PL164981B1

PL164981B1 - Sposób wytwarzania nowych enancjomerów pochodnych 2-tetrahydrofuranu PL PL PL

Info

Publication number: PL164981B1
Application number: PL91290719A
Authority: PL
Inventors: Heinrich Estermann; William J Houlihan; Prasad K Kapa; Russell L Underwood
Original assignee: Sandoz Ag
Priority date: 1990-06-19
Filing date: 1991-06-18
Publication date: 1994-10-31
Also published as: CS185191A3; IL98524A; GR3017437T3; DE69111311T2; EP0462935A1; AU7843991A; IE68417B1; KR920000772A; ATE125261T1; CA2044786A1; AU649681B2; ES2076502T3; FI912964A; TW255897B; IL98524A0; MY107022A; DE69111311D1; HK111996A; HU210548B; AU7140794A

Abstract

1. Sposób wytwarzania nowych enan- cjomerów pochodnych 2- tetrahydrofuranu, a mianowicie 4-tlenku soli wewnetrznej wodorotlenku (R)-2-[(2-oktadecyloksy- metylotetrahydrofuran-2- ylometoksy)- hydroksyfosfinyloksy]-N,N,N-trimetyloeta noamoniowego o wzorze 1 oraz jego enan- cjomeru, znamienny tym, ze monomaslan (R)-2,2-bis-(hydroksymetylo)-tetrahydrofu ranu o wzorze 2 poddaje sie oktadecylowa- niu i fosforylocholinowaniu z posrednimi etapami chronienia i odszczepiania grup ochronnych. WZÓR 1 WZÓR 2 PL PL PL

Description

Przedmiotem wynalazku jest sposób wytwarzania nowych enancjomerów pochodnych 2-tetrahtdzofuranu o właściwościach farmaceutycznych.

W szczególności wynalazek dotyczy sposobu wytwarzania związku o wzorze 1, a mianowicie 4-tlenku soli wewnętrznej wodorotlenku /R/-2-W /2-oktadectloksyraetylotetrahydrofuran-2-ylometoktt/-hydΓoksyfosfinyloksy^-N,N,N-trnmettloetanoαmoniowego oraz jego enancjomeru o konfiguracji /S/.

Racemat związku o wzorze 1 jest znany. Opisany jest np. w opisie patentowym Stanów Zjednoczonych Ameryki nr 4 673 672 jako przykład 5 w kolumnie 23-24. Związki według tego opisu patentowego opisane są jako środki yzzecnwnowotwozowe.

Stwierdzono, że specyficzny izomer optyczny /R/ o wzorze 1 i jego enancjomer wykazują nieoczekiwane i korzystne właściwości farmakologiczne i że można je wytwarzać wychodząc z monomaślanu /R/-2,2-blt-/hydrokstmetylo/-tetrahtdrofuzαnu o wzorze 2 w postaci chronionej.

Według wynalazku sposób wytwarzania związku o wzorze 1 i jego enancjomeru polega na oktadectlowannu i fotfozylocholinowannu związku o wzorze 2 z pośrednimi etapami chronienia i odszczepiania grup ochronnych.

Jako przykłady związku o wzorze 2 w postaci chronionej wymienia się związki, w których grupa hydroksylowa jest chroniona grupą dającą się odszczepiać hydroli^cnie, takie Jak związek o wzorze 2s i związek o wzorze 2b.

Związek o wzorze 2 w postaci wolnej lub chronionej Jest nowy. Związek ten można wytwarzać sposobem polegającym na enαncjosyecyfncanej monohydrolizie dimaślanu 2,2-bit-/htdroksymetylo/-tetrahydrofuranu o wzorze 3 i ewentualnym chronieniu otrzymanego związku o wzorze 2 w postaci wolnej.

Wiele farmakologicznie czynnych związków występuje jako mieszanina izomerów optycznych. Pomimp faktu, że pożądaną aktywność farmakologiczną wykazuje zwykle jeden izomer, zazwyczaj stosuje się mieszaniny izomerów optycznych, ponieważ prohibicyjny koszt rozdzielania izomerów przewyższa potencjalną korzyść możliwego wzrostu aktywności. Jednakże wśród wielu farmakologów

164 981 wzrasta świadomość innych implikacji przy podawaniu mieszanin izomerów optycznych, w których jeden lub więcej izomerów ocenia się jako zanieczyszczenia, które nie tylko są pozbawione pożądanych efektów terapeutycznych, lecz mogą się przyczyniać do niepożądanych efektów fizjologicznych włącznie z toksycznością.

Liczne wysiłki badawcze ukierunkowane są na sposoby wytwarzania specyficznych izomerów optycznych farmakologicznie czynnych związków i sposoby takie są dobrze udokumentowane. Wśród· tych sposobów wyróżnia się zastosowanie enzymów do wprowadzania stereospecyficznych transformacji. Na przykład w Chemistry Letters /1988/ 1717-1720 opisano katalizowaną enzymem asymetryzację cis-2,5-bis-/hydroksymetylo/-tetrahydrofuranu. W szczególności pozycja ta opisuje asymetryczną hydrolizę różnych diestrów cis-2,5-bis-/hydroksymetylo/-tetrahydrofuranu katalizowaną przez esterazę z wątroby wieprzowej, lipazę z trzustki wieprzowej lub lipazę z Candida cylindracea. Jak wynika z uzyskanych wyników, wydajności są raczej niskie z wyjątkiem jednego przypadku, a mianowicie pozycji 1 w tablicy 1, gdzie uzyskano wydajność 86%.

W związku z niniejszym wynalazkiem pożądane było uzyskanie optycznie czystych związków pośrednich pochodnych 2,2-bis-/hydroksymetylo/-tetrahydrofuranu. Ponieważ procesy enzymatyczne są na ogół substratospecyficzre, wystąpiła potrzeba opracowania odpowiedniej metodologii dla asymetryzacji 2,2-dipodstawionych pochodnych tetrahydrofuranu. W przeciwieństwie do układu 2,5 optycznie czyste monooctany pochodne układu 2,2 są skłonne do racemizacji poprzez śródcząsteczkowy transfer acylowy. W tym celu sposób prowadzący do związku o wzorze 2 i jego enancjomeru omówiony w niniejszym opisie przedstawia prosty i ekonomiczny proces wytwarzania specyficznego izomeru optycznego z dobrą wydajnością, stosując stosunkowo małe ilości enzymu i łagodne warunki reakcji. Uzyskany stopień czystości optycznej wynosi powyżej 96%, np. około 99%. Stopień czystości chemicznej wynosi 99% lub powyżej.

Izomer o wzorze 2 można stosować do wytwarzania dalszych związków w postaci optycznie czynnej, dodatkowo do związku o wzorze 1 i jego enancjomeru. Związek o wzorze 2 w postaci wolnej i jego postacie chronione są więc cennymi związkami pośrednimi do wytwarzania specyficznych farmakologicznie czynnych związków w postaci optycznie czynnej.

Według wynalazku sposób wytwarzania związku o wzorze 1 i jego enancjomeru prowadzi się, stosując konwencjonalne techniki i etapy reakcyjne. Tak więc związek o wzorze 1 można otrzymywać np. według podanego na rysunku schematu 1, w którym R oznacza grupę ochronną dającą się odszczepiać hydrolitycznie, a Bz oznacza grupę ochronną dającą się odszczepiać hydrogenolitycznie.

Etap 1 prowadzi się korzystnie drogą alkoholowej hydrolizy za pomocą np. metanolu, w obecności zasady organicznej, takiej jak trietyloamina lub pirydyna, albo zasady nieorganicznej, takiej jak węglan sodu lub potasu. Reakcję prowadzi się w temperaturze od około 0 * do około 30*C. Jako grupy ochronne korzystnie stosuje się grupy dające się odszczepiać hydrolitycznie, takie jak grupy sililowe, np. ΙΙΙ-rz.butylodifenylosililowe, albo grupy aralkilowe o dużej masie, takie jak grupa trifenylometylowa /tritylowa/. Korzystne są związki o wzorze 2a i 2b.

Etap 2 obejmuje reakcję związku o wzorze 4 z odpowiednią reaktywną pochodną, taką jak bromek benzylu, w celu wprowadzania grupy benzylowej jako grupy ochronnej Bz dającej się usuwać hydrogenolitycznie, korzystnie w obecności wodorku sodowego. Reakcję korzystnie prowadzi się w obojętnym rozpuszczalniku organicznym, np. cyklicznym eterze, takim jak tetrahydrofuran, w temperaturze od około 0°C do około 60*C lub temperatury wrzenia rozpuszczalnika.

W przypadku, gdy grupą ochronną R jest grupa tritylowa, wodorek sodu, np. w postaci 60% dyspersji, korzystnie uzupełnia się jodkiem tetrabutyloamoniowym. Z grupą benzylową jako Bz i grupą ΙΙΙ-rz.butylodifenylosililową jako R związek o wzorze 5 występuje w konfiguracji /S/.

Etap 3 obejmuje reakcję korzystnie z fluorkiem tetrabutyloamoniowym. Reakcję tę prowadzi się korzystnie w obecności obojętnego rozpuszczalnika organicznego, np. eteru cyklicznego, takiego jak tetrahydrofuran, albo niższego alkilonitrylu, takiego jak acetonitryl. Proces prowadzi się w temperaturze od około 0° do około 30°C. Z grupą benzylową jako Bz związek o wzorze 6 ma konfigurację /R/. Reakcję można też prowadzić z zastosowaniem wodnego roztworu kwasu trifluorooctowego, korzystnie u obecności obojętnego rozpuszczalnika organicznego, np. chlorowcowęglowodoru, takiego jak chlorek metylenu. Proces prowadzi się korzystnie a temperaturze od około 0*C do około 40*C.

164 981

Etap 4 obejmuje alkilowanie za pomocą odpowiedniej pochodnej oktadekanu, takiej jak 1-chlorowcooktadekan, np. 1-bromooktadekan, albo odpowiedniego C^-para-toluenosulfonianu, w obecności zasady, takiej jak wodorotlenek sodu. Reakcję prowadzi się korzystnie w obecności obojętnego rozpuszczalnika organicznego, np. dialkiloamidu, takiego jak dimetyloformamid lub dimetyloacetamid, aromatycznego węglowodoru, takiego jak toluen, benzen lub ksylen, albo mieszaniny dialkiloamidu i węglowodoru aromatycznego. Jako obojętny rozpuszczalnik organiczny można też stosować sulfotlenek dimetylowy, eter cykliczny, taki jak tetrahydrofuran albo ich mieszaninę. Temperatura reakcji wynosi od około 15*C do około 50*C. Z grupę benzylową jako Bz związek o wzorze 7 wykazuje konfigurację /R/. Alkilowanie można też prowadzić np. za pomocą 1-bromooktadekanu w obecności wodorku sodu, w postaci 60° dyspersji, i jodku tetrabutyloamoniowego. Reakcję prowadzi się korzystnie w obecności obojętnego rozpuszczalnika organicznego, np. eteru cyklicznego, takiego jak tetrahydrofuran, w temperaturze od około 0*C do temperatury wrzenia rozpuszczalnika.

Etap 5 obejmuje hydrogenolityczne odszczepianie grup ochronnych od związku o wzorze 7; korzystnie gdy Bz oznacza grupę benzylową, drogą rozpuszczania w niższym alkanolu, takim Jak metanol lub etanol, lub w mieszaninie niższego alkanolu i wody /do około 15%/ i dodawania palladu osadzonego na węglu, ewentualnie ze śladową ilością kwasu octowego, i poddawania otrzymanej mieszaniny działaniu gazowego wodoru pod ciśnieniem w temperaturze od około 20*C do około 50*C.

W etapie 6 związek o wzorze 8, po rozpuszczeniu w obojętnym rozpuszczalniku organicznym, np. chlorowcowęglowodorze, takim jak chlorek metylenu lub chloroform, albo węglowodorze aromatycznym, takim jak benzen lub toluen, poddaje się reakcji z korzystnie 2-chloro-2-okso-1,3,2-dioksafosfolanem w obecności aminy trzeciorzędowej, np. Ci-4-trialkiloaminy, takiej jak trietyloamina, i ewentualnie katalizatora, np. katalitycznej ilości 4-dimetyloaminopirydyny. Proces zazwyczaj prowadzi się w temperaturze od około 20’C do około 40*C.

Etap 7 korzystnie prowadzi się drogą reakcji z trzeciorzędową alkiloaminą, taką jak trimetyloamina. Reakcję korzystnie prowadzi się w obecności obojętnego rozpuszczalnika organicznego, np. niższego alkanolu, takiego jak metanol lub etanol, węglowodoru aromatycznego, takiego Jak toluen lub benzen, dialkiloamidu, takiego jak dimetyloformamid, lub acetonitrylu. Choć temperatura reakcji nie Jest krytyczna, proces prowadzi się zazwyczaj w temperaturze od około 50*C do około 70*C.

Etapy 6 i 7 można korzystnie zastąpić etapem 6' obejmującym w pierwszej części reakcję związku o wzorze 8 z tlenochlorkiem fosforu w obecności zasady aminowej, takiej jak pirydyna lub trietyloamina. Reakcję prowadzi się korzystnie w obecności obojętnego rozpuszczalnika organicznego, np. chlorowcowęglowodoru, takiego jak chlorek metylenu. Temperatura wynosi od około 0*C do około 40*C. W drugiej części etapu 6' produkt otrzymany w pierwszej części poddaje się reakcji z odczynnikiem cholinowym /to jest 2-hydroksy-N,N,N-trimetylo-4-metylobenzeno sulfonianem etanoaminiowyia/ w obecności zasady aminowej, takiej jak pirydyna lub trietyloamina i katalitycznej ilości 4-dimetyloaminopirydyny. Reakcję prowadzi się korzystnie w temperaturze od około 10*C do około 40*C.

Enancjomer związku o wzorze 1 otrzymuje się zgodnie z tym samym procesem i według podobnych wytycznych, również wychodząc ze związku o wzorze 2 w postaci chronionej, jednakże, ponieważ konfiguracja przy asymetrycznie podstawionym atomie musi być odwrócona, kolejność etapów podstawiania, ochrony i odszczepiania grup ochronnych Jest różna. Tak więc indywidualne reakcje prowadzi się np. według następującej kolejności: etap 1 /zwany etapem A/, etap 4 /zwany etapem B/, etap 3 /zwany etapem C/, etap 6 /zwany etapem D/ i etap 7 /zwany etapem E/, przy czym powyższe etapy 2 i 5 nie są potrzebne, a etapy 6 i 7 mogą być, Jak opisano wyżej, korzystnie zastąpione etapem 6' /zwanym etapem D'/. Wytwarzanie enancjomeru związku o wzorze 1 przedstawia podany na rysunku schemat 2, w którym R oznacza grupę ochronną dającą 9ię usuwać drogą hydrolizy.

Etapy A, B, C, D i E prowadzi się w sposób analogiczny do etapów 1, 4, 3, 6 i 7 powyżej. Etap D' prowadzi się analogicznie do etapu 6' powyżej. Związek o wzorze 10, w którym R oznacza grupę III-rz.butylo-difenylosililową lub tritylową, ma konfigurację /S/.

164 981

Sposób wytwarzania wyjściowego związku o wzorze 2 prowadzi się drogą dodawania odpowiedniego enzymu do zbuforowanej wodnej zawiesiny związku o wzorze 3. Ilość.dodawanego enzymu wynosi korzystnie od około 1 mg do około 40 mg na mmol związku o wzorze 3.

Odpowiednim enzymem jest np. lipaza z trzustki wieprzowej albo lipaza drobnoustrojowa, taka jak lipaza z Candida lipolytica, lipaza z Mucor javanicus i lipaza z Pseudomonas fluorescens, przy czym wszystkie one są znane i dostępne w handlu. Korzystnymi enzymami są lipaza z trzustki wieprzowej, z Mucor javanicus i z Pseudomonas fluorescens. Enzym dodaje się korzystnie do zbuforowanej zawiesiny wodnej estru dimasłowego o wzorze 3, pH której doprowadza się do 7 za pomocą kwasu octowego lub rozcieńczonego roztworu wodorotlenku sodowego. Korzystnie enzym dodaje się do zbuforowanej zawiesiny estru dimasłowego w mieszaninie korozpuszczalników, która to mieszanina składa się z wody i n-C^^-alifatycznego węglowodoru, np. pentanu, heksanu lub heptanu, w stosunku 1:1, przy czym wartość pH zawiesiny doprowadza się do 7 przed dodaniem enzymu.

Można też dodawać ester dimasłowy o wzorze 3 do zbuforowanej wodnej zawiesiny enzymu, której wartość pH została doprowadzona do 7 za pomocą np. kwasu octowego lub rozcieńczonego roztworu wodorotlenku sodu. Korzystnie ester dimasłowy dodaje się do zbuforowanej zawiesiny enzymu w mieszaninie korozpuszczalników, która to mieszanina składa się z wody i n-C^^-alifatycznego węglowodoru, np. pentanu, heksanu lub heptanu, w stosunku 1:1, przy czym wartość pH zawiesiny doprowadza się do 7 przed dodaniem estru dimasłowego.

Proces prowadzi się korzystnie w temperaturze od około 0*C do około 30°C.

Ze względu na ograniczoną trwałość związku o wzorze 2 w postaci wolnej korzystnie przeprowadza się go w postać bardziej trwałą, w której grupa hydroksylowa jest chroniona, Jako korzystne grupy ochronne wymienia się grupy sililowe, takie jak grupa III-rz.butylodifenylosililowa, i grupy aralkilowe o dużej masie, takie jak grupa trifenylometylowa /tritylowa/.

W celu sililowania wolny związek o wzorze 2 korzystnie poddaje się reakcji, np. w surowej postaci, z odpowiednią pochodną sililową, taką jak ΙΙΙ-rz.butylochlorodifenylosilan w obecności 2 równoważników imidazolu, otrzymując odpowiedni związek chroniony, np. /S/-izomer o wzorze 2a. Sililowanie prowadzi się korzystnie w polarnym, aprotycznym rozpuszczalniku, takim jak dialkiloamid, np. dimetyloformamid lub dimetyloacetamid, albo niższy alkilonitryl, taki jak acetonitryl, w temperaturze od około 0*C do około 30*C.

W celu zabezpieczenia za pomocą grup aralkilowych o dużej masie wolny związek o wzorze 2 korzystnie poddaje się reakcji z odpowiednią reaktywną pochodną aralkilową, taką jak trifenylochlorometan dla tritylowania, w obecności zasady organicznej, takiej jak trietyloamina lub pirydyna, otrzymując odpowiedni związek chroniony, np. /R/-izomer o wzorze 2b. Reakcję korzystnie prowadzi się w obojętnym rozpuszczalniku organicznym, np. w chlorowanym węglowodorze alifatycznym, takim jak chlorek metylenu, w temperaturze od około -30*C do około 30*C.

Należy zaznaczyć, że dodatkowo do zastosowania związku o wzorze 2 do wytwarzania związku o wzorze 1 i jego /S/-enancjomeru, jak opisano wyżej, związek ten i jego postacie chronione można stosować do wytwarzania dalszych farmakologicznie czynnych związków mających asymetrycznie podstawiony atom węgla w sąsiedztwie atomu tlenu w pierścieniu tetrahydrofuranu, np. izomerów optycznych pewnych związków przeciunowotworowych opisanych w opisie patentowym St. Zjedn. Am. nr 4 673 672, gdy pożądane jest wytwarzanie takich związków w postaci optycznie czynnej.

Związek o wzorze 1 i jego enancjomer oraz związek o wzorze 2 w postaci wolnej lub chronionej mo2na wyodrębniać z odpowiednich mieszanin reakcyjnych i oczyszczać drogą konwencjonalnych technik, takich jak chromatografia kolumnowa, preparatywna chromatografia cienkowarstwowa lub destylacja frakcjonowana.

Związek o wzorze 3 stosowany jako materiał wyjściowy nożna wytwarzać metodami opisanymi w literaturze, na przykład przez reakcję 2,2-bis-/hydroksymetylo/-tetrahydrofuranu z chlorkiem butyrylu.

Stwierdzono, że związek o wzorze 1 i jego enancjomer wykazują nieoczekiwane i korzystne właściwości farmakologiczne.

Jak wskazano wyżej, odpowiedni racemat jest znany np. z opisu patentowego Stanów Zjednoczonych Ameryki nr 4 673 672, przykład V, jako środek przeciwnowotworowy. Obecnie stwierdzono, że właściwości przeciwnowotworowe wykazuje tylko /S/-izomer„ natomiast /R/-izoaer, to jest związek o wzorze 1, jest pod tym względea nieefektywny.

164 981

Nieoczekiwanie stwierdzono, że z kolei związek o wzorze 1, czyli /((/-izomer, jest wskazany do stosowania w przypadku stwardnienia rozsianego. Ta nowa aktywność tkwi zasadniczo w /R/-izomerzz, podczas gdy /S/-izomer jest nieefektywny. Aktywność ta nie została kiedykolwiek ujawniona dla racematu w dacie pierwszeństwa niniejszego wynalazku dla tego zastosowania.

Wynalazek niniejszy dotyczy dwóch związków enancjomerycznych, z których każdy posiada korzystną aktywność farmakologiczną nie będącą udziałem drugiego izomeru. To stwierdzenie uzasadnia potrzebę i korzyść uzyskiwania obydwu izomerów w czystej postaci.

Aktywność związku o wzorze 1 w leczeniu stwardnienia rozsianego moZna wykazać na podstawie następujących testów:

1. Doświadczalne alergiczne zapalenie rdzenia mózgowego /test EAE/ u szczura, traktowanie zapobiegawcze: [Levine i inni, Am. J. Path. 47 /1965/ 61; McFarlin i inni, 3. Immunol. 113 /1974/ 712; Borel, Transplant. and Clin. Imraunol. 13 /1981/ 3]

Samcom szczura Wistar wstrzykuje się do tylnych łap 0,1 ml mieszaniny bydlęcego rdzenia kręgowego i kompletnego adiuwantu Freunda. Testowany związek podaje się w dawkach 5-50 mg/kg/ /dziennie per os 5 dni w tygodniu, rozpoczynając w dniu uczulenia i kontynuując w ciągu 2 tygodni. Początek choroby EAE w grupie kontrolnej nie otrzymującej leków zasadniczo rozpoczyna 9ię pomiędzy 9 a 16 dniem po uczuleniu i objawia się symptomami paraliżu w tylnych łapach i ogonie. Zwierzęta testowe bada się codziennie pod kątem symptomów choroby i pojawienie się choroby oznacza się zgodnie z jej groźnym stanem. Całkowity paraliż oznacza całkowite objęcie obydwu tylnych łap i ogona. Testowane zwierzęta bierze się pod obserwację na całkowity okres 50 dni.

Przy podawaniu związku o wzorze 1 w wyżej podanych dawkach obserwuje się znaczną redukcję w pojawianiu się klinicznych objawów w okresie testowanym w porównaniu z grupą kontrolną otrzymującą placebo.

2. Doświadczalne alergiczne zapalenie rdzenia mózgowego /test EEA/ u szczura, traktowanie lecznicze:

Testowanie prowadzi się w sposób analogiczny do wyżej opisanego z tym wyjątkiem, że podawanie testowanego związku rozpoczyna się siódmego dnia po uczuleniu, to jest bezpośrednio przed pojawieniem się objawów choroby, w dawkach 5-50 ag/kg dziennie per os albo codziennie albo co drugi dzień i kontynuuje w ciągu jednego tygodnia. W ciągu okresu testowania zwierzęta bada się codziennie na objawy choroby i oznacza, Jak w poprzednim teście.

Przy podawaniu związków o wzorze 1 w powyższych dawkach obserwuje się znaczną redukcję pojawiania się objawów choroby EAE w ciągu okresu testowania w porównaniu z grupą kontrolną otrzymującą placebo.

Następujące wyniki uzyskano, gdy racemat, czyli związek z przykładu V według opisu patentowego St. Zjedn. Am. nr 4 673 672 oraz związek o wzorze 1 i jego enancjomer podawano w dawce 25 mg/kg dziennie.

Test EAE

Związek	Traktowanie
zapobiegawcze	lecznicze
Zwierzęta z całkowitym paraliżem	Zwierzęta z EAE
Nr/całkowicie1/	%	Nr/całkowicie^	%
próba kontrolna	33/40	83	40/40	100
przykład V z USP 4 673 672	3/7	43	2/7	29
związek o wzorze 1	5/14	36
enancjomer związku o wzorze 1	12/14	86

1/ liczba zwierząt z całkowitym paraliżem albo odpowiednio objawy choroby na całkowitą liczbę traktowanych szczurów

164 981

Jak widać z powyższych wyników, enancjomer związku o wzorze 1 okazuje się być pozbawiony użyteczności w leczeniu stwardnienia rozsianego przy podawaniu dawki 25 mg/kg dziennie w powyższej metodzie. Ponadto widać, że związek o wzorze 1 jest wyraźnie bardziej efektywny w leczeniu stwardnienia rozsianego niż mieszanina racemiczna, czyli związek z przykładu V według opisu patentowego Stanów Zjednoczonych Ameryki nr 4 673 672.

3. Przewlekłe nawracające doświadczalne alergiczne zapalenie rdzenia mózgowego /test CR-EAE/ u szczura, działanie lecznicze

Testowanie prowadzi się analogicznie do wyżej opisanego z tym wyjątkiem, że mieszanina antygenowa składa się z rdzenia kręgowego świnki morskiej zemulgowanego w adiuwancie Freunda wzbogaconym przez Mycobacterium tuberculosis. Testowany związek podaje się w dawkach 5-50 mg/kg dziennie per os przez 16 dni, poczynając od dnia 16, co koresponduje z początkiem pierwszej samoistnej remisji. W czasie okresu testowania zwierzęta bada się codziennie pod kątem objawów choroby i oznacza, jak opisano wyżej.

Związek o wzorze 1 oraz związek z przykładu V według opisu patentowego Stanów Zjednoczonych Ameryki nr 4 673 672 są efektywne w zapobieganiu pojawiania się łagodnych do poważnych objawów klinicznych w okresie traktowania. Jednakże, co bardziej godne uwagi, po wycofaniu leków w dniu 32 nie następuje pogorszenie nawrotów u traktowanych zwierząt: traktowanie zapobiega pojawianiu się dalszych nawrotów po przerwaniu podawania leków, to jest szczury są wyleczone. Okazuje się, że związek o wzorze 1 jest w stanie w pełni ochronić wszystkie zwierzęta zarówno w czasie traktowania, Jak i po przerwaniu podawania leków. Enancjomer związku o wzorze 1 wykazuje znacznie mniejszą zdolność ochronną w czasie traktowania, ponieważ niektóre zwierzęta wykazują oznaki EAE. Grupa kontrolna ma silny nawrót w czasie trwania okresu traktowania i po dniu 35 niektóre szczury wchodzą w trzecią i uporczywą fazę nawrotu.

4. Nadwrażliwość typu opóźnionego /test DTH/ u myszy:

Tłumienie DTH za pośrednictwem klonowanych komórek pomocnika T testuje się u myszy po wstrzyknięciu podskórnym klonowanych komórek pomocnika T wraz z odpowiednim antygenem, a mianowicie erytrocytami owcy, do jednej poduszeczki tylnej łapy i ten sam klon wraz z niespokrewnionym antygenem jako próbę kontrolną do poduszeczki drugiej łapy. Leki podaje się per os dwukrotnie, pierwszy raz na dzień przed, a powtórnie w chwili wstrzykiwania komórek. Po upływie 24 godzin mierzy się wzrost grubości łapy. Opuchliznę poduszeczki łapy określa się w procentach w porównaniu z grupą kontrolną /placebo/.

W teście tym uzyskuje się następujące wyniki:

Test DTH

Związek	Tłumienie DTH /%/ przy dawce
2x40 mg/kg	2x80 mg/kg
próba kontrolna	0	0
związek z przykładu V opisu patentowego USA 4 673 672	31	88
związek o wzorze 1	73	88
enancjomer związku o wzorze 1	16	40

Tłumienie reakcji DTH obserwuje się zarówno w przypadku związku o wzorze 1, jak i związku z przykładu V opisu patentowego Stanów Zjednoczonych Ameryki nr 4 673 672. W przeciwieństwie do tego enancjomer związku o wzorze 1 wykazuje w porównaniu bardzo słaby efekt hamujący w obydwu dawkowaniach.

Precyzyjna dawka związku o wzorze 1, którą należy stosować do leczenia stwardnienia rozsianego zależy od wielu czynników, takich jak organizm, rodzaj i stan leczonej choroby oraz sposób podawanie. Jednakże na ogół zadowalające hamowanie objawów stwardnienia rozsianego uzyskuje się, gdy związek podaje się doustnie w dawce dziennej około 0,5-30 mg/kg wagi ciała, korzystnie około ł-20 ag/kg, Całkwwita dawka dzinnna wynosi zazwcczaj okolo 0006000 ag, korzystnie 100-300 mg.

164 981

Związek o wzorze 1 można łączyć z jednym lub więcej farmaceutycznie dopuszczalnym nośnikiem i ewentualnie jednym lub więcej konwencjonalnym farmaceutycznym środkiem pomocniczym i podawać doustnie w postaci tabletek, proszków zwil2alnych, granulek, kapsułek, eliksirów, zawiesin itp. Kompozycje można wytwarzać w sposób konwencjonalny.

Aktywność enancjomeru związku o wzorze 1 w leczeniu nowotworów można przedstawić stosując następujące testy:

1. Test na cytotoksycznośó komórek nowotworowych /test TCC/

U płaskodennych płytkach do mikromiareczkowania /Nunc Roskieide, Dania/ umieszcza się komórki nowotworowe chłoniaka Abelsona 8.1, YAC-1, L1210 lub P815 w Oulbecco modyfikowanym środowisku Eagłe'a /OMEM/ + 10% płodowej surowicy cielęcej i płytki zawierające komórki nowotworowe poddaje się inkubacji z 1, 3 i 5 pg testowanego związku w ciągu 6-72 godzin. Liczbę zdolnych do życia komórek nowotworowych obecnych w próbkach Abelsona 8.1, YAC-1, L1210 i P815 określa się przez pomiar alkalicznej fosfatazy w następujący sposób: Płytki z komórkami nowotworowymi odwirowuje się /500 x g/ przez 10 minut, a supernatant odrzuca. Bez dalszego przemywania dodaje się 100 μΐ buforu zawierającego 20 pi dietanoloaminy, 2 pM MgClj-śHgO, 2,5 pM p-nitrofenylofosforanu i 10 mg Trltonu Χ-100. Próbki poddaje się inkubacji w ciągu 60 minut w temperaturze pokojowej, po czym enzymatyczną reakcję doprowadza do końca przez dodanie 100 pl 0,5 N roztworu wodorotlenku sodu. Następnie mierzy się absorbancję przy 405 nM stosując aparat Titertek Multiskan.

Po okresie inkubacji wynoszącym 72 godziny uzyskuje się następujące wyniki:

Test TCC

Związek	Stężenie /pg/ral/	Hamowanie komórek nowotworowych /%/
Abelson 8.1	YAC-1	L1210	PB15
związek z przykładu V opisu	1	68	19	n	40
patentowego USA 4 673 672
	3	97	74	80	87
	5	98	91	91	95
enancjomer związku o wzorze 1	1	91	40	45	84
	3	98	78	92	93
	5	98	91	97	97
związek o wzorze 1	1	29	8	16	32
	3	93	86	76	80
	5	95	96	87	97

Jak widać z powyższych wyników, /S/-enancjomer związku o wzorze 1 jest wyraźnie bardziej efektywny w leczeniu nowotworów niż mieszanina racemiczna, to jest związek z przykładu V opisu patentowego Stanów Zjednoczonych Ameryki nr 4 673 672 oraz związek o wzorze 1. W szczególności /S/-izomer jest bardziej efektywny w hamowaniu różnych typów nowotworów zarówno w porównaniu z mieszaniną racemiczną, jak i /R/-izomerem, zwłaszcza w niższych stężeniach.

2. Wpływ na cytotoksycznośó ET-18-0CHj /test IC-ET/:

Makrofagi komórek szpiku kostnego /10⁵/dobrze/ uzyskane z C BALB/CX57/BL₆_7F1 myszy poddaje się inkubacji z 10 pg /-/-l-oktadecylo-2-metoksy-3-fosforylocholiny /ET-18-0CHj/ w ciągu 24 godzin w płaskodennych płytkach do mikromiareczkowania /Nunc Roskieide, Dania/, po czym odwirowuje się i jeden raz przemywa. Następnie do płytek dodaje się komórki nowotworowe chłoniaka Abelsona 8.1, YAC-1, L1210 lub PB15 w OMEM + 10% płodowej surowicy cielęcej i 1 pg, 3 pg i 5 pg testowanego związku. Przy ustaleniu cytotoksyczności samej ΕΤ-18-OCHj /10 pg/ na 100%, określa się hamowanie lub podwyższenie efektu cytotoksycznego, zmierzonego za pomocą próbki alkalicznej fosfatazy, i rejestruje wartości dla testowanych substancji po 72 godzinach.

Otrzymuje się następujące wyniki:

164 981

Test IC-ET

Związek	Stężenie /pg/ml/	Podwyższanie efektu w komórkach nowotworowych _
Abelson 8.1	YAC-1	L1210	P815
związek z przykładu V opisu
patentowego USA 4 673 672		99,6	64	90,6	96 _v 6
	3	99,8	97,5	98,4	99,3
	5	99,9	98,8	99,1	99,4
enancjomer związku o wzorze 1	1	99,5	89	96,6	97,6
	3	99,7	97,7	99,4	98,9
	5	99,8	99,1	99,8	99,7
związek o wzorze 1	1	99,2	89	94,7	96,9
	3	99,7	98,4	98,6	98,2
	5	99,6	99,1	98,9	98,7

Jak widać z powyższych wyników, enancjomer związku o wzorze 1 jest bardziej efektywny w podwyższaniu efektu cytotoksycznego ET-18-0CHj w różnych typach nowotworów w porównaniu z mieszaniną racemiczną, to jest związkiem z przykładu V opisu patentowego Stanów Zjednoczonych Ameryki nr 4 673 672 i związkiem o wzorze 1.

3. Test na nowotwór fibrosarcoma Meth A in vivo u myszy

Komórki nowotworowe fibrosarcoma Meth A wprowadza sią do BALB/C myszy przez podawanie metylocholantrenu zgodnie z metodą Old i innych /Ann. N.Y. Acad. Sci. 101 /1962/ 80/. Te komórki nowotworowe zbiera sią z jamy otrzewnowej w 10-12 dni po podaniu metylocholantrenu. Dziesięć CBF. myszy w wieku 10-12 tygodni, każda implantowana komórkami Meth A sarcoma w ilości 7,3 x 10 , służy jako próba kontrolna. Drugą grupę CBF^ myszy implantuje się komórkami Meth A sarcoma w ilości 7,3 x 10^ i w jeden dzień po implantacji każdą mysz traktuje per os 5-50 pg testowanego związku dziennie w ciągu ogółem 20 lub 27 dni. Wzrost nowotworu 1 liczbę osobników pozostałych przy Życiu określa się w dniach 7, 14, 21 i 28 po implantacji nowotworu.

Uzyskuje się następujące wyniki:

Test na nowotwór Meth A fibrosarcoma in vivo u myszy

Związek	Stężenie /pg/mysz/	Objętość nowotworu /% próby kontrolnej/ dni	Osobniki żyjące /wolne od nowotworu/
7	14	21	28
związek z przykładu V opisu	ς	82	47	20	32	3/10
patentowego USA 4 673 672
	50	76	38	14	21	6/10
enancjomer związku o wzorze 1	5	66	19	6	11	8/10
	50	70	28	8	13	8/10
związek o wzorze 1	5	90	52	21	37	2/10
	50	85	53	21	32	3/10

Jak widać z powyższych wyników, enancjomer związku o wzorze 1 jest o wiele bardziej efektywny w leczeniu nowotworów, niż mieszanina racemiczna, czyli związek o wzorze 5 z opisu patentowego Stanów Zjednoczonych Ameryki nr 4 673 672 albo /R/- związek o wzorze 1, zwłaszcza w niższych dawkach. Ponadto należy podkreślić, że podczas gdy żadne zwierzę z grupy kontrolnej nie przeżyło, 8 spośród 10 zwierząt, którym podano 5 pg /S/-izomeru, przeżyło.

Biorąc pod uwagę fakt, że enancjomer związku o wzorze 1 Jest bardziej efektywny w leczeniu nowotworów, niż mieszanina racemiczna, czyli związek z przykładu V opisu patentowego Stanów Zjednoczonych Ameryki nr 4 673 672, można wnosić, że kompozycje farmaceutyczne zawierające enancjomer związku o wzorze 1 jako substancję czynną wykazują terapeutyczną korzyść w stosunku do kompozycji farmaceutycznych zawierających mieszaninę racemiczną.

164 981

Tak jak w przypadku stosowania związku o wzorze 1 przy stwardnieniu rozsianym, precyzyjne dawkowanie enancjomeru związku o wzorze 1 stosowanego do hamowania nowotworów, np. różnych chłoniaków, mięsaków, szpiczaków i białaczek, zależy od wielu czynników, takich jak rodzaj organizmu, rodzaj i stopień leczonego schorzenia, sposób podawania i danego związku. Jednakże, na ogół, zadowalające hamowanie rozwoju nowotworów uzyskuje się, gdy związek podaje się dojelitowo, korzystnie doustnie, albo pozajelitowo, np. dożylnie, w dawce dziennej około 1-100 mg/kg, korzystnie około 2-50 mg/kg wagi ciała. Całkowita dawka dziennie wynosi zazwyczaj około 50-1000 mg, korzystnie około 100-700 mg. Typowa doustna dawka dzienna wynosi 400 mg albo 10 mg/kg dożylnie w ciągu 24 godzin. Typowa dawka jednostkowa do podawania doustnego 2-4 razy dziennie w przypadku hamowania nowotworów może zawierać około 75-300 mg związku. Korzystna doustna dawka jednostkowa dla hamowania nowotworów zawiera około 75-250 mg, zwłaszcza około 100-200 mg związku. Enancjomer związku o wzorze 1 można łączyć z jednym lub więcej farmaceutycznie dopuszczalnych nośników i podawać doustnie w postaci tabletek, proszków zwilżalnych, granulek, kapsułek, eliksirów i zawiesin.

Związek o wzorze 1 i odpowiednio jego enancjomer można przeprowadzać w kompozycje farmaceutyczne zawierające dany związek optycznie czynny w ilości efektywnej w leczeniu stwardnienia rozsianego lub odpowiednio nowotworów, przy czym kompozycje takie występują w postaci dawek jednostkowych i zawierają stały, farmaceutycznie dopuszczalny nośnik.

Tabletki i kapsułki zawierające składniki niżej podane można wytwarzać za pomocą konwencjonalnych technik i stosować do leczenia stwardnienia rozsianego lub odpowiednio do hamowania rozwoju nowotworów*.

Tabela

Składniki	Tabletka	Kapsułka
waga	/mg/
związek o wzorze 1 lub jego enancjomer	150	150
tragakant	10	-
laktoza /suszona rozpływowo/	197,5	250
skrobia kukurydziana	25	-
talk	15	-
stearynian magnezu	2,5	-
łącznie:	400	400

Korzystnymi kompozycjami farmaceutycznymi z punktu widzenia sposobu wytwarzania i łatwości w podawaniu są kompozycje stałe, zwłaszcza napełnione cieczą lub substancją stałą kapsułki i tabletki zawierające około 100-300 mg związku o wzorze 1 albo odpowiednio około 100-200 mg enancjomeru.

Tak więc kompozycja farmaceutyczna zawiera związek o wzorze 1 albo odpowiednio jego enancjomer oraz co najmniej jeden farmaceutycznie dopuszczalny nośnik lub rozcieńczalnik.

Sposób wytwarzania kompozycji farmaceutycznej polega na mieszaniu związku o wzorze 1 lub jego enancjomeru z co najmniej jednym farmaceutycznie dopuszczalnym nośnikiem lub rozcieńczalnikiem.

Związek o wzorze 1 i jego enancjomer można stosować jako środek farmaceutyczny, a mianowicie jako środek do zapobiegawczego lub leczniczego traktowania stwardnienia rozsianego w przypadku związku o wzorze 1 i jako środek przeciwnowotworowy w przypadku jego enancjomeru.

Następujące przykłady bliżej wyjaśniają wynalazek. Wszystkie temperatury podane są w stopniach Celsjusza.

Przykład Ι. 4-tlenek soli wewnętrznej wodorotlenku /R/-2-[ /2-oktadecyloksymetylotetrahydrof uran-2-ylometoksy/-hydroksyfosfinyloksy .7-N,N,N-trimetyloetanoaminiowego /związek o wzorze 1/

164 981 /Sposób: oktadecylowanie 1 fosforylocholinowanie związku o wzorze 2, z pośrednią ochroną 1 odszczepianiem grup ochronnych/ a/ Etap 1: 48,82 g związku o wzorze 2b /patrz przykład V/, 3,2 g węglanu potasu 1 500 ml metanolu miesza się w temperaturze pokojowej przez noc, po czym mieszaninę reakcyjną rozcieńcza się 400 ml octanu etylu 1 przemywa nasyconym roztworem chlorku amonu. Następnie warstwę wodną oddziela się i trzykrotnie ekstrahuje octanem etylu. Warstwy octanu etylu łączy się i przemywa dwukrotnie nasyconym roztworem chlorku sodu, suszy nad siarczanem sodu i sączy. Następnie rozpuszczalnik usuwa się, a surowy produkt chromatografuje na żelu krzemionkowym, stosując początkowo jako eluent mieszaninę octanu etylu i heksanu 1:3, a następnie mieszaninę octanu etylu i heksanu 1:1. Otrzymuje się /S/-2-hydroksymetylo-2-trityloksymetylotetrahydrofuran /związek o wzorze 4, w którym R oznacza grupę tritylową/ o temperaturze topnienia 75,277,6’; C. 4£.7q⁵ = -3,85’ w metanolu.

b/ Etap 2: Mieszaninę 9,857 g wodorku sodu w postaci 60% dyspersji, 6,961 g jodku tetrabutyloamoniowego i 205 ml tetrahydrofuranu chłodzi się do temperatury 5’C. Oo ochłodzonej mieszaniny wprowadza się następnie roztwór 54,284 g związku otrzymanego w stepie 1 w 205 ml tetrahydrofuranu i otrzymaną mieszaninę ogrzewa się do temperatury pokojowej i miesza w ciągu 15 minut. Następnie dodaje się roztwór 20,7 ml bromku benzylu w 245 ml tetrahydrofuranu i mieszaninę reakcyjną ogrzewa do wrzenia, i utrzymuje w tej temperaturze, mieszając, w ciągu 2,5 godziny. Mieszaninę reakcyjną chłodzi się następnie do temperatury 10* i hartuje za pomocą 45 ml alkoholu izopropylowego. Następnie dodaje się 900 ml nasyconego roztworu chlorku amonu i warstwy organiczne oddziela się 1 przemywa nasyconym roztworem chlorku sodu, suszy nad siarczanem sodu, sączy i zatęża. Surowy produkt chromatografuje się następnie na żelu krzemionkowym, stosując jako eluent mieszaninę heksanu i octanu etylu 95:5. Otrzymuje się /S/-2-benzyloksymetylo-2-trityloksymetylo-tetrahydrofuran /związek o wzorze 5, w którym R oznacza grupę tritylową, a Bz oznacza benzyl/.

c/ Etap 3: Do mieszanego roztworu 64,719 g związku otrzymanego w etapie 2 i 1600 ml chlorku metylenu dodaje się wstępnie ochłodzony roztwór 240 ml kwasu trifluorooctowego w 750 ml wody i otrzymany roztwór miesza się przez noc w temperaturze pokojowej, Warstwę organiczną oddziela się, przemywa dwukrotnie nasyconym roztworem kwaśnego węglanu sodu, po czym przemywa dwukrotnie nasyconym roztworem chlorku sodu, suszy nad siarczanem sodu, sączy i zatęZa. Surowy produkt chromatografuje się następnie na Żelu krzemionkowym, początkowo stosując jako eluent mieszaninę octanu etylu i heksanu 1:2, a następnie mieszaninę octanu etylu i heksanu 3:2, otrzymując /R/-2-benzyloksymetylo-2-hydroksymetylo-tetrahydrofuran /związek o wzorze 6, w którym Bz oznacza grupę benzylową/.

d/ Etap 4: Mieszaninę 6,764 g wodorku sodu w postaci 60% dyspersji, 4,775 g jodku tetrabutyloamoniowego i 130 ml tetrahydrofuranu chłodzi się w temperaturze 5* w atmosferze azotu. Ochłodzoną mieszaninę wprowadza się następnie do roztworu 22,11 g związku otrzymanego w etapie 3 w 130 ml tetrahydrofuranu i uzyskaną mieszaninę ogrzewa do temperatury pokojowej i miesza w ciągu 20 minut. Następnie dodaje się roztwór 39,79 g 1-bromooktadekanu w 155 ml tetrahydrofuranu i mieszaninę reakcyjną ogrzewa do wrzenia i miesza przez noc. Następnie mieszaninę reakcyjną chłodzi się do temperatury 5’C i hartuje za pomocą 50 ml izopropanolu, po czym dodaje 500 ml nasyconego roztworu chlorku amonu. Warstwę organiczną oddziela się i przemywa dwukrotnie nasyconym roztworem chlorku sodu, suszy nad siarczanem sodu, sączy i zatęża w celu usunięcia rozpuszczalnika. Surowy produkt chromatografuje się na Żelu krzemionkowym, stosując początkowo jako eluent heksan, a następnie octan etylu i heksan 1:6, otrzymując /R/-2-benzyloksymetylo-2-oktadecyloksymetylotetrahydrofuran /związek o wzorze 7, w którym Bz oznacza grupę benzylową/.

e/ Etap 5: 11,5 g 10% palladu osadzonego na węglu wprowadza się w stożkowym naczynku wagowym do roztworu 22,523 g związku otrzymanego w etapie 4 w 250 ml 95% mieszaniny etanol/ /woda. Następnie dodaje się 10 kropli kwasu octowego i mieszaninę uwodornia w temperaturze pokojowej pod ciśnieniem, aż do zakończenia absorbcji. Katalizator odsącza się, a przesącz zatęża w próżni. Pozostałość chromatografuje się na Żelu krzemionkowym, stosując jako eluent mieszaninę octanu etylu i heksanu 1:3, otrzymując /S/-2-hydroksymetylo-2-oktadecyloksymetylotetrahydrofuran /związek o wzorze 8/.

