzystnie 2-30, zwłaszcza 4-10 grup glikolu etylenowego w cząsteczce.

Korzystnymi syntetycznymi anionowymi substancjami powierzchniowo czynnymi są αlkilobenzenosulfonlano i/albo alkilosiarczany.

Spośród zawartych w zgodnych z wynalazkiem mieszaninach substancji powierzchniowo czynnych kwasów karboksylowych, względnie ich soli, wchodzą w rachubę nasycone i/albo nienasycone kwasy Ci2-2-tłuszczowe, na kwas z oleju kokosowego, oleju palmowego

184 782 z ziaren albo z łoju, względnie ich sole z metalami alkalicznymi (mydła), chociaż przydatne są również ich rozgałęzione izomery. Szczególnie korzystne jest użycie mieszaniny kwasów karboksylowych składającej się, każdorazowo w odniesieniu do całej mieszaniny kwasów karboksylowych, z 2-8% wagowych kwasu C14-, do 1% wagowego C15-, 18-24% wagowych Ci6do 3% wagowych C17-, 20-42% wagowych Ci₈- i 30-44% wagowych C₂0-22-karboksylowego albo ich soli z metalami alkalicznymi.

Stały w temperaturze pokojowej, trwały wobec alkaliów i trwały wobec ścinania regulator pienienia, można wybrać na przykład spośród mieszanin polisiloksan-kwas krzemowy, przy czym zawarty w nich drobnocząstkowy kwas krzemowy korzystnie jest silanowany. Polisiloksany mogą składać się zarówno z liniowych związków jak tez z sieciowanych żywic polisiloksanowych oraz z ich mieszanin. Dalsze środki przeciwpieniące stanowią węglowodory parafinowe, zwłaszcza mikroparafiny i woski parafinowe, których temperatura topnienia znajduje się powyżej 40°C, nasycone kwasy tłuszczowe względnie mydła szczególnie o 20-22 atomach węgla, na przykład behenian sodu, oraz sole mono- i/albo diestrów alkilowych kwasu fosforowego z metalami alkalicznymi, w których łańcuchy alkilowe wykazują każdorazowo 12-22 atomów węgla. Szczególnie korzystne jest użycie monoalkilofosforanu i/albo dialkilofosforanu sodu o grupach Ci6-Ci8-alkilowych. Udział regulatorów pienienia może wynosić korzystnie 0,2-2% wagowych, w odniesieniu do zgodnej z wynalazkiem mieszaniny substancji powierzchniowo czynnych.

W wielu przypadkach skłonność do pienienia się można zmniejszyć w wyniku odpowiedniego wyboru niejonowych substancji powierzchniowo czynnych, tak ze można ewentualnie całkowicie zrezygnować z użycia odpieniających regulatorów pienienia.

W ramach wytwarzania zgodnych z wynalazkiem mieszanin substancji powierzchniowo czynnych ważne jest, aby stałe w temperaturze pokojowej składniki, do których należą kwas karboksylowy względnie jego sól oraz ewentualnie syntetyczna anionowa substancja powierzchniowo czynna i regulator pienienia, zostały zmieszane jak najbardziej homogenicznie z niejonowymi substancjami powierzchniowo czynnymi. W tym celu postępuje się w ten sposób, ze co najmniej jedną z niejonowych substancji powierzchniowo czynnych o wzorze 1 albo 2 ogrzewa się do temperatury w zakresie 60-120°C, zwłaszcza 70-100°C, przy tej temperaturze w niejonowej substancji powierzchniowo czynnej rozpuszcza się albo dysperguje stałe składniki i powstałą mieszaninę, ewentualnie po dodaniu drugiej niejonowej substancji powierzchniowo czynnej, ochładza się do temperatury wynoszącej od 60°C do temperatury pokojowej.

W sposobie tym, ze względu na niższe zapotrzebowanie energii do ogrzania, poddaje się ogrzaniu korzystnie tę niejonową substancję powierzchniowo czynną o wzorze 1 albo 2, którą należy stosować w mniejszej ilości, ewentualnie domieszkuje regulator pienienia, następnie dodaje kwas karboksylowy względnie jego sól z metalem alkalicznym, potem ewentualnie syntetyczną anionową substancję powierzchniowo czynną i w końcu drugą z niejonowych substancji powierzchniowo czynnych o wzorze 2 albo 1.

Zgodna z wynalazkiem mieszanina substancji powierzchniowo czynnych jest w znacznym stopniu trwała podczas składowania i w temperaturze od temperatury pokojowej do 40°C jest zdolna do płynięcia, także gdy w tej temperaturze zawarte w mieszaninie stałe substancje nie zawsze są całkowicie rozpuszczone w niejonowej substancji powierzchniowo czynnej.

Mieszaninę substancji powierzchniowo czynnych można stosować do wytwarzania płynnych do pastowatych środków piorących albo czyszczących, które można wytwarzać w zasadzie znanym sposobem przez domieszanie dalszych substancji zawartych w tego rodzaju środkach. Korzystnie stosuje się ją do wytwarzania środków piorących albo czyszczących w postaci pasty, które składają się z ciekłej fazy i zdyspergowanej w niej drobnocząstkowej fazy' starł ej. Przy tym ciekła faza taikich środków utworzona jest głównie z zarnairtych w mieszaninie substancji powierzchniowo czynnych według wynalazku niejonowych substancji powierzchniowo czynnych o wzorach 1 i 2.

Zastosowanie mieszaniny substancji powierzchniowo czynnych według wynalazku, ma korzyść polegającą na tym, że do niej wrabia się wszystkie substancje, które mają zasadniczo wpływ na lepkość gotowego produktu, zwłaszcza kwas karboksylowy względnie jego sól.

184 782

Dzięki temu zostaje znacznie ułatwione jednorodne wrobienie tych substancji w gotowe środki piorące albo czyszczące, co przyczynia się do stałej jakości produktu, zwłaszcza odnośnie jego lepkości. Przez zgodną z wynalazkiem mieszaninę wstępną wynikają dodatkowo również korzyści przy wytwarzaniu gotowych produktów w postaci pasty, ponieważ przy wrabianiu kwasu karboksylowego bądź jego soli w sproszkowanej postaci, wymagane jest poprzedzające zmielenie. Przy tym z reguły, z niecałkowicie wyjaśnionych powodów, dochodzi do ubytku substancji czynnej mydeł, czego można całkowicie uniknąć w przypadku użycia zgodnej z wynalazkiem mieszaniny substancji powierzchniowo czynnych. Poza tym stwierdzono, ze w przypadku zastosowania zgodnej z wynalazkiem mieszaniny substancji powierzchniowo czynnych do wytwarzania środków w postaci pasty, ich końcową lepkość ustawia się korzystnie znacznie szybciej niż przy oddzielnym użyciu poszczególnych składników mieszaniny substancji powierzchniowo czynnych.

