Przedmiotem wynalazku jest tlumik drgan skre¬ tnych, zwlaszcza, tarczy ciernej sprzegla, zawiera¬ jacy co najmniej dwie wspólosiowe czesci zmonto¬ wane obrotowo wzgledem siebie w granicach bicia katowego, miedzy którymi to czesciami sa umiesz¬ czone srodki sprezyste dzialajace obwodowo.Wiadomo, ze talki tlumik -drgan skretnych wcho¬ dzi zazwyczaj w isklad sprzegla ciernego, zwlaszcza do pojazdu samochodowego. Jedna z czesci obroto¬ wych zawiera wówczas tarcze cierna przymocowana do pierwszego walu, w praktyce walu napedzajace¬ go, podczas gdy druga czesc obrotowa jest umiesz¬ czona na piascie i jest przymocowana do drugiego walu zwanego walem napedzanym 'umieszczonym w skrzynce biegów. Taki tlumik zapewnia przenie¬ sienie momentu obrotowego przylozonego do jednej z czesci obrotowych, podczas gdy druga czesc jest przedmiotem oddzialywania tego momentu obroto¬ wego, umozliwiajac tlumienie drgan mogacych powstac wzdluz calego lancucha kinematycznego idac od silnika do walów kól napedzanych, na któ¬ rych jest on iimieszczoniy. Wiadomo równiez, ze jest korzystne co najmniej dla niektórych zasto¬ sowan a zwlaszcza dla sprzegiel ciernych w po¬ jazdach samochodowych, zeby przy niewielkich wartosciach bicia katowego miedzy dwoma czescia¬ mi obrotowymi stanowiacymi taki tlumik drgan skretnych przenoszony byl niewielki moment.W rezultacie takie rozwiazanie, narzuca stoso¬ wanie srodków sprezystych o dzialaniu obwodowym 10 15 25 39 o niewielkiej sztywnosci dla malych wartosci mo¬ mentu, umozliwiajac zwlaszcza eliminowanie ha¬ lasów . skrzynka predkosci w punkcie martwym po zatrzymaniu pojazdu, zwanym dalej halasem punk¬ tu martwego, zwlaszcza iprzy goracym- silniku. Co najmniej w niektórych przypadkach jest pozadane, zeby zakres bicia katowego, podczas którego dzia¬ laja srodki sprezyste o malej sztywnosci byl mozli¬ wie najwiekszy.Niestety te srodki bardzo szybko sie rozprezaja dla niewielkich wartosci momentu jak tylko pred¬ kosc zwieksza sie, gdyz wówczas wywierane jest dzialanie na pedal przyspieszenia w celu spowodo¬ wania dzialania zespolu do przodu.Jesli nacisk na pedal przyspieszenia nie jest wy¬ wierany, to moment miedzy dwiema czesciami obrotowymi stanowiacymi tlumik drgan skretnych zmienia kierunek, a wówczas dzialanie zespolu Jest typu do tylu. Wystepuje wówczas chwilowe wy¬ chylanie i halas jednej z tych czesci wzgledem dru¬ giej. To wychylanie, które nastepuje równiez pod¬ czas przejscia z dzialania do tylu w dzialanie do przodu, odpowiada kasowaniu luzu miedzy tymi dwiema czesciami obnotowymi w wyniku rozpreza¬ nia najpierw w jednym kierunku, a nastepnie w drugim srodków sprezystych o niewielkiej sztyw¬ nosci umieszczonych miedzy tymi czesciami. Towa¬ rzyszy temu halas intensywniejszy zwlaszcza dla¬ tego ,ze zakres bicia katowego jest znaczny i ze 130 277$ 130 277 4 przelozenie W skrzynce predkosci jest wlaczone na krótko.Zatem sa do pogodzenia dwa sprzeczne wyma¬ gania. Jedno z nich polega na dostosowaniu za¬ kresu bicia katowego, w którym przy niewielkich wartosciach momentu dzialaja tylko srodki spre¬ zyste obwodowe o ciewielkiej sztywnosci. Celem jest dobre pochlanianie halasów punktu martwego, zwlaszcza dla pojazdów z silnikami wysokoprezny¬ mi, szczególnie pnzy niskich obrotach i znacznych okresowych przyspieszeniach. Drugie wymaganie dotyczy kasowania luzu katowego wystepujacego podczas przejscia z dzialania do przodu, znacznego przyspieszenia, w dzialanie do tylu, mniejsze przy¬ spieszenie i na odlwrót, przy czym takie lasowanie luzu katowego jest takze przyczyna halasu znacz¬ nego zwlaszcza, gdy zakres ten jest duzy.Znane jest z fraosuskich opisów patentowych nr 1113600 i 1185946 ixzwdazanie, w którym sprzeglo jest polaczone z elementem reagujacym na sile od¬ srodkowa. Jednakze w obydwu tych opisach pa¬ tentowych, element reagujacy na sile odsrodkowa wspólpracuje z elementem zewnetrznym sprzegla oiermego, dzialajac na przyklad miedzy piasta sprzegla i jedna z plyt, miedzy którymi jest umiesz¬ czona tarcza ciernia, w praktyce kolo zamachowe sprzegla.Celem wynalazku jest unikniecie wymienionych niedogodnosci Tlumik, wedlug wynalazku, posiada co najmniej jeden element blokujacy, podatny na sile odsrod¬ kowa i stanowiacy oparcie obwodowe tarczy o piaste dla co najmniej jednego z kierunków obro¬ towych. Piasta