BE898099A

BE898099A - Polyester en zijn gebruik in poederlakken.

Info

Publication number: BE898099A
Application number: BE0/211785A
Authority: BE
Original assignee: Dsm Resins Bv
Priority date: 1982-10-29
Filing date: 1983-10-27
Publication date: 1984-02-15
Also published as: NL8204205A; DE3364278D1; JPS5998129A; NO159021C; ATE20530T1; ES8502139A1; NO833948L; US4528341A; CA1216992A; US4471108A; ES535230A0; EP0107888B1; ES8504858A1; ES526856A0; NO159021B; EP0107888A1; EP0107888B2

Abstract

Carboxylgroepen-bevattende polyester gebaseerd op een in hoofdzaak aromatisch dicarbonzuurmengsel en een in hoofdzaak alifatisch diolmengsel, met een zuurgetal tussen 10 en 26 mg KOH/g, een hydroxylgetal dat kleiner is dan 15 mg KOH/g, een theoretisch aantal-gemiddeld moleculair gewicht tussen 4500 en 12500,alsmede een glasovergangstemperatuur tussen 40 en 85 graden C. Poederlak, waarvan het bindmiddel een homogeen mengsel van tri-epoxy-verbinding en een carboxylgroepen-bevattende polyester bevat.

Description


   <Desc/Clms Page number 1> 
 



  Betreffende : Polyester en zijn gebruik in poederlakken Voorgestelde benaming : UITVINDINGSOCTROOI Prioriteit van de nederlandse octrooiaanvrage nr. 8204205 ingediend op 29 oktober 1982 

 <Desc/Clms Page number 2> 

 De aanvrage heeft betrekking op een carboxylgroepenbevattende polyester welke in hoofdzaak op een aromatisch dicarbonzuurmengsel en op een in hoofdzaak alifatisch diolmengsel gebaseerd is en welke met een triepoxyverbinding als bindmiddel wordt toegepast in poederlak. Vooral triglycidylisocyanuraat wordt vaak samen met de polyesterhars in poederlakken toegepast. 



  Carboxylgroepen-bevattende polyesters voor poederlakken zijn reeds uit de stand der techniek bekend en deze worden in de praktijk tot bindmiddelen voor poederlak in een combinatie van ten minste 7% triglycidylisocyanuraat (TGIC) en derhalve ten hoogste 93% polyester verwerkt. Vergelijk Ned. Octrooischrift No. 159.129, alsmede Ned. terinzagelegging 7604421. 



  Deze bekende bindmiddelen voor poederlak vertonen in het gebruik één of meerdere van de volgende problemen : l. Het relatief hoge gehalte aan TGIC vereist een polyester met een relatief hoge glasovergangs- temperatuur waardoor beperkingen in de formule- ringsvrijheid van de polyester ontstaan. 



  2. De vloei van de polyester-epoxy combinatie is niet optimaal ("sinaasappelschil-effect"). 



  3. De fysische en soms ook de chemische poeder- stabiliteit laat te wensen over, in het bijzon- der bij polyesters met een glasovergangstempera- tuur beneden   55 C.   



  4. De gemoffelde bekledingslaag is soms niet geheel 

 <Desc/Clms Page number 3> 

 water-helder. 



  De onderhavige uitvinding verschaft nu polyesters en bindmiddelen voor poederlakken welke verbeterd zijn wat betreft één of meerdere van de voorgaande problemen. De polyesters volgens de uitvinding vertonen een combinatie van karakteristieken, t. w een zuurgetal van 10-26 mg KOH/g, een hydroxylgetal van maximaal 15, bij voorkeur maximaal 5 mg KOH/g, een theoretisch aantalgemiddeld mol-gewicht (berekend volgens Patton) van 4.500-12. 500 en een glasovergangstemperatuur tussen 40 en   85 C.   



  Opvallend daarin zijn vooral het relatief hoge molgewicht en het is bepaald verrassend dat ondanks dit hogere mol gewicht een uitstekende vloei van de poederlak verkregen wordt. Bovendien bevat de polyesterhars door het relatief hoge mol-gewicht relatief weinig laag-moleculair materiaal, waardoor een betere poeder-stabiliteit ontstaat. Ook de lage ondergrens van het glasovergangstemperatuurstraject valt op. De grotere helderheid in combinatie met de uitstekende vloei van de lak, die de   polyester/epoxybindmiddel-   systemen volgens de uitvinding opleveren, maken deze systemen bijzonder geschikt als top-coat voor auto's. 