Środek piorący albo czyszczący w ramach wynalazku ma korzystnie taką lepkość strukturalną, że wykazuje lepkość w zakresie 10 000-500 000 mPa· s w temperaturze 20°C i przy prędkości ścinania wynoszącej 0,025 s⁴, ustaloną za pomocą lepkościomierza płytowego Carrimed® CS 100 z rowkowaną płytką 2 cm (Cross Hatch Flat Plate), odstęp płytek 1,5 mm. Przy działaniu wystarczających sił ścinających środek według wynalazku wykazuje znacznie, z reguły 2- do 15-krotnie niższą lepkość, która przy prędkości ścinania 0,2 s'¹ i poza tym takich samych warunkach pomiaru znajduje się w zakresie 5 000-130 000 mPa· s, zwłaszcza 5 000-13 000 mPa· s, a przy prędkości ścinania 2 s’¹ i poza tym takich samych warunkach pomiaru znajduje się w zakresie 400-100 000 mPa· s, zwłaszcza 400-1 600 mPa· s. Również te wymienione wartości liczbowe, aby uwzględnić ewentualne efekty tiksotropowe past, odnoszą się do odczytu po czasie pomiaru wynoszącym 3 minuty. Obniżenie lepkości jest w wysokim stopniu odwracalne, to znaczy, że po zakończeniu ścinania środek przechodzi znowu w swój pierwotny stan fizyczny, przy czym nie następuje rozdzielenie. W związku z tym należy przestrzegać, żeby wymienione lepkości odnosiły się nie do pomiarów wprost po wytworzeniu pasty, lecz do składowanych, niejako znajdujących się w równowadze past, ponieważ siły ścinania działające w ramach procesu wytwarzania, prowadzą do niższej lepkości past, która dopiero z biegiem czasu podnosi się do miarodajnej lepkości końcowej. Z reguły całkowicie wystarczające do tego są składowania w ciągu 1 miesiąca.

W jednej z postaci wykonania zgodny z wynalazkiem środek w postaci pasty zawiera szczególnie 20-80% wagowych zgodnej z wynalazkiem mieszaniny substancji powierzchniowo czynnych i 20-80% wagowych dodatkowych stałych sproszkowanych drobnocząstkowych składników. Zawarte jako faza stała składniki środka w postaci pasty powinny być drobnocząstkowe i wykazywać średnie uziarnienie w zakresie 5-120 pm, przy czym najwyżej 10% cząstek powinno wykazywać uziarnienie większe niż 150 pm. Nieoczekiwanie możliwe jest wrobienie do środków w postaci pasty bez uszczerbku względnie gruboziarnistych substancji stałych, na przykład o zawartości 20-50% cząstek o uziarnieniu powyżej 80 pm. Średnia wielkość ziarna cząstek tworzących fazę stalą wynosi 10-80 pm, a zwłaszcza 10-60 pm, przy czym maksymalna wielkość ziarna znajduje się poniżej 200 pm, zwłaszcza poniżej 150 pm. Korzystnie 90% wagowych stałych składników w postaci proszku jest mniejszych niż 1.40 pm, zwłaszcza mniejszych niż 100 pm. Średnia wielkość ziarna odnosi się do rozdziału objętości cząstek, który można oznaczać znanymi metodami, np. za pomocą ugięcia laserowego albo licznika „Coulter” (Coulter Counter).

W ramach optymalizacji past według wynalazku, stwierdzono, że szczególnie trwałe środki w postaci past otrzymuje się, gdy do stosowanej w celu ich wytworzenia, zgodnej z wynalazkiem, mieszaniny wstępnej substancji powierzchniowo czynnych użyje się syntetyczną anionową substancję powierzchniowo czynną w postaci jej kwasu, na przykład jako wolny kwas alkilobenzenosulfonowy i/albo kwas karboksylowy jako sól z metalem alkalicznym. Chociaż powstałe środki w postaci pasty miały jednakowy skład brutto, były one nieoczekiwanie jeszcze bardziej trwałe niż takie środki, które wytworzono przy pomocy mieszanin substancji powierzchniowo czynnych, w które wrobiono wolny kwas karboksylowy i syntetyczną anionową substancję powierzchniowo czynną w postaci soli z metalem alkalicznym

184 782

Środek piorący w postaci pasty, jak też ewentualnie służąca do jego wytworzenia mieszanina substancji powierzchniowo czynnych, są zasadniczo wolne od wody i rozpuszczalników organicznych. Przez pojęcie „zasadniczo wolny od wody” należy rozumieć stan, w którym zawartość ciekłej wody, to znaczy nie w postaci wody krystalizacyjnej i wody konstytucyjnej, wynosi poniżej 5% wagowych, korzystnie poniżej 2% wagowych, a szczególnie poniżej 1% wagowego. Większe zawartości wody są niekorzystne, ponieważ podnoszą one lepkość środka ponadproporcjonalnie, a zwłaszcza zmniejszają jego trwałość. Rozpuszczalniki organiczne, do których zalicza się zazwyczaj stosowane w płynnych koncentratach małocząstkowe i niskowrzące alkohole i eteroalkohole, jak też związki solubilizujące, są również nieobecne, pominąwszy ślady, które mogą być wprowadzone z poszczególnymi substancjami czynnymi.

Środek zawiera stałą fazę, która jest homogenicznie zdyspergowana w ciekłej fazie substancji powierzchniowo czynnych i która zawiera inne, działające czyszcząco, składniki środka piorącego oraz ewentualnie substancje pomocnicze. Do tych innych, działających czyszcząco, składników zalicza się przede wszystkim alkalia piorące i związki działające maskująco.

Ciekła faza, zgodnego z wynalazkiem środka w postaci pasty,, składa się głównie z niejonowych substancji powierzchniowo czynnych o wzorach 1 i 2, czyli ze zgodnej z wynalazkiem mieszaniny substancji powierzchniowo czynnych oraz z ewentualnie zawartej w tej mieszaninie substancji powierzchniowo czynnych syntetycznej anionowej substancji powierzchniowo czynnej, którą wprowadza się głównie w fazie ciekłej. Gdy zgodna z wynalazkiem mieszanina substancji powierzchniowo czynnych ma być składowana albo transportowana w niższych temperaturach, korzystnie stosuje się niejonowe substancje powierzchniowo czynne o temperaturze krzepnięcia poniżej 5°C, aby jak najbardziej uniknąć zestalenia mieszaniny substancji powierzchniowo czynnych. Dla środków w postaci pasty według wynalazku, wytworzonych z zastosowaniem zgodnej z wynalazkiem mieszaniny substancji powierzchniowo czynnych, problem ten nie odgrywa roli, ponieważ środki już w temperaturze pokojowej wykazują tak wysoką lepkość, że ewentualne dalsze zestalenie przy niższych temperaturach nie ma znaczenia.