zawiera prowadnice elementu blo¬ kujacego, a tarcza zawiera lape umieszczona osio¬ wo. : Kojrzystnie element blokujacy stanowi plytka, a Jego prowadnice stanowi wyciecie umieszczone punarnieniowó w plycie paaisty. Plyta posiada na koncu wyciecia dziób, który stanowi wystep w wy¬ cieci/u, naitomiast element blokujacy posiada odsa¬ dzenie wspólpracujace piwnrieniowo z dziobem i przedluzenie stanowiace oparcie tarczy na lapie.Korzystnie zawiera dwa elementy blokujace oraz jedna sprezyne skretna, której kazde z dwóch ramion jest polaczone z dwoma elementami blo¬ kujacymi.Element blokujacy posiada ramie, dla którego oparcie stanowi tarcza. Ramie jest elementem sprezystym. Element blokujacy stanowi zagiecie ra¬ mienia^ Ramie jest umieszczone poprzez szczeline na lapie tarczy, ustawionej proanieiriowo i posiada¬ jacej próg, przy czym próg umieszczony jest obwo- dowo ma czesci wsporczej lapy i ma przesuniecie obwodowe równe pirzesunoecdu obwodowemu lapy.Naprzeciwko elementu blokujacego jest umieszczo¬ ny poprzecznie wieniec zamocowany na piascie stanowiacy oparcie dla elementu blokujacego.Wieniec posiada wybranie. Wybranie posiada zuko- sowainy brzeg. Element blokujacy posiada zukoso- wany odcinek. Pomiedzy elementem blokujacym a wiencem znajduje sie element cierny.Zgodnie z wynalazkiem taki element odsrodkowy dziala wewnatrz tlumika drgan skretnych lub w sprzegle wspólpracujac z dwoma elementami na¬ lezacymi do tego tlumika, W punkcie martwym, przy zatrzymanym pojez¬ dzie, tlumik drgan skretnych obraca sie tylko 5 z mala predkoscia, a element blokujacy reagujacy na sile odsrodkowa wówczas nie dziala. Srodki sprezyste o dzialaniu obwodowym o niewielkiej sztywnosci 'umieszczone miedzy dwiema czesciami obrotowymi tworzacymi ten tlumik, dzialaja mie¬ dzy tymi czesciami w calym zakresie bicia kato¬ wego niezaleznie od wielkosci tego zakresu.Natomiast wówczas, gdy pojazd przemieszcza sie, element blokujacy wedlug wynalazku przechodzi sam pod wplywem sily odsrodkowej wynikajacej z tegio obrotu, z polozenia spoczynkowego w polo¬ zenie robocze. W tym polozeniu jest on umiesz¬ czony obwodowo miedzy dwoma elementztnii nale¬ zacymi odpowiednio do jednej i drugiej z czesci obrotowych stanowiacych ten tlumik.Element blokujacy, wedlug wynalazku, umozli¬ wia unikniecie halasu podczas przejscia z dziala¬ nia do przodu w dzialanie do tylu i na odwrót i to niezaleznie od wielkosci zakresu bicia katowego, w którym dzialaja srodki sprezyste obwodowo o niewielkiej sztywnosci przy polozeniu w punkcie martwym podczas zatrzymania. W rezultacie ten zakres moze byc tak rozlegly jak to jest konieczne dla dobrego tlumienia halasów punktu martwego Przedmiot wynalazku jest uwidoczniony w przy¬ kladach wykonania na rysunku, na którym fig. 1 przedstawia tlumik drgan skretnych w stanie spo¬ czynku, w widoku z przodu z czesciowym wykro¬ jem, fig. 2 — tlumik w przekroju wzdluz linii II—II oznaczonej na fig. 1, fig. 3 — tlumik w przekroju wzdluz linii III—III oznaczonej na fig. 2, fig. 4 — tlumik w przekroju wzdluz lindi IV—IV oznaczonej na fig. 2, fig. 5 — tlumik drgan skretnych podczas obrotu, w widoku z przodu, fig. 6 — wykres ilu¬ strujacy dzialanie znanego tlumika drgan skret¬ nych ,fig. 7 — wykres ilustrujacy dzialanie tlu¬ mika drgan skretnych wedlug wynalazku, fig. 8 — tlumik w przekroju wzdluz linii VIII—VIII ozna¬ czonej na fig. 9 z czesciowymi wykrojami, w in¬ nym przykladzie wykonania, fig. 9 — tlumik w przekroju wzdluz linii IX—IX oznaczonej na fig. 8, fig. 10 — tlumik z fig. 8 podczas obrotu, w widoku z przodu, fig. 11 — tlumik w przekroju wzdluz linii XI—XI oznaczonej na fig. 12, wedlug jeszcze innego przykladu wykonania, fig. 12 — tlumik w przekroju wzdluz linii XII—XII oznaczonej na fig. 11, fdig. 13 przedstawia ininy przyklad wykona¬ nia tlumika, w przekroju pionowym, fig. 14 — szczegól XIV z fig. 13.Te przyklady wykonania dotycza zwlaszcza sprze¬ gla ciernego zawierajacego trzy wspólosiowe czesci zmontowane obrotowo wzgledem siebie parami w granicach okreslonego bicia katowego i wbrew srodkom sprezystym dzialajacym obwodowo miedzy tymi czesciami zwanymi w dalszym ciagu srodka¬ mi sprezystymi o dzialaniu obwodowym. Takie sprzeglo cierne jest opisane szczególowo we fran¬ cuskim opisie patentowym nr 2242606 jak równiez w patencie dodatkowym nr 2270491. Nie stanowi ono samo przez sie istoty niniejszego wynalazku, a wiec nie zostanie tu szczególowo opisane, a tylko 15 20 25 30 35 45 50 55 60s 130277 t zostana opisane te elementy sprzegla, które sa ko- rieczr-e do zrozumienia istoty wynalazku.Na figurze 1 przedstawiono sprzeglo cierne z piasta zaopatrzona w tlumik drgan. Sprzeglo po¬ siada piaste 10, tarcze srodkowa 11 tworzaca pro- 5 mien-iowy element pierscieniowy otaczajacy piaste .10, dwie pokrywy .prowadzace 12, usytuowane rów¬ nolegle do tarczy 11 wokól .piasty 10, polaczone ze soba korzystnie przy pomocy osiowych rozporek 33. i tarcze cierna 13, która zazwyczaj ma na obwodzie 1Q z obydwu stron okladziny cierne 14. W róznych przykladach wykonania wynalazku ¦.¦przedstawionych na rysunku, tarcza cierna 13 jest przymocowac do pokryw 12, a te obracaja sie swobodnie wokól piasty 10 w giramicach okreslonego bicia katowego.Sprzeglo cierne zawiera pierwsza czesc obrotowa utworzona przez piaste 10, druga czesc obrotowa utworzona przez tarcze srodkowa 11, srodki zaze¬ biajace 15 z luzem kolowym usytuowane miedzy piasta 10 i tarcza 11 (fig- 1), i trzecia czesc obro- towa uksztaltowana przez pokrywy prowadzace 12 i tarcze cierna 13.W srodkach zazebiajacych 13 i w granicach bieda katowego sa umieszczone srodki sprezyste o dzia¬ laniu kolowym, skojarzone z piasta 10 i tarcza ^5 srodkowa 11. Srodki sprezyste s^ utworzone porze z jedna lub kilka sprezyn 16 o stosunkowo malej sztywnosci, usytuowanych stycznie do obwodu zespolu, opartych o piaste 10 i tarcze srodkiowa ll, a iiirieszczonych w gniazdach utworzonych przez 30 wyciecia przewidziane w tym celu. Srodki ;te sta¬ nowia pierwszy etap tlumienia drgan.W polozeniu spoczynkowym przedstawionym na fig. 1 istnieja miedzy zebami tworzacymi srodki zazebiajace 15 dwa luzy katowe Ji J2, usytuowane ^ po obu ich stronach. Luzy te okreslaja bicie kato¬ we miedzy czesciaimi obrotowymi. W przykladzie wykonania przedstawionym na fig. 1—7, luz ka¬ towy Ji odpowiada zakresowi przesuniecia ciemne¬ go, dla którego kierunek obrotu tarczy ciernej 13, ^ a wiec tarczy srodkowej 11, jest zgodny ze strzalka Ti (fig. 1). Luz Ji jest wiekszy od luzu katowego J? odpowiadajacego dzialaniu w kierunku przeciw¬ nym.Miedzy tarcza 11 i pokrywami 12 sa umieszczone M srodki sprezyste o dizialamiu obwodowym utworzone przez sprezyny 18 o duzej sztywnosci umieszczone w przyblizeniu stycznie do obwodu zespolu. Kazda sprezyna 18 jest umieszczona czesciowo w otworze 19 tairczy 11, a czesciowo w otworze 20 kazdej po- 50 .krywy 12, przy czym obydwie sprezyny 18 naleza lacznie do drugiego etapu tlumienia drgan. W prak¬ tyce, dla co najmniej niektórych z tych sprezyn 18, dlugosc obwodowa otworów 19 tarczy 11 jest rózna od dlugosci obwodowej otworów 20 pokrywy 12 M tak, ze dzialanie sprezyn 18 jest opóznione. Na przyklad sprezyny 18 moga byc podzielone na trzy odrebne grupy, a dziala/nie tych grup sprezyn moze byc rozdzielone wzdluz calego mozliwego bicia ka¬ towego miedzy pokrywami 12 i tarcza 11. Pierwsza 60 z tych girup sprezyn dziala na poczatku bieda, zanim zacznie dzialac druga, a nastepnie trzecia.Wykres z fig. 6, na którym Jest naniesione na osi odcietych bicie katowe D, a na osi nzednych mome.it C, ilustruje daialand* sprzegla ciernego u z piasta 10 zawierajaca tlumik drgan skretnych, podczas gdy moment jest przylozony do tarczy cier¬ nej 13 wzdluz strzalka Fi i jest przekazany przez nia na piaste .10. Dla malych wartosci momentu, to jest w przypadku punktu martwego, gdy pojazd zostaje zatrzymany, dzialanie sprezyn 16 pierwsze¬ go elapu tlumienia drgan eliminuje halasy .odpo¬ wiednich punktów martwych. Jak tylko moment wzrosnie, ten pierwszy etap tlumienia drgan jest zakonczony, przy pomocy srodków zazebiajacych 15, luz katowy Ji jest skasowany, a tarcza 11 opiera sie bezposrednio o piaste 10 (fig. 5) dla wartosci Di bicia odpowiadajacej luzowi katowemu Ji. Wówczas zaczyna dzialac pierwsza grupa sprezyn 18, a nas¬ tepnie kolejno dla wartosci D2, D3 bicia, druga i trzecia z tych grup ,az do zakonczenia drugiego etapu rtlumienia drgan dokonanego lacznUe przez te trzy grupy sprezyn, a to odpowiada wówczas osta¬ tecznej wartosci El* tego bicia..Lila dzialania w /kierunku przeciwnym proces roz¬ wija sie podobnie, ale z zastrzezeniem, ze w przed- stawionym