Przedmiotem wynalazku jest srodek odtrutkowy, zawierajacy znane nosniki i/lub sub¬ stancje pomocnicze oraz substancje czynna, nadto sposób wytwarzania nowych N- i ewentualnie N'-podstawionych amidów N-/dwuchloroacetylo/-glicynyi Nowe N- i ewentualnie N'-podstawione amidy N-/dwuchloroacetylo/-glicyny sa objete 12 ogólnym wzorem 1, w którym R i R niezaleznie od siebie oznaczaja atom wodoru, rodnik alkilo¬ wy, rodnik alkenylowy, rodnik cykloalkilowy, rodnik fenylowy, podstawiony rodnik fenylowy, albo razem z sasiednim atomem azotu tworza pierscien, a R-5 oznacza rodnik alkilowy lub rodnik alke¬ nylowyi 1 2 Szczególnie korzystnymi sa nowe zwiazki o ogólnym wzorze 1, w którym R i R niezalez¬ nie od siebie oznaczaja rodnik alkilowy o 1-10 atomach wegla, rodnik alkenylowy o 2-10 atomach wegla, rodnik cykloalkilowy o 5-6 atomach wegla, rodnik fenylowy ewentualnie podstawiony grupa alkilowa o korzystnie 1-3 atomach wegla, rodnik chlorowcofenylowy, albo razem tworza grupe sze- sciometylenowa, a V? oznacza rodnik alkilowy o 1-5 atomach wegla lub rodnik alkenylowy o 2-5 atomach wegla* Przeciwko chwastom, zwlaszcza jednolisciennym, od dawna w ochronie roslin stosuje sie zbiór tiolokarbaminianów o ogólnym wzorze 3, w którym R i R* niezaleznie od siebie oznaczaja rodnik alkilowy o 1-6 atomach wegla, rodnik cykloalkilowy, albo razem stanowia grupe szesciome- tylenowa, wspólnie z atomem azotu tworzaca pierscien, a R oznacza rodnik alkilowy o 1-5 atomach wegla.Sposród tych tiolokarbaminianów najszersze znaczenie praktyczne znalazly nastepujace zwiazki: NfN-dwuizobutylotiolokarbaminian S-etylowy (Butylate), N,N-dwu-/n-propylo/tiolokarbami- nian S-etylowy (EPTC), N,N-dwu-/n-propylo/tiolokarbaminian S-/n-propylowy/(Vernolat), N,N-dwu- etylotiolokarbaminian S-etylowy (Ethiolat), N-etylo-N-butylotiolokarbaminian S-etylowy (Pebulat), N-etylo-N-cykloheksylotiolokarbaminian S-etylowy (Cycloat) i N,N-szesciometylenotiolokarbaminian S-etylowy (Molinat)i2 140 584 Podobnie szeroko stosuje sie tez pochodne chloroacetanilidu o ogólnym wzorze 4, w którym a7 i R8 niezaleznie od siebie oznaczaja rodnik alkilowy o 1-5 atomach wegla, a R9 oznacza rodnik alkilowy o 1-5 atomach wegla lub rodnik alkenylowy o 2-5 atomach wegla.Szczególnie znanymi przedstawicielami chloroacetan11idów o ogólnym wzorze 4 sa np.: 2-chloro-N-izopropyloacetanilid (Propachlor) , 2-chloro-2',6'-dwuetylo-N/metoksymetylo/-acetanilid (Alachlor), 2-chloro-2'-metylo-6*-etylo-N-/etoksymetylo/-acetanilid (Acetochlor) i 2-chloro-2*,6*- dwuetylo-N-/butoksymetylo/-acetanilid ( Butachlor ) .Oba te zbiory substancji chwastobójczych maja taka wspólna wade, ze w ilosci wystarczaja¬ cej do zniszczenia chwastów jednolisciennych sa szkodliwe takze dla ochronionych roslin uzytkowych* Te wlasciwosci fitotoksyczne ograniczaja mozliwosc stosowania tych substancji, albowiem w razie stosowania dawek nieszkodliwych dla roslin uprawnych zmniejsza sie efekt chwastobójczego dzialania srodka* Hoffman odkryl, ze istnieja zwiazki (pochodne bezwodnika naftalowego), które zmniejszaja dzialanie fitotoksyczne substancji chwastobójczych. Zwiazki takie rozprowadzane razem z tiolokar- baminianami kompensuja ich dzialanie trujace. Zwiazki, o takim kierunku dzialania nazwano odtrut¬ kami.Od tego czasu wynaleziono i opatentowano liczne zwiazki o dzialaniu odtrutkowynu W we¬ gierskim opisie patentowym nr 168 977 omówiono pochodne oksazolidyny i tiazolidyny jako odtrutki* Wegierski opis patentowy nr 170 214 zaleca odtrutki na osnowie sulfotlenku i sulfonu tiazolidyny* Do takiego samego celu wedlug wegierskiego opisu patentowego nr 173 755 stosuje sie siarczki* Tak¬ ze pochodne oksazolidyny zaleca wegierski opis patentowy nr 176 867. Jako odtrutki opisano N-/ben- zoilo-sulfonylo/-karbaminiany w wegierskim opisie patentowym nr 179 643, N-/benzoilosulfonylo/- . -tiokarbaminian w wegierskim opisie patentowym nr 180 069 i pochodne 2f3-dwubromopropionamidu w wegierskim opisie patentowym nr 180 068* Odtrutkami, którymi sa same zwiazki dwuchloroacetamidowe, zajmuja sie wegierskie opisy patentowe nr nr 176 458 i 176 784. W wegierskich opisach patentowych nr nr 176 669, 176 796, 178 883, 178 892, 178 985, 179 092 i 179 093 omówiono dzialanie odtrutkowe pochodnych kwasów dwu- karboksylowych.Wymienione publikacje wskazuja, ze mimo szerokich badan do dnia dzisiejszego nie udalo