NL194828C

NL194828C - Somatostatin peptides, as well as pharmaceutical preparations containing such somatostatin peptides.

Info

Publication number: NL194828C
Application number: NL8902981A
Authority: NL
Original assignee: Novartis Ag
Priority date: 1988-12-05
Filing date: 1989-12-04
Publication date: 2003-04-03
Also published as: HUT53375A; FI102540B1; MY106120A; HU896359D0; SE8904087L; PT92487A; HU211468A9; AU4587189A; PT92487B; AU633859B2; ATA901789A; AT403476B; IE62091B1; SE8904087D0; DE3991505B4; WO1990006949A2; JP3686503B2; NL194828B; JPH1095737A; CH678329A5

Description

1 1948281 194828

Somatostatinepeptiden, alsmede dergelijke somatosiatinepeptiden bevattende farmaceutische preparatenSomatostatin peptides, as well as pharmaceutical compositions containing such somatosiatin peptides

De uitvinding heeft betrekking op somatostatinepeptiden met de formule I waarin 5 A een groep met formule RCO- is, waarbij RCO- is a) een L- of D-fenylalaninerest waarvan de ring desgewenst gesubstitueerd is door F, Cl, Br, N02, NH2 OH, alkyl met 1-3 koolstofatomen en/of alkoxy met 1-3 koolstofatomen, b) de rest van een natuurlijk of synthetisch α-aminozuur, dat verschilt van dat gedefinieerd onder a) hiervoor of van een overeenkomstig D-aminozuur, of 10 c) een dipeptiderest waarin de afzonderlijke aminozuurresten al of niet gelijk zijn en zijn gekozen uit die gedefinieerd onder a) en/of b) hiervoor, A' een waterstofatoom weergeeft, Y, en Y2 tezamen een directe binding voorstellen of waarin elk van de substituenten Y, en Y2 een waterstofatoom is, 15 B is -Phe-, waarvan de ring desgewenst gesubstitueerd is door halogeen, N02, NH2, OH, alkyl met 1-3 koolstofatomen en/of alkoxy met 1-3 koolstofatomen (waaronder pentafluoralanine), of B-naftyl-Ala, C is (L)-Trp- of (D)-Trp-, desgewenst ge-a-N-methyleerd en waarvan de benzeenring desgewenst gesubstitueerd is door halogeen, N02, NH2, OH, alkyl met 1-3 koolstofatomen en/of alkoxy met 1-3 koolstofatomen, 20 D is Lys of een 4-aminocyclohexylAla of 4-aminocyclohexylGly-rest weergeeft, E is Thr, Ser, Val, Phe, He, of een aminoisoboterzuur- of aminoboterzuurrest voorstelt, G een groep met formule -COOR7, -CH2OR10, /The invention relates to somatostatin peptides of the formula I in which A is a group of the formula RCO-, wherein RCO- is a) an L- or D-phenylalanine residue whose ring is optionally substituted by F, Cl, Br, NO 2, NH 2 OH, alkyl of 1-3 carbon atoms and / or alkoxy of 1-3 carbon atoms, b) the remainder of a natural or synthetic α-amino acid, different from that defined under a) above or from a corresponding D-amino acid, or 10 c) a dipeptide residue in which the individual amino acid residues are the same or different and are selected from those defined in a) and / or b) above, A 'represents a hydrogen atom, Y, and Y2 together represent a direct bond or in which each of the substituents Y 1 and Y 2 is a hydrogen atom, B is -Phe-, the ring of which is optionally substituted by halogen, NO 2, NH 2, OH, alkyl of 1-3 carbon atoms and / or alkoxy of 1-3 carbon atoms (including pentafluoralanine), or B-naphthyl-Ala, C is (L) -Trp- or (D) -Trp-, optionally -a N-methylated and the benzene ring of which is optionally substituted by halogen, NO 2, NH 2, OH, alkyl of 1-3 carbon atoms and / or alkoxy of 1-3 carbon atoms, D is Lys or a 4-aminocyclohexylAla or 4-aminocyclohexylGly- residue, E is Thr, Ser, Val, Phe, He, or an amino isobutyric acid or amino butyric acid residue, G represents a group of formula -COOR7, -CH2OR10, /

25 -CON-CON

\\

Rl2 of een groep met formule X weergeeft, waarin 30 R7 een waterstofatoom of een alkylgroep met 1-3 koolstofatomen is, R10 een waterstofatoom of de rest van een fysiologisch aanvaardbare, fysiologisch hydrolyseerbare ester voorstelt, R„ een waterstofatoom, alkylgroep met 1-3 koolstofatomen, fenylgroep of C7.10 fenylakylgroep weergeeft, R12 een waterstofatoom, een alkylgroep met 1-3 koolstofatomen of een groep met formule -CH(R13)·*, 35 weergeeft, R13 CH2OH, -CH2)2-OH, -(CH2)3-OH, of -CH(CH3)OH, of de substituent, bevestigd aan het a-koolstofatoom van een natuurlijk of synthetisch α-aminozuur (waaronder waterstof) voorstelt en X, een groep met formule -C00R7, -CH2OR10 of -CONR14R15 voorstelt, waarin R7 en R10 de hiervoor gegeven betekenissen hebben, 40 R14 een waterstofatoom of een alkylgroep met 1-3 koolstofatomen voorstelt en r15 een waterstofatoom, een alkylgroep met 1-3 koolstofatomen, fenylgroep of fenylalkylgroep met 7-10 koolstofatomen weergeeft, enR12 represents a group of formula X wherein R7 is a hydrogen atom or an alkyl group of 1-3 carbon atoms, R10 represents a hydrogen atom or the rest of a physiologically acceptable physiologically hydrolyzable ester, R1 represents a hydrogen atom, alkyl group of 1-3 represents carbon atoms, phenyl group or C7.10 phenylakyl group, R12 represents a hydrogen atom, an alkyl group with 1-3 carbon atoms or a group of formula -CH (R13) · *, 35, R13 CH2OH, -CH2) 2-OH, - (CH2) ) 3-OH, or -CH (CH3) OH, or the substituent attached to the α-carbon atom of a natural or synthetic α-amino acid (including hydrogen) and X represents a group of the formula -C00R7, -CH2OR10 or - CONR14R15 where R7 and R10 have the meanings given above, R14 represents a hydrogen atom or an alkyl group with 1-3 carbon atoms and r15 represents a hydrogen atom, an alkyl group with 1-3 carbon atoms, phenyl group or phenylalkyl group with 7-10 carbon atoms, and

Rn6 een waterstofatoom of een hydroxylgroep voorstelt, onder de voorwaarde dat 45 indien R12 een -CH(R13)-X1 groep voorstelt, R„ een waterstofatoom of een methylgroep is, waarbij de resten B, D en E de L-configuratie bezitten en de resten op de 2- en 7-plaats elk, onafhankelijk van elkaar, de L- of D-configuratie bezitten.R 11 represents a hydrogen atom or a hydroxyl group, provided that if R 12 represents a -CH (R 13) -X 1 group, R 7 is a hydrogen atom or a methyl group, wherein the radicals B, D and E have the L configuration and the radicals at the 2 and 7 positions each have the L or D configuration independently of each other.

Dergelijke verbindingen en hun bereiding zijn bijvoorbeeld beschreven in de Europese octrooischriften EP-A 1295, 29.579, 215.171,203.031, 214.872, 298.732, 277.419 en ook in EP-A 187.622 als uitgangspro-50 ducten.Such compounds and their preparation are described, for example, in European patents EP-A 1295, 29,579, 215,171,203,031, 214,872, 298,732, 277,419 and also in EP-A 187,622 as starting products.

EP-A 0.150.844 vermeldt de mogelijkheid van het covalent combineren van chelaatvormende groepen zoals EDTA, DTPA en derivaten ervan aan bijvoorbeeld eiwit, enzym en immunoglobuline. Dergelijke moleculen omvatten een aantal reactieve zijketens, welke gebruikt kunnen worden als aanhechtingsplaatsen voor de chelaatvormende groep, bijvoorbeeld amino-, carboxy- en SH-groepen. Ongelukkigerwijs zijn deze 55 groepen willekeurig over het eiwitmolecuul verdeeld, en de reactie van een dergelijk molecuul met een chelaatvormend middel leidt derhalve onvermijdelijk tot een willekeurig gesubstitueerd eiwit. Er is dus bijvoorbeeld veel onduidelijkheid waar de chelaatgroepen aan worden gehecht en hoeveel chelaatvormende 194828 2 groepen per molecuul worden gebonden. Vanwege deze willekeurige substitutie bezitten gemerkte eiwitten een aantal nadelen zoals het ontbreken van homogeniteit, reproduceerbaarheid, verontreinigingsproblemen en een gebrek aan gevoeligheid ten aanzien van tumoren met een kleine grootte.EP-A 0,150,844 discloses the possibility of covalently combining chelating groups such as EDTA, DTPA and derivatives thereof to, for example, protein, enzyme and immunoglobulin. Such molecules include a number of reactive side chains that can be used as attachment sites for the chelating group, e.g., amino, carboxy, and SH groups. Unfortunately, these 55 groups are randomly distributed over the protein molecule, and the reaction of such a molecule with a chelating agent therefore inevitably leads to a randomly substituted protein. Thus, for example, there is much uncertainty about what the chelate groups are attached to and how many chelating 194828 groups are bound per molecule. Due to this random substitution, labeled proteins have a number of disadvantages such as the lack of homogeneity, reproducibility, contamination problems and a lack of sensitivity to small size tumors.

US-A 4.678.667 betreft koperchelaatconjugaten welke chemisch gebonden zijn aan een groep van 5 biomoleculen, waartoe antilichamen, antilichaamfragmenten, serumeiwitten en het kleinmoleculige bleomy-cine behoren. Echter bezit de bleomycinestructuur slechts twee "echte” aminozuren en bevat daarnaast veel andere functionele reactieve groepen. Een vermelding of suggestie voor het binden van een chelaat-vormende groep aan de eindstandige α-Ν-aminogroep van het bleomycine ontbreekt volledig in dit Amerikaanse octrooischrift, hetgeen o.a. gesiaafd wordt met het gestelde in de passage in kolom 6, regels 10 54-58 van dit octrooischrift.US-A 4,678,667 relates to copper chelate conjugates that are chemically bound to a group of 5 biomolecules, including antibodies, antibody fragments, serum proteins, and the low-molecular weight bleomycin. However, the bleomycin structure has only two "real" amino acids and in addition contains many other functional reactive groups. No mention or suggestion for binding of a chelating group to the terminal α-Ν-amino group of the bleomycin is completely lacking in this U.S. patent specification, which is, among other things, agreed with the provisions in the passage in column 6, lines 10 54-58 of this patent specification.

Gevonden werd, dat de bovengenoemde nadelen kunnen worden opgeheven met somatostatinepeptiden, welke aan de eindstandige α-Ν-aminogroep van het somatostatinepeptide zijn gemodificeerd met een chelaatvormende groep, welke met een radionuclide kan complexeren en nog steeds een bindingsaffiniteit voor somatostatinereceptoren bezit. Dergelijke gemodificeerde somatostatinepeptiden bezitten een hierna 15 nader gedefinieerde en reproduceerbare chemische structuur.It has been found that the aforementioned disadvantages can be overcome with somatostatin peptides, which have been modified at the terminal α-Ν-amino group of the somatostatin peptide with a chelating group, which can complex with a radionuclide and still has a binding affinity for somatostatin receptors. Such modified somatostatin peptides have a chemical structure that is further defined and reproducible below.