przykladaie wykonainia drugie i trzecie grupy sprezyn zaczynaja dzialac jednoczesnie. Mo¬ glyby oczywiscie zaczac dzialac kolejno jak po¬ przednio Sprezyny IB pierwszego etapu tlumienia drgan dzialaja waiee w strefie fiLbraoji halasów punktu martwego 9 poczynajac od bicia 'katowego Di w jednym kienonkud bicia katowego f?i -w kie¬ runku przeciwnym. Oczywiscie w celu Uproszcze¬ nia wykresu z fig. 6 me uwzglednia sie tu zjawiska histerezy powstajacej jednoczesnie z powodu tarc wewnetrznych.Zgodnie z w^natezkifim sprzeglo cierne z piasta zawierajaca tlumik drgan posiada element bloku¬ jacy dzialajacy pod wplywem sily odsrodkowej wbrew srodkom powrotnym. Jest on zamocowany ruchowo w sposóbnawrotny miedzy polozeniem spo¬ czynkowym, w którym nie odgrywa zadnej -roji i umozliwia tym samym daialanie srodkom spre¬ zystym, o dzialaniu obwodowym, a polozeniein ro¬ boczym, w którym powyzej okreslonej predkosci obrotowej nadanej srodkom powrotnym, zapewnia czynne oparcie obwodowe jednej z tych czesci na drugiej dla co najmniej jednego kierunku obrotu i umozliwia dizialatnie srodkom sprezystym o dzia¬ laniu obwodowym bicia.W róznych przykladach wykonania przedstawio¬ nych na rysunku, element blokujacy jest umiesz¬ czony miedzy pierwsza czescia, która tworzy piaste 10 i druga czescia, która tworzy tarcze 11. W prak¬ tyce stosuje sie dwa elementy blokujace umieszczo¬ ne w skrajnych, przeciwnych polozeniach wzgledem siebie.W przykladzie wykonania przedstawionym na fig. 1—5 element blokujacy stanowia zwykle .plytki 22. Celem ich podtrzymania i prowadzenia, jedna z czesci, na przyklad piasta 10 posiada promieniowa plyte 23, 2 która jest polaczona. Plyta 23 jest nasa¬ dzona z wciskiem na piaste 10. Plyta 23 posiada dwie prowadnice, ustawione promieniowo polaczo¬ ne z plytka 22. W przedstawionym przykladzie wy¬ konania na fig. 1—5 taka prowadnica jest utwo¬ rzona przez wyciecie 24 w plycie 23. Plytka 22 jest umdeszczona przesuwnie w takim wycieciu 24. Ce-7 130 277 8 lem osiowego podtrzymania plytki 22 umiesz¬ czone sa na niej dwie plytki 25, wystajace kolowo z wyciecia 24 (fig. 1 i 4). Na koncu kazdego wy¬ ciecia 24 plyta 23 ma dziób 26, który skierowany jest obwodów© w wyciecie 24 (fig. 1 i 5). Odpo¬ wiednio do kazdego dzioba 26 plyty 23 tarcza 11 za¬ wiera lape 27. Lapa 27 usytuowana jest osiowo w kierunku plyty 23 w otworze 28 tarczy ciernej 13, i dostatecznie jest przedluzona osiowo, aby za¬ chodzic'na tor plytka 22. Poza osadzeniem 30 opie¬ rajacym sie o dziób 26 kazda plytka 22 posiada przedluzenie promieniowe 31 umieszczone obwodo- wo miedzy dziobem 26 i lapa osiowa 27.¦¦-'W praktyce w polozeniu spoczynkowym przedsta¬ wionym na fig. 1, prziesunieoie obwodowe L miedzy odcinkiem bocznym 21 lapy 27 znajdujacym sie blizej dzioba 26, a odcinkiem bocznym 32 przedlu¬ zen pramdeiniiowe^ plytki 38 najbardziej od¬ dalonym od dzioba 26, odpowiada katowo luzowi katowemu Ji okreslonemu powyzej. Oczywiscie kazdy dziób 26 ma dostatecznie maly odstep obwo¬ dowy alby nie przeszkadzac umieszczeniu przedlu¬ zenia promieniowego 31 odpowiedniej plytki 22.W przykladzie porzedistawionym na fig. 1—5 dwie plytki 22 maja wspólne srodki powrotne, które sa z nimi zlaczone. Stanowia je sprezyny skretne 33.Zwoje sprezyn 33 otaczaja piaste 10, a ramiona 34 sa odpowiednio polaczone z plytkami 22, przy po¬ mocy zagiecia osiowego 35. Zagiecie 35 jest umiesz¬ czone w otworze przewidzianym w tym celu w plytce 22 a koniec jego jest zagiety poza tym otwo¬ rem. Celem odpowiedniego poditrzymainia sprezyny skretnej 33 na jej obwodzie wewnetrznym w czesci srodkowej sa przymocowane miejscami katowniki S6. Kazda ptyttea 22 stanowi obciaznik reagujacy na sile odsrodkowa. Sprezyna 33 jest utworzona tak, ze w polozeniu spoczynkowym krawedz kazdej plytki 22 jest oparta o dno wyciecia 24 plyty 23.Sprezytia 23 jest ponadto wyrównowazoina tak, aby utrzymac plytki 22 w takim polozeniu spoczynko¬ wym, gdy predkosc obrotowa tarczy ciernej 13 jest nindejsfca od okreslonej wartosci predkosci rzedu na pansyklad 960 obrotów na minute, natomiast zwalnia plytki 22 dopiero poza ta predkoscia, Dla predkosci obrotowej mniejszej od 900 obro¬ tów na minute wykres przedstawiajacy dzialanie tarczy jest taki jak na fig. 6. Pracuja wówczas sprezyny 16 pierwszego etapu tlumienia drgan. inaczej jest