sie znalezc zwiazku, za pomoca którego moznaby ohronic rosliny uprawne przed szkodliwym dzialaniem poszczególnych substancji chwastobójczych. Za otwartoscia problemów tej dziedziny przemawia fakt, ze nie panuje zgodnosc pogladów na biochemiczne procesy przebiegajace w przypadku dodania odtrutki, na mechanizm dzialania tych zwiazków w tkankach rosliny. Niekorzystne dzialanie na rosliny uprawne wywieraja tez wplyw obok stosowanych srodków chwastobójczych czynniki srodowiskowe(takie jak np. temperatura, wilgotnosc gleby, pH gleby) i fizyczne wlasciwosci chwastobójczych substancji czynnych (np. preznosc par, rozpuszczalnosc w wodzie)? Stwierdzono, ze nowe N- i ewentualnie N'-1 -podstawione amidy N-/dwuchloroacetylo/-glicyny o ogólnym wzorze 1, w którym R , R2 i r maja wyzej podane znaczenie, kompensuja fitotoksyczne dzialanie chwastobójcze substancji czynnych o ogólnych wzorach 3 albo 4.Srodek odtrutkowy wedlug wynalazku zawiera zatem jako substancje odtrutkowo-czynna co najmniej jeden nowy N- i ewentualnie N'-podstawiony amid N-/dwuchloroacetylo/-glicyny o ogólnym 1 2 "^ wzorze 1, w którym R , R iR; maja wyzej podane znaczenie w ilosci 0,01-80# wagowych zwiazku o wzorze 1 i 20-30# wagowych rozrzedzalników i rozcienczalników i 0,5-2096 wagowych dodatków innych, korzystnie niejonowych i anionowych substancji powierzchniowo-czynnyeh* Nowe zwiazki o ogólnym wzorze 1, w którym R1, R2 i R3 maja znaczenie podane przy omawia¬ niu wzoru 1, wytwarza sie sposobem, polegajacym wedlug wynalazku na tym, ze zwiazek o ogólnym wzorze 2f w którym R f R i R^ maja wyzej podane znaczenie, ewentualnie w obecnosci rozpuszczalnika i ewentualnie w obecnosci akceptora kwasu, poddaje sie reakcji z chlorkiem dwuchloroacetylu*140 584 3 Jako rozpuszczalniki stosuje sie organiczne rozpuszczalniki obojetne wzgledem reagentów, celowo chlorowcoweglowodory• Tworzace sie kwasy celowo wiaze sie za pomoca weglanu metalu alka¬ licznego lub wodoroweglanu metalu alkalicznego, albo za pomoca aminy organiczneji Na ogól sub- straty wprowadza sie w ilosciach równomolowych. Niekiedy celowy Jest nieznaczny nadmiar chlorku dwuchloroacetylu* Reakcje prowadzi sie w temperaturze 0-10°C, a po zakonczeniu reakcji mieszanine pozosta¬ wia sie, az temperatura wzrosnie do temperatury pokojowej. Obróbke mieszaniny reakcyjnej prowadzi sie w znany sposób.Podane ponizej przyklady I-LXIII objasniaja blizej sposób wytwarzania nowej substancji czynnej srodka wedlug wynalazku.Przyklad I. N*-etylo-N'-fenyloamid N-/dwuchloroacetylo/-glicyny. W kolbie kulis¬ tej o pojemnosci 500 ml, zaopatrzonej w mieszadlo, termometr i wkraplacz dozujacy, umieszcza sie 20,6 g N'-etylo-N'-fenyloamidu N-etyloglicyny i 200 ml benzenu. Nastepnie dodaje sie roztwór 6,6 g weglanu sodowego w 100 ml wody. Mieszanine te chlodzi sie na lazni lodowej do temperatury 5°C, po czym zadaje sie kroplami roztworu 16,2 g chlorku dwuchloroacetylu w benzenie. Wewnatrz miesza¬ niny reakcyjnej utrzymuje sie temperature ponizej 10°C. Po zakonczeniu dodawania mieszanine nadal utrzymuje sie w temperaturze pokojowej w ciagu 4 godzin. Nastepnie warstwe organiczna oddziela sie, dwukrotnie przemywa woda, suszy nad siarczanem sodowym i oddestylowuje benzen, otrzymujac 26,5 g (80% wydajnosci teoretycznej) zwiazku tytulowego o stopniu czystosci (na drodze chromatografii ga¬ zowej) 98,2% i o temperaturze topnienia 56-58°C. Analiza elementarna produktu wykazuje: obliczono: N 8,83% Cl 22,39% znaleziono: N 8,68% Cl 22,16%.Przyklad II. N,N*-dwuetyloamid N-/dwuchloroacetylo/-N-alliloglicyny. W kolbie kulistej o pojemnosci 500 ml, wyposazonej jak w przykladzie I, rozpuszcza sie 17,0 g N',N'-dwuety- loamidu N-alliloglicyny w mieszaninie 150 ml dwuchlorometanu i 11,0 g trójetyloaminy. W tempera¬ turze 5-10°C mieszajac i chlodzac dodaje sie kroplami roztwór 16,5 g chlorku dwuchloroacetylu* Po zakonczeniu reakcji mieszanine reakcyjna przemywa sie woda, suszy nad siarczanem sodowym, po czym uwalnia od rozpuszczalnika. Otrzymuje sie ta droga 25,2 g (90% wydajnosci teoretycznej) zwiazku ty¬ tulowego o temperaturze topnienia 93-95,5°C i o stopniu czystosci (na drodze chromatografii gazowej) 99,9%« Analiza elementarna wykazuje: obliczono: N 9,98% Cl 25,26% znaleziono: N 10,19% Cl 25,06%.Przyklad III. W kolbie kulistej o pojemnosci 500 ml, wyposazonej wedlug przykla¬ du I, mieszajac rozpuszcza