De uitvinding heeft betrekking op somatostatinepeptiden, die ten minste een fysiologisch aanvaardbare hydrofiele chelaatvormende groep voor een detecteerbaar element bevatten, welke chelaatvormende groep direct of indirect door een brugvormende of afstandgevende groep is verbonden aan de eindstandige α-Ν-aminogroep van het somatostatinepeptide, en de brugvormende of afstandgevende groep verbonden 20 met A, de formule Z-R35-CO-bezit, waarin r35 een alkyleengroep met 1-11 koolstofatomen, een alkenyleengroep met 2-11 koolstofatomen en Z een functionele groep voorstelt, die in staat is covalent met het cheleringsmiddel te reageren of een 25 H2N-CH(R')-CO-groep voorstelt, waarin R' de rest, gehecht in de α-positie aan een natuurlijk of synthetisch oc-aminozuur voorstelt in de vrije vorm of in een farmaceutisch aanvaardbare zoutvorm.The invention relates to somatostatin peptides which contain at least one physiologically acceptable hydrophilic chelating group for a detectable element, which chelating group is directly or indirectly linked by a bridging or releasing group to the terminal α-Ν-amino group of the somatostatin peptide, and the bridging or spacing group connected to A, has the formula Z-R35-CO-, wherein r35 represents an alkylene group with 1-11 carbon atoms, an alkenylene group with 2-11 carbon atoms and Z a functional group capable of covalent with the reacting agent or a H 2 N-CH (R ') - CO group, wherein R' represents the residue attached in the α position to a natural or synthetic α-amino acid in the free form or in a pharmaceutically acceptable salt form .

Bij voorkeur heeft de chelaatvormende groep een carboxylgroep en is via een amidebinding aan de eindstandige α-Ν-aminogroep van het peptide of aan de brugvormende of afstandgevende groep H2N-R35-CO- van dit peptide verbonden.Preferably, the chelating group has a carboxyl group and is connected via an amide bond to the terminal α-Ν-amino group of the peptide or to the bridging or releasing group H 2 N-R 35-CO- of this peptide.

30 Opgemerkt wordt dat EP-A-0.247.866 het met een radioactief element merken van eiwitten en polypepti-den beschrijft, met name antilichamen of fragmenten daarvan. De chelaatvormer is rechtstreeks of via een bruggroep gebonden aan een e-aminogroep (dat wil zeggen een zijketenaminogroep) van een antilichaam of antilichaamfragment. Antilichamen en fragmenten daarvan zijn grote moleculen met gewoonlijk een molecuulgewicht van ongeveer 150 kDa. In de meeste gevallen zijn de reactieve e-aminoplaatsen niet-35 geïdentificeerd en het verloop van de reactie van een specifieke e-aminogroep met de chelaatvormer kan niet worden gevolgd, hetgeen leidt tot een niet-homogene verbinding. Bij de onderhavige uitvinding wordt een klein peptidemolecuul (molecuulgewicht ongeveer 1000-1500 dalton) gesubstitueerd met een chelaatvormende groep op een bepaalde enkele aanhechtingsplaats, hetgeen resulteert in een gedefinieerd, reproduceerbaar chelaat.It is noted that EP-A-0 247 866 discloses labeling of proteins and polypeptides with a radioactive element, in particular antibodies or fragments thereof. The chelating agent is directly or via a bridging group linked to an ε-amino group (i.e., a side-chain amino group) of an antibody or antibody fragment. Antibodies and fragments thereof are large molecules, usually with a molecular weight of about 150 kDa. In most cases, the reactive ε-amino sites are unidentified and the course of the reaction of a specific ε-amino group with the chelating agent cannot be followed, leading to a non-homogeneous compound. In the present invention, a small peptide molecule (molecular weight about 1000-1500 daltons) is substituted with a chelating group at a particular single attachment site, resulting in a defined, reproducible chelate.

40 Verder wordt opgemerkt dat in de NL-A 8702345 en oudere NL-A 8902785, die niet is vóórgepubliceerd, peptiden zoals octreotide zijn beschreven die op de Ν-α-plaats kunnen zijn gesubstitueerd met een suikerrest.It is further noted that NL-A 8702345 and older NL-A 8902785, which is not pre-published, describe peptides such as octreotide which may be substituted in the Ν-α position with a sugar moiety.

De gedeeltelijk niet vóórgepubliceerde, oudere NL-A 8801640 beschrijft somatostatinederivaten waarbij aan het α-Ν-atoom een groep Z-R-CO kan zijn gesubstitueerd, waarbij Z een guamidino- of ureidogroep of 45 bijvoorbeeld een suikerrest kan zijn.The partially unpublished older NL-A 8801640 describes somatostatin derivatives in which a group Z-R-CO may be substituted on the α-Ν atom, where Z may be a guamidino or ureido group or 45 may be a sugar moiety.

Aanbevolen verbindingen zijn de verbindingen zoals gedefinieerd waarin de rest met formule I de volgende combinatie van groepen heeft: 1.1. Bij de betekenissen a), b) of c) voor RCO-, is de α-aminogroep van de aminozuurresten a) en b) en de eindstandige α-Ν-aminogroep van dipeptideresten c) bij voorkeur ongealkyleerd of mono-C,.·^ gealkyleerd, 50 in het bijzonder met alkyl met 1-8 koolstofatomen gealkyleerd, meer in het bijzonder gemethyleerd. Het verdient het meest aanbeveling dat de eindstandige α-Ν-aminogroep niet-gealkyleerd is.Recommended compounds are those as defined in which the radical of formula I has the following combination of groups: 1.1. With the meanings a), b) or c) for RCO-, the α-amino group of the amino acid residues a) and b) and the terminal α-Ν-amino group of dipeptide residues c) is preferably unalkylated or mono-C. ^ alkylated, 50 in particular alkylated with alkyl of 1-8 carbon atoms, more in particular methylated. It is most recommended that the terminal α-Ν-amino group is non-alkylated.

1.2. Indien RCO betekenis a) heeft, is deze groep bij voorkeur a') een L- of D-fenylalanine- of -tyrosinerest die desgewenst gemono-N-Cn.12 alkyleerd is. Het verdient meer aanbeveling dat a') een L- of D-fenylalaninerest is.1.2. If RCO has the meaning a), this group is preferably a ') an L or D phenylalanine or tyrosine residue which is optionally mono-N-C11.12 alkylated. It is more recommended that a ') is an L or D phenylalanine residue.

55 1.3. Indien RCO betekenis b) of c) heeft, is de gedefinieerde rest bij voorkeur lipofiel. Aanbevolen resten b) zijn dus b') cx-aminozuurresten met een koolwaterstofzijketen, bijvoorbeeld alkyl met 3, bij voorkeur 4, of meer koolstofatomen, bijvoorbeeld met maximaal 7 koolstofatomen, naftylmethyl of heteroaryl, bijvoorbeeld 3 194828 een 3-(2- of 1-naftyl)-alanine-, pyridyl-methyl- of try plof aan rest, welke resten de L- of D-configuratie bezitten en bij voorkeur zijn de resten c) dipeptideresten waarin de individuele aminozuurresten al of niet gelijk zijn en zijn gekozen uit die gedefinieerd onder a") en b') hiervoor.55 1.3. If RCO has the meaning b) or c), the defined residue is preferably lipophilic. Preferred radicals b) are thus b ') cx-amino acid residues with a hydrocarbon side chain, for example alkyl with 3, preferably 4, or more carbon atoms, for example with up to 7 carbon atoms, naphthylmethyl or heteroaryl, for example 3 194828 a 3- (2- or 1 -naphthyl) -alanine, pyridyl-methyl or trypop residue, which residues have the L- or D-configuration and preferably the residues are c) dipeptide residues in which the individual amino acid residues are identical or different and are selected from those defined under a ") and b ') above.

Een voorbeeld van een rest c) is bijvoorbeeld de 3-(2-naftyl)-alaninerest.An example of a radical c) is, for example, the 3- (2-naphthyl) alanine residue.

5 1.4. Het heeft het meest de voorkeur dat RCO betekenis a), in het bijzonder betekenis a'), heeft.5 1.4. It is most preferred that RCO has meaning a), in particular meaning a ').

2. B is B', waarin B' is Phe of Tyr.2. B is B ', where B' is Phe or Tyr.

3. C is C', waarin O' is (D)Trp.3. C is C ', wherein O' is (D) Trp.

4. D is D', waarin D' is Lys, MeLys of Lys(e-Me), in het bijzonder Lys.4. D is D ', wherein D' is Lys, MeLys or Lys (e-Me), in particular Lys.

5. E is E', waarin E' is Val of Thr, vooral Thr.5. E is E ', where E' is Val or Thr, especially Thr.

10 6. G is G', waarin G' een groep met formule6. G is G ', wherein G' is a group of formula

Rh /Rh /

-CO-N-CO-N

\ 15 R12 is, in het bijzonder een groep met formule Rn /R12 is, in particular, a group of formula Rn /

-CO-N-CO-N

20 \ CH(R13)-Xt (in welk geval R,, een waterstofatoom of de methylgroep voorstelt). In het laatste geval heeft -CH(R13)-X1 bij voorkeur de L-configuratie.CH (R13) -Xt (in which case R1 represents a hydrogen atom or the methyl group). In the latter case, -CH (R13) -X1 preferably has the L configuration.

6.1. Rt1 is bij voorkeur een waterstofatoom.6.1. Rt1 is preferably a hydrogen atom.

25 6.2. Als substituent gehecht aan het a-koolstofatoom van een natuurlijk aminozuur (dat wil zeggen met formule H2N-CH(R13)-COOH), is R13 bij voorkeur -CH2OH, -CH(CH3)-OH, isobutyl of butyl, of R13 stelt een -(CH2)2-OH of -(CH2)3-OH groep voor. Ze is in het bijzonder -CH2OH of -CH(CH3)OH.6.2. As a substituent attached to the α-carbon atom of a natural amino acid (i.e., of formula H 2 N-CH (R 13) -COOH), R 13 is preferably -CH 2 OH, -CH (CH 3) -OH, isobutyl or butyl, or R 13 represents a - (CH 2) 2 OH or - (CH 2) 3 OH group. It is in particular -CH 2 OH or -CH (CH 3) OH.

6.3. X, is bij voorkeur een groep met formule R-14 30 /6.3. X is preferably a group of formula R-14

-CO-N-CO-N

\\

Rl5 of -CH2-OR10, in het bijzonder met formule -CH2-OR10 en R10 is bij voorkeur een waterstofatoom of heeft de 35 onder 7 hierna gegeven betekenis. Het verdient het meest aanbeveling dat R10 een waterstofatoom is.R15 or -CH2-OR10, in particular with formula -CH2-OR10 and R10 is preferably a hydrogen atom or has the meaning given below under 7 below. It is most recommended that R10 is a hydrogen atom.

De volgende individuele verbindingen lichten de verbindingen met formule I toe.The following individual compounds illustrate the compounds of formula I.

I II I

H-(D)Phe-Cys-Phe-(D)Trp-Lys-Thr-Cys-Thr-ol eveneens bekend als octreotide 40 I IH- (D) Phe-Cys-Phe- (D) Trp-Lys-Thr-Cys-Thr-ol also known as octreotide 40 l

(D)Phe-Cys-Thr-(D)Trp-Lys-Val-Cys-ThrNH2 !-!(D) Phe-Cys-Thr- (D) Trp-Lys-Val-Cys-ThrNH 2

(D)Phe-Cys-Tyr-(D)Trp-Lys-Val-Cys-TrpNH2 I I(D) Phe-Cys-Tyr- (D) Trp-Lys-Val-Cys-TrpNH 2 I I

45 (D)Trp-Cys-Phe-(D)Trp-Lys-Thr-Cys-ThrNH2 I I45 (D) Trp-Cys-Phe- (D) Trp-Lys-Thr-Cys-ThrNH2 I

(D)Phe-Cys-Phe-(D)Trp-Lys-Thr-Cys-ThrNH2 I I(D) Phe-Cys-Phe- (D) Trp-Lys-Thr-Cys-ThrNH2 I

3-(2-Nafthyl)-(D) Ala-Cys-T yr-(D)T rp-Lys-Val-Cys-ThrNH2 50 I I3- (2-Naphthyl) - (D) Ala-Cys-T yr- (D) T rp-Lys-Val-Cys-ThrNH 2 50 I

3-(2-Nafthyl)-(D)Ala-Cys-Tyr-(D)Trp-Lys-Val-Cys-B-Nal-NH2 I I3- (2-Naphthyl) - (D) Ala-Cys-Tyr- (D) Trp-Lys-Val-Cys-B-Nal-NH 2 II

3-(2-Nafthyl)-(D)Ala-Cys-B-Nal-(D)Trp-Lys-Val-Cys-ThrNH23- (2-Naphthyl) - (D) Ala-Cys-B-Nal- (D) Trp-Lys-Val-Cys-ThrNH 2

I II I

55 (D)Phe-Cys-Phe-(D)Trp-Lys-Thr-Cys-B-Nal-NH2 B. Analoga met formule II55 (D) Phe-Cys-Phe- (D) Trp-Lys-Thr-Cys-B-Nal-NH 2 B. Analogs of formula II

194828 4194828 4

[zie Vale en med., Metabolism, 27, Supp. 1, 139, (1978)] en formule III[see Vale and med., Metabolism, 27, Supp. 1, 139, (1978)] and formula III

, (--1, (--1

H-Cys-His-His-Phe-Phe-(D)Trp-Lys-Thr-Phe-Thr-Ser-Cys-OHH-Cys-His-His-Phe-Phe- (D) Trp-Lys-Thr-Phe-Thr-Ser-Cys-OH

(zie EP-A-200, 188) 5 Bijzonder aanbevolen liganden zijn die met formule I l H-(D)Phe-Cys-Phe-(D)Trp-Lys-Thr-Cys-Thr-ol.(See EP-A-200, 188). Particularly recommended ligands are those of formula II H- (D) Phe-Cys-Phe- (D) Trp-Lys-Thr-Cys-Thr-ol.