164 981 f/ Etap 6': Do 500 ml 4-szyjnej kolby okrągłodennej wprowadza się 10,042 g związku otrzymanego w etapie 5 i 200 ml chlorku metylenu i otrzymany roztwór chłodzi się do temperatury 3° w atmosferze azotu. Oo ochłodzonego roztworu wprowadza się 2,57 ml tlenochlorku fosforu, a następnie wkrapla 4,57 ml trietyloaminy, utrzymując temperaturę poniżej 5 *. Otrzymaną mieszaninę miesza się następnie w temperaturze pokojowej przez 20 godzin i chłodzi do temperatury 5·. Do ochłodzonej mieszaniny dodaje się następnie 22,8 ml pirydyny, 0,296 g 4-dimetyloaminopirydyny i 13,897 g reagentu cholinowego. Mieszaninę reakcyjną miesza się następnie w temperaturze pokojowej przez 72 godziny, odsącza substancje stałe, a mieszaninę zatęża w celu usunięcia rozpuszczalników. Otrzymaną pozostałość rozpuszcza się w mieszaninie 205 ml tetrahydrofuranu, 4B ml wody i 25 ml pirydyny, a otrzymany roztwór ogrzewa do wrzenia i utrzymuje w tej temperaturze przez 5 godzin. Następnie roztwór chłodzi się do temperatury pokojowej, sączy przez kolumnę z 685 g żywicy jonowymiennej Amberlite MB-3 i eluuje mieszaniną 10% wody w tetrahydrofuranie. Frakcje zawierające pożądany produkt łączy się, zatęża, a otrzymaną pozostałość chłodzi do temperatury 0°. Następnie wkrapla się 170 ml acetonu, a uzyskaną zawiesinę miesza w temperaturze 0° przez 30 minut, po czym odsącza się żółtą woskowatą substancję stałą. Tę stałą substancję chromatografuje się na żelu krzemionkowym, stosując Jako eluent najpierw mieszaninę chlorku metylenu, metanolu i wody 79:19:2, a następnie mieszaninę chlorku metylenu, metanolu i wody 10:5:1. Frakcje łączy się, zatęża do objętości 40 ml i chłodzi do temperatury 5*. Następnie wkrapla się 160 ml acetonu, przy czym tworzy się biały osad. Mieszaninę miesza się następnie w temperaturze 5° w ciągu 30 minut, odsącza substancję stałą i następnie rozpuszcza w 250 ml absolutnego etanolu. Usuwa się 200 ml rozpuszczalnika, a pozostałość wkrapla do 260 ml acetonu. Następnie dodaje się 1,2 ml wody i mieszaninę chłodzi do 5* i utrzymuje w tej temperaturze przez noc. Otrzymaną substancję stałą odsącza się, przemywa zimnym acetonem i suszy w wysokiej próżni w temperaturze pokojowej, otrzymując związek tytułowy o temperaturze topnienia 193*; C = +1,9* w etanolu.

Przykład II. 4-tlenek soli wewnętrznej wodorotlenku /S/-2-^/2-oktadecyloksymetylotetrahydrofuran-2-ylometoksyy-hydroksyfosfinyloksy_7-N,N,N-trimetyloetanoaminiowego /enancjomer związku o wzorze 1/ /sposób: jak dla przykładu I/ a/ Etap A: patrz przykład I, etap 1.

b/ Etap B: Analogicznie do przykładu I, etap 4 , e.ecz c zwić^e^ek z <5tapu A zamiast związku z etapu 3, przy czym otrzymuje się /S/-2-oS0adecyloSsymttylo-2-0rityloSsymetylotttrahydrofuran /związek o wzorze 10, w którym R oznacza grupę trltylozi-.

c/ Etap C: Analogicznie do przykładu I, etap 3, lecz stosując związek z etapu B zamiast związku z etapu 2, przy czym otrzymuje się /R--2-hydroksyme0ylo-2-oktadecyloSyymetylo0ttrahydrofuran /związek o wzorze 1/.

d/ Etap D': Analogicznie do przykładu I, οΖθρ 6’, eecz ttsującc wiązek z taapu C zamiast związku z etapu 5, przy czym otrzymuje się związek tytułowy o temperaturze topnienia 188 [ 0C-7q⁵ = -1.9* w etanolu.

Przykłady III - V dotyczą wytwarzania związków wyjściowych

Przykład III . Monomaślan -R--2,2-biy--hydΓoksymetylo/-0e0rahydrofuranu /związek o wzorze 2/ /sposób: enanejtsatcyflecna mtethydrollca/ a/ Z zastosowaniem PPL: 1,36 g /5 mmoli/ dimaślanu 2,2-bis--hydroksymttylo/-0ttrαhydrtfuranu /związek o wzorze 3/ zawiesza się w buforowanej mieszaninie składającej się z 50 ml wody i 50 ml heksanu i wartość pH otrzymanej zawiesiny doprowadza się do 7 przez dodatek kwasu octowego i/lub 2 N roztworu wodorotlenku sodu. Do uzyskanej zbu^^wanej zawiesiny dodaje się, mieszając, 100 mg lipazy z wątroby wieprzowej /PPL/ /z Sigma Chem. Corp.; 42 U/mg/, w wyniku czego następuje natychmiastowa reakcja. Reakcję prowadzi się, doprowadzając wartość pH w sposób ciągły do 7 przez dodatek 2 N roztworu wodorotlenku sodu. Po zakończeniu reakcji /około 45 minut/ fazy oddziela się, a fazę wodną ekstrahuje trzykrotnie octanem etylu. Fazy organiczne łączy się, suszy nad siarczanem magnezu, sączy i zatęża pod obniżonym ciśnieniem, otrzymując surowy produkt. W wyniku szybkiej chromatografii na żelu krzemionkowym z zastosowaniem

164 981

Jako eluentu mieszaniny heksanu i octanu etylu 1:1 i destylacji /Kugelrohr/, otrzymuje się związek tytułowy w postaci oleju z wydajnością 89%, czystość chemiczna 99%; [ = +19,5° w toluenie.

b/ Z zastosowaniem PPL: Do 3-litzotej kolby wyposażonej w mieszadło, ph-metr i autobiuretę wprowadza się 1 litr buforu o wartości pH 7, 1 litr heksanu i 2,2 g lipazy PPL, po czym wartość pH otrzymanej zawiesiny doprowadza się do 7 przez dodatek kwasu octowego. Do otrzymanej zawiesiny dodaje się, mieszając, 27,2 g dimaślanu 2,2-bns-/hydzoksymetylo/-tetrahydrofuzαnu, rozcieńczonego niewielką ilością heksanu. Reakcję prowadzi się, doprowadzając wartość pH do 7 w sposób ciągły przez dodatek 2N roztworu wodorotlenku sodu. Gdy reakcja dobiega końca w 98%, mieszaninę reakcyjną wprowadza się do 1 litra octanu etylu i ekstrahuje. Warstwę organiczną oddziela się, suszy nad siarczanem sodu, sączy przez żel krzemionkowy i odparowuje, otrzymując związek tytułowy w postaci surowej jako olej o czystości chemicznej > 99%;

Z = +19,5’ w toluenie; temperatura wrzenia wynosi 125* przy ciśnieniu 0,5 x 1,333224 x

10² Pa z zastosowaniem destylacji /bulb to bulb/.

c/ Z zastosowaniem LMJ: Postępując analogicznie do punktu a/ powyżej, lecz stosując mg lipazy drobnoustrojowej Mucor javanicus /LMJ/ /z Fluka Chemical Co.; 5 U/g/ zamiast PPL i prowadząc reakcję przez 5,5 godzin zamiast 45 minut, otrzymuje się związek tytułowy w posta2 5 ci oleju z wydajnością 64%; Z = + 14,3* w toluenie.

Substancję wyjściową otrzymuje się w sposób następujący:

Do dwuszyjnej kolby okrągłodennej, wyposażonej w dodatkowy lejek, chłodnicę zwrotną i otwór wylotowy do pochłaniacza chlorowodoru, zawierającej 101,6 g 2,2-bis-/htdzoktymetylo/-tetrahydrofuranu w 800 ml dichlorometanu, dodaje się 176 ml chlorku butyrylu /reakcja lekko egzotermiczna/ w ciągu 40 minut. Otrzymany roztwór /gazowy chlorowodór wiąże się/ miesza się przez 21 godzin, po czym dodaje 1200 ml wodnego roztworu kwaśnego węglanu sodu w ciągu 30 minut. Fazy rozdziela się, a fazę wodną ekstrahuje trzykrotnie dichlorometanem. Fazy organiczne łączy się, suszy nad siarczanem magnezu, sączy i zatęża w próżni. Otrzymaną żółtą pozostałość destyluje się, uzyskując dimaślan 2,2-bns-/hydzoktymetylo/-tetzshtdrofuranu w postaci bezbarwnej cieczy o temperaturze wrzenia 127-128° przy 0,4 x 1,333224 x 102 Pa.

Przykład IV. Maślan /S/-2-dnfentlosnliloktymetylo-2-hydrokttmetylotetrahydzofuranu /związek o wzorze 2a/ /sposób: ochrona związku o wzorze 2/

6,06 g związku e zatykSaUe III/’ w postaci ssrowej rrzzuszcza sśę w 75 ml dimetyloformamidu i do roztworu dodaje się 4,08 g imidazolu i 12,38 g III-za.butylochlozodifenylosilanu. Uzyskany roztwór miesza się następnie w temperaturze pokojowej tak długo, aż nie będzie można już wykryć substancji wyjściowej /około 3-12 godzin/. Następnie dodaje się 75 ml wody i otrzymaną mieszaninę ekstrahuje czterokrotnie eterem dnetylowtm. Fazy organiczne łączy się, przemywa 100 ml wody, suszy nad siarczanem magnezu, sączy i zatęża pod obniżonym ciśnieniem.

W wyniku śzedniocnśnieniotej chromatografii cieczowej na żelu krzemionkowym z zastosowaniem heksanu i octanu etylu 9:1 jako eluentu otrzymuje się związek tytułowy w postaci oleju.

Przykład V. Maślan /R/-2-hydzoktymettlo-2-tznfentlometoksymetylotetzshydrofuzanu /związek o wzorze 2b/ /sposób: ochrona związku o wzorze 2/

21,5 g związku otrzymanego według przykładu IIIb/ rozpuszcza sśę w 400 ml chlorku metytenu i uzyskany roztwór chłodzi się do temperatury -30*. Do ochłodzonego roztworu wprowadza sśę 10,51 ml pirydyny i roztwór 33,454 g trnOenylohllozometαnu w 100 ml chlorku metylenu, utrzymując temperaturę -30°. Mieszaninę reakcyjną pozostawia się następnie przez noc do ogrzania do temperatury pokojowej, po czym rozcieńcza 400 ml octanu etylu, przemywa dwukrotnie 2N roztworem kwasu solnego i dwukrotnie przemywa nasyconym roztworem chlorku sodu. Następnie warstwę organiczną suszy się nad siarczanem sodu, sączy i usuwa rozpuszczalniki, otrzymując związek tytułowy w postaci surowej.

164 981

Al °^H

ΛΊ i w ^XQ OP(=O)O-CH₂CH₂- N(CH₃)₃ ^^H2‘^OC18^C37

WZÓR 1 ęX-CH<0-C0C_qH₇

KR) ^{2 37} ćh₂-oh

WZÓR 2 a CH₉-0-C0C₇H₇u j_{(S) 2} 3 /

ĆH -0Si(Phe)₇

S | Ł ^C(CH3⁾3

WZÓR 2 a a CH₇-0-C0C₇H₇KR) ^{L 37}

ĆH₂-OC(Phe)₃

WZÓR 2b

Q

0CH -O-COC₃H₇

CH₂-OCOC₃H_?

WZÓR 3

164 981

WZÓR 2(_Postoć chroniona)

Cl o

-^CH2-O-H etap 2 /~~I

O J-CH^O-Bz etap 3 / I \J_riŁ-n-R₇ b-L-CH:

ciyoR WZÓR u

CH^OR WZÓR 5 ch₂-oh

WZÓR 6 etap 4 / ” O-)-CH₂-O-Bz

WZÓR 7 etap 5 / °J^^h2-°^h etap 6

WZÓR 8 <Ί θ“Ί ^oif^H2-°^pś2l

ĆH2‘^OC18^H37 WZÓR 9 etap 7

WZÓR1

SCHEMAT 1

WZÓR 2 Ipostać chroniona) etap A 1= etapl)

WZÓR 4 etap 8 (= etap 4) _o4-ch₂-o- c₁₈h₃₇

ĆH -OR

WZÓR 10 etap C (= etap 3)

Uch, o -CiqH37 :(R) ćh₂-oh

WZÓR 11

I etap D (= etap 6) ζ1_ ΟΗ₂-Οθ C₁₈H₃₇

ĆH_rOP=ó”l l b^J WZÓR 12

SCHEMAT 2(D

164 981 etap E (=etap 7 ) n

0OH (♦>

(S)

CH2-OP(=0)0-CH₂CH₂- N (CH ₃)₃ ^CH2~ ^OCI8 ^H37

WZÓR 1.(enancjomer)

SCHEMAT 2 (2)

Departament Wydawnictw UP RP. Nakład 90 egz.

Cena 10 000 zł

Claims

Zastrzeżenia patentowe

1. Sposób wytwarzania nowych enancjomerów pochodnych 2-tetrahydrofuranu, a mianowicie 4-tlenki soli wewnętrznej wodorotlenku /R/-2-[/2-oktadecyloksymetylotetrahydrofuran-2-ylometoksy/-hydroksyfosfinyloksy ,J'-N,N,N-trlmetyloetanoamoniowego o wzorze 1 oraz jego enancjomeru, znamienny tym, 2e monomaślan /R/-2,2-bis-/hydroksyraetylo/-tetrahydrofuranu o wzorze 2 poddaje się oktadecylowaniu i fosforylocholinowaniu z pośrednimi etapami chronienia i odszczepiania grup ochronnych.
2. Sposób według zzsttz. 1, znamienny tym, że stosuje się zuięzek o wzorze 2 w postaci chronionej jako związek o wzorze 2a.
3. Sposób według zaa^rz 1, znamienny tym, te stosuje się związek o wzorze 2 w postaci chronionej jako związek o wzorze 2b.
4. Sposób według zzatrz. 1, znamienny tym , Ze w przyaaduu uttarzaanaa związku o wzorze 1 postępuje się według podanego na rysunku schematu 1, w którym R oznacza grupę ochronną dającą się usuwać hydrolitycznie, a Bz oznacza grupę ochronną dającą się usuwać htdrogenolittcznne.
5. Sposób według zzstrz. L znamienny tym , że w pztppadky tytwzzaania enancjomeru związku o wzorze 1 postępuje się według podanego na rysunku schematu 2, w którym R oznacza grupę ochronną dającą się usuwać hydrolitycznie.