Korzystnym, zawartym w fazie stałej środka, według wynalazku, alkalicznym środkiem piorącym jest bezpostaciowy i/lub krystaliczny krzemian metalu alkalicznego, zwłaszcza metakrzeminu sodu o stosunku Na₂O : SiO₂ wynoszącym 1:0,8 do 1:1,3, korzystnie 1:1, który używa się w bezwodnej postaci. Obok metakrzemianu odpowiedni jest także bezwodny węglan metalu alkalicznego, który jednak wymaga większego udziału fazy ciekłej ze względu na procesy absorpcji i dlatego jest mniej korzystny. Udział krzemianu w środkach może wynosić 35-70% wagowych, korzystnie 40-65% wagowych, a zwłaszcza 45-55% wagowych. Węglan metalu alkalicznego występuje korzystnie w ilości wynoszącej najwyżej do 20% wagowych, zwłaszcza poniżej 10% wagowych.

Jako środki maskujące nadają się środki z klasy kwasów aminopolikarboksylowych i kwasów polifosfonowych. Do kwasów aminopolikarboksylowych należą kwas nitrylotrioctowy, kwas etylenodiaminotedraoctowy'. kwas dietylenotriaminopentaoctowy oraz ich wyższe homologi. Odpowiednimi kwasami polifosfonowymi są kwas 1-hydroksyetano-1,1-difosfonowy, kwas aminotri-(metylenofosfonowy), kwas etylenodiaminotetra-(metylemofoslbnowy) oraz ich wyższe homologi, jak na przykład kwas dletylenbtetraamlnotetra-(metylenofosfbnowy). Wymienione wyżej kwasy stosuje się zwykle w postaci soli z metalami alkalicznymi, zwłaszcza soli sodowych bądź potasowych. Korzystnie stosuje się nitrylotrioctan sodu w ilościach do 10% wagowych, korzystnie 2-6% wagowych.

Do odpowiednich środków maskujących należą poza tym monomeryczne kwasy polikarboksylowe względnie kwasy hydroksy-polikarboksylowe, zwłaszcza w postaci soli z metalami alkalicznymi, na przykład cytrynian sodu i/albo glukonian sodu.

Do korzystnie używanych środków maskujących zalicza się homopolimeryczne i/albo kopolimeryczne kwasy karboksylowe względnie ich sole z metalami alkalicznymi, przy czym korzystne są sole sodowe albo potasowe. Jako szczególnie odpowiednie okazały się polimeryczne karboksylany względnie polimeryczne kwasy karboksylowe o względnej masie cząsteczkowej wynoszącej co najmniej 350, w postaci rozpuszczalnych w wodzie soli, zwłaszcza

184 782 w postaci soli sodowych i/albo potasowych, jak utlenione polisacharydy według międzynarodowego zgłoszenia patentowego WO 93/08251, poliakrylany, polihydroksyakrylany, polimetakrylany, polimaleiniany, a szczególnie kopolimery kwasu akrylowego z kwasem maleinowym, względnie z bezwodnikiem kwasu maleinowego, korzystnie kopolimery z 50-70% kwasu akrylowego i 50-10% kwasu maleinowego, jakie scharakteryzowano w europejskim opisie patentowym EP 022 551. Względna masa cząsteczkowa homopolimerów wynosi na ogół 1000-100000, a kopolimerów 2000-200000, korzystnie 50000-120000, w odniesieniu do wolnego kwasu. Szczególnie korzystny kopolimer, kwas akrylowy-kwas maleinowy, wykazuje względną masę cząsteczkową wynoszącą 50000-100000. Odpowiednimi, chociaż także mniej korzystnymi związkami tej klasy, są kopolimery kwasu akrylowego albo kwasu metakrylowego z eterami winylowymi, jak eterami winylo-metylowymi, estrami winylowymi, etylenem, propylenem i styrenem, w których udział kwasu wynosi co najmniej 50% wagowych. Jako polimeryczne karboksylany względnie kwasy karboksylowe można stosować również terpolimery, które jako monomery zawierają dwa kwasy karboksylowe i/albo ich sole oraz jako trzeci monomer alkohol winylowy, i/albo pochodną alkoholu winylowego albo węglowodan. Pierwszy kwasowy monomer, względnie jego sól, pochodzi od monoetylenowo nienasyconego kwasu C3-Cg-karboksylowego, a korzystnie od kwasu C3-C4-monokarboksylowego, zwłaszcza od kwasu (met)akrylowego. Drugi kwasowy monomer, względnie jego sól, może być pochodną kwasu C4-C8-dikarboksylowego, korzystnie kwasem C4-Cs-dikarboksylowym, przy czym korzystny jest kwas maleinowy. Trzecią jednostkę monomeryczną w tym przypadku stanowi alkohol winylowy i/albo korzystnie zestryfikowany alkohol winylowy. Szczególnie korzystne są pochodne alkoholu winylowego, które stanowią ester kwasu karboksylowego o krótkim łańcuchu, na przykład kwasów C1-C4-karboksylowych, z alkoholem winylowym. Korzystne terpolimery zawierają przy tym 60-95% wagowych, zwłaszcza 70-90% wagowych kwasu (met) akrylowego względnie (met)akrylanu, szczególnie korzystnie kwasu akrylowego względnie akrylanu, i kwasu maleinowego względnie maleinianu oraz 5-40% wagowych, korzystnie 10-30% wagowych alkoholu winylowego i/albo octanu winylu. Przy czym całkiem szczególnie korzystne są terpolimery, w których stosunek wagowy kwasu (met)akrylowego względnie (met)akrylanu do kwasu maleinowego względnie maleinianu wynosi 1 : 1 do 4 : 1, korzystnie 2 : 1 do 3 : 1, a zwłaszcza 2 : 1 do 2,5 : 1. Przy tym zarówno ilości, jak też stosunki wagowe, odnoszą się do kwasów. Drugim kwasowym monomerem, względnie jego solą może być także pochodna kwasu allilosulfonowego, który w pozycji 2 jest podstawiony rodnikiem alkilowym, korzystnie rodnikiem C1-C4-alkilowym, albo rodnikiem aromatycznym pochodzącym korzystnie od benzenu albo od pochodnych benzenu. Korzystne terpolimery zawierają przy tym 40-60% wagowych, zwłaszcza 45-55% wagowych, kwasu (met)akrylowego, względnie (met)akrylanu, szczególnie korzystnie kwasu akrylowego, względnie akrylanu, 10-30% wagowych, korzystnie 15-25% wagowych kwasu metallilosulfonowego, względnie metallilosulfonianu, a jako trzeci monomer 15--40% wagowych, korzystnie 20-40% wagowych, węglowodanu. Ten węglowodan może przy tym stanowić na przykład mono-, di-, oligo- albo polisacharyd, przy czym korzystne są mono-, di- albo oligosacharydy, a szczególnie korzystna jest sacharoza. W wyniku użycia trzeciego monomeru zostają wbudowane w polimer zadane miejsca przerwania, które są odpowiedzialne za zdolność polimeru do biologicznego rozkładu. Stosowane terpolimery można wytwarzać według każdego ze znanych i używanych sposobów. Korzystnie stosuje się też takie terpolimery, które są zobojętnione albo całkowicie albo co najmniej częściowo, zwłaszcza w więcej niż 50%, w odniesieniu do obecnych grup karboksylowych. Szczególnie korzystne terpolimery wytwarza się według sposobu opisanego w niemieckim zgłoszeniu patentowym DE 42 21 381 i De 43 00 772.