Geschikte chelerende groepen zijn hydrofiele, fysiologisch aanvaardbare chelerende groepen die in staat zijn een complex te vormen met een detecteerbaar element. Onder voorbeelden van chelerende groepen 10 vallen bijvoorbeeld iminodicarbonzuurgroepen, polyaminopolycarbonzuurgroepen, bijvoorbeeld die afgeleid van niet-cyclische liganden, bijvoorbeeld ethyleendiaminetetraazijnzuur (EDTA), diethyleentriaminepen-taazijnzuur (DTPA), ethyleenglycol-0,0,-bis(2-aminoethyl)-N,N,N,,N'-tetraazijnzuur (EGTA), N,N'-bis(hydroxybenzyl)ethyleendiamine-N,N'-diazijnzuur (HBED) en triethyleentetraminehexaazijnzuur (TTHA), die afgeleid van gesubstitueerd EDTA of -DTPA, bijvoorbeeld p-isothiocyanatobenzyl-EDTA of -DTPA, die 15 afgeleid van macrocyclische liganden, bijvoorbeeld 1,4,7,10-tetra-azacyclododecaan-N,N',N ,NSuitable chelating groups are hydrophilic, physiologically acceptable chelating groups that are capable of forming a complex with a detectable element. Examples of chelating groups include, for example, iminodicarboxylic acid groups, polyaminopolycarboxylic acid groups, for example those derived from non-cyclic ligands, for example ethylenediaminetetraacetic acid (EDTA), diethylenetriamine pentaacetic acid (DTPA), ethylene glycol-0,0, -bis (2-aminoethyl) -N, N, N ,, N'-tetraacetic acid (EGTA), N, N'-bis (hydroxybenzyl) ethylenediamine-N, N'-diacetic acid (HBED) and triethylenetetramine hexaacetic acid (TTHA), derived from substituted EDTA or -DTPA, e.g. p -isothiocyanatobenzyl-EDTA or -DTPA, derived from macrocyclic ligands, for example 1,4,7,10-tetraazacyclododecane-N, N ', N, N

tetraazijnzuur (DOTA) en 1,4,8,11-tetraazacyclotetradecaan-N,N,,N",N'"-tetraazijnzuur (TETA), die afgeleid van N-gesubstitueerde of C-gesubstitueerde macrocyclische aminen waaronder eveneens cyclamen, bijvoorbeeld zoals beschreven in EP 304.780 A1 en in WO 89/01476-A, groepen met formule IV of V, waarin 20 elk van de substituenten R,, R2 en R3, onafhankelijk van elkaar, een alkylgroep met 1-6 koolstofatomen, arylgroep met 6-8 koolstofatomen of C7.9 arylalkylgroep, elk desgewenst gesubstitueerd door OH, alkoxy met 1-4 koolstofatomen, COOH of S03H, voorstelt, n' = 1 of 2, i = een geheel getal van 2-6 en 25 TT, onafhankelijk van elkaar, a- of β-aminozuren zijn die door amidebindingen met elkaar zijn gebonden, groepen afgeleid van bis-aminothiolderivaten, bijvoorbeeld verbindingen met formule VI, waarin elk van de substituenten R2o, R21 > P22 ©n ^23> onafhankelijk van elkaar, een waterstofatoom of een alkylgroep met 1-4 koolstofatomen voorstelt, X2 een groep weergeeft die in staat is met de N-aminogroep van een peptide te reageren en 30 m' = 2 of 3, groepen afgeleid van dithiasemicarbazonderivaten, bijvoorbeeld verbindingen met formule VII, waarin X2 een hiervoor gedefinieerde betekenis heeft, groepen afgeleid van propyleenamineoximderivaten, bijvoorbeeld verbindingen met formule VIII, waarin elk van de substituenten R24, R25, R26, R27, R28 en R29· onafhankelijk van elkaar, waterstof of een 35 alkylgroep met 1-4 koolstofatomen voorstellen en X2 en m' de hiervoor gedefinieerde betekenis hebben, groepen afgeleid van diamidedimercaptiden, bijvoorbeeld verbindingen met formule IX, waarin X3 een tweewaardige groep, die desgewenst gesubstitueerd is en een groep bevat die in staat is met de N-aminogroep van het peptide te reageren, bijvoorbeeld alkyleen met 1-4 koolstofatomen of fenyleen met 40 een X2-groep voorstelt en Y5 een waterstofatoom of een CC^R^-groep weergeeft, waarin R30 een alkylgroep met 1-4 koolstofatomen is, of groepen afgeleid van porfyrinen, bijvoorbeeld N-benzyl-5,10,15,20-tetrakis-(4-carboxyfenyl)porfine of TPP met een hiervoor gedefinieerde X2-groep.tetraacetic acid (DOTA) and 1,4,8,11-tetraazacyclotetradecane-N, N ", N", N '"- tetraacetic acid (TETA), those derived from N-substituted or C-substituted macrocyclic amines including also cyclamen, e.g. described in EP 304,780 A1 and in WO 89/01476-A, groups of formula IV or V, wherein each of the substituents R 1, R 2 and R 3, independently of one another, an alkyl group with 1-6 carbon atoms, aryl group with 6- 8 carbon atoms or C7.9 arylalkyl group, each optionally substituted by OH, alkoxy with 1-4 carbon atoms, COOH or SO3H, represents, n '= 1 or 2, i = an integer of 2-6 and TT, independently of each other , α or β-amino acids bound to each other by amide bonds, groups derived from bis-aminothiol derivatives, for example compounds of formula VI, wherein each of the substituents R20, R21> P22 © n ^ 23> independently of one another, a hydrogen atom or an alkyl group of 1-4 carbon atoms, X 2 represents a group capable of react the N-amino group of a peptide and 30 m '= 2 or 3, groups derived from dithiasemicarbazone derivatives, for example compounds of formula VII, wherein X2 has a predefined meaning, groups derived from propylene amine oxide derivatives, for example compounds of formula VIII, wherein each of the substituents R24, R25, R26, R27, R28 and R29 independently of one another, represent hydrogen or an alkyl group with 1-4 carbon atoms and X2 and m 'have the meaning defined above, groups derived from diameter dimercaptides, for example compounds of formula IX, wherein X3 represents a divalent radical which is optionally substituted and contains a radical capable of reacting with the N-amino group of the peptide, for example alkylene of 1-4 carbon atoms or phenylene of 40 represents an X2 group and Y5 represents a represents a hydrogen atom or a CC 4 R 4 group, wherein R 30 is an alkyl group with 1-4 carbon atoms, or groups derived from porphyrins, for example N- benzyl-5,10,15,20-tetrakis- (4-carboxyphenyl) porphine or TPP with a previously defined X2 group.

45 Aryl is bij voorkeur fenyl en aralkyl bij voorkeur benzyl.Aryl is preferably phenyl and aralkyl is preferably benzyl.

Onder voorbeelden van X2 vallen groepen met formule -(X4)n·, -X5, waarin X4 een alkyleengroep met 1-6 koolstofatomen of een alkyleengroep met 1-6 koolstofatomen desgewenst via een zuurstofatoom of -NH-aan het koolstofatoom gehecht voorstelt, n" is 0 of 1 en Xs een -NCS-groep, een carboxylgroep of een functioneel derivaat daarvan, bijvoorbeeld een zuurhalogenide, anhydride of hydrazide, weergeeft. Het zal 50 duidelijk zijn dat X2 aan een van de koolstofatomen van -[CHa]m.- of =CH-CH= onder vervanging van een waterstofatoom is gehecht.Examples of X2 include groups of formula - (X4) n ·, -X5, wherein X4 represents an alkylene group of 1-6 carbon atoms or an alkylene group of 1-6 carbon atoms optionally attached to the carbon atom via an oxygen atom or -NH-, n "0 or 1 and X 5 represents a -NCS group, a carboxyl group or a functional derivative thereof, for example an acid halide, anhydride or hydrazide. It will be understood that X 2 is on one of the carbon atoms of - [CH 3] m. - or = CH-CH = is attached with replacement of a hydrogen atom.

De chelaatvormende groep welke polyaminopolycarbonzuren omvat is rechtstreeks of indirect met de a-N-aminogroep van het somatostatinepeptide verbonden. Is de groep indirect gebonden, dan is ze zoals hiervoor gemeld via een brugvormende groep of ruimtescheppende groep met formule 55 Z-R35-CO- (a,) gebonden waarin R35 een alkyleengroep met 1-11 koolstofatomen, een alkenyleengroep met 2-11 koolstofatomen of een 5 194828 . H2N-CH(R')-CO-groep voorstelt, waarin R' de rest gehecht in α-positie aan een natuurlijk of synthetisch a-aminozuur, bijvoorbeeld waterstof, alkyl met 1-11 koolstofatomen, benzyl, desgewenst gesubstitueerd benzyl, naftyl-methyl of pyridylmethyl, is en Z een functionele groep weergeeft die in staat is covalent met het cheleringsmiddel te reageren.The chelating group comprising polyaminopolycarboxylic acids is directly or indirectly linked to the α-N-amino group of the somatostatin peptide. If the group is indirectly bound, then as stated above, it is linked via a bridging group or space-creating group of formula 55 where Z-R35-CO- (a,) in which R35 is an alkylene group with 1-11 carbon atoms, an alkenylene group with 2-11 carbon atoms. or a 194828. H 2 N-CH (R ') - CO group, wherein R' is the radical attached in α position to a natural or synthetic α-amino acid, for example hydrogen, alkyl of 1 to 11 carbon atoms, benzyl, optionally substituted benzyl, naphthyl methyl or pyridylmethyl, and Z represents a functional group capable of covalently reacting with the chelating agent.

5 Z kan bijvoorbeeld een groep zijn die een ether-, ester- ol amidebinding met de chelaatvormende groep kan vormen. Z stelt bij voorkeur amino voor.For example, Z can be a group that can form an ether, ester or amide bond with the chelating group. Z preferably represents amino.

De chelaatvormende groepen, bevattende carboxyl, -S03H en/of aminogroepen, kunnen zowel in de vrije vorm als in zoutvorm voorkomen.The chelating groups, containing carboxyl, -SO 3 H and / or amino groups, can exist in the free form as well as in salt form.

Aanbevolen chelaatvormende groepen zijn die afgeleid van polyamino-polycarbonzuurgroepen, 10 bijvoorbeeld die afgeleid van EDTA, DTPA, DOTA, TETA of gesubstitueerd EDTA of DTPA. Chelaatvormende groepen afgeleid van DTPA worden het meest aanbevolen.Preferred chelating groups are those derived from polyamino-polycarboxylic acid groups, for example those derived from EDTA, DTPA, DOTA, TETA or substituted EDTA or DTPA. Chelating groups derived from DTPA are the most recommended.

In de liganden volgens de uitvinding kan de chelaatvormende groep, indien polyfunctioneel, verbonden zijn met hetzij een enkel somatostatinepeptidemolecuul, hetzij met meer dan een somatostatinepeptidemole-cuul.In the ligands of the invention, the chelating group, if polyfunctionally, may be linked to either a single somatostatin peptide molecule or to more than one somatostatin peptide molecule.