sie 16,5 g chlorku dwuchloroacetylu w 150 ml dwuchlorometanu. Roztwór ten na lazni lodowej chlodzi sie do temperatury ponizej 10°C, po czym kroplami dodaje sie roztwór 23,4 g N'-etylo-N'-fenyloamidu N-/n-butylo/-glicyny w 100 ml dwuchlorometanu i 11,0 g trójetylo¬ aminy, przy czym nalezy uwazac na to, aby temperatura nie przewyzszyla 10°C. Nastepnie mieszanine te miesza sie nadal w ciagu 4 godzin w temperaturze pokojowej, po czym przemywa woda, suszy nad siarczanem sodowym, saczy i oddestylowuje rozpuszczalnik. Otrzymuje sie 29,5 g (85% wydajnosci te¬ oretycznej) N*-etylo-N'-fenyloamidu N-/dwuchloroacetylo/-N-/n-butylo/-glicyny o wspólczynniku za- 20 lamania swiatla nD ¦ 1,5256 i o stopniu czystosci (na drodze chromatografii gazowej): 97,8%.Analiza elementarna wykazuje: obliczono: N 0 9% Cl 20,57% znaleziono: N 7,82% Cl 20,52%.Podobnie jak w przykladach I-III wytwarza sie zwiazki o ogólnym wzorze 1, zestawione w podanej nizej tablicy 1.140 584 Tablirca 1 I Przyklad: 1 IV V VI VII VIII IX X XI XII XIII XIV XV XVI XVII XVIII XIX XX XXI XXII XXIII XXIV xxv XXVI XXVII XXVIII XXIX XXX XXXI XXXII XXXIII XXXIV XXXV XXXVI XXXVII XXXVIII XXXIX XL XLI XLII XLIII XLIV XLV XLVI XLVII ^ 2 Fenyl Fenyl Fenyl Fenyl Fenyl Fenyl Fenyl Fenyl Fenyl Allil Allil Allil Etyl i-Butyl Metyl Metyl Metyl Metyl Etyl Etyl ' Etyl Cykloheksyl Fenyl Allil n-Propyl Cykloheksyl Fenyl 2,6-Dwumety¬ lofenyl 2,6-Dwuetylo- fenyl Heksame 3-Chlorofenyl Etyl Etyl Etyl Etyl Fenyl Fenyl Fenyl Fenyl Fenyl Metyl Etyl n-Propyl i-Propyl l ** 3 ~ Etyl Etyl Etyl Etyl Etyl Etyl Etyl Etyl Etyl Allil Allil Allil Etyl i-Butyl Metyl Metyl Metyl Metyl Etyl Etyl Etyl Etyl H H n-Propyl H H H H tylen H Etyl Etyl Etyl Etyl Metyl Metyl Metyl i-E*opyl i-ftropyl H H H H ^ i\ Metyl Etyl n-Propyl i-Propyl Allil n-Butyl II-rz.Butyl i-Butyl III-rz.Butyl Metyl Etyl Allil Allil Etyl n-Propyl i-Propyl Allil Etyl n-Propyl i-Propyl Etyl Etyl Etyl Allil Allil Allil Allil Etyl Etyl Etyl Etyl n-Butyl i-Butyl II-rz# Butyl Ill-rz.Butyl Etyl n-Propyl Allil Etyl Allil Metyl Etyl n-Propyl i-ft-opyl Dane fizyczne: temperatura topnienia w C lub „20 nD 1 5 99-100 56-58 94-95,5 109-110,5 83-86 1,5256 1,5373 118-119,5 100-101 81-82,5 87-89,5 50-51 93-95,5 75-76,5 76-79 98,5-100 105-112 101,5-105 49-52 89-92 112-113,5 86-88,5 128,5-131 1,5250 52-54 1,5198 109-111,5 1,5290 1,5252 1,5229 1,5317 65-66 59,5-62,5 93-94 128-129 62-66 97-98,5 102-103 85-86 79-82 36-40 79-82,5 1,5010 132-133 ciag dalszy tablicy na str. 5140584 5 c.d. tablicy 1 I 1 XLVIII XLIX L LI LII LIII LIV LV LVI LVII LVIII LIX LX LXI LXII DCIII 1 2 n-Butyl i-Butyl ' II-rz.Butyl Benzyl n-Propyl Fenyl Fenyl 2f6-Dwumety¬ lofenyl 2f6-Dwumety¬ lofenyl 2,6-Dwuetylo- fenyl 2,6-Dwuetylo- fenyl Allil Allil Allil Allil Allil 1 3 H H H H n-Propyl Metyl Metyl H H H H H H H H H 1 4 n-Butyl i-Butyl II-rz.Butyl Benzyl Allil Metyl i-Propyl Metyl Allil Metyl Allil n-Butyl i-Butyl i-Propyl n-Propyl Etyl ——S=———\ 1,4950 1,4880 73-76 82-84 1,5020 146-147,5 101-102 154-155 190-192 158-160 118-121 54-56 60-63 61-62,5 1,5112 80-83 srodki odtrutkowe wedlug wynalazku stanowia korzystnie koncentraty emulsyjne, proszki zwilzalne, granulaty oraz zawiesiny wodne lub oleiste.Podane nizej przyklady omawiaja blizej sporzadzanie srodka odtrutkowego wedlug wynalazku* Przyklad LXIV. 50 czesci wagowych substancji czynnej z przykladu VIII ujedno- rodnia sie z 21 czesciami wagowymi syntetycznej krzemionki bezpostaciowej (Zeolex 444), 21 czes¬ ciami wagowymi krzemionki mineralnej, 2 czesciami wagowymi alkanosulfonianu sodowego (zwilzacz IS), 3 czesciami produktu kondensacji krezolowoformaldehydowej (Hoe S 1494) i 3 czesciami wagowy¬ mi ligninosulfonianu sodowego. Mieszanine te dokladnie miele sie w mieszarce Ultraplexruhrer Alpine 100 LV. Otrzymany proszek zwilzalny zawiera 5096 wagowych substancji czynnej (po uplywie pól godziny) wykazuje 8196 zdolnosc tworzenia zawiesiny, a (na sicie o wielkosci otworów 50 u) pozostalosc po przesianiu wynosi 1,6596 wagowych.Przyklad LXV. 80 czesci wagowych zwiazku z przykladu XI ujednorodnia sie z 12 czesciami wagowymi srodka Zeolex 444f 4 czesciami wagowymi soli sodowej oleilometylotaurydu (Arko- pon T) i 4 czesciami wagowymi ligninosulfonianu wapniowego, po czym miele sie we mlynie Kontra- plexmuhle Alpine 63 C. Otrzymuje sie proszek zwilzalny o zawartosci 8096 wagowych substancji