Użyteczne są poza tym kwasy poliacetalokarboksylowe, jakie przedstawiono na przykład w opisach patentowych US 4 144 226 i US 4 146 495 i otrzymywane są w wyniku polimeryzacji estrów kwasu glikolowego, wprowadzenia trwałych grup końcowych i zmydlenia do soli sodowych albo potasowych. Odpowiednie są dalej polimeryczne kwasy, które otrzymuje się przez polimeryzację akroleiny i dysproporcjonowanie polimeru według Canizzaro za pomocą silnych alkaliów. Są one zbudowane głównie z jednostek kwasu akrylowego i jednostek alkoholu winylowego, względnie jednostek akroleiny.

184 782

Udział organicznych zawierających grupy karboksylowe, wypełniaczy aktywnych, w zgodnym z wynalazkiem środku w postaci pasty, może wynosić do 10% wagowych, korzystnie 1-7,5% wagowych, a zwłaszcza 2-5% wagowych, zaś udział kwasów polifosfonowych może wynosić do 3% wagowych, korzystnie 0,05-1,5% wagowego, a szczególnie 0,1-1% wagowego. Również te wymienione substancje stosuje się w postaci bezwodnej.

Jako przydatne środki maskujące, w sensie omawianego wynalazku, uważane są poza tym krystaliczne krzemiany alkaliczne oraz drobnocząstkowe glinokrzemiany alkaliczne, zwłaszcza zeolity typu NaA. Odpowiednie zeolity wykazują zdolności wiązania wapnia w zakresie 100-200 mg CaO/g (według danych niemieckiego opisu patentowego DE 24 12 837 C2). Ich wielkość cząstek znajduje się zazwyczaj w zakresie 1-10 pm. Stosuje się je w suchej postaci. Woda zawarta w zeolitach w związanej postaci nie przeszkadza w omawianym przypadku. Jako krystaliczne krzemiany, które mogą występować same albo w mieszaninie z wymienionymi glinokrzemianami, stosuje się korzystnie krystaliczne krzemiany warstwowe o wzorze NaMSi_xO2x+1+yH2O, w którym M oznacza sód, x oznacza liczbę 1,9-4, zaś y liczbę 0-20, a korzystnie x oznacza liczbę 2, 3 albo 4. Tego rodzaju krystaliczne krzemiany warstwowe opisano na przykład w europejskim zgłoszeniu patentowym 164 514. Szczególnie korzystne są zarówno β- jak też δ-dikrzemiany sodu o wzorze Na2Si2O5· yH2O, przy czym β-dikrzemian sodu można otrzymać na przykład według sposobu opisanego w międzynarodowym zgłoszeniu patentowym W091/08171. Przydatne krzemiany krystaliczne znajdują się w handlu pod oznaczeniami SKS-6 (wytwórca Hoechst) i Nabion^(R) 15 (wytwórca RhonePoulenc). Zawartość nieorganicznych wypełniaczy aktywnych w paście może wynosić do 35% wagowych, korzystnie do 25% wagowych, a zwłaszcza 10-25% wagowych.

Zgodne z wynalazkiem pasty piorące są korzystnie wolne od fosforanu. O ile zawartość fosforanu nie budzi zastrzeżeń pod względem ekologicznym (na przykład w przypadku oczyszczania ścieków eliminującego fosforany), mogą być obecne także polimeryczne fosforany metali alkalicznych, jak tripolifosforan sodu. Jego udział może wynosić do 20% wagowych, w odniesieniu do całego środka, przy czym udział pozostałych substancji stałych, na przykład krzemianu metalu alkalicznego i/albo glinokrzemianu, zostają odpowiednio zmniejszone. Korzystnie udział tripolifosforanu wynosi najwyżej 10% wagowych.

Jako dalsze składniki, które również można przeważnie włączyć do stałej fazy, wchodzą w rachubę piorące substancje pomocnicze. Do tych zalicza się inhibitory szarzenia, optyczne wybielacze, środki bielące i barwniki. O ile stosuje się także substancje zapachowe, które na ogół są ciekłe, przechodzą one do fazy ciekłej. Jednak na podstawie ich małej ilości wpływ ich na właściwości płynięcia past jest bez znaczenia.

Odpowiednimi inhibitorami szarzenia, względnie substancjami uwalniającymi brud, są etery celulozy, jak karboksymetyloceluloza, metyloceluloza, hydroksyalkilocelulozy i mieszane etery celulozy, jak metylohydroksyetyloceluloza, metylohydroksypropyloceluloza oraz metylokarboksymetyloceluloza, oraz estry(poli)alkilenoglikolowe kwasów dikarboksylowych, jak kopoliester etylenotereftalanpolioksyetylenotereftalan. Korzystnie stosuje się sól sodową karboksymetylocelulozy i jej mieszaniny z metylocelulozą. Udział inhibitorów szarzenia wynosi na ogół do 2% wagowych, a korzystnie wynosi 0,5-1,5% wagowego.

Jako optyczne wybielacze do tekstyliów z włókien celulozowych (bawełny) środki zawierają zwłaszcza pochodne kwasu diaminostylbenodisulfonowego, względnie jego soli z metalami alkalicznymi. Odpowiednie są np. sole kwasu 4,4'-bis-(2-anilino-4-morfolino-1,3,5-triazyn-6-ylo-amino)-stylbeno-2,2'-disulfonowego albo w taki sam sposób zbudowane związki, które zamiast grupy morfolinowej zawierają grupę dietanoloaminową, grupę metyloaminową albo grupę 2-metoksyetyloaminową. Dalej mogą występować wybielacze typu podstawionego 4,4'-distyrylo-difenylu, na przykład 4,4'-bis-(4-chloro-3-sulfostyrylo)-difenyl. Można stosować także mieszaniny wybielaczy. Do włókien poliamidowych nadają się wybielacze typu 1,3-diarylo-2-pirazolin, na przykład 1-(p-sulfamoilofenyło)-3-(p-chlorofenylo)-2-pirazolina oraz tak samo zbudowane związki. Zawartość wybielaczy optycznych, względnie mieszanin wybielaczy, w środku wynosi na ogół do 1% wagowego, korzystnie 0,05-0,5% wagowego.