powyzej 900 obrotów rua minute, gdy srjrezyny 16 nie sa scisniete, a wiec nie ma luzu katowego Ji, wówczas lapy 27 przemieszczaja sie po obwodzie na wprost dziobów 26 o kat odpowia¬ dajacy co najmniej luzowi Ji umozliwiajac w ten sposób swobodne przejscie przedluzeniom 31 ply¬ tek 22. W wyniku tego pod dzialaniem sdly odsrod¬ kowej, plytki 22 tworzace elementy blokujace, wedlug wynalazku, zajmujav polozenie robocze.W polozeniu roboczym sa one promieniowo oparte odsadzióniami 30 o dzioby 26, a przedluzenia 31 umieszczone sa obwodowo miedzy dziobami 26 a lapami 27 (fig. 5).Natomiast, jesli zwolni sie nacisk wywierany po¬ przednio na pedal przyspieszenia, zespól zaczyna dzialce'wstecz, przy czym lapy 27 trzymaja sie na przedluzeniach 31 plytek 22. Tarcza 11 jest oparta obwodowo na piascie 16 poprzez lapy 27, przedlu¬ zenia 31 plytek 22, plytki 22 i plyte 23 bez wyste¬ powania jakiegokolwiek bicia katowego miedzy tarcza 11 i piasta 10, a wiec bez wytwarzania ja- 5 kiegokolwiek halasu. Inaczej mówiac sprezyny 16 wówczas nie pracuja.Na wykresie (fig. 7) reprezentujacym to dziala¬ nie, z powodu sprezyn 16 strefa filtracji halasów punktu martwego zostaje wyeliminowana. Naste¬ puje to wówczas, jesli w celu filtracji halasów spowodowanych dzialaniem do przodu lub do tylu, dzialaja same sprezyny 18 nalezace do drugiego etapu tlumienia drgan skretnych.Jesli przesuniecie obwodowe L wymienione po¬ wyzej odpowiada dokladnie luzowi katowemu Ji, wylaczenie z dzialania sprezyn 16 dokonuje sie w punkcie Di na osi odcietych. Jesli to przesuniecie obwodowe L odpowiada katowo wartosci mniejszej od wartosci luzu katowego Ji, wylaczenie nastepuje dla punktu polozonego nizej na osi odcietych od punktu Di. Taki luz moze istniec na obwodzie mie¬ dzy przedluzeniem promieniowym 31 kazdej plytki 22 i odpowiednim dziobem 26, przy czym oparcie plytek 22 na plycie 23 dokonuje sie przez ich od¬ cinki boczne w wycieciach 24 plyty 23.W innym przykladzie wykonania przedluzenia 31, plytki 22 moga trzymac sie obwodowo na dziobach 26, które wówczas spelniaja podwójna role pod¬ parcia obwodowego i przytrzymywania promienio¬ wego. Oczywiscie jak tylko predkosc obrotowa sptrzegla spada ponizej- 900 obrotów na minuta, sprezyna 33 doprowadza plytki 22 w polozenie spo¬ czynkowe, a sprezyny 16 sa w stanie ponownie roz¬ poczac dzialanie.¦W przykladzie wykonania • przedstawionym na fig. 8—10 dwa elementy blokujace 40 sa ustawione na przeciwko siebie na srednicy, aby uniknac przedwczesnej reakcji ina os zespolu. Jednakze w tym przykladzie wykonania kazdy z elementów blokujacych 40 jest utrzymany przez odksztalcalne sprezyscie ramie 41, które jest usytuowane obwo¬ dowo i które w odleglosci od elementu blokuja¬ cego 40, jest polaczone z jedna z pierwszych czesci stanowiacych sprzeglo. Takie odksztalcalne spre¬ zyscie ramie 41 stanowi jednoczesnie srodek pow¬ rotny. W ten sposób element blokujacy 40 zawiera jednoczesnie srodek powrotny.W przykladzie wykonania przedstawionym na fig. 8—10 czesc sprzegla ciernego, która zawiera element blokujacy 40 jest utworzona przez tarcze 11, przy czym kazde sprezyste ramie 41 swoim kon¬ cem przeciwnym do elementu blokujacego 40, jest przymocowane do tarczy 11 na jej obwodzie. Takie ramie sprezyste 41 jest utworzone przez plytke me¬ talowa o promieniowym przekroju stosunkowo cienkim i wydluzonym osiowo, chociaz taka plytka moglaby miec równiez przekrój osiowy stosunkowo cienki, a wydluzony obwodowo. Element bloku¬ jacy 40 jest utworzony przez zagiecie sprezystego ramienia 41 w ksztalcie U, przy czym to zagiecie jest wykonane od strony ramienia promieniowo w miejscu oddalonym od osi zespolu. Celem przy¬ mocowania do tarczy 11, sprezyste ramie 41 jest umieszczone za posrednictwem szczeliny 43 na lapie 44 tarczy 11* Lapa 44 jest usytuowana promieniowo 15 ao 25 30 35 ,45 50 55 609 130 277 16 przedluzona przy pomocy progu 45. Próg 45 jest usytuowany obwodowo na czesci wspornika w kie¬ runku elementu blokujacego 40, którego przesunie¬ cie obwodowe Ci jest w przyblizeniu równe prze- suir.iieciu lapy 44.Przesuniecie obwodowe C2 szczeliny 43 odksztal- calnego ramienia sprezystego 41 jest nieco wieksze od przesuniecia obwodowego Ci lapy 44 i progu 45.Umozliwia to latwe zainstalowanie lapy 44. Naj¬ pierw sprezyste ramie 41 jest przestawione pro¬ mieniowo przez szczeline 4S progu 45, a nastepnie po przekroczeniu progu 45 ramie 41 jest nieco wy¬ chylone w kierunku osi zespolu tak, aby moglo byc umieszczone pod progiem 45. Wreszcie jest ono przemieszczane obwodowo pod progiem 45 az wej¬ dzie promieniowo na lape 44. Podtrzymywanie ra¬ mienia 41 jest zapewnione wówczas, gdy odleglosc promieniowa oddzielajaca próg 45 od oicinka ob¬ wodowego tairczy 11 jest. tylko nieco wieksza od jego grabosci. Ponadto w polozeniu spoczynkowym sprzegla, Jconiec ramienia sprezystego 41 zawiera¬ jacy element blokujacy 40 jest sprezyscie docisnie¬ ty do czesci, która go podpiera, a wiec do odcinka obwodowego tarczy 11. W poblizu progu 45 spre¬ zyste ramie 41 ma odksztalcenie 46, które odsuwa miejscowo ten odcinek obwodowy od tarczy 11.W celu wspólpracy z kazdym elementem bloku¬ jacym 40 wieniec 48 jest zlaczony z piasta 10. Wie¬ niec 48 jest podtrzymywany przez pierscieniowa tarcze poprzeczna 49, która jest osadzona na piascie 10 podobnie jak plyta 23. Pierscieniowa tar¬ cza 19 o stosunkowo niewielkiej grubosci jest umieszczona wewnatrz przestrzeni utworzonej przez podkladki prowiadizace. Z tego powodu i uwzgled¬ niajac równiez fakt, ze element blokujacy 40 i spre¬ zyste ramiona 41 nie zwiekszaja objetosci osiowej tlumika drgan skretnych, wynika, ze to urzadzenie byloby odpowiednie do zastosowan, dla których tlumik drgan skretnych opisany w nawiazaniu do fig.y 1—5 bylby osiowo bardzo trudny do umiesz¬ czenia.Do wspólpracy z kazdym elementem blokujacym 40, wieniec 48 ma wybranie 50, którego dlugosc obwodowa C3 jest znacznie wieksza od dlugosci obwodowej C4 elementu blokujacego. Brzeg osiowy 51 wybrania 50, które jest przeznaczone do wspól¬ pracy z elementem blokujacym 40, jest zukosowany.Odcinek 52 elementu blokujacego 40 jest równiez zukosowany w sposób uzupelniajacy.Podobnie jak poprzednio w polozeniu spoczynko¬ wym sprzegla, dlugosc obwodowa L miedzy od¬ cinkiem 52 elementu blokujacego 40, a brzegiem 51 wybrania 50 wienca 48 odpowiada co najwyzej luzowi katowemu Ji. 2 braku elementu blokuja¬ cego 40, krzywa reprezentujaca dzialanie sprzegla bylaby podobnie jak poprzednio taka jak na wy¬ kresie z fig. 6.Gdy sa elementy blokujace 40, sprezyny 16 o ma¬ lej sztywnosci pracuja w strefie filtracji halasów punktu martwego P, tak, ze predkosc obrotowa sprzegla pozostaje niewielka i jest na przyklad mniejsza od wartosci rzedu 900—1100 obrotów na minute. Ponizej tej wartosci elementy blokujace 40 nie dzialaja, natomiast dzialaja sprezyny 16 o ma¬ lej sztywnosci. Natomiast powyzej 900—1100 obro¬ tów na minute elementy blokujace 40 przechodza pod wplywem sily odsrodkowej z polozenia spo¬ czynkowego, w którym koniec ramienia 41 styka sie z odcinkiem obwodowym tarczy 11 (fig. 8) W 5 polazenie robocze, w którym koniec ramienia 41 jest oddalony od odcinka obwodowego tarczy 11 (fi£. '0).J.£k tylko hicie katowe miedzy dwiema czesciami sprzegla osiagnie wartosc wystarczajaca, odpowia- 0 dajaca na przyklad pokonywaniu luzu katowego Ji a oznaczaja rozprezenie sprezyn 16 o malej sztyw¬ nosci, kazdy element blokujacy 40 wchodzi w od¬ powiednie wybranie 50 wienca 48, które to wybra¬ nie jest wówczas usytuowane promieniowo na jego 5 poziomic (fig. 10).Gdy moment przekazywany miedzy czesciami sprzegla wzrasta w sposób ciagly, bicie katowe miedzy czesciami utworzonymi odpowiednio przez piaste 10 i pokrywy 12 oraz tarcze cierna 13 tt zwdelisza sie, przy czym to bicie katowe wystepuje miedzy tarcza 11 i pokrywami 12 oraz tarcza cierna 13 az do wartosci ostatecznej D* zgodnie ze sposo¬ bem opisanym powyzej.Natomiast, gdy zmniejsza sde nacisk poprzednio . wywieranego na pedal przyspieszenia, dzialanie zespolu przechodzi z dzialania do przodu w dzia¬ lanie wstecz i jak tylko piasta 10 wykona ruch obrotowy stosunkowo mniejszy wzgledem tarczy 11, to kazdy element blokujacy 40 jest blokowany ) swoim odcinkiem aukosowanym 52 9 zukosowany brzeg 51 wybrania 50 wienca 48. Elementy bloku¬ jace 40 zapewniaja wówczas czymne opaccie obwo¬ dowe piasty 10 na tarczy 11 dla okreslonego kie¬ runku obrotu, wylaczajac przy tym dzialanie spre¬ zyn 16 o malej sztywnosci. Krzywa reprezentujaca dzialanie sprzegla jest wówczas taka jak krzywa na wykresie z fig. 7, na którym caly zakres filtracji wywolany sprezynami 16 o malej sztywnosci