czynnej.Latwosc tworzenia zawiesiny (po uplywie pól godziny) - 76,596* Pozostalosc po przesianiu (na sicie o wielkosci otworów 50 ja) « 1,2696 wagowych* Przyklad LXVI* 0,01 czesci wagowej zwiazku z przykladu V rozpuszcza sie w 10 czesciach wagowych dwuchlorometanu* Roztworem tym natryskuje sie 9,99 czesci wagowych bezpostacio¬ wej krzemionki (Wersalon S). Proszek ten suszy sie. Nastepnie dodaje sie 22 czesci wagowe krzemion¬ ki, 60 czesci wagowych weglanu wapniowego, 2 czesci wagowe alkanosulfonianu sodowego jako zwilza- cza, 3 czesci wagowe produktu kondensacji krezol-formaldehyd i 3 czesci wagowe ligninosulfonianu sodowego. Mieszanine te w ciagu 1 godziny miele sie w laboratoryjnym mlynku kulowym* Proszek zwil¬ zalny wykazuje zawartosc 0,0196 wagowych substancji czynnej* Latwosc tworzenia zawiesiny (po uply¬ wie pól godziny): 84,596. Pozostalosc po przesianiu (na sicie o wielkosci otworów 50 yu): 0,76%wa- gowych.Przyklad LXVII* Do kolby kulistej o pojemnosci 500 ml wprowadza sie 25 czesci wa¬ gowych zwiazku z przykladu XXII. Po dodaniu 26 czesci wagowych ksylenu, 26 czesci wagowych dwu- chlorometanu i 13 czesci wagowych dwumetyloformamidu dodaje sie 10 czesci wagowych mieszaniny emul- gatorowej skladajacej sie z dodecylobenzenosulfonianu wapniowego i eteru glikolu polietylenowego6 140 584 z alkilofenolem* Po zmieszaniu tej mieszaniny otrzymuje sie emulsje o zawartosci 25% wagowych substancji czynnej* Zawiesina sporzadzona z wody o twardosci 19,2 DH i z 196 tej emulsji wykazuje po uplywie 2 godzin zaledwie minimalne zmiany odwracalne, a po uplywie 24 godzin osiadanie odwracalne* Przyklad LXVIII. Mieszajac 0,01 czesci wagowej zwiazku z przykladu VII rozpusz¬ cza sie w mieszaninie 25 czesci wagowych dwuchlorometanu i 66,99 czesci wagowych ksylenu- Do mie¬ szaniny dodaje sie 5 czesci wagowych emulgatora, skladajacego sie z dodecylobenzenosulfonianu wapniowego i polioksyetylenoalkilofenolu* Roztwór ten miesza sie w ciagu 15 minut, po czym saczy przez saczek karbowany. Otrzymuje sie koncentrat emulsyjny o zawartosci 0,01% wagowych substancji czynneji Bnulsja ta w ciagu 2 godzin jest calkowicie stabilna, po 24-godzinnym osiadaniu powraca droga mieszania do postaci emulsji.Przyklad LXIX. 80 czesci wagowych substancji czynnej z przykladu X, 13 czesci wagowych ksylenu i 7 czesci wagowych emulgatora, skladajacego sie z dodecylobenzenosulfonianu wapniowego i polioksyetylenoalkilofenolu, ujednorodnia sie w mieszarce laboratoryjnej, po czym sa¬ czy sie przez saczek faldowany. Koncentrat emulsyjny o zawartosci 80% substancji czynnej jest w ciagu pól godziny calkowicie stabilny, a po uplywie 2 godzin wystepuja minimalne, odwracalne objawy osiadania* Przyklad LXX. 0f01 czesci wagowej substancji czynnej z przykladu XXIII, 29,99 czesci wagowych syntetycznej krzemionki bezpostaciowej, 61 czesci wagowych wody, 0,2 czesci wa¬ gowe wielocukru jako zagestnika, 0,8 czesci wagowej alkilopolisiloksanu jako dodatku przecKpie- niacego oraz 8 czesci wagowych mieszaniny dodecylobenzenosulfonianu wapniowego, polioksyetyleno¬ alkilofenolu i polioksyetylenotrójglicerydu odwaza sie do laboratoryjnego mlyna kulowego i po dodaniu 300 g kulek szklanych o srednicy 1-1,5 mm miele sie w ciagu 1 godziny wobec 775 obrotów/ minute. Kuleczki szklane usuwa sie z produktu za pomoca sita* Otrzymuje sie wodny koncentrat zawiesinowy o zawartosci 0,01% wagowych substancji czynnej i o gestosci 1,07 g/cnr. Latwosc tworzenia zawiesiny (po uplywie 30 minut w wodzie o twardosci 19,2°EH): 94,696.Przyklad LXXI* 50 czesci wagowych substancji czynnej z przykladu XXI, razem z 46 czesciami wagowymi wody, 0,5 czesci wagowej alkilopolisiloksanu jako srodka przeciwpieniacego i z 5,5 czesciami wagowymi mieszaniny emulgatorowej z dodecylobenzenosulfonianu wapniowego i po¬ lioksyetylenoalkilofenolu miele sie w ciagu 1 godziny wobec 775 obrotów/minute w laboratoryjnym mlynie kulowym, napelnionym 30 g kuleczek szklanych o srednicy 1,0-1,5 mm* Nastepnie kuleczki od¬ siewa sie* Otrzymuje sie wodny koncentrat zawiesinowy o zawartosci 50% wagowych substancji czynnej i o gestosci 1,095 g/cm * Latwosc tworzenia zawiesiny: 91,4%* Przyklad LXXII* 40 czesci wagowych zwiazku z przykladu XIX, razem z 56 czesciami wagowymi wazeliny technicznej i 6 czesciami wagowymi mieszaniny dodecylobenzenosulfonianu wapnio¬ wego 1 polioksyetylenoalkilofenolu