184 782

Jako dalsze składniki stałej fazy mogą być obecne drobnocząstkowe środki bielące. Użyteczne są związki nadtlenowe, jak monowodzian i tetrawodzian nadtlenoboranu sodu, nadtlenowęglan sodu, nadtlenokrzemiany, sole kwasu Caro oraz organiczne nadtlenokwasy, jak nadbenzoesany albo nadftalany. Te związki nadtlenowe, w środkach według wynalazku, są trwałe podczas składowania na podstawie daleko idącej nieobecności wody.

Ewentualnie mogą być obecne w środkach znane aktywatory bielenia, które przy dodaniu wody hydrolizują ze związkami nadtlenowymi z utworzeniem nadtlenokwasów, na przykład N-acylo-, względnie O-acylo-związki, korzystnie N,N'-tetraacylowane diaminy jak

N, N,N',N'-tetraacetyloetylenodiamina, dalej bezwodniki kwasów karboksylowych, jak bezwodnik kwasu benzoesowego i bezwodnik kwasu ftalowego, oraz estry polioli, jak pentaoctan glukozy. Ponieważ w zawodowych pralniach składnik bielący dodaje się do kąpieli piorącej niejednokrotnie oddzielnie i z reguły tylko w razie szczególnej potrzeby, w takich przypadkach można zrezygnować z zawartości środków bielących w paście.

Dalsza korzyść wynalazku polega na tym, że można całkowicie zrezygnować z dodatku glikoli polietylenowych o małej masie cząsteczkowej wynoszącej około 200-800, przez co, zazwyczaj przy zawartościach wynoszących do 15%, powinny zostać poprawione właściwości płynięcia past. Te dodatkowe substancje nie przyczyniają się do siły prania i dlatego są niepożądane.

Z tego względu w zgodnych z wynalazkiem środkach w postaci pasty brakuje korzystnie całkowicie olejów parafinowych, względnie mieszanin płynnych parafin. Nieznaczne ilości tego rodzaju substancji mogą jednak być zawarte w celu wspierania stałego w temperaturze pokojowej regulatora pienienia, ponieważ substancje te powodują pewną redukcję piany w warunkach zastosowania, co może być korzystnie zauważalne zwłaszcza w cyklu popłukiwania. Udział takich ciekłych substancji czynnych redukujących pianę, do których obok wymienionych olejów parafinowych, należą także ciekłe etery o długich łańcuchach, w zgodnych z wynalazkiem środkach w postaci pasty, wynosi nie więcej niż 5% wagowych, zwłaszcza

O, 1 -2% wagowych.

Wytwarzanie zgodnych z wynalazkiem środków w postaci pasty można dołączyć bezpośrednio do wytwarzania zgodnej z wynalazkiem mieszaniny substancji powierzchniowo czynnych, ale zgodną z wynalazkiem mieszaninę substancji powierzchniowo czynnych po jej wytworzeniu można bezproblemowo składować przez dłuższy czas. W celu wytworzenia środków według wynalazku postępuje się korzystnie tak, że do ewentualnie po składowaniu znowu ogrzanej, o temperaturze od temperatury pokojowej do 120°C, zgodnej z wynalazkiem mieszaniny substancji powierzchniowo czynnych, w zwykłym mieszalniku przy jak największym uniknięciu nadmiernego wprowadzenia powietrza domieszkuje się pozostałe stałe składniki, które mogą występować pojedynczo albo jako mieszaniny zawierające dwa albo więcej składników sproszkowanych. Przy tym stwierdzono, że sposób prowadzi do szczególnie trwałych środków w postaci pasty wówczas, gdy stosuje się temperaturę w zakresie od temperatury pokojowej do 45°C, zwłaszcza do 40°C, albo w zakresie 80-120°C. Temperatury o wymienionym na końcu wyższym zakresie ułatwiają nadto zwilżanie fazy substancji stałych, co prowadzi do szybszej homogenizacji zawartych substancji. Kolejność domieszkowania drobnocząstkowych składników stałych jest w wysokim stopniu dowolna, jednakże korzystnie jako ostatni dodaje się krzemian metalu alkalicznego jako składnik stanowiący największy udział ilościowy fazy stałej. Jednocześnie możliwe jest równomierne dodawanie drobnocząstkowego składnika głównego, to znaczy dodawanie każdorazowo części krzemianu metalu alkalicznego na zmianę ze stałymi składnikami ubocznymi. Po wymieszaniu substancji stałych z mieszaniną wstępną substancji powierzchniowo czynnych, powstałą pastę poddaje się mieleniu, korzystnie w urządzeniu do mielenia, na przykład w młynie koloidalnym, do podanego dla fazy stałej uziarnienia, jeżeli zastosowane drobnocząstkowe substancje stałe jeszcze nie posiadały pożądanego uziarnienia. W dołączeniu do tego korzystnie przeprowadza się w dalszym mieszalniku homogenizujące wymieszanie zmielonych składników stałych z fazą ciekłą, przy czym mogą zostać wrobione do pasty także szczególnie termicznie wrażliwe składniki w małych ilościach, na przykład środki bielące, barwniki i/albo substancje zapachowe oraz enzymy, zwłaszcza proteaza, amylaza, lipaza i/albo celulaza i ewentualnie

184 782 stabilizatory enzymów, zwłaszcza niższe kwasy karboksylowe albo związki wapnia. Jeżeli w szczególnym przypadku użyto metakrzemian metalu alkalicznego w postaci igieł albo płytek, można po homogenizacji przeprowadzić dalszy etap mielenia, jeżeli jeszcze nie osiągnięto podanego spektrum uziamienia dla fazy stałej.

Korzystna postać wykonania sposobu według wynalazku polega na tym, że 20-45 części wagowych, zgodnej z wynalazkiem, zdolnej do płynięcia mieszaniny wstępnej substancji powierzchniowo czynnych miesza się z 40-65 częściami wagowymi stałego, sproszkowanego krzemianu metalu alkalicznego i 2-10 częściami wagowymi stałego polimerycznego polikarboksylanu oraz do· 5 częściami wagowymi, zwłaszcza gdy tego brakuje w micsz.aninie wstępnej substancji powierzchniowo czynnych, 1-3,5 częściami wagowymi, syntetycznej anionowej substancji powierzchniowo czynnej, do 10 częściami wagowymi, zwłaszcza 1,5-8 częściami wagowymi czynnika kompleksotwórczego dla metali ciężkich, do 5 częściami wagowymi, zwłaszcza 0,5-3 częściami wagowymi stałego sproszkowanego eteru celulozy i do 1 częścią wagową, zwłaszcza 0,1-0,5 częścią wagową sproszkowanego wybielacza optycznego.