zostal wyeliminowainy. Oczywiscie ten stan. pozostanie ( tak dlugo }ak dlugo predkosc obrotowa sprzegla jest wyzsza od 900—1000 obrotów na minute.Jak tylko predkosc obrotowa spadnie ponizej tej wartosci, raimiona 41 doprowadza elementy bloku¬ jace 40 w polozenie spoczynkowe.Nalezy równiez zauwazyc, ze wówczas, gdy pred¬ kosc obrotowa sprzegla jest dostateczna, dla nie¬ wielkiej wartosci momentu, elementy blokujace 40 zatrzymiuja sie na wiencu 48. Wówczas na skutek tarcia, wystepuje histereza tarcia.Wedlug innej cechy wynalazku kazdy element blokujacy 40 posiada na swojej powierzchni zwró¬ conej w kierunku wienca 48 okladzine cierna (nie pokazana). W innym przykladzie wykonania wie¬ niec 48 posiada na swojej wewnetrznej powierzchni zwróconej w kierunku elementu blokujacego 40 okladzine cierna (nde pokazana). Histereza wywo¬ lana przez elementy blokujace 40 jest funkcja pred¬ kosci i znajduje sie poza obiegiem, a wówczas-, gdy bicie katowe miedzy czesciami jest wystarczajace taki element blokujacy wchodzi w odpowiedmiie wybrania wienca 48. W innym przykladzie wyko¬ nania histereza moze równiez byc otrzymana mie¬ dzy ramionami 41, a wiencem 48.Zukosowanie odcinka 52 elementów blokujacych 40 i zukosowanie uzupelniajace brzegu 51 wybran180 277 aa n 50 wienca 48 jest korzystne poniewaz dobrze blo¬ kuje podczas pracy do tylu te elementy na wiencu bez przedwczesnego odblokowania. Odksztalcenie 46 ramion 41 podtrzymujacych te elementy blokujace £0 dziala w tym samym kierunku.W przykladzie wykonania przedstawionym na fig. 8—10, ramiona 41 podtrzymujace elementy blo¬ kujace 40 sa przymocowane do tairczy 11, podczas gdy pierscieniowa tarcza 49 podtrzymujaca wieniec 48 jest przymocowana do piasty 10.,Jest równiez mozliwe wybranie rozwiazania prze¬ ciwnego, w którym ramie 41 jest podtrzymywane ptrzez pierscieniowa tarcze 49, a wieniec 48 przez tarcze 11, przy czym odpowiednie Tole dwóch obro¬ towych czesci wspólosiowych, które sa utworzone przez piaste 10 i tarcze 11, sa w tym przypadku zamienione. Ten przypadek zachodzi w przykladzie wykonania przedstawionym ma fig. 11 i 12, na któ¬ rych element blokujacy'55 stanowi zapadke za¬ montowana obrotowo na tarczy pierscieniowej €0 umieszczonej na piascie 10. Tarcza 11 posiada lape 56 wspólpracujaca z elementem blokujacym 55, która jest usytuowana osiowo i na drodze obrotu elementu blokujacego 55 wokól jego osi. Podobnie tfaktplyta poprzednia 23, tarcza 60 jest w tym przy¬ padku tarcza wydluzona srednicowo, a nie tarcza pierscieniowa. -W praktyce os obrotowa 27 elemen¬ tu blokujacego 55 jest usytuowana równolegle do osi zespolu. Przez os 57 przechodzi zapinka 58, która zaczepiona na tarczy 60 za posrednictwem rozporki 59, tworzy sprezyste srodki powrotne skojarzone -z elementem blokujacym £5. Element blokujacy 55 -ma w praktyce ksztalt haczyka celem zaczepiania go podczas dzialania do tylu, o lape 56. Wówczas, gdy predkosc obrotowa sprzegla jest wystarczajaca, -element 55 obraca sie wokól swojej osi 57 w wy¬ nikal dzialania sily odsrodkowej Dzialanie tego rozwiazania jest podobne do dzialania opisanego poprzednio. Powyzej predkosci rzedm 900^1100 obrotów na minute sprezyny 16 0;malej sztywnosci nie pracuja.W przykladzie wykonania przedstawionym na fig. 13—14, tarcza ^62 jest umieszczona wewnatrz przestrzeni utworzonej przez pokrywy 12, miedzy jedna z nich w praktyce bardziej oddalona od tar¬ czy ciernej 13, i tarcza 11. Tarcza 62 (fig. 14) jest osadzona na piascie 10 stykajac sie z odsa¬ dzeniem poprzecznym 63, które tworzy rowek 64.W celu umieszczenia jej na sprezynach 18, 'tarcza 62 ma otwory 65, rz których kazde ma dlugosc ob¬ wodowa wystarczajaco duza odpowiadajaca spre¬ zynie %&. Tarcza 62 jest tarcza pierscieniowa posia¬ dajaca na obwodzie wieniec 48 wspólpracujacy z elementem blokujacym 40 typu opisanego' na fig. 8—10, to znaczy elementami blokujacymi umieszczonymi na (koncu ramienia 41, podtrzymy¬ wanymi przez tarcze 11 i usytuowanymi obwodowo.Rozmieszczenie przeciwne moze byc równiez zasto¬ sowane.Oczywiscie wynalazek nie ogranicza sie do opi¬ sanych i przedstawionych przykladów wykonania, ale obejmuje wszystkie inne mozliwe przyklady wytonania i kombinacje róznych ich elementów.Na przyklad w rozwiazaniu wedlug wynalazku przedstawionym na fig. 8—10, element blokujacy 40 , moze stanowic nie zagiecie ramienia 41, ale plytke polaczona na przyklad przez nitowanie z tym ra¬ mieniem. Ponadto odpowiednie role dwóch wspól¬ osiowych czesci obrotowych, miedzy którymi dziala 5 element blokujacy, wedlug wynalazku, moga byc zamienione jak to juz wspomniano powyzej. Mozna równiez odpowiednio przystosowac rozwiazania z podiklacika cierna zaopatrzona w wystepy, opisane we francuskim zgloszeniu patentowym nr 77 10034. 