miele sie w ciagu 1 godziny wobec 775 obrotów/minute w labora¬ toryjnym mlynie kulowym o pojemnosci 0,5 litra, napelnionym 300 g kuleczek szklanych o srednicy 1,0-1,5 mm* Kuleczki oddziela sie* Otrzymuje sie oleisty koncentrat zawiesinowy o gestosci 0,95 o zawartosci 40% wagowych substancji czynnej i o latwosci tworzenia zawiesiny (w 3%-owym stezeniu po uplywie 30 minut): 96,59fc Przyklad LXXIII* 0,01 czesci wagowej substancji czynnej z przykladu XXII rozpusz¬ cza sie w 10 czesciach wagowych dwuchlorometanu* Roztwór ten natryskuje sie na 99,99 czesci wago¬ wych granulatu Fugran (nosnik pochodzenia organicznego) o wielkosci czastek 0,2-1,0 mm. Granulki suszy sie w temperaturze 50°C* Granulat ten wykazuje zawartosc 0,01% wagowych substancji czynnej i ciezar nasypowy 600 g/litr* Przyklad LXXIV. 50 czesci wagowych substancji czynnej z przykladu XXVI sproszko- wuje sie i ujednorodnia w mieszarce proszkowej z 50 czesciami wagowymi gipsu* R dodaniu 12 czes¬ ci wagowych 0,4%-owego roztworu metylocelulozy sporzadza sie paste* Do niej stale mieszajac doda¬ je sie 1000 czesci wagowych parafiny, zawierajacej 0,5 czesci wagowej jednolaurynianu sorbitu.140 584 7 Pasta podczas mieszania rozdziela sie na kuleczki i zestala* Po 1-godzinnym mieszaniu granulat oddziela sie z oleju parafinowego za pomoca sita* Otrzymuje sie granulat o zawartosci 50# wago¬ wych substancji czynnej i o ciezarze nasypowym 0,52 g/cmr.Przyklad LXXV. 10 czesci wagowych zwiazku z przykladu XIV rozpuszcza sie w mie¬ szaninie 20 czesci wagowych ksylenu i 20 czesci wagowych dwuchlorometanu. Roztworem tym natrysku- je sie 90 czesci wagowych granulek krzemionkowych o srednicy 0,4-1,0 mm9 przy czym nosnik droga wibracji utrzymuje sie w ruchu. Rozpuszczalnik usuwa sie w suszarce prózniowej w temperaturze 40°C# Otrzymuje sie granulat o zawartosci A0% wagowych substancji czynnej i o ciezarze objetosciowym 0,56 g/cm3# W podanej nizej tablicy 2 numery rubryk maja nastepujace znaczenia: rubryka 1 - zwiazek wedlug przykladu; rubryka 2 - substancja czynna (czesci wagowych); rubryka 3 - Zeolex 444 (czesci wagowych); rubryka 4 - ziemia okrzemkowa (czesci wagowych), rubryka 5 - zwilzacz IS (czesci wagowych); rubryka 6 - Hoe S 1494 (czesci wagowych); rubryka 7 - ligninosulfonian sodowy; rubryka 8 - rodzaj preparatu.Tablica 2 Sklad proszku zwilzalnego, wytworzonego podobnie jak w przykladzie LXIV 1 ~ IV V VI VII VIII XI XII XIII XIV XV XVI XVII XVIII XIX XX XXI XXIII XXIV xxv XXVI xxx XXXI XXXII XXXIII XXXIV XXXVII XXXVIII XXXIX XL XLI XLII | XLIII 2 0,1 10 80 30 20 80 60 25 20 5 50 40 40 70 70 80 70 75 60 80 60 80 80 50 80 70 80 60 60 70 10 | 10 3 20 30 10 30 72 11 10 35 42 86 25 25 25 20 13 11,5 22,5 13 10 4 15 13,5 11 25 13 12 12 17 18 11 65 70 4 72,4 52,5 - 30 - - 22,5 32 34 - 16 25 26 3 10 - - 3 20 - 16 - - 16 - 10 - 15 14 11 16 22 5 1,5 1,5 2 2 2 2 1,5 2 1,5 2 2 2 2 2 1 2 1,5 1,5 2 2 2 2 1,5 2 3 2 2 2 1 1 2 1 o 6 3 4 4 3 4 3 3 4 4 4 3 3 4 4 * 3 b 4 3 3 3 4 4 3 3 3 3 4 3 3 3 7 3 3 4 4 3 3 3 3 2,5 3 3 4 4 2 1 3 3 2 4 4 4 2,5 3 2 2 3 3 4 3 3 4 4 a "i 0,1 10 80 30 20 80 60 25 20 5 50 40 40 70 70 80 70 75 60 80 60 80 80 50 80 70 80 60 60 70 10 10 WP WP WP WP WP WP WP WP WP WP WP WP WP WP WP WP WP WP WP WP WP WP WP WP WP WP WP WP WP WP WP WP I ciag dalszy tablicy na str. 88 140 584 c#d. tablicy 2 I—r~^— XLV XLVII L LI LII LIII LV LVI LVII LVIII LIX LX DCI LXIII i—2 10 ' 0.5 1,5 1-0- 10 40 20 20 10 30 40 10 10' 30 i—5—— ¦ 72 30 60.- _ 53 • 85 43 40 43 . 54 28 34 *- 46 42 53 I i—n 14 '- 31 35 - - 32 29 18 30 j 16 35 40 9 i-5 2 1 1,5 1 2 2 1 1 2 1 2 2 1 2 5 3 3 3 3 4 4 4 3 3 3 4 4 3 3 7 3 4 3 4 3 3 3 4 3 I 4 4 3 4 3 5 ' 10 0,5 1,5 10 10 40 20 20 10 30 40 10 10 30 WP WP WP yp WP WP WP WP WP p WP WP WP WP W podanej nizej tablicy 3 numery rubryk maja nastepujace znaczenia: rubryka 1 - zwiazek wedlug przykladu, rubryka 2 - substancje czynne (czesci wagowych), rubryka 3 - ksylen (czesci wagowych), rubryka 4 - dwuchlorometan (czesci wagowych), rubryka 5 - dwumetyioformamid (czesci wagowych), rubryka 6 - Tensiofix AS (czesci wagowych), rubryka 7 - Tensiofix IS (czesci wagowych), rubryka 8 - rodzaj srodka, przy czym Tensiofix AS - eter oktylofenolu z glikolem polietylenowym, zas Tensiofix IS = eter nonylofenolu z glikolem polietylenowym Tablica 3 Sklad koncentratów emulsyjnych wytworzonych ze zwiazków o ogólnym wzorze 1, podobnie jak w przykladzie LXVII I 1 1 n X XXII XXVII XXVIII XXIX XXXV XXXVI XXXIX XLIV XLVIII XLIX LII LIV LXII 2 1 80 10 20 50 40 80 30 I 20. 0,1 10 70 60 20 0,1 10 3 7 40 35 15 20 5 25 30 45 40 10 20 50 50 30 |~~5 7 40 35 15 1 20 5 25 30 44,5 40 10 12 21 ^#9 30 I 5 - - - 10 10 - 10 10 - - 2 - - - 20 I 5 3 5 5 5 5 5 5 5 5 5 4 4 4 I 4 5 I 7 3 5 5 5 5 5 5 5 5 5 4 4 5 I 4 5 I 5 ' 80 10 20 50 40 80 30 20 0,1 10 70 60 20 0,1 10 EC I EC EC EC EC EC EC EC EC EC EC EC EC EC EC140 584 Stwierdzono, ze zwiazki o ogólnym wzorze 1 kompensuja uszkadzajace, zwlaszcza kukurydze, dzialanie wywierane przez tiolokarbamlniany o ogólnym wzorze 3 i przez acetanilidy o ogólnym wzorze 4* Próby, podjete dla wyjasnienia zwiazku miedzy dawka a dzialaniem, wykazaly, ze nowe, wytworzone sposobem wedlug wynalazku zwiazki w dawce 0,5-64% (stosowana substancja chwastobójcza 100%) powoduja wyrazne polepszenie wyników. Dzialanie biologiczne omówiono w podanych nizej przykladach.Przyklad LXXVI* Serie doswiadczalna prowadzono w naczyniach hodowlanych o po- wierzchni 1,13 dm* w czterech równoleglych powtórzeniach* Skrzynki wypelniono porcjami po 400 g wysuszonej na powietrzu, przez sito o wielkosci otworów 2 mm przesianej ziemi lakowej o zawar¬ tosci 1,4% próchnicy i o wartosci pH«7,5 (stopien zwiazania gleby wedlug Arany*ego: 61). W skrzyn¬ kach tych wysiano rosliny doswiadczalne: kukurydza MVTC 596 (Zea mays) po 15 ziarn na 1 skrzynke; wlosnica zielona (Setaria viritus) po 0,5 g na 1 skrzynke. Nastepnie nasiona przykryto za pomoca 200 g ziemi, po czym poddano obróbce chemicznej przez opryskiwanie mglawicowei Stosowane ilosci przeliczano na 1 hektar. 7/ celu sporzadzenia brzeczek opryskowych stoso¬ wano porcje po 20 ml wody.Po obróbce chemicznej skrzynki dopelniono dalsza porcja 100 g ziemi i do 65% pojemnosci wlano wode. W trakcie hodowania utrzymywano stala wilgotnosó przez codzienne podlewanie. Za pomoca lampy kwarcowej /HgMl/D 400 W/ naswietlano codziennie w ciagu 14 godzin. Srednia temperatura dzien¬ na wynosila 25°C (minimum 23°C, maksimum 27°C). Do oceny prób prowadzono takze nietraktowane próby sprawdzianowe • Dla otrzymania porównania ze znanymi odtrutkami stosowano jako substancje porównawcza sze¬ roko rozpowszechniony w praktyce zwiazek R-25788, czyli N,N-dwuallilo-2,2-dwuchloroacetamid* Oceniano w dniu dzisiejszym od traktowania dokonujac pomiaru dlugosci pedów i okreslajac zmiany morfologiczne. Dla oceniania stosowano nastepujaca skale ocen: 100% zdrowa kukurydza 87% lekkie skrecenie lisci, wykrzywienia 75% srednie skrecenie lodygi, znieksztalcenia lisci 50% zupelnie znieksztalcenie, ustanie wzrostu i rozwoju Jako jednoliscieniowy chwast zasiana wlosnica zielona ginie we wszystkich przypadkach tra¬ ktowali, tzn. ochraniajace dzialanie zwiazków o wzorze 1 nie rozciaga sie na ten gatunek.Podana nizej tablicy 4 ukazuje dlugosc pedów i wyglad roslin w % nietraktowanego sprawdzianu.Traktowanie nastepowalo za pomoca 5,6 litra/ha EPTC, do którego raz dodawano 8%, albo 16% danej odtrutki.Tablica 4 Traktowanie 1 I EPTC 72 EC EPTC + R25788 I (wedlug wynalazku EPTC + zwiazek z I przykladu:) IV V VI VII VIII IX X XI Dlugosc pedów % 8% 2 35 95 a, b 56 b 49 b 33 29 45 29 31 29 16% 3 78 b 69 b 37 29 58 b 36 24 29 Wyglad % kukurydzy 8% 16% *L 50 98 af b 70 b 65 b 55 55 65 b 50 55 50 j 5 80 b 80 b 55 55 70 b 50 50 55 ciag dalszy tablicy na str. 1010 140 584 c.d» tablicy 4 I 1 XII XIII XIV XV XVI XVII XVIII XIX XX XXI XXII XXIII XXIV xxv XXVI XXVII XXVIII XXIX xxx XXXI XXXII XXXIII XXXIV xxxv XXXVI XXXVII XXXVIII XXXIX XL XLI XLII XLIII XLIV XLV XLVI XLVII XLVIII L LI LII LIII LIV LV LVI LVII LVIII LDC LX DCI LXII | DCIII 2 31 38 39 '34 85 b 33 33 27 37 32 80 b 53 b 25 29 81 b 92 a, b 46 b 77 b 76 b 55 b 52 b 38 42 42 38 31 33 74 b 46 b 60 b 31 32 87 b 83 b 88 b 47 b 57 b 55 b 34 43 b 95 a, b 40 41 35 30 31 35 32 56 b 94 af b 95 a, b I 3 29 53 b 48 66 b 93 a, b 48 44 30 32 40 80 b 58 b 36 21 83 b 100 a, b 65 b 94 a, b 92 a, b 54 b 60 b 48 38 42 45 30 29 77 b 62 b 85 b 28 31 90 a, b 81 b 78 b 48 65 b 41 40 75 b 96 a, b 42 45 41 35 38 36 38 68 b 98 a, b 89 a, b i 4 50 60 55 63 b 85 b 55 50 52 55 55 88 b 69 b 53 50 86 b 100 a, b 66 b 92 a, b 80 b 65 b 64 b 56 64 b 57 50 52 50 97 a, b 55 90 a, b 50 50 100 a, b 100 at b 98 a, b 81 b 63 b 67 b 50 59 73 b 64 b 61 50 58 62 b 60 64 b 65 b 80 b 88 a, b I 5 1 