Pasty według wynalazku wprost po ich wytworzeniu, dzięki działającym przy tym siłom ścinającym, są zdolne do płynięcia i dają się pompować, i można je bezproblemowo rozlewać do zasobników. Ze względu na to, że zgodne z wynalazkiem pasty bez działań sił ścinających względnie szybko stają się tak lepkie, ze tracą swą płynność i już nie można ich pompować, w przypadku zasobników chodzi korzystnie o pojemniki transportowe, zwłaszcza pojemniki ze sztywnymi ścianami zewnętrznymi, na przykład baryłki albo beczki, w których produkt jest dostarczany do zawodowych pralnic i z których za pomocą urządzenia pobierającego zdolnego rozwinąć wystarczające siły ścinające dozuje się go do pralnicy względnie do jej pojemnika kąpieli podstawowej. Dobrze nadające się do tego urządzenie opisano w niemieckim opisie zgłoszeniowym DE 4332850, „Pastenbehalter mit Entnahmevorriehtung” firmy Henkel Ecolab GmbH & Co. OHG.

Przykłady

Przykład I

W ogrzewanym mieszalniku ogrzano do temperatury 80°C oksyetylenowany alkohol C12/14-tłuszczowy (średni stopień oksyetylenowania 3; wytwórca Henkel) i oksyetylenowany oraz następnie oksypropylenowany alkohol Ci2/14-tłuszczowy (średni stopień oksyetylenowania 5, średni stopień oksypropylenowania 4; wytwórca Henkel) w podanych w tabeli 1 stosunkach ilościowych. Podczas mieszania dodano mono/di-stearynian kwasu fosforowego (wytwórca Hoechst) i następnie sól sodową kwasu tłuszczowego (Edenor® HT; wytwórca Henkel) oraz Cę/n-alkilobenzenosulfonian sodu i następnie mieszano jeszcze przez kilka minut w temperaturze 80°C. Otrzymano zgodną z wynalazkiem mieszaninę substancji powierzchniowo czynnych (G1), która w temperaturze pokojowej była zdolna do płynięcia i pompowania, i można było ją składować przez kilka miesięcy bez zmiany jej właściwości, zwłaszcza zdolności do płynięcia.

Tabela 1

Mieszanina substancji powierzchniowo czynnych G1 (% wagowe)

oksyetylowany alkohol tłuszczowy	57,14% wag.
oksyetylowany/oksypropylenowanyalkohol tłuszczowy	28,57% wag.
mono/distearynian kwasu fosforowego	4,285% wag.
sól sodowa kwasu tłuszczowego	4,285% wag
alkilobenzosulfonian	5,72% wag.

184 782

Przykład II

Do 35 części wagowych mieszaniny substancji powierzchniowo czynnych G1 z przykładu I dodano w temperaturze 55°C podane w tabeli 2 ilości nitrylotrioctanu sodu, soli sodowej polimerycznego polikarboksylanu (Sokalan^(R) CP 5; wytwórca BASF), hydroksyetano-1,1-difosfonianu sodu, eteru celulozy (Relatin^(R) DM 4050; wytwórca Aqualon), optycznego wybielacza (Tinopal® CSB; wytwórca Ciba-Geigy) i jako ostatni metakrzemian sodu, każdorazowo jako bezwodny proszek, przy czym, po dodaniu każdorazowego składnika mieszano przez około minutę, zanim wrabiano następny składnik. Potem powstałą mieszaninę poddano mieleniu w urządzeniu mielącym (młyn walcowy, przerób ciągły), przeprowadzono do mieszalnika i mieszano jeszcze przez 10 minut przy własnej temperaturze (około 40°C) bez ogrzewania zewnętrznego. Bezpośrednio po procesie wytwarzania otrzymano zdolny do płynięcia środek piorący W1 w postaci pasty, którym napełniono beczki o pojemności 280 kg. Po składowaniu przez 10 dni środek wykazywał lepkość (mierzoną w temperaturze 25°C lepkościomierzem rotacyjnym Brookfield® DV-II z trzpieniem nr 7 i przy 5 obrotach na minutę) wynoszącą 200000 mPa· s, a przy takich samych warunkach, lecz przy 50 obrotach na minutę 70000 mPa· s. Te wartości lepkości pasty nie zmieniały się znacząco podczas składowania przez 3 miesiące. Również w tym okresie nie zaobserwowano rozdzielania względnie rozdziału faz, także gdy część znajdującej się w beczce pasty poddano siłom ścinającym w ramach pobierania pasty względnie dozowania do zawodowej pralnicy.

Tabela 2

Mieszanina pasty W1 (części wagowe)

G1	35,0
Nitrylotrioctan sodu	4,0
Sokalan ® CO 5	5,0
Hydroksyetanodifosfonian	1,0
Relatin ® DM 4050	1,5
Tinopal ® CBS	0,2
Metakrzemian sodu	53,3

184 782

Departament Wydawnictw UP RP. Nakład 60 egz.

Cena 4,00 zł.

Claims

Zastrzeżenia patentowe

1. Mieszanina substancji powierzchniowo czynnych, trwała podczas składowania, zasadniczo bezwodna, zdolna do płynięcia, zawierająca niejonową substancję powierzchniowo czynną w postaci produktów oksyalkilenowania alkoholi oraz mydło, znamienna tym, ze zawiera:

40-70% wagowych płynnej w temperaturze pokojowej niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 1

R‘-(OC2H4)_n-OH wzór 1, w którym R¹ oznacza rodnik alkilowy albo alkenylowy o 10-20 atomach węgla, a średni stopień oksyetylenowania n oznacza liczbę 1-8,

20-50% wagowych płynnej w temperaturze pokojowej niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 2

R2-(OC2H4)_r-(OCaH₆)p-OH wzór 2, w którym R oznacza rodnik alkilowy albo alkenylowy o 10-20 atomach węgla, średni stopień oksyetylowania r oznacza liczbę 2-8, a średni stopień oksypropylenowania p liczbę 1-6,