10 Ponadto co najmniej w niektórych zastosowaniach srodki cierne moga byc skojarzone z elementem blokujacymi celem wprowadzenia hiisterezy do ich dzialania, to jest opóznienia co najmniej w poloze¬ niu spoczynkowym. 15 Po:adto, jesli element blokujacy dziala podczas przejscia z pracy do przodu w prace do tylu, ten element móglby takze dzialac podczas przejscia z p^racy do tylu w prace do przodu.Wynalazek znajduje zastosowanie do tlumików 20 drgan skretnych, w których dwie wspólosiowe piasty wspólpracuja ze srodkami zazebiajacymi sie z wystepujacym luzem miedzy nimi, przy czyni pokrywy prowadzace sa przymocowane do piast na zewnatrz, podczas gdy tarcza cierna jest przymoco- 25 warna do tarczy srodkowej i obraca sie swobodnie w zespole, natomiast srodki sprezyste sa umiesz¬ czone miedzy tarcza srodkowa i pokrywami pro¬ wadzacymi. Ponadto dziedzina stosowania wyna¬ lazku nie jest ograniczona do sprzegiel dla pojaz- 30 dów samochodowych, ale równiez obejmuje inne urzadzenia do tlumienia drgan skretnych.Zastrzezenia patentowe 1. Tlumik drgan skretnych, zwlaszcza tarczy cier- 25 nej sprzegla, zawierajacy co najmniej jedna piaste oraz tarcze zamontowane obrotowo jedna wzgle¬ dem drugiej, w granicach okreslonego bicia kato¬ wego i co najmniej jedna sprezyne dzialajaca ob¬ wodowo pomiedzy nimi dla co -najmniej jednego 40 ziakrcsiu bicia katowego, znamienny tym, ze posiada co najmniej jeden element blokujacy (22, 40, 55), podatny na sile odsrodkowa i .stanowiacy oparcie obwodowe tarczy (11) o piaste (10) dla co najmniej jednego z kierunków obrotowych. 45 2. Tlumik wedlug zastrz. 1, znamienny tym, ze piasta (10) zawiera prowadnice elementu blokuja¬ cego (22), a tarcza (11) zawiera lape (27) umieszczona osiowo. 3. Tlumik wedlug zastrz 2, znamienny tym, ze so element blokujacy (22) stanowi plytka, a jego pro¬ wadnice stanowi wyciecie (24) umieszczone -promie¬ niowo w plycie (23) piasty (10). 4. Tlumik wedlug zastrz. 3, znamienny tym, ze plyta (23) posiada na koncu wyciecia (24) dziób (26), który stanowi wystep w wycieciu (24), nato¬ miast element blokujacy (22) posiada odsadzenie (JO) wspólpracujace promieniowo z dziobem (26), a przedluzenie (31) stanowiace oparcie tarczy (11) na lapie (27). 5. Tlumik wedlug .zastrz. 2, znamienny tym, ze zawiera dwa elementy blokujace (22) oraz jedna sprezyne skretna (33), której kazde z dwóch ramion (34) jest polaczone z dwoma elementami blokuja- ^ cyrni (22). 55 6013 130 277 14 6. Tlumik wedlug zastrz. 1, znamienny tym, ze element blokujacy (40) posiada ramie (41), dla któ¬ rego oparcie stanowi tarcza (11). 7. Tlumik wedlug zastrz. 6, znamienny tym, ze ramie (41) jest elementem sprezystym. 8. Tlumik wedlug zastrz. 7, znamienny tym, ze element blokujacy (40) stanowi zagiecie ramienia (41). 9. Tlumik wedlug zastrz. 8, znamienny tym, ze ramie (41) jest umieszczone poprzez szczeline (43) na lapie (44) tarczy (11), ustawionej promieniowo i posiadajacej próg (45), przy czym próg (45) umieszczany jest obwodowo na czesci wsporczej lapy (44) i ma przesuniecie obwodowe równe prze¬ sunieciu obwodowemu lapy (44).FIG.1 E~i ^5 10. Tlumik wedlug zastrz. 6, znamienny tym, ze naprzedwlbo elementu blokujacego (40) jest umiesz¬ czony poprzecznie wieniec (48) zamocowany na piascie (10) stanowiacy oparcie dla elementu blo- 5 kujacego (44). 11. Tlumik wedlug zastrz. 10, znamienny tym, ze wie::i:ac (48) posiada wybranie (50). 12. Tlumik wedlug zastrz. 11, znamienny tym, ze wybramie (50) posiada zukosowany brzeg (51). 0 1?. Tlumik wedlug zastrz. 10, znamienny tym, ze elerner.it blokujacy (40) posiada zukosowany od¬ cinek (52). 14. Tlumik wedlug zastrz. 10, znamienny tym, ze pomiedzy elementem blokujacym (40) a wiencem 5 (48) znajduje sie element cierny.130 277 c FIC.6 ^ ' ~1\ /\ iii P \ ' ' f ' f ' r 0/ 02 03 D4 FIG.11 FIG.10 FIG. 13 OZGraf. Z.P. Dz-wo, z. 689 (95+15) 2.86 Cena 100 zl PL PL PL PL