55 65 b 60 50 99 a, b 65 b 57 ' 53 80 b 54 88 a, b 55 65 b 55 92 af b 99 a, b 76 b 99 afb 99 a,b 69 b 64 b 69 b 30 59 54 53 50 99 a, b 82 b 97 a, b 50 50 100 a, b 97 a, b 99 af b 87 a, b 55 57 50 94 a, b 79 b 50 55 57 51 65 b 55 70 b 75 b 100 a, b 100 a, b SD5* 10,6 13,3 11,7 13,9140 584 11 Legenda tablicy 4: a - porównujac z nietraktowanym sprawdzianem brak znacznych odchylen (z 95% pewnoscia) b - porównujac z traktowaniem za pomoca EPTC bez odtrutki sa znaczne odchylenia (z 959* pew¬ noscia)* Przyklad LXXVII* Dawka i dzialanie. Za pomoca zwiazku z przykladu XXVII zbadano dzialanie zwiazków o ogólnym wzorze 1 w róznych dawkach* Badanie prowadzono zgodnie z przykla¬ dem LXXVI, a zastosowanie znalazly brzeczki opryskowe, sporzadzone ze srodków o róznej postaci* W celu porównania prowadzono takze próby ze srodkami bez odtrutek, zawierajacymi EPTC, Vemolat, Butylate, Alachlor, Ehiolat i Acetochlor, oraz ze srodkami zawierajacymi te substancje czynne i znana odtrutke R 25738* Dla oceny okreslano dlugosc pedów oraz odchylenie morfologiczne. Wy¬ niki badan zestawiono w podanych nizej tablicach 5-10.Kukurydze traktowano za pomoca 5,6 litra/ha EPTC oraz za pomoca podanych w tablicy 5 ilos¬ ci zwiazku z przykladu XXVII lub odtrutki R 25788.Tablica 5 Odtrutka litr/ha 0,028 0,056 0,112 0,224 0,448 0,896 1,792 2,584 i % 0,5 1,0 2,0 4,0 8,0 16,0 32,0 64,0 I Dlugosc pedu kukurydza zwiazek przykladi XXVII (a) 104 102 96 95 97 92 90 78 z R 25788 i (b) 83 85 98 98 99 87 80 85 a-b +21 +17 - 2 - 3 - 2 + 5 +10 - 7 SDcq/ » 16,396 miedzy dowolnymi mieszaninami Dlugosc pedów kukurydzy traktowanej nie odtruwanym EPTC 52% I Zmiany morfologiczne zwiazek 2 przykladi XXVII (a) 98 97 98 98 96 100 100 98 : R 25788 1 (b) 83 85 99 98 100 95 97 95 A a-b +15 +12 - 1 0 - 4 + 5 + 3 + 3 SDco/ ¦ 13,8% miedzy dowolnymi °* mieszaninami wyglad kukurydzy traktowanej nie odtruwanym EPTC 63% Analogicznie stosowano srodek Butylate w dawce 6,0 litrów/ha, nadto odtruwany zwiazkiem z przykladu XXVII i odtruwany zwiazkiem znanym R 25788. wyniki podano nizej w tablicy 6 (dane w % nietraktowanego sprawdzianu).Tablica 6 I Odtrutka litr/ha A I 0,03 0,06 0,12 * Z 0,5 1,0 2,0 Dlugosc ] zwiazek z przykladu XXVII fal ¦* 105 102 96 pedów . R 25788 I 4 88 81 90 I a-b 5 ?17 +21 + 6 Wy zwiazek z przykladu XXVII (a) I 6 97 97 98 glad R 25788 L I (h) 7 85 84 97 A a-b B +12 +13 + 1 ciag dalszy tablicy na str. 1212 140 584 c#d« tablicy 6 I ~*~ ~ 0,24 0,48 0,96 1,92 3,84 Z 4,0 8,0 16,0 32,0 64,0 i 96 93 81 82 82 k 98 94 90 74 72 5 - 2 - 1 - 9 + 8 + 10 SDco^ * 14,596 miedzy dowolnymi mieszaninami Dlugosc pedów (w % sprawdzianu) dla srodka odtrutki Butylate 77,6% 6 98 99 94 99 94 7 100 99 99 92 98 8 1 - 2 0 - 5 + 7 - 4 SDcg/ = 11,7% miedzy dowolnymi mie- ?* szaninami Wyglad (w % sprawdzianu dla srodka Butylate bez odtrutki) 85% Takie same próby powtórzono ze srodkiem Vernolat w dawce 4,0 litry/ha• Wyniki zestawiono w podanej nizej tablicy 7.Tablica 7 I Odtrutka litr/ha I 0,02 0,04 0,08 0,16 0,32 0,64 1,28 2,56 % 0,5 1,0 2,0 4,0 8,0 16,0 32,0 64,0 Dlugosc i zwiazek z przykladu XXVII (a) 96 98 96 96 99 93 90 90 edów I R 25788 (b) 84 86 92 104 95 87 88 89 I A a-b + 12 + 13 + 4 - 8 ? 4 + 6 + 2 + 1 SDco/ ¦ 11|5% miedzy dowolnymi mieszaninami Dlugosc pedów (Vernolat bez odtrutki): 76% I ^ zwiazek z przykladu XXVII (a) 97 100 100 99 98 100 98 , 89 rglad I R 25788 (b) 92 96 99 100 100 99 100 96 A a-b + 5 I + 4 + 1 - 1 - 2 + 1 - 2 - 7 SDcq/ = 12,7% miedzy dowolnymi mie- ^* szaninami Wyglad (Vernolat bez odtrutki): 80% Takie same próby powtórzono ze srodkiem Alachlor w dawce 1,5 litra/ha# Wyniki (dane w % nietraktowanego sprawdzianu) zestawiono w podanej nizej tablicy 8.140584 13 Tablica 8 Odtrutka litr/ha 0,008 0,015 0,030 0,060 0,120 0,240 0,480 0,960 SD5% = 9,9 % 0,5 1.0 2,0 4,0 8,0 16,0 32,0 64,0 Dlugosc pedów zwiazek z przykladu XXVII (a) 91 98 104 97 97 96 93 86 R 25788 (b) 81 87 105 107 114 100 97 97 % miedzy dowolnymi mieszaninami Dlugosc pedów (Alachlor bez odtrutki): 81tf A a-b + 10 + 11 - 1 - 10 - 17 - 4 - 4 - 11 Wyglad zwiazek z przykladu XXVII (a) 97 98 98 99 99 100 100 100 R 2r (b; 87 6- 9" 94 1C0 97 100 cc SDj-g/ = 9,6# miedzy 3* szaninami Wyglad (Alachlor b< 80# 738 ¦ & a-b + 10 + 14 + 1 + 5 - 1 + 3 0 + 1 dowolnymi mie¬ rz odtrutki): Takie same próby powtórzono ze srodkiem Bthiolat w dawce 8,0 litrów/ha. Wyniki zestawiono w podanej nizej tablicy 9» Tablica 9 Odtrutka litr/ha I 0,02 0,04 0,08 0,16 0,32 ' 0,64 1,28 2,56 5,12 I SD5?6 « 11# Dlugosc pei ' % 0,25 0,5 1,0 2,0 4,0 8,0 16,0 32,0 64,0 Dlugos zwiazek z przykladu XXVII (a) 95 102 102 112 109 106 96 96 86 »c pedów R 25788 (b) 92 102 109 110 96 91 89 94 106 miedzy dowolnymi mieszaninami iów (Ethiolat bez odtrutki): 67# a-b + 3 - 8 - 7 + 2 + 13 + 15 + 7 + 2 - 20 Wy zwiazek z przykladu XXVII (a) 100 100 100 100 100 100 100 100 100 glad ¦ R 23^88 ioo a r " ¦¦ w v ¦ 'W C7 100 100 100 10C A a-b 0 I 0 0 0 + 3 0 0 0 0 SDc«/ « 1596 miedzy dowolnymi mie- 5 szaninami I Wyglad (Ethiolat bez odtrutki): I 77* Takie same próby powtórzono ze srodkiem Acetochlor w dawce 1,5 litra/ha* '•óniki zestawiono w podanej nizej tablicy 10#140 584 Tablica 10 Odtrutka litr/ha 0,008 0,015 0,030 0,060 0,120 0,240 0,480 0,960 % 0,5 1,0 2,0 4,0 8,0 16,0 32,0 64,0 Dlugosc pedów zwiazek z i R 25788 przykladu XXVII (a) (b) 73 73 76 75 98 80 78 88 54 57 71 83 78 85 89 87 A a-b + 19 + 16 + 5 - 8 + 20 - 5 - 11 + 1 SDcq/ ¦ 9% miedzy dowolnymi mieszaninami Dlugosc pedów (Acetochlor bez odtrutki): 44% Wyglad zwiazek z i R 25788 przykladu XXVII (a) (b) 82 86 72 75 84 91 94 93 66 68 81 88 80 84 98 98 a-b + 16 + 18 " 9 - 13 + 4 + 7 " 4 - 5 SDcq/ » 14% miedzy dowolnymi mie- "^ szaninami Wyglad (Acetochlor bez odtrutki): 68% Z danych tych tablic wynika, ze nowe zwiazki, wytworzone sposobem wedlug wynalazku, sa zwlaszcza w zakresie dawkowania 0,5-2,0% korzystniejsze niz znane i szeroko rozpowszechniona odtrutka R 25788. W zakresie wyzszych stezen nie udalo sie za pomoca prób statystycznych stwier¬ dzic w dzialaniu róznic miedzy porównywanymi odtrutkami, W ilosci 4-16% zapewniaja one kukury¬ dzy bezobjawowy, zdrowy wyglad.Nowe zwiazki sprzyjaja selektywnosci dzialania tiolokarbaminianów i chloroacetanilidów.Wlasciwosci fitotoksyczne zostaja wyeliminowane, natomiast pozostaje dzialanie chwastobójcze• Zastrzezenia patentowe 1» Srodek odtrutkowy, zawierajacy znane nosniki i/lub substancje pomocnicze oraz substancje czynna, znamienny tym, ze zawiera jako substancje czynna co najmniej jeden nowy N- i ewentualnie N'-podstawiony amid N-/dwuchloroacetylo/-glicyny o ogólnym wzorze 1, w którym R i R niezaleznie od siebie oznaczaja atom wodoru, rodnik alkilowy, rodnik alkenylowy, rodnik cykloalkilowy, rodnik fenylowy, podstawiony rodnik fenylowy, albo razem z sasiednim atomem azotu tworza pierscien, a R oznacza rodnik alkilowy lub rodnik alkenylowy* 2# Srodek wedlug zastrz. 1, znamienny tym, ze zawiera jako substancje czynna zwiazek o ogólnym wzorze 1, w którym R1 i R2 niezaleznie od siebie oznaczaja rodnik alkilowy o 1-10 atomach wegla, rodnik alkenylowy o 2-10 atomach wegla, rodnik cykloalkilowy o 5-6 atomach wegla, rodnik fenylowy ewentualnie podstawiony grupa alkilowa o korzystnie 1-3 atomach wegla, rodnik chlorowcofenylowy, albo razem tworza grupe szesciometylenowa, a R^ oznacza rodnik alkilo¬ wy o 1-5 atomach wegla lub rodnik alkenylowy o 2-5 atomach wegla* 3* Srodek wedlug zastrz. 1 albo 2, znamienny tym, ze zawiera 0,01-80% wago¬ wych zwiazku o ogólnym wzorze 1, w którym R , R2 i R^ maja znaczenie podane w zastrz. 1, nadto 20-90% wagowych rozrzedzalników i rozcienczalników, korzystnie weglowodorów aromatycznych lub chlorowcowanych, syntetycznej krzemionki bezpostaciowej, siarczanów nieorganicznych, frakcji ropy140 584 15 naftowej i 095-20£ wagowych dodatków Innych, korzystnie mieszanin anionowych i niejonowych substancji powierzchniowo czynnych. 4# Sposób wytwarzania N- i ewentualnie N'-podstawionych amidów N-/dwuchloroacetylo/-gli- 1 2 cyny o ogólnym wzorze 1, w którym R i R niezaleznie od siebie oznaczaja atom wodoru, rodnik alkilowy, rodnik alkenylowy, rodnik cykloalkilowy, rodnik fenyIowy, podstawiony rodnik fenylo- wyf albo razem z sasiednim atomem azotu tworza pierscien, a R^ oznacza rodnik alkilowy lub rod- 1 2 nik alkenylowy, znamienny tym, ze zwiazek o ogólnym wzorze 2, w którym R , R i R maja wyzej podane znaczenie, ewentualnie w obecnosci rozpuszczalnika i ewentualnie w obec¬ nosci akceptora kwasu, poddaje sie reakcji z chlorkiem dwuchloroacetylu* 1 i*8 :n-c-ch2-n-c-ch r1. R 7ci K 0 0 Cl mor 1 R\ R2 /N-C-CH2-NH-R3 0 Wzór 2140^584 R\ N- / R5 -c-s- || 0 „6 R Wzór 3 R7 R Ó 9 8 C-CH2Cl Wzór 4 Pracownia Poligraficzna UP PRL. Naklad 100 egz Cena 130 zl PL PL PL PL PL