1-10% wagowych kwasu C10-C22-karboksylowego i/albo jego soli z metalem alkalicznym i ewentualnie do 10% wagowych stałej w temperaturze pokojowej syntetycznej anionowej substancji powierzchniowo czynnej, szczególnie kwasu alkilobenzenosulfonowego, alkilobenzenosulfonianu metalu alkalicznego i/albo alkilo- względnie alkenylosiarczanu metalu alkalicznego i/lub ewentualnie do 5% wagowych stałego w temperaturze pokojowej, trwałego wobec alkaliów i trwałego wobec ścinania regulatora pienienia.
2. Mieszanina według zastrz. 1, znamienna tym, że zawiera 0,5-8% wagowych stałej w temperaturze pokojowej syntetycznej anionowej substancji powierzchniowo czynnej, szczególnie kwasu alkilobenzenosulfonowego, alkilobenzenosulfonianu metalu alkalicznego i/albo alkilo- względnie alkenylosiarczanu metalu alkalicznego.
3. Mieszanina według zastrz. 1, znamienna tym, że zawiera 0,1-4% wagowych stałego w temperaturze pokojowej, trwałego wobec alkaliów i trwałego wobec ścinania regulatora pienienia.
4. Mieszanina według zastrz. 1 albo 2 albo 3, znamienna tym, że zawiera 48-64% wagowych niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 1, 28-40% wagowych niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 2 i 2-6% wagowych kwasu karboksylowego i/albo jego soli z metalem alkalicznym.
5. Mieszanina według zastrz. 1, znamienna tym, że zawiera mieszaninę kwasów karboksylowych złożoną z każdorazowo w odniesieniu do całej mieszaniny kwasów karboksylowych, 2-8% wagowych kwasu C14-, do 1% wagowego kwasu C15-, 18-24% wagowych kwasu C16-, do 3% wagowych kwasu C17-, 20-42% wagowych kwasu Ci8- i 30-44% wagowych kwasu C20-C₂2-karboksylowego względnie ich soli z metalami alkalicznymi.
6. Mieszanina według zastrz. 1 albo 2 albo 3, znamienna tym, że niejonowa substancja powierzchniowo czynna o wzorze 1 wykazuje średni stopień oksyetylenowania n wynoszący 1-6, zwłaszcza 2-4 i/albo niejonowa substancja powierzchniowo czynna o wzorze 2 wykazuje średni stopień oksyetylenowania r wynoszący 3-7 i/albo średni stopień oksypropylenowania p 3-5.

184 782
7. Sposób wytwarzania mieszaniny substancji powierzchniowo czynnych zawierającej 40-70% wagowych płynnej w temperaturze pokojowej niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 1

R¹-(OC2H4)n-OH wzór 1, w którym R1 oznacza rodnik alkilowy albo alkenylowy o 10-20 atomach węgla, a średni stopień oksyetylenowania n oznacza liczbę 1-8,

20-50% wagowych płynnej w temperaturze pokojowej niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 2

R²-(OC2H4)_r-(OC aHćjp^OH wzór 2, w którym R oznacza rodnik alkilowy albo alkenylowy o 10-20 atomach węgla, średni stopień oksyetylowania r oznacza liczbę 2-8, a średni stopień oksypropylenowania p liczbę 1-6, oraz 1-10% wagowych kwasu Cio-C22-karboksylowego i/albo jego soli z metalem alkalicznym i ewentualnie do 10% wagowych, zwłaszcza 0,5-8% wagowych stałej w temperaturze pokojowej, syntetycznej anionowej substancji powierzchniowo czynnej, szczególnie kwasu alkilobenzenosulfonowego, alkilobenzenosulfonianu metalu alkalicznego i/albo alkilo- względnie alkenylosiarczanu metalu alkalicznego, i/lub ewentualnie do 5% wagowych, zwłaszcza 0,1-4% wagowych stałego w temperaturze pokojowej, trwałego wobec alkaliów i trwałego wobec ścinania regulatora pienienia, znamienny tym, że co najmniej jedną z niejonowych substancji powierzchniowo czynnych o wzorze 1 albo 2 ogrzewa się do temperatury w zakresie od 60 do 120°C, w tej temperaturze rozpuszcza się albo dysperguje w niej stałe składniki i powstałą mieszaninę, ewentualnie po dodaniu drugiej niejonowej substancji powierzchniowo czynnej, ochładza się do temperatury w zakresie od 60°C do temperatury pokojowej.
8. Sposób według zastrz. 7, znamienny tym, że stałe w temperaturze pokojowej składniki miesza się z niejonową substancją powierzchniowo czynną, względnie niejonowymi substancjami powierzchniowo czynnymi, przy temperaturze w zakresie od 70 do 100°C.
9. Sposób według zastrz. 7 albo 8, znamienny tym, że tę niejonową substancję powierzchniowo czynną o wzorze 1 albo 2, którą wprowadza się w mniejszej ilości, ogrzewa się, ewentualnie domieszkuje się regulator pienienia, następnie domieszkuje kwas karboksylowy względnie jego sól z metalem alkalicznym, a następnie ewentualnie syntetyczną anionową substancję powierzchniowo czynną i na końcu drugą niejonową substancję powierzchniowo czynną o wzorze 2 albo 1.
10. Środek piorącp orbc czyszczący w postaci omasty, wykazujący lepcość st^iśćturahk^i, zawierający 0robnoczpstCowe składniki, i który bez działania sił ścinających wykazuje taką lepkość, że w temperaturze pokojowej nie jest zdolny do płynięcia pod działaniem siły ciężkości, ale przy ścinaniu wykazuje wyraźnie mniejszą lepkość i jest zdolny do płynięcia pod działaniem siły ciężkości, znamienny tym, że zawiera mieszaninę substancji powierzchniowo czynnych, która posiada 40-70% wagowych płynnej w temperaturze pokojowej niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 1

R1-(OC2H4)n-OH wzór 1, w którym R oznacza rodnik alkilowy albo alkmylowy o 10-20 atomach węgla, a średni stopień oksyrtylenowanla n oznacza liczbę 1-8,

20-50% wagowych słon.nrj w temperaturze pokojowej niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 2

R2-(OC2H4)_r-^(OC 3Ηό)ρ-ΟΗ wzór 2, '2 · w którym R oznacza rodnik alkilowy albo αlkenolowy o 10-20 atomach węgla, średni stopień oksydowania r oznacza liczbę 2-8, a średni stopień oksopropolenowanla p liczbę 1 -6, oraz 1-10% wagowych kwasu Cw-C^-karboksylowego i/albo jego soli z metalem alkalicznym, i ewentualnie do 10% wagowych stałej w temperaturze pokojowej syntetycznej anionowej substancji powierzchniowo czynnej, szczególnie kwasu alkilobenzenosulfonowego, alkilobenzenosulfonianu metalu alkalicznego i/albo alkilo- względnie alCenolosiarczanu metalu

184 782 alkalicznego i/lub ewentualnie do 5% wagowych stałego w temperaturze pokojowej, trwałego wobec alkaliów i trwałego wobec ścinania regulatora pienienia i 20-50% cząstek substancji stałej wykazuje uziamienie powyżej 80 pm.
11. Środek według zastrz. 10, znamienny tym, ze w temperaturze 25°C przy użyciu lepkościomierza rotacyjnego Brookfield'a^(R) DV-II albo DV-II plus z trzpieniem nr 7 wykazuje przy 5 obrotach na minutę lepkość powyżej 100 000 mPa-s, zwłaszcza 150 000-500 000 mPas., a przy 50 obrotach na minutę lepkość poniżej 100 000 mPa-s, zwłaszcza 10 000-90 000 mPa· s.
12. Środek piorący albo czyszczący w postaci pasty, zasadniczo bezwodny, o lepkości strukturalnej, znamienny tym, że zawiera 20-80% wagowych mieszaniny substancji powierzchniowo czynnych zawierającej:

40-70% wagowych płynnej w temperaturze pokojowej niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 1