15 De liganden volgens de uitvinding kunnen bijvoorbeeld in vrije vorm of in zoutvorm voorkomen. Onder zouten vallen zuuradditiezouten met bijvoorbeeld organische zuren, polymere zuren of anorganische zuren, bijvoorbeeld hydrochloriden en acetaten en zoutvormen die verkregen kunnen worden met de carbonzuur of sulfonzuurgroepen die aanwezig zijn in de chelaatvormende groep, bijvoorbeeld alkalimetaalzouten, zoals natrium of kalium, of gesubstitueerde of ongesubstitueerde ammoniumzouten.The ligands according to the invention can, for example, exist in free form or in salt form. Salts include acid addition salts with, for example, organic acids, polymeric acids or inorganic acids, e.g. hydrochlorides and acetates and salt forms obtainable with the carboxylic acid or sulfonic acid groups present in the chelating group, e.g. alkali metal salts such as sodium or potassium, or substituted or unsubstituted ammonium salts.

20 De liganden volgens de uitvinding kunnen analoog aan bekende methoden worden bereid.The ligands according to the invention can be prepared analogously to known methods.

De liganden volgens de uitvinding kunnen bijvoorbeeld als volgt worden verkregen: a) verwijdering van ten minste één beschermende groep die in een somatostatinepeptide met een chelaatvormende groep aanwezig is, of b) met elkaar verbinden, via een amidebinding, van twee peptidefragmenten, waarvan elk ten minste één 25 aminozuur of aminoalcohol in een al of niet beschermde vorm bevat en waarvan één de chelaatvormende groep bevat, waarbij de amidebinding zodanig is, dat de gewenste aminozuurvolgorde wordt verkregen en daarna desgewenst stap a) van de werkwijze wordt uitgevoerd, of c) met elkaar verbinden van een chelaatvormend reagens en het gewenste somatostatinepeptide in een al of niet beschermde vorm, op een dusdanige wijze, dat de chelaatvormende groep wordt bevestigd aan de 30 gewenste N-aminogroep van het peptide en desgewenst daarna stap a) wordt uitgevoerd, of d) verwijdering van een functionele groep van een al of niet beschermd peptide dat een chelaatvormende groep bevat of omzetting ervan in een andere functionele groep, zodat een ander onbeschermd of beschermd peptide met een chelaatvormende groep wordt verkregen en in het laatste geval stap a) van de werkwijze wordt uitgevoerd, of 35 e) oxidatie van een somatostatinepeptide gemodificeerd door een chelaatvormende groep waarin de mercaptogroepen van Cys-groepen in vrije vorm aanwezig zijn, teneinde een analogon te bereiden waarin twee Cys-groepen met elkaar verbonden zijn door een S-S-brug en winning van de aldus verkregen ligand in vrije vorm of in zoutvorm.The ligands according to the invention can be obtained, for example, as follows: a) removal of at least one protecting group present in a somatostatin peptide with a chelating group, or b) joining together, via an amide bond, of two peptide fragments, each of which is at least contains at least one amino acid or amino alcohol in a protected or unprotected form and one of which contains the chelating group, the amide bond being such that the desired amino acid sequence is obtained and then, if desired, step a) of the process is carried out, or c) with joining together a chelating reagent and the desired somatostatin peptide in a protected or unprotected form, such that the chelating group is attached to the desired N-amino group of the peptide and, if desired, then step a) is carried out, or d ) removal of a functional group from a protected or unprotected peptide containing a chelating group or conversion thereof to another functional group, so that another unprotected or protected peptide with a chelating group is obtained and in the latter case step a) of the process is carried out, or e) oxidation of a somatostatin peptide modified by a chelating group in which the mercapto groups of Cys groups are present in free form in order to prepare an analog in which two Cys groups are connected to each other by an SS bridge and recovery of the ligand thus obtained in free form or in salt form.

De hiervoor beschreven reacties kunnen analoog aan bekende methoden worden uitgevoerd, bijvoor- 40 beeld zoals beschreven in de hiernavolgende voorbeelden, in het bijzonder werkwijzen a) en c). Indien de chelaatvormende groep is bevestigd via een amidebinding, dan kan deze reactie worden uitgevoerd analoog aan de methoden die worden toegepast voor amidevorming. Desgewenst kunnen bij deze reacties beschermende groepen, die geschikt zijn om in peptiden te worden toegepast of voor de gewenste chelaatvormende groepen, worden gebruikt als functionele groepen die niet aan de reactie deelnemen.The reactions described above can be carried out analogously to known methods, for example as described in the following examples, in particular methods a) and c). If the chelating group is confirmed via an amide bond, then this reaction can be performed analogously to the methods used for amide formation. If desired, protective groups suitable for use in peptides or for the desired chelating groups can be used in these reactions as functional groups not participating in the reaction.

45 Onder de aanduiding beschermende groep kan eveneens een polymeerhars met functionele groepen vallen.45 The term protecting group may also include a polymer resin with functional groups.

Is het wenselijk de chelaatvormende groep te bevestigen aan de eindstandige a-N-aminogroep van een peptide of peptidefragment dat als uitgangsmateriaal wordt toegepast en dat een of een aantal aminogroepen in de zijketen bevat, dan worden deze aminogroepen in de zijketen geschikt beschermd met een beschermende groep, zoals bijvoorbeeld in de peptidechemie gebruikelijk is.If it is desirable to attach the chelating group to the α-amino terminal group of a peptide or peptide fragment that is used as the starting material and which contains one or more amino groups in the side chain, then these amino groups in the side chain are suitably protected with a protecting group, for example, as is common in peptide chemistry.

50 Het peptidefragment met de chelaatvormende groep dat bij stap b) wordt toegepast kan worden verkregen door het peptidefragment dat ten minste één aminozuur of aminoalcohol in een al of niet beschermde vorm bevat, te laten reageren met het chelaatvormende middel. De reactie kan analoog aan stap c) worden uitgevoerd.The peptide fragment with the chelating group used in step b) can be obtained by reacting the peptide fragment containing at least one amino acid or amino alcohol in a protected or unprotected form with the chelating agent. The reaction can be carried out analogously to step c).

De chelaatvormende groepen met formule IV of V kunnen worden verbonden met een peptide door een 55 chelaatvormend reagens met formule IV' of V', waarin X een activerende groep voorstelt die in staat is een amidebinding te vormen, te laten reageren met de N-aminogroep van het peptide. De reactie kan worden uitgevoerd op de wijze als beschreven in EP 247.866 A1.The chelating groups of formula IV or V can be linked to a peptide by reacting a 55 chelating forming agent of formula IV 'or V', wherein X represents an activating group capable of forming an amide bond with the N-amino group of the peptide. The reaction can be carried out in the manner described in EP 247,866 A1.

194828 6194828 6

Het chelaatvormende reagens dat bij werkwijze stap c) wordt toegepast, kan bekend zijn of analoog aan bekende methoden worden bereid. De gebruikte verbinding is zodanig dat ze de invoering mogelijk maakt van de gewenste chelaatvormende groep aan het somatostatinepeptide, bijvoorbeeld een beschreven polyaminopolycarbonzuur of een zout of anhydride daarvan.The chelating reagent used in process step c) may be known or prepared analogously to known methods. The compound used is such that it allows the introduction of the desired chelating group to the somatostatin peptide, for example a described polyaminopolycarboxylic acid or a salt or anhydride thereof.

5 Bij de hiervoor beschreven werkwijze, indien in de peptidefragmenten of peptiden die als uitgangsmateriaal worden toegepast, de chelaatvormende groep is bevestigd via een brugvormende of afstand-gevende groep met het peptide, bijvoorbeeld een groep met de hiervoor genoemde formule (a,), kunnen dergelijke peptidefragmenten of peptiden worden bereid door op een gebruikelijke wijze de overeenkomstige aminozuren of peptiden die geen brugvormende of afstandgevende groep bevatten, te laten reageren met 10 een overeenkomstige, brugvormende of afstandscheppende verbinding, bijvoorbeeld een zuur of reactief zuurderivaat dat de brugvormende of afstandgevende groep bevat, bijvoorbeeld een zuur met formule Z-R35-COOH of een reactief zuurderivaat daarvan, zoals een actieve ester. Voorbeelden van actieve estergroepen of carboxylgroep activerende groepen zijn bijvoorbeeld 4-nitrofenyl, pentachloorfenyl, pentafluorfenyl, succinimidyl of 1-hydroxy-benzotriazolyl.In the above-described method, if in the peptide fragments or peptides used as starting material, the chelating group is attached via a bridging or releasing group with the peptide, for example a group with the aforementioned formula (a,), such peptide fragments or peptides are prepared by reacting in a conventional manner the corresponding amino acids or peptides that do not contain a bridging or releasing group with a corresponding, bridging or spacing compound, for example an acid or reactive acid derivative containing the bridging or releasing group , for example an acid of formula Z-R35-COOH or a reactive acid derivative thereof, such as an active ester. Examples of active ester groups or carboxyl group activating groups are, for example, 4-nitrophenyl, pentachlorophenyl, pentafluorophenyl, succinimidyl or 1-hydroxy-benzotriazolyl.

15 Het is ook mogelijk het chelaatvormende reagens eerst te laten reageren met een brugvormende verbinding of verbinding die een afstandgevende groep bevat, teneinde de brugvormende of afstandscheppende groep in te voeren en vervolgens, op een gebruikelijke wijze, te laten reageren met een peptide of peptidefragment.It is also possible to first react the chelating reagent with a bridging compound or compound containing a releasing group to introduce the bridging or spacing group and then, in a conventional manner, to react with a peptide or peptide fragment.

De liganden volgens de uitvinding kunnen op een gebruikelijke wijze worden gezuiverd, bijvoorbeeld 20 chromatografisch. Bij voorkeur bevatten de liganden volgens de uitvinding minder dan 5 gew.% aan peptiden die geen chelaatvormende groepen bevatten.The ligands according to the invention can be purified in a conventional manner, for example chromatographically. Preferably, the ligands according to the invention contain less than 5% by weight of peptides that do not contain chelating groups.

De liganden volgens de uitvinding zijn in vrije vorm of in de vorm van farmaceutisch aanvaardbare zouten waardevolle verbindingen. Volgens een andere uitvoeringsvorm van de uitvinding kan een complex van de liganden volgens de uitvinding met een detecteerbaar element worden gevormd.The ligands according to the invention are valuable compounds in free form or in the form of pharmaceutically acceptable salts. According to another embodiment of the invention, a complex of the ligands according to the invention can be formed with a detectable element.

25 De onderhavige uitvinding verschaft dus eveneens de liganden volgens de uitvinding, zoals hiervoor gedefinieerd, die zijn gecomplexeerd met een detecteerbaar element (hierna aangeduid met chelaten volgens de uitvinding), in vrije vorm of in de vorm van een zout, hun bereiding en hun toepassing voor in vivo diagnostische en therapeutische behandeling.The present invention thus also provides the ligands according to the invention, as defined above, complexed with a detectable element (hereinafter referred to as chelates according to the invention), in free form or in the form of a salt, their preparation and their use for in vivo diagnostic and therapeutic treatment.

Met detecteerbaar element wordt elk element bedoeld, bij voorkeur een metaalion, dat een eigenschap 30 heeft die met therapeutische of in vivo diagnostische methoden kan worden aangetoond, bijvoorbeeld een metaalion dat een detecteerbare straling uitzendt of een metaalion dat in staat is de NMR relaxatie-eigenschappen te beïnvloeden.By detectable element is meant any element, preferably a metal ion, which has a property that can be demonstrated by therapeutic or in vivo diagnostic methods, for example a metal ion emitting a detectable radiation or a metal ion capable of NMR relaxation properties to influence.

Onder geschikte detecteerbare metaalionen vallen bijvoorbeeld zware elementen of de ionen van zeldzame aarden, zoals bijvoorbeeld toegepast bij CAT-scanning (Computer axiale tomografie), para-35 magnetische ionen, bijvoorbeeld Gd3*, Fe3+, Mn2* en Cr2*, fluorescerende metaalionen, bijvoorbeeld Eu3* en radionucliden, bijvoorbeeld γ-emitterende radionucliden, β-emitterende radionuycliden, a-emitterende radionucliden, positron-emitterende radionucliden, bijvoorbeeld 60 Ga.Suitable detectable metal ions include, for example, heavy elements or rare earth ions, such as those used in CAT (Computer Axial Tomography) scanning, para-magnetic ions, e.g. Gd3 *, Fe3 +, Mn2 * and Cr2 *, fluorescent metal ions, e.g. Eu3 * and radionuclides, for example γ-emitting radionuclides, β-emitting radionuyclides, α-emitting radionuclides, positron-emitting radionuclides, for example 60 Ga.

Onder geschikte ^emitterende radionucliden vallen die welke bruikbaar zijn bij diagnostische methoden. De ^emitterende radionucliden hebben geschikt een halfwaardetijd van 1 uur tot 40 dagen, bij voorkeur van 40 5 uur tot 4 dagen vooral van 12 uur tot 3 dagen. Voorbeelden zijn radionucliden afgeleid van gallium, indium, technetium, ytterbium, rhenium en thallium, bijvoorbeeld 67Ga, 111 In, 99mTc, 169Yb en ^Re. Bij voorkeur wordt het γ-radionuclide gekozen afhankelijk van het metabolisme van de ligand volgens de uitvinding of het gebruikte somatostatinepeptide. Het verdient nog meer aanbeveling dat het ligand volgens de uitvinding wordt gecheleerd met een γ-radionuclide met een langere halfwaardetijd dan de halfwaardetijd 45 van het somatostatinepeptide bij de tumor.Suitable emissive radionuclides include those useful in diagnostic methods. The emissive radionuclides suitably have a half-life from 1 hour to 40 days, preferably from 40 hours to 4 days, especially from 12 hours to 3 days. Examples are radionuclides derived from gallium, indium, technetium, ytterbium, rhenium and thallium, for example 67 Ga, 111 In, 99m Tc, 169 Yb and ^ Re. Preferably, the γ-radionuclide is selected depending on the metabolism of the ligand of the invention or the somatostatin peptide used. It is even more recommended that the ligand according to the invention be chelated with a γ-radionuclide with a longer half-life than the half-life 45 of the somatostatin peptide in the tumor.

Andere radionucliden die geschikt zijn om bij de beeldvorming te worden toegepast zijn positron emitterende radionucliden, bijvoorbeeld zoals hiervoor vermeld.Other radionuclides suitable for use in imaging are positron emitting radionuclides, for example, as mentioned above.

Onder geschikte (3-emitterende radionucliden vallen die welke bruikbaar zijn bij therapeutische toepassingen, zoals bijvoorbeeld 9°Y, 67Cu, 188Re, 188Re, 169Er, 121Sn, 127Te, "3Pr, 198Au, 109Pd, 185Dy, aP en 14ZPr. 50 Het B-radionuclide heeft geschikt een halfwaardetijd van 2,3 uur tot 14,3 dagen, bij voorkeur van 2,3 tot 100 uur. Bij voorkeur wordt het β-emitterende radionuclide zodanig gekozen dat dit een langere halfwaardetijd heeft dan de halfwaardetijd van het somatostatinepeptide aan de tumor.Suitable (3-emitting radionuclides) include those useful in therapeutic applications, such as, for example, 9 ° Y, 67 Cu, 188 Re, 188 Re, 169 Er, 121 Sn, 127 Te, 3 Pr, 198 Au, 109 Pd, 185 Dy, aP, and 14 ZPr. -radionuclide suitably has a half-life of 2.3 hours to 14.3 days, preferably from 2.3 to 100 hours Preferably, the β-emitting radionuclide is chosen to have a longer half-life than the half-life of the somatostatin peptide on the tumor.

Geschikte α-emitterende radionucliden zijn die welke gebruikt worden bij therapeutische behandelingen, zoals bijvoorbeeld 211 At en 212Bi.Suitable α-emitting radionuclides are those used in therapeutic treatments such as, for example, 211 At and 212Bi.

55 De chelaten volgens de uitvinding kunnen worden bereid door reactie van het ligand met een overeenkomstige, detecteerbaar element gevende, verbinding, bijvoorbeeld een metaalzout, bij voorkeur een in water oplosbaar zout. De reactie kan analoog aan bekende methoden worden uitgevoerd, zoals bijvoorbeeld 7 194828 is beschreven in Perrin, Organic Ligand, Chemical Data Series 22. NY Pergamon Press (1982); in Krejcarit en Tucker, Biophys. Biochem. Res. Com. 77: 581 (1977) en in Wagner en Welch, J. Nucl. Med. 20: 428 (1979).The chelates of the invention can be prepared by reacting the ligand with a corresponding, detectable element-yielding compound, for example a metal salt, preferably a water-soluble salt. The reaction can be carried out analogously to known methods, such as, for example, described in Perrin, Organic Ligand, Chemical Data Series 22. NY Pergamon Press (1982); in Krejcarit and Tucker, Biophys. Biochem. Res. Com. 77: 581 (1977) and in Wagner and Welch, J. Nucl. Med. 20: 428 (1979).

Bij voorkeur wordt de complexvorming van de ligand uitgevoerd bij een pH waarbij de ligand volgens de 5 uitvinding fysiologisch stabiel is.The complexation of the ligand is preferably carried out at a pH at which the ligand according to the invention is physiologically stable.

Het is ook mogelijk het detecteerbare element van de oplossing toe te voegen als een complex met een chelaatvormend tussenproduct, bijvoorbeeld een chelaatvormend middel dat een chelaatcomplex vormt dat het element bij de fysiologische pH van de ligand oplosbaar maakt, doch thermodynamisch minder stabiel is dan het chelaat. Een voorbeeld van een dergelijk chelerend tussenproduct is 4,5-dihydroxy-1,3-benzeen-10 disulfonzuur (Tiron®). Bij een dergelijke werkwijze vervangt het detecteerbare element de ligand.It is also possible to add the detectable element of the solution as a complex with a chelating agent, for example, a chelating agent that forms a chelating complex that renders the element soluble at the physiological pH of the ligand, but is thermodynamically less stable than the chelate . An example of such a chelating intermediate is 4,5-dihydroxy-1,3-benzene-disulfonic acid (Tiron®). In such a method, the detectable element replaces the ligand.

De chelaten volgens de uitvinding kunnen eveneens worden verkregen door een chelaatvormend middel gecomplexeerd met het detecteerbare element te verbinden met een somatostatinepeptide in een al of niet beschermde vorm en desgewenst ten minste één aanwezige beschermende groep te verwijderen. Dezelfde reactie kan worden uitgevoerd met een chelerend middel waarvan een complex gevormd is met een 15 niet-detecteerbaar metaalion en daarna kan in het verkregen gecomplexeerde peptide het metaalion worden vervangen door het gewenste detecteerbare element.The chelates of the invention can also be obtained by joining a chelating agent complexed with the detectable element with a somatostatin peptide in a protected or unprotected form and optionally removing at least one protecting group present. The same reaction can be carried out with a chelating agent of which a complex is formed with a non-detectable metal ion and then in the resulting complexed peptide the metal ion can be replaced by the desired detectable element.

De chelaten volgens de uitvinding kunnen eveneens worden verkregen door een chelaatvormend middel waarvan een complex is gevormd met het detecteerbare element te verbinden met een somatostatinepepti-defragment dat ten minste één aminozuur in een al of niet beschermde vorm bevat en daarna de pepti* 20 desynthese stap voor stap voort te zetten totdat de uiteindelijke peptidevolgorde wordt verkregen en desgewenst ten minste één aanwezige beschermende groep te verwijderen. In plaats van het detecteerbare element kan een complex van het chelerende middel worden gevormd met een niet-detecteerbaar metaal en dit metaal kan daarna in het verkregen, gecomplexeerde somatostatinepeptide, worden vervangen door het detecteerbare element.The chelates of the invention can also be obtained by connecting a chelating agent of which a complex is formed with the detectable element to a somatostatin peptide fragment containing at least one amino acid in a protected or unprotected form and then the pepti * desynthesis step continue step by step until the final peptide sequence is obtained and optionally remove at least one protecting group present. Instead of the detectable element, a complex of the chelating agent can be formed with a non-detectable metal and this metal can then be replaced by the detectable element in the resulting complexed somatostatin peptide.

25 Indien de chelaatvormende groep via een brugvormende of afstand scheppende groep is verbonden met het somatostatinepeptide, bijvoorbeeld via een groep met de hiervoor vermelde formule (o^), kan het somatostatinepeptide of peptidefragment of het chelaatvormende middel de genoemde brugvormende of ruimte scheppende groep bevatten.If the chelating group is linked to the somatostatin peptide via a bridging or spacing group, for example via a group having the aforementioned formula (o ^), the somatostatin peptide or peptide fragment or chelating agent may contain said bridging or space creating group.

De hiervoor vermelde reacties kunnen analoog aan bekende methoden, vergelijk bijvoorbeeld EP-A 30 0.150.844 worden uitgevoerd. Afhankelijk van de aanwezige, chelaatvormende groep, kan het rendement van het labelen 100% naderen, zodat zuivering niet nodig is. Radionucliden, zoals bijvoorbeeld technetium-99m kan in geoxideerde vorm worden toegepast, bijvoorbeeld als Tc-99m pertechnetaat dat onder reducerende omstandigheden gecomplexeerd wordt.The aforementioned reactions can be carried out analogously to known methods, for example compare EP-A 301550844. Depending on the chelating group present, the efficiency of labeling can approach 100%, so that purification is not necessary. Radionuclides such as, for example, technetium-99m can be used in oxidized form, for example as Tc-99m pertechnetate that is complexed under reducing conditions.

De hiervoor vermelde reacties worden geschikt uitgevoerd onder omstandigheden die verontreiniging met 35 sporen metaal vermijden. Bij voorkeur wordt gedestilleerd, gedeioniseerd water, en andere zuivere reagentia, radioactiviteit van chelatiekwaliteit toegepast teneinde de effecten van sporen metalen te verminderen.The aforementioned reactions are suitably carried out under conditions which avoid contamination with traces of metal. Preferably, distilled, deionized water, and other pure reagents, radioactivity of chelation quality are used to reduce the effects of trace metals.

De chelaten volgens de uitvinding kunnen bijvoorbeeld in vrije of zoutvorm voorkomen. Onder de zouten vallen zuuradditiezouten met bijvoorbeeld organische zuren, polymere zuren of anorganische zuren, 40 bijvoorbeeld hydrochloriden en acetaten en zoutvormen die met de carboxylgroepen die in het molecuul aanwezig zijn, die niet deelnemen aan de chelaatvorming, bijvoorbeeld alkalimetaalzouten, zoals natrium of kalium of gesubstitueerde of ongesubstitueerde ammoniumzouten, kunnen worden verkregen.The chelates according to the invention can, for example, exist in free or salt form. The salts include acid addition salts with, for example, organic acids, polymeric acids or inorganic acids, for example, hydrochlorides and acetates and salt forms which do not participate in the chelate formation with the carboxyl groups present in the molecule, for example alkali metal salts, such as sodium or potassium or substituted salts or unsubstituted ammonium salts can be obtained.

De chelaten volgens de uitvinding en hun farmaceutisch aanvaardbare zouten vertonen farmaceutische werking en zijn derhalve bruikbaar als beeldvormend middel, bijvoorbeeld het zichtbaar maken van voor 45 somatostatinereceptoren positieve tumoren en metastasen indien een complex wordt gevormd met een paramagnetisch, een γ-emitterend metaalion of een positron emitterend radionuclide, of als radiofarmaceuti-cum voor de in vivo behandeling van voor somatostatinereceptoren positieve tumoren en metastasen indien een complex is gevormd met een a- of β-radionuclide, volgens standaardproeven.The chelates of the invention and their pharmaceutically acceptable salts exhibit pharmaceutical activity and are therefore useful as imaging agents, for example visualizing tumors and metastases that are positive for 45 somatostatin receptors if a complex is formed with a paramagnetic, a γ-emitting metal ion or a positron emitting radionuclide, or as a radiopharmaceutical for the in vivo treatment of somatostatin receptors positive tumors and metastases if a complex is formed with an α or β radionuclide, according to standard tests.