  Bij voorkeur is het zuurgetal van deze polyester (hars) tussen 12 en 24 mg KOH/gram. Het theoretisch aantalgemiddeld mol-gewicht van de polyester bedraagt bij voorkeur 5.500-10. 500, terwijl de glasovergangstemperatuur bij voorkeur tussen 50 en   70 C   bedraagt. De gemiddelde carboxyl-functionaliteit van de polyester bevindt zich in het traject van 2 tot 3, bij voorkeur tussen 2,2 en 2,8 en meer in het bijzonder tussen 2,2 en 2,5. 

 <Desc/Clms Page number 4> 

 



  De volgens de uitvinding verschafte carboxylgroepenbevattende polyesters kunnen op, op zichzelf bekende, wijzen in hoofdzaak uit aromatische polycarbonzuren, zoals ftaalzuur, isoftaalzuur, tereftaalzuur, benzeen- 1, 2,4-tri-carbonzuur, pyromellietzuur, trimesinezuur, 3,6-dichloor-ftaalzuur, tetrachloorftaalzuur, respectievelijk voor zover verkrijgbaar de anhydriden, zuurchloriden of lagere alkyl-esters daarvan, bereid worden. Bij voorkeur bestaat de carbonzuurcomponent voor ten minste 50, bij voorkeur voor ten minste 70 mol%, uit aromatische dicarbonzuren, in het bijzonder isoftaalzuur en/of tereftaalzuur.

   Verder worden vooral alifatische diolen, zoals ethyleenglycol, propaan- 1,2-diol,   propaan-l,     3-diol,     butaan-l,   2-diol, butaan- 1,4-diol, 2, 2-dimethylpropaandiol-1, 3 (neopentylglycol), hexaan-2,5-diol,   hexan-1,   6-diol, 2,   2-[bis- (4-hydroxy-   cyclohexyl)]-propaan, 1,4-dimethylolcyclohexaan, 
 EMI4.1 
 diëthyleenglycol, dipropyleenglycol en 2, 2-bis-[4- hydroxy-ethoxy) fenyl]-propaan en kleinere hoeveelheden polyolen, zoals glycerol, hexaantriol, pentaerytritol, sorbitol, trimethylolethaan, trimethylolpropaan en tris- (2-hydroxyethyl) isocyanuraat gebruikt. Ook kunnen in plaats van diolen resp. polyolen epoxyverbindingen toegepast worden. Bij voorkeur bestaat de alcoholcomponent voor tenminste 50 mol% uit neopentylglycol   en/of   propyleenglycol. 



  Als polycarbonzuren kunnen daarnaast cycloalifatische   en/of   acyclische polycarbonzuren, zoals bijvoorbeeld tetrahydroftaalzuur, hexahydro-endomethyleentetrahydroftaalzuur, azelainezuur, sebacinezuur, decaandicarbonzuur, dimeer vetzuur, adipinezuur, barnsteenzuur, maleinezuur, in hoeveelheden tot ten hoogste 30 mol-procent, bij voorkeur tot maximaal 20 mol-procent van het totaal aan carbonzuren worden toegepast. Ook hydroxy-carbonzuren en/of eventueel lactonen kunnen worden toegepast, b. v. 12-hydroxy-stearinezuur, epsi- 

 <Desc/Clms Page number 5> 

 lon-caprolacton, hydroxypivalinezure ester van neopentylglycol (esterdiol 204). In ondergeschikte hoeveelheden kunnen ook monocarbonzuren, zoals benzoëzuur,   tert.-butylbenzoëzuur,   hexahydrobenzoëzuur en verzadigde alifatische monocarbonzuren bij de bereiding worden toegevoegd. 



  De polyesters worden op, op zichzelf bekende, wijzen door veresteren of omesteren, eventueel in aanwezigheid van gebruikelijke katalysatoren zoals b. v. dibutyl-tinoxide of tetrabutyl-titanaat bereid, waarbij door een geschikte keuze van stookcondities en van de COOH/OH-verhouding eindprodukten worden verkregen waarvan het zuurgetal tussen ongeveer 10 en 26, bij voorkeur tussen 12 en 24 mg KOH/g ligt. Deze polyesters hebben nagenoeg geen vrije hydroxylgroepen meer, d. w. z. het hydroxylgetal is kleiner dan 15 en bij voorkeur zelfs kleiner dan 5 mg KOH/g. Om de glasovergangstemperatuur en de viscositeit optimaal in te stellen, is het gewenst tot 15 mol% van een verbinding met 4 of meer al dan niet met lagere alkylgroepen (methyl of ethyl) gesubstitueerde methyleengroepen toe te passen, b. v. adipinezuur, pentaandiol- 1, 5 of dipropyleenglycol. 



  Als verknopingsmiddel wordt bij voorkeur triglycidylisocyanuraat of een verwante heterocyclische triepoxyverbinding toegepast. Als zodanig kunnen ook methyl-gesubstitueerd triglycidylisocyanuraat of   l,   2,4-triglycidyl-triazolidin-3, 5-dion toegepast worden. Bij voorkeur wordt TGIC met een epoxygehalte van ten minste 9,3 equivalent per kg gebruikt. 