R’-(OC2H4)_n-OH wzór 1, w którym R¹ oznacza rodnik alkilowy albo alkenylowy o 10-20 atomach węgla, a średni stopień oksyetylenowania n oznacza liczbę 1-8,

20-50% wagowych płynnej w temperaturze pokojowej niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 2

R²-(OC₂H₄)r^(OC 3H gjp-OH wzór 2, >

w którym R oznacza rodnik alkilowy albo alkenylowy o 10-20 atomach węgla, średni stopień oksyetylowania r oznacza liczbę 2-8, a średni stopień oksypropylenowania p liczbę 1-6, oraz 1-10% wagowych kwasu Ci0-C22-karboksylowego i/albo jego soli z metalem alkalicznym i ewentualnie do 10% wagowych stałej w temperaturze pokojowej syntetycznej anionowej substancji powierzchniowo czynnej, szczególnie kwasu alkilobenzenosulfonowego, alkilobenzenosulfonianu metalu alkalicznego i/albo alkilo- względnie alkenyłosiarczanu metalu alkalicznego i/lub ewentualnie do 5% wagowych stałego w temperaturze pokojowej, trwałego wobec alkaliów i trwałego wobec ścinania regulatora pienienia i zawiera 20-80% wagowych stałych sproszkowanych składników o średnim uziarnieniu wynoszącym 5-120 pm, korzystnie 10-100 pm, a zwłaszcza 10-80 pm, i w temperaturze w 20°C wykazuje lepkość w zakresie 10 000-500 000 mPa-s przy prędkości ścinania 0,025 s‘ oraz przy prędkości ścinania 0,2 s⁴ lepkość w zakresie 5 000-130 000 mPa-s, zwłaszcza 5000-13 000 mPa· s, a przy prędkości ścinania 2s- lepkość w zakresie 400-10 000 mPa· s, zwłaszcza^400-1600 mPa-s.
13. Środek według zastrz. 12, znamienny tym, że 90% wagowych stałych sproszkowanych składników wykazuje uziarnienie poniżej 140 pm, zwłaszcza poniżej 100 pm.
14. Sposób wytwarzania środka piorącego albo czyszczącego w postaci pasty, znamienny tym, że do ewentualnie znowu ogrzanej po składowaniu, posiadającej temperaturę w zakresie 80-120°C, mieszaniny substancji powierzchniowo czynnych, zawierającej 40-70% wagowych płynnej w temperaturze pokojowej niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 1

R1-(OC2H4)n-OH wzór 1, w którym R1 oznacza rodnik alkilowy albo alkenylowy o 10-20 atomach węgla, a średni stopień oksyetylenowania n oznacza liczbę 1-8,

20-50% wagowych płynnej w temperaturze pokojowej niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 2

R2-(OC2H4)r-(OC3H6)p-OH wzór 2, ,2 · · w którym R oznacza rodnik alkilowy albo alkenylowy o 10-20 atomach węgla, średni stopień oksyetylowania r oznacza liczbę 2-8, a średni stopień oksypropylenowania p liczbę 1-6,

1-10% wagowych kwasu Cw-C22-karboksylowego i/albo jego soli z metalem alkalicznym i ewentualnie

184 782 do 10% wagowych stałej w temperaturze pokojowej syntetycznej anionowej substancji powierzchniowo czynnej, szczególnie kwasu alkilobenzenosulfonowego, alkilobenzenosulfonianu metalu alkalicznego i/albo alkilo- względnie alkenylosiarczanu metalu alkalicznego i/lub ewentualnie do 5% wagowych stałego w temperaturze pokojowej, trwałego wobec alkaliów i trwałego wobec ścinania regulatora pienienia, w zwykłym mieszalniku, możliwie przy uniknięciu wprowadzenia nadmiaru powietrza, domieszkuje się pozostałe składniki stałe, typowe w środkach do prania lub czyszczenia, które ewentualnie występują pojedynczo albo jako mieszaniny zawierające dwa albo więcej sproszkowanych składników.
15. Sposób według zastrz. 14, znamienny tym, że jako ostatni dodaje się składnik stanowiący największy udział ilościowy stałej fazy, korzystnie krzemian metalu alkalicznego.
16. Sposób według zastrz. 14 albo 15, znamienny tym, że drobnocząstkowy główny składnik dodaje się równomiernie.
17. Sposób według zastrz. 14 albo 15, znamienny tym, że powstałą po wymieszaniu substancji stałych ze wstępną mieszaniną substancji powierzchniowo czynnych pastę miele się w urządzeniu mielącym do uziarnienia podanego dla fazy stałej i w dołączeniu do tego prowadzi się następnie mieszanie zmielonych składników fazy stałej z fazą ciekłą.
18. Sposób według zastrz. 14 albo 15, znamienny tym, ze 20-45 części wagowych zdolnej do płynięcia wstępnej mieszaniny substancji powierzchniowo czynnych, zawierającej 40-70% wagowych płynnej w temperaturze pokojowej niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 1

R*-(OC2H4)n-OH wzór 1, w którym R¹ oznacza rodnik alkilowy albo alkenylowy o 10-20 atomach węgla, a średni stopień oksyetylenowania n oznacza liczbę 1-8, 20-50% wagowych płynnej w temperaturze pokojowej niejonowej substancji powierzchniowo czynnej o wzorze ogólnym 2

R²-(OC ₂H4)r-(OC₃H6)p-OH wzór 2, w którym R oznacza rodnik alkilowy albo alkenylowy o 10-20 atomach węgla, średni stopień oksyetylowania r oznacza liczbę 2-8, a średni stopień oksypropylenowania p liczbę 1-6, 1-10% wagowych kwasu C10-C₂0-karboksylowego i/albo jego soli z metalem alkalicznym, do 10% wagowych stałej w temperaturze pokojowej syntetycznej anionowej substancji powierzchniowo czynnej oraz do 5% wagowych stałego w temperaturze pokojowej, trwałego wobec alkaliów i trwałego wobec ścinania regulatora pienienia, miesza się z

40-65 częściami wagowymi stałego sproszkowanego krzemianu metalu alkalicznego i 2-10 częściami wagowymi stałego polimerycznego polikarboksylanu oraz do 5 częściami wagowymi, zwłaszcza, gdy tego brakuje we wstępnej mieszaninie substancji powierzchniowo czynnych, korzystnie 1-3,5 częściami wagowymi, syntetycznej anionowej substancji powierzchniowo czynnej, do 10 częściami wagowymi, korzystnie 1,5-8 częściami wagowymi czynnika kompleksotwórczego dla metali ciężkich, do 5 częściami wagowymi, korzystnie 0,5-3 częściami wagowymi stałego sproszkowanego eteru celulozy i do 1 częścią wagową, korzystnie 0,1-0,5 częścią wagową, sproszkowanego wybielacza optycznego.