De chelaten volgens de uitvinding hebben in het bijzonder affiniteit voor somatostatinereceptoren die 50 beïnvloed worden door tumoren en metastasen, zoals blijkt uit standaard in vitro bindingsonderzoekingen.The chelates of the invention have particular affinity for somatostatin receptors that are affected by tumors and metastases, as evidenced by standard in vitro binding studies.

Een voor somastatinereceptoren positieve tumor afkomstig uit het menselijk maag-darmstelsel werd uit de patiënt verwijderd en onmiddellijk gebracht op ijs en binnen een maximale termijn van 30 minuten bevroren bij -80°C. Voor verdere autoradiografie werd dit bevroren materiaal gesneden met een kryostaat (Leitz 1720) in schijven van 10 pm, bevestigd aan van tevoren gereinigde microscoopplaatjes en ten minste 55 3 dagen bewaard bij -20°C, teneinde het hechtvermogen van het weefsel aan het plaatje te verbeteren. De secties werden 10 minuten bij de omgevingstemperatuur voorgeïncubeerd in Tris-HCI buffer (50 mM, pH 7,4) bevattende CaCI2 (2mM) en KCI (5mM) en werden daarna tweemaal gedurende 2 minuten 194828 8 gewassen in dezelfde buffer, zonder dat extra zouten werden toegevoegd. De secties werden daarna 2 uur bij de omgevingstemperatuur geïncubeerd met een chelaat volgens de uitvinding in Tris-HCI buffer (170 mM, pH 7,4), dat 10 g/liter runderserumalbumine, bacitracine (40 mg/l) en 5 mM magnesiumchloride bevatte, 5 teneinde endogene proteasen te remmen. Niet-specifieke binding werd bepaald door toevoeging van het overeenkomstige, niet-gemerkte, niet-gemodificeerde somatostatinepeptide in een concentratie van 1 pM.A tumor from the human gastrointestinal tract positive for somastatin receptors was removed from the patient and immediately placed on ice and frozen at -80 ° C within a maximum period of 30 minutes. For further autoradiography, this frozen material was cut with a cryptostat (Leitz 1720) into 10 µm disks, attached to pre-cleaned microscope slides and stored at -20 ° C for at least 55 days in order to improve the adhesiveness of the tissue to the slide. improve. The sections were preincubated for 10 minutes at ambient temperature in Tris-HCl buffer (50 mM, pH 7.4) containing CaCl 2 (2mM) and KCl (5mM) and were then washed twice in the same buffer twice for 2 minutes without additional salts were added. The sections were then incubated for 2 hours at ambient temperature with a chelate according to the invention in Tris-HCl buffer (170 mM, pH 7.4) containing 10 g / liter bovine serum albumin, bacitracin (40 mg / l) and 5 mM magnesium chloride To inhibit endogenous proteases. Non-specific binding was determined by adding the corresponding, unlabelled, unmodified somatostatin peptide in a concentration of 1 pM.

De geïncubeerde gedeelten werden driemaal gedurende 5 minuten gewassen in koude incubatiebuffer die 0. 25.g/l BSA bevatte. Na een kortstondige onderdompeling in gedestilleerd water ter verwijdering van de overmaat zouten werden de secties of delen snel gedroogd en werden hiermee de [3H]-LKB films blootge- 10 steld. Na ongeveer 1 week blootstellen in röntgenstralen cassettes werd waargenomen dat de chelaten volgens de uitvinding, bijvoorbeeld een radionuclide chelaat, zeer goede resultaten bij het labelen van tumorweefsel gaf zonder het omringende gezonde weefsel te labelen, indien werd toegevoegd in een concentratie van ongeveer 10‘1° tot 10'3M.The incubated portions were washed three times for 5 minutes in cold incubation buffer containing 0.25 g / l BSA. After a brief immersion in distilled water to remove the excess salts, the sections or parts were dried quickly and the [3 H] -LKB films were thereby exposed. After exposure for about 1 week in X-ray cassettes, it was observed that the chelates of the invention, for example a radionuclide chelate, gave very good results in labeling tumor tissue without labeling the surrounding healthy tissue, if added at a concentration of about 10-1 ° to 10'3M.

De affiniteit van de chelaten volgens de uitvinding voor somatostatinereceptoren kan eveneens door in 15 vivo onderzoek worden aangetoond.The affinity of the chelates of the invention for somatostatin receptors can also be demonstrated by in vivo testing.

Ratten met transplanteerbare exocriene, voor pancreassomatostatinereceptoren positieve tumoren werden behandeld met een intraveneuze injectie van een chelaat volgens de uitvinding. De injectieplaats is de penisader. Onmiddellijk na het toedienen werden de dieren geplaatst bij de collimator van een γ-camera en de verdeling van de radioactiviteit werd op verschillende tijdsperioden gevolgd.Rats with transplantable exocrine, pancreatic somatostatin receptors positive tumors were treated with an intravenous injection of a chelate according to the invention. The injection site is the penis vein. Immediately after administration, the animals were placed at the collimator of a γ camera and the distribution of radioactivity was monitored at different time periods.

20 De biologische verdeling van de radioactiviteit kan eveneens worden bepaald door in reeksen opofferen van een aantal van dergelijke behandelde ratten en de radioactiviteit van het orgaan te bepalen.The biological distribution of the radioactivity can also be determined by sacrificing in series a number of such treated rats and determining the radioactivity of the organ.

Na toediening van een chelaat volgens de uitvinding, bijvoorbeeld een radionuclidechelaat, bijvoorbeeld een γ-emitterend chelaat, in een dosis van 1—5 pg/kg ligand gelabeld met 0,1—2 mCi radionuclide wordt de tumorplaats aantoonbaar tezamen met de organen waar voornamelijk de excretie uit plaatsvindt.After administration of a chelate according to the invention, for example a radionuclide chelate, for example a γ-emitting chelate, in a dose of 1 - 5 pg / kg of ligand labeled with 0.1 - 2 mCi of radionuclide, the tumor site is demonstrably together with the organs where mainly the excretion takes place.

25 Dientengevolge kan een chelaat volgens de uitvinding, in een reeks specifieke of alternatieve uitvoeringsvormen worden toegepast: 1. Een methode voor de in vivo detectie van voor somatostatinereceptoren positieve tumoren of metastasen bij een patiënt, welke omvat a) het toedienen van een chelaat volgens de uitvinding aan de genoemde patiënt en 30 b) het registreren van de locatie van de receptoren getarget door het genoemde chelaat.Consequently, a chelate according to the invention can be used in a series of specific or alternative embodiments: 1. A method for the in vivo detection of somatostatin receptors positive tumors or metastases in a patient, which comprises a) administering a chelate according to the invention to said patient and b) registering the location of the receptors targeted by said chelate.

De chelaten volgens de uitvinding die worden toegepast voor de in vivo detectiemethode volgens de uitvinding zijn de chelaten waarvan een complex is gevormd met een γ-emitterend radionuclide, een positron-emitterend radionuclide of een paramagnetisch metaalion, zoals bijvoorbeeld hiervoor is aangegeven.The chelates according to the invention which are used for the in vivo detection method according to the invention are the chelates of which a complex is formed with a γ-emitting radionuclide, a positron-emitting radionuclide or a paramagnetic metal ion, as indicated above for example.

35 De chelaten volgens de uitvinding die worden toegepast als beeldvormend middel bij methode (1) kunnen parenteraal, bij voorkeur intraveneus, worden toegediend, bijvoorbeeld in de vorm van injecteerbare oplossingen of suspensies, bij voorkeur als enkele injectie. De geschikte dosering zal natuurlijk variëren, afhankelijk van bijvoorbeeld het ligand en het type gebruikt, detecteerbaar element, bijvoorbeeld het radionuclide. Een geschikte, te injecteren, dosis ligt in het traject dat beeldvorming door de fotoscanning-40 methode, bekend uit de stand der techniek, mogelijk maakt. Wordt een radiogelabeld chelaat volgens de uitvinding toegepast, dan kan het geschikt worden toegediend in een dosis met een radioactiviteit van 0,1 tot 50 mCi, bij voorkeur 0,1 tot 30 mCi, vooral 0,1 tot 20 mCi. Een geïndiceerd doseringstraject kan lopen van 1 tot 200 pg ligand, gelabeld met 0,1 tot 50 mCi, bij voorkeur 0,1 tot 30 mCi, bijvoorbeeld 3 tot 15 mCi, γ-emitterend radionuclide, afhankelijk van het gebruikte γ-emitterende radionuclide. Het wordt bijvoorbeeld 45 met In aanbevolen een radioactiviteit in het benedentraject toe te passen, terwijl bij Tc het wordt aanbevolen een radioactiviteit in het bovenste gedeelte van het traject te gebruiken.The chelates of the invention used as an imaging agent in method (1) can be administered parenterally, preferably intravenously, for example in the form of injectable solutions or suspensions, preferably as a single injection. The appropriate dosage will, of course, vary depending on, for example, the ligand and the type of detectable element used, e.g., the radionuclide. A suitable dose to be injected is in the range that permits imaging by the prior art photo scanning method. If a radiolabeled chelate according to the invention is used, it can suitably be administered in a dose with a radioactivity of 0.1 to 50 mCi, preferably 0.1 to 30 mCi, in particular 0.1 to 20 mCi. An indicated dosage range may range from 1 to 200 µg of ligand labeled with 0.1 to 50 mCi, preferably 0.1 to 30 mCi, for example 3 to 15 mCi, γ-emitting radionuclide, depending on the γ-emitting radionuclide used. For example, 45 with In is recommended to use a radioactivity in the lower range, while with Tc it is recommended to use a radioactivity in the upper part of the range.

De verrijking van de tumorplaatsen met de chelaten kan worden gevolgd met de overeenkomstige beeldvormende methoden, bijvoorbeeld onder toepassing van beeldvormend instrumentarium dat in de nucleaire geneeskunde wordt toegepast, bijvoorbeeld een scanner, γ-camera, roterende γ-camera, elk bij 50 voorkeur met een computer als hulpmiddel, PET-scanner (positron emissie tomografie), MRI uitrusting of CAT-scanning uitrusting.The enrichment of the tumor sites with the chelates can be monitored by the corresponding imaging methods, for example by using imaging instruments used in nuclear medicine, for example a scanner, γ camera, rotating γ camera, each preferably 50 computer as an aid, PET scanner (positron emission tomography), MRI equipment or CAT scanning equipment.

De chelaten volgens de uitvinding, bijvoorbeeld het grootste gedeelte van de ^emitterende chelaten, worden vrijwel geheel uitgescheiden door de nieren en verzamelen zich niet in sterke mate in de lever.The chelates according to the invention, for example the majority of the emitting chelates, are almost completely excreted by the kidneys and do not collect strongly in the liver.

2. Een methode voor de in vivo behandeling van somatostatinereceptor positieve tumoren en metastasen 55 bij een patiënt die een dergelijke behandeling nodig heeft, welke omvat het toedienen van een therapeutisch doeltreffende hoeveelheid van een chelaat volgens de uitvinding aan een dergelijke patiënt.A method for the in vivo treatment of somatostatin receptor positive tumors and metastases 55 in a patient in need of such treatment, which comprises administering a therapeutically effective amount of a chelate of the invention to such a patient.

De chelaten volgens de uitvinding voor toepassing bij de in vivo behandeling volgens de uitvinding zijn g 194828 de chelaten waarmede een complex met een a- of β-radionuclide, zoals hiervoor is gedefinieerd, is gevormd.The chelates according to the invention for use in the in vivo treatment according to the invention are the chelates with which a complex with an α or β-radionuclide, as defined above, is formed.

De doseringen die worden toegepast bij het uitvoeren van de therapeutische methode volgens de onderhavige uitvinding zullen natuurlijk afhangen van bijvoorbeeld de speciale, te behandelen aandoening, 5 bijvoorbeeld het volume van de tumor, het betreffende, toegepaste chelaat, bijvoorbeeld de halfwaardetijd van het chelaat in de tumor en de gewenste therapie. In het algemeen wordt de dosis berekend op basis van de radioactiviteitsverdeling voor elk orgaan en de waargenomen doelwitopname. Zo kan bijvoorbeeld het chelaat worden toegediend in een dagelijks doseringstraject met een radioactiviteit van 0,1 tot 3 mCi/kg lichaamsgewicht, bijvoorbeeld 0,1 tot 3 mCi, bijvoorbeeld 1 tot 1,5 mCi/kg lichaamsgewicht. Een geïndi-i0 ceerde dagelijkse dosis ligt tussen 1 en 200 pg ligand gelabeld met 1 tot 3 mCi lichaamsgewicht, bij voorkeur 1-1,5 mCi/kg lichaamsgewicht a- of β-emitterend radionuclide, geschikt in gescheiden doses tot viermaal daags toegediend.The dosages used in practicing the therapeutic method of the present invention will, of course, depend on, for example, the particular condition to be treated, e.g., the volume of the tumor, the particular chelate used, e.g., the half-life of the chelate in the tumor and the desired therapy. In general, the dose is calculated based on the radioactivity distribution for each organ and the observed target uptake. For example, the chelate can be administered in a daily dosage range with a radioactivity of 0.1 to 3 mCi / kg body weight, for example 0.1 to 3 mCi, for example 1 to 1.5 mCi / kg body weight. An indicated daily dose is between 1 and 200 µg of ligand labeled with 1 to 3 mCi body weight, preferably 1-1.5 mCi / kg body weight α or β-emitting radionuclide, suitably administered in separate doses up to four times daily.

De a- of β-emitterende chelaten volgens de uitvinding kunnen volgens elke gebruikelijke weg worden toegediend, bijvoorbeeld parenteraal, zoals in de vorm van injecteerbare oplossingen of suspensies. Ze 15 kunnen eveneens intraveneus door infuseren worden toegediend, bijvoorbeeld door 30 tot 60 minuten infuseren. Afhankelijk van de plaats van de tumor kunnen ze zo dicht mogelijk bij de tumorplaats worden toegediend, bijvoorbeeld met behulp van een catheter. De gekozen wijze van toedienen kan afhangen van de dissociatiesnelheid van het toegepaste chelaat en de uitscheidingssnelheid.The α or β-emitting chelates of the invention can be administered by any conventional route, for example parenterally, such as in the form of injectable solutions or suspensions. They can also be administered intravenously by infusion, for example by infusing 30 to 60 minutes. Depending on the location of the tumor, they can be administered as close as possible to the tumor site, for example with the aid of a catheter. The method of administration chosen may depend on the dissociation rate of the chelate used and the excretion rate.

De chelaten volgens de uitvinding kunnen in vrije vorm of in een farmaceutisch aanvaardbare vorm 20 worden toegediend. Dergelijke zouten kunnen op een gebruikelijke wijze worden bereid en vertonen dezelfde mate van werking als de vrije verbindingen.The chelates of the invention can be administered in free form or in a pharmaceutically acceptable form. Such salts can be prepared in a conventional manner and exhibit the same degree of activity as the free compounds.

De chelaten volgens de uitvinding worden voor toepassing bij de onderhavige uitvinding bij voorkeur een korte tijd voor de toediening aan een patiënt bereid, dat wil zeggen het radioactief merken met het gewenste, detecteerbare, metaalion, bijvoorbeeld het gewenste α-, β- of ^radionuclide, kan kort voor de 25 toediening worden uitgevoerd.For use in the present invention, the chelates of the invention are preferably prepared a short time before administration to a patient, i.e., radioactive labeling with the desired, detectable, metal ion, for example, the desired α, β or radionuclide can be performed shortly before administration.

De chelaten volgens de uitvinding kunnen geschikt zijn voor de beeldvorming of ter behandeling van tumoren, zoals van de hypofyse, het maag-darmstelsel, het centrale zenuwstelsel, de borst, prostaat, baarmoeder of van de dikke darm, kleine cellen longcarcinoom, paraganglioma, neuroblastoma, pheochro-mocytoma, medullaire schildkliercarcinomen, myeloma en metastasen daarvan.The chelates of the invention may be useful for imaging or treating tumors such as the pituitary, gastrointestinal, central nervous system, breast, prostate, uterus or colon, small cell lung carcinoma, paraganglioma, neuroblastoma , pheochromocytoma, medullary thyroid carcinomas, myeloma and metastases thereof.

30 Volgens een ander aspect van de uitvinding kunnen de ^emitterende chelaten volgens de uitvinding eveneens worden toegepast als beeldvormend middel voor de beoordeling van de nierfunctie.According to another aspect of the invention, the emissive chelates of the invention can also be used as an imaging agent for the assessment of renal function.

Men paste groepen van vijf muizen toe. Elke muis werd intraveneus in de staarteder geïnjecteerd met 0. 1 ml bevattende 1 mCi van een chelaat volgens de uitvinding. De muizen werden daarna geplaatst in metabolische kooien teneinde de uitgescheiden urine te verzamelen. Op het tijdstip van 10 of 120 minuten 35 na de injectie werden de urethras afgebonden en de muizen met chloroform geanesthetiseerd. De beeldvorming van het uropoietische systeem werd uitgevoerd onder toepassing van een gebruikelijke beeldvormingsmethode. Bij deze proef verbeteren de γ-emitterende chelaten volgens de uitvinding de beeldvorming van de niersecretie bij toediening in een dosis van 0,1—30 mCi.Groups of five mice were used. Each mouse was injected intravenously into the tail vein with 0.1 ml containing 1 mCi of a chelate according to the invention. The mice were then placed in metabolic cages to collect the excreted urine. At the time of 10 or 120 minutes after the injection, the urethras were ligated and the mice anesthetized with chloroform. The imaging of the uropoietic system was performed using a conventional imaging method. In this test, the γ-emitting chelates of the invention improve the imaging of the kidney secretion when administered at a dose of 0.1-30 mCi.

De onderhavige uitvinding verschaft dus eveneens een methode voor de in vivo beoordeling van de 40 nierfunctie bij een patiënt, welke omvat het toedienen van een doeltreffende hoeveelheid van een γ-emitterend chelaat aan deze patiënt en registratie van de nierfunctie.The present invention thus also provides a method for the in vivo assessment of renal function in a patient, which comprises administering an effective amount of a γ-emitting chelate to this patient and recording renal function.

Voigens een verder aspect van de uitvinding wordt verschaft: 1. Een farmaceutisch preparaat dat een ligand volgens de uitvinding in vrije vorm en/of in de vorm van een farmaceutisch aanvaardbaar zout, desgewenst met één of een aantal farmaceutisch aanvaardbare dragers 45 of verdunningsmiddelen daarvoor, bevat, ii. een farmaceutisch preparaat dat een chelaat volgens de uitvinding in vrije en/of farmaceutisch aanvaardbare zoutvorm, desgewenst met één of een aantal farmaceutisch aanvaardbare dragers en/of verdunningsmiddelen daarvoor bevat.A further aspect of the invention is provided: 1. A pharmaceutical composition comprising a ligand according to the invention in free form and / or in the form of a pharmaceutically acceptable salt, optionally with one or more pharmaceutically acceptable carriers 45 or diluents therefor, contains, ii. a pharmaceutical preparation containing a chelate according to the invention in free and / or pharmaceutically acceptable salt form, optionally with one or more pharmaceutically acceptable carriers and / or diluents therefor.

Dergelijke preparaten kunnen op een gebruikelijke wijze worden bereid of vervaardigd.Such compositions may be prepared or prepared in a conventional manner.

50 Een preparaat volgens de uitvinding kan eveneens worden aangeboden in een gescheiden verpakking met instructies voor het mengen van de ligand met het metaalion en voor toediening van het verkregen chelaat. Het kan eveneens worden aangeboden in een dubbelpakvorm, dat wil zeggen als een enkelvoudige verpakking die gescheiden eenheidsdoseringen van het ligand en het detecteerbare metaalion bevat met instructies voor het mengen ervan en voor het toedienen van het chelaat. Een verdunningsmiddel of drager 55 kan in de eenheidsdoseringsvormen aanwezig zijn.A composition according to the invention can also be presented in a separate package with instructions for mixing the ligand with the metal ion and for administering the resulting chelate. It can also be presented in a double pack form, i.e. as a single pack containing separate unit doses of the ligand and the detectable metal ion with instructions for mixing them and for administering the chelate. A diluent or carrier 55 may be present in unit dosage forms.

In de volgende voorbeelden zijn alle temperaturen in °C en de [a]20^ waarden ongecorrigeerd. De volgende afkortingen zijn toegepast: 194828 10In the following examples, all temperatures in ° C and the [a] 20 ^ values are uncorrected. The following abbreviations have been applied: 194828 10

Boe tert.-butoxycarbonyl ' TFA trifluorazijnzuur DTPA diethyleentriamine-pentaazijnzuur.Boo t-butoxycarbonyl TFA trifluoroacetic acid DTPA diethylenetriamine-pentaacetic acid.

5 Γ I5 Γ I

Voorbeeld 1: DTPA-DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys-Thr-Cys-Thr-olExample 1: DTPA-DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys-Thr-Cys-Thr-ol

| I| I

Men loste 1,12 g Dphe-Cys-Phe-DTrp-Lys(e-Boc)-Thr-Cys-Thr-ol in vrije basevorm (1 mM) op in 5 ml van een mengsel van gelijke volumedelen dioxan en water en liet deze verbinding reageren met 5 g NaHC03.1.12 g of Dphe-Cys-Phe-DTrp-Lys (e-Boc) -Thr-Cys-Thr-ol in free base form (1 mM) was dissolved in 5 ml of a mixture of equal volumes of dioxane and water and allowed to this compound react with 5 g of NaHCO 3.

10 Onder roeren voegde men langzaam 520 mg DTPA dianhydride toe. Daarna roerde men het reactiemengsel nog 30 minuten en vroor het droog. Het residu werd opgelost in 250 ml water en de pH werd met geconcentreerd zoutzuur ingesteld op 2,5. Het neergeslagen product werd afgefiltreerd, gewassen en gedroogd boven fosforpentoxide. Na chromatograferen over een kolom silicagel werden de volgende producten520 mg of DTPA dianhydride was slowly added with stirring. The reaction mixture was then stirred for a further 30 minutes and allowed to dry. The residue was dissolved in 250 ml of water and the pH was adjusted to 2.5 with concentrated hydrochloric acid. The precipitated product was filtered off, washed and dried over phosphorus pentoxide. After chromatography on a silica gel column, the following products were obtained

I II I

15 geïsoleerd: 230 mg DTPA-DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys(e-Boc)-Thr-Cys-Thr-ol en 500 mg van het over-15 isolated: 230 mg of DTPA-DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys (e-Boc) -Thr-Cys-Thr-ol and 500 mg of the excess

| I| I

komstiae dimeer DTPA-(DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys(e-Boc)-Thr-Cys-Thr-ol)2.adventiae dimer DTPA- (DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys (e-Boc) -Thr-Cys-Thr-ol) 2.

r_-1r_-1

Men mengde 3 ml TFA met 200 mg DTPA-DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys(€-Boc)-Thr-Cys-Thr-ol. Nadat men 20 het mengsel 5 minuten op kamertemperatuur had gehouden sloeg men het mengsel met diisopropylether neer, filtreerde en droogde het. Het residu werd ontzout over Duolite en gelyofiliseerd, waardoor 150 mg van de in de titel genoemde verbinding werd verkregen: [a]20D = -26,6° (c = 1 95% AcOH).3 ml of TFA was mixed with 200 mg of DTPA-DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys (€ -Boc) -Thr-Cys-Thr-ol. After the mixture was kept at room temperature for 5 minutes, the mixture was precipitated with diisopropyl ether, filtered and dried. The residue was desalted over Duolite and lyophilized to yield 150 mg of the title compound: [a] 20 D = -26.6 ° (c = 1 95% AcOH).

Het uitgangsmateriaal kan als volgt worden verkregen:The starting material can be obtained as follows:

25 I I25 I

a) H-DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys(Boc)-Thr-Cys-Thr-ola) H-DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys (Boc) -Thr-Cys-Thr-ol

Men druppelde 2,25 g di-tert.butyl-pyrocarbonaat, opgelost in 30 ml DMF, langzaam bij kamer temperatuur2.25 g of di-tert-butyl-pyrocarbonate dissolved in 30 ml of DMF were slowly added dropwise at room temperature

I II I

30 toe aan een oplossing van 10 g H-DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys-Thr-Cys-Thr-ol-acetaat in 100 ml DMF. Nadat men het mengsel 2 uur op kamertemperatuur had gehouden verwijderde men het oplosmiddel onder verminderde druk en voegde aan het residu 200 ml diisopropylether toe. Het neerslag dat zich vormde werd afgefiltreerd, uitgewassen met diisopropylether en gedroogd. Het ruwe product werd chromatografisch gezuiverd over silicagel (elutiemiddel: CH2CI2-MeOH = 9:1) en werd daarna geïsoleerd als een wit, amorf 35 poeder.30 to a solution of 10 g of H-DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys-Thr-Cys-Thr-ol acetate in 100 ml of DMF. After the mixture was kept at room temperature for 2 hours, the solvent was removed under reduced pressure and 200 ml of diisopropyl ether were added to the residue. The precipitate that formed was filtered off, washed with diisopropyl ether and dried. The crude product was purified by chromatography on silica gel (eluent: CH 2 Cl 2 -MeOH = 9: 1) and was then isolated as a white, amorphous powder.

I II I

Voorbeeld 1A: DTPA-(DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys-Thr-Cys-Thr-ol)2Example 1A: DTPA- (DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys-Thr-Cys-Thr-ol) 2

I II I

De fractie die het tussenproduct DTPA-DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys(e-Boc)-Thr-Cys-Thr-ol)2, zoals verkregen 40 bij voorbeeld 1, bevatte werd behandeld op de wijze als beschreven hiervoor voor de overeenkomstige monomere vorm en de Boe beschermende groepen werden verwijderd, waardoor de in de titel genoemde verbinding werd verkregen: ΓαΓη = -24,5° (c = 0,55 85% AcOH).The fraction containing the intermediate DTPA-DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys (e-Boc) -Thr-Cys-Thr-ol) 2, as obtained in Example 1, was treated in the manner described above for the corresponding monomeric form and the Boc protecting groups were removed, whereby the title compound was obtained: ΓαΓη = -24.5 ° (c = 0.55 85% AcOH).

i-1 45 Voorbeeld 2: H2N-(CH2)5-CO-DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys-Thr-Cys-Thr-ol (zie de oudere, niet-voorgepubliceerde NL-A 8801640) r i a. Men loste 0,56 g H-DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys(BOC)-Thr-Cys-Thr-ol, 0,5 mmol Fmoc-e-aminocapronzuur en 115 mg hydroxybenzotriazool op in 10 ml DMF en koelde deze oplossing af tot -30°C. Daarna voegde 50 men aan deze oplossing een oplossing van 115 mg dicyclohexylcarbodiimide in 5 ml DMF (afgekoeld tot -10°C) toe.Example 2: H 2 N- (CH 2) 5-CO-DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys-Thr-Cys-Thr-ol (see older, non-prepublished NL-A 8801640) ri a. Men dissolved 0.56 g of H-DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys (BOC) -Thr-Cys-Thr-ol, 0.5 mmol of Fmoc-e-aminocaproic acid and 115 mg of hydroxybenzotriazole in 10 ml of DMF and cooled this solution down to -30 ° C. A solution of 115 mg of dicyclohexylcarbodiimide in 5 ml of DMF (cooled to -10 ° C) was then added to this solution.

Na een reactietijd van 24 uur, gedurende welke tijd het mengsel opwarmde tot kamertemperatuur, werd het verkregen dicyclohexylureum afgefiltreerd en het filtraat werd verdund met water tot 10 maal het volume ervan. Het neergeslagen reactieproduct werd afgefiltreerd, gewassen en gedroogd boven fosforpentoxide.After a reaction time of 24 hours, during which time the mixture warmed to room temperature, the resulting dicyclohexylurea was filtered off and the filtrate was diluted with water to 10 times its volume. The precipitated reaction product was filtered off, washed and dried over phosphorus pentoxide.

55 Het ruwe product werd zonder verdere zuivering gebruikt voor de volgende stap.The crude product was used for the next step without further purification.

b. Fmoc-splitsing.b. Fmoc split.

Men behandelde 0,5 g van het ruwe product van de koppelingsreactie (a) 10 minuten bij kamertempera-0.5 g of the crude product of the coupling reaction (a) were treated for 10 minutes at room temperature.

Claims

11 194828 with 5 ml of a mixture of dimethylformamide and piperidine (4: 1, volume / volume) (clear solution) and then mixed with 100 ml of diisopropyl ether. The reaction product thus precipitated was filtered off, washed and dried. This crude product was used in the next step without further purification, c. BOC split.

A somatostatin peptide of the formula I wherein A is a group of formula RCO-, wherein RCO- is a) an L- or D-phenylalanine moiety whose ring is optionally substituted by F, Cl, Br, NO 2, NH 2, OH , alkyl of 1-3 carbon atoms and / or alkoxy of 1-3 carbon atoms, b) the remainder of a natural or synthetic α-amino acid, different from that defined under a) 55 above or from a corresponding D-amino acid, or c ) a dipeptide residue in which the individual amino acid residues are identical or different and are selected from those defined in a) and / or b) above, 194828 12 A 'represents a hydrogen atom, Y 1 and Y 2 together represent a direct bond or in which each of the substituents Y n and Y 2 is a hydrogen atom, B is -Phe-, the ring of which is optionally substituted by halogen, NO 2, NH 2, OH, alkyl of 1-3 carbon atoms and / or alkoxy of 1-3 carbon atoms (including pentafluoralanine ), or β-naphthyl-Ala, C is (L) -Trp- or (D) -Trp-, optionally ge-aN-meth and the benzene ring of which is optionally substituted by halogen, NO 2, NH 2, OH, alkyl of 1 to 3 carbon atoms and / or alkoxy of 1 to 3 carbon atoms, D is Lys or a 4-aminocyclohexylAla or 4-aminocyclohexylGly moiety, 10 Thr, Ser, Val, Phe, lie, or an amino isobutyric acid or amino butyric acid residue, G represents a group of formula -COOR7, -CH2OR10, R11 / -CON15 \ R «or a group of formula X, wherein R7 represents a is a hydrogen atom or an alkyl group with 1-3 carbon atoms, R10 represents a hydrogen atom or the remainder of a physiologically acceptable, physiologically hydrolyzable ester, R11 represents a hydrogen atom, alkyl group containing 1-3 carbon atoms, phenyl group or C7.10 phenylakyl group, R12 represents a hydrogen atom , represents an alkyl group with 1-3 carbon atoms or a group of formula -CH (R13) -X1,

R 13 represents CH 2 OH, -CH 2) 2-OH, - (CH 2) 3-OH, or -CH (CH 3) OH, or the substituent attached to the α-carbon atom of a natural or synthetic α-amino acid (including hydrogen) and Xn represents a group of the formula -COOR7, -CH2OR10 or -CONR14R15, wherein R7 and R10 have the meanings given above, R14 represents a hydrogen atom or an alkyl group of 1 to 3 carbon atoms and R1S represents a hydrogen atom, an alkyl group of 1-3 represents carbon atoms, phenyl group or phenylalkyl group of 7-10 carbon atoms, and R16 represents a hydrogen atom or a hydroxyl group, provided that if R12 represents a -CH (R13) -X group, R 'is a hydrogen atom or a methyl group, wherein the radicals B, D and E have the L configuration and the radicals at the 2 and 7 positions each have the L or D configuration independently of one another, characterized in that the somatostatin peptide has at least one physiologically acceptable hydrophilic chelating group for a detectable ele which chelating group is directly or indirectly linked by a bridging or releasing group to the terminal α-Ν-amino group of the somatostatin peptide, and the bridging or releasing group connected to A, has the formula Z-Rgg-CO- wherein 40 R35 represents an alkylene group with 1-11 carbon atoms, an alkenylene group with 2-11 carbon atoms and Z represents a functional group capable of covalently reacting with the chelating agent or an HnN-CH (R ') - CO group, where R represents the remainder attached in the α position to a natural or synthetic α-amino acid in the free form or in a pharmaceutically acceptable salt form.

Somatostatin peptide according to claim 1, characterized in that the chelating group has a 45 carboxyl group and is attached via an amide bond to the terminal α-Ν-amino group of this peptide or of the bridging or releasing group H2N-R3S-C0- of this peptide.

Somatostatin peptide according to one of the preceding claims, characterized in that the somatostatin peptide is octreotide.

Somatostatin peptide according to one or more of claims 1 to 3, characterized in that the somatostatin pept

50. It is DTPA- (D) Phe-Cys-Phe- (D) Trp-Lys-Thr-Cys-Thr-ol in free form or in salt form.

A somatostatin peptide according to any one of the preceding claims, characterized in that the peptide is complexed via a chelating group with a detectable element, in free form or in the form of a salt.

300 mg of the crude product obtained in (1b) were treated for 5 minutes at room temperature with 5 ml of 100% TFA (completely dissolved) and then mixed with 50 ml of diisopropyl ether. After addition of 2 ml of a mixture of hydrogen chloride and diethyl ether, the resulting precipitate was filtered off, washed and dried under high vacuum. The final product was purified by chromatography on silica gel (CHCl3: methanol: water: acetic acid = 7: 3: 0.5: 0.5) and then desalted over Duolite (gradient: water: acetic acid = 95: 5) - water: dioxane: acetic acid = 45: 50: 5). The title compound was obtained as acetate (white lyophilisate). [α] 20 D = -32 ° (c = 0.5 95% AcOH). The product obtained is used for the reaction with DTPA according to the method of Examples 1 and 1A. Example: 2A The following ligand was prepared by using the method described in Example 2: I I

DTPA-BAIA-DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys-Thr-Cys-Thr-ol. [α] 20 D = -14.8 ° (c = 0.5 95% AcOH). Example 3:11 Ίη labeled DTPA-DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys-Thr-Cys-Thr-ol | -1

DTPA-DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys-Thr-Cys-Thr-ol (Example 1A) was dissolved in 5 ml of 0.01 M acetic acid. The resulting solution was then passed through a 0.22 μm Millex-GV filter and divided into 0.1 ml portions and stored at -20 ° C. 111 llCl 3 (Amersham, 1 mCi / 100 μΙ) was pre-diluted in an equal volume of 0.5 M sodium acetate and labeling was done by mixing the ligand with the lnCl 3 solution and gently homogenizing at room temperature.

HEPES buffer (4- (2-hydroxyethyl) piperazine-1-ethanesulfonic acid, sodium and potassium chloride, sodium hydrogen phosphate and dextrose) with pH = 7.4 was added to make the solution 10 M. Example 4: "Y labeled DTPA-DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys-Thr-Cys-Thr-ol 90Y was obtained from a ^ Sr-^ Y radionuclide generator. The construction of the generator, its elution, and the conversion of the β-JEDTA into the acetate complex was carried out according to the method described by M. Chinol and D.J. Hnatowich in J. Nucl. Med. 28, 1465-1470 (1987). 1 mg r-1 DTPA-DPhe-Cys-Phe-DTrp-Lys-Thr-Cys-Thr-ol dissolved in 5 ml of 0.01 M acetic acid was allowed to warm to room temperature and 1.0 mCi 90Y in 50 μ sterile 0 was added. 5M acetate. The mixture was then allowed to stand undisturbed for 40 minutes to 1 hour in order to increase chelating to a maximum. A group of ligands according to the invention are somatostatin peptides, for example somatostatin analogues, which contain at least one of the amino acid units a cheate-forming group attached to said amino group via an amide bond, in free form or in salt form. A group of chelates according to the invention are the aforementioned ligands of which a complex with a detectable element, for example a metal ion, in free form or in salt form, is formed.

Somatostatin peptide according to claim 5, characterized in that the somatostatin peptide DTPA-1 (D) Phe-Cys-Phe- (D) Trp-Lys-Thr-Cys-Thr-ol labeled with 111ln or Ö0Y, in free form or in a pharmaceutically acceptable salt form.

A pharmaceutical composition comprising a somatostatin peptide according to any of claims 1-5 and / or a complex thereof with a detectable element as defined in claim 6 or 7, in free form and / or in the form of a pharmaceutically acceptable salt, together with a pharmaceutical carrier or diluent. Hereby 2 sheets of drawing