  De hoeveelheid tri-epoxyverbinding, die in combinatie met de carboxylgroepen-bevattende polyester volgens de uitvinding wordt toegepast, is afhankelijk van het zuurgetal van de polyester en ligt tussen 0,8 en 1,2, 

 <Desc/Clms Page number 6> 

 bij voorbeur tussen 0,9 en 1, 1 equivalent epoxy per equivalent carboxyl. In het geval van triglycidylisocyanuraat betekent dit, dat tussen 1,4 en 5,3, bij voorkeur tussen 1,6 en 4,9 gew. % TGIC en derhalve 94,7 tot 98,6, bij voorkeur 95,1 tot 98,4 gew. % polyester wordt toegepast. Het is bepaald verrassend dat bij gebruik van deze geringe hoeveelheden TGIC toch goed uitgeharde bekledingslagen worden verkregen. 



  De polyester en de tri-epoxyverbinding worden homogeen vermengd, bij voorkeur in de smelt, met behulp van een extruder. Als regel worden nog voor het vermengen de gebruikelijke toevoegsels bijgevoegd. Dit betreft vooral vloeimiddelen, hardingskatalysatoren en eventueel pigmenten en of vulstoffen. Het aldus verkregen mengsel wordt vervolgens gemalen en gezeefd en deze poederlak wordt dan met behulp van een elektrostatische spuitinstallatie opgebracht en daarna gehard in een moffeloven bij temperaturen tussen 160 en 200 C gedurende 10 tot 30 minuten. De aldus verkregen laklaag vertoont een uitmuntende combinatie van glans, vloei, helderheid en mechanische eigenschappen, terwijl de poederlak een zeer goede poederstabiliteit, heeft, zowel in chemisch als in fysisch opzicht. 



  De uitvinding wordt nader toegelicht aan de hand van de volgende voorbeelden : A. Bereiding van de polyesterhars 
VOORBEELD lA Een 3 1 reactor vat, uitgerust met een thermometer, een roerder en een destillatie-inrichting, werd gevuld met de volgende stoffen : 17 g trimethylolpropaan, 1475 g tereftaalzuur, 1055 g neopentylglycol, 58 g 1, 4-cyclohexaandimethylol, 71 g hexaandiol-1, 6 en 

 <Desc/Clms Page number 7> 

 29 g adipinezuur. 



  Daarna werd onder roeren, terwijl er een lichte stikstofstroom over het reactie mengsel werd geleid, de temperatuur opgevoerd tot 200 C, waarbij zich water vormde ; de temperatuur werd geleidelijk verder opgevoerd tot een maximum van   250 C   en het water werd afgedestilleerd. Nadat 453 ml water was opgevangen bedroeg het zuurgetal van de ester 13,7 mg KOH/g. 



  Vervolgens werd 355 g isoftaalzuur toegevoegd en verder veresterd tot zuurgetal 19,8 mg KOH/g. Het laatste gedeelte van dit proces werd onder verminderde druk uitgevoerd. Het theoretisch aantal-gemiddeld molgewicht (Mn) van de zure polyester bedroeg 6.500, de glasovergangstemperatuur 58 C, het hydroxylgetal was kleiner dan 5 mg KOH/g, en de viscositeit bedroeg 700 dPa. s bij   165 C.   



   VOORBEELD   2A-10A   Analoog aan de procedure beschreven in Voorbeeld lA werden polyesterharsen volgens de uitvinding bereid, waarvan de charge-samenstelling, zuurgetal, OH-getal, viscositeit bij   165 C,   glasovergangstemperatuur en theoretisch aantal-gemiddeld mol-gewicht in Tabel 1 zijn vermeld. 



  B. Bereiding van de poederlak 
VOORBEELD 1B 576 g van de gegranuleerde polyesterhars uit Voorbeeld lA werd droog vermengd met 24 g triglycidylisocyanuraat, 300 g titaandioxide (ex Kronos, CL 310), 9 g Resiflow PV-5 (een polyacrylaat   66%   actief, restant waarschijnlijk silica-ex Worlée) en 4,5 g benzoine, 

 <Desc/Clms Page number 8> 

 en vervolgens in een extrudeerinrichting (merk Buss, type PR 46) gebracht. Het extrudaat werd afgekoeld, gemalen en gezeefd, waarbij de zeeffractie, kleiner dan 90 micrometer, werd opgevangen en gebruikt als poederlak. Deze poederlak werd elektrostatisch op stalen panelen gespoten, die van te voren met trichloorethaan waren ontvet. Hierbij werd gebruik gemaakt van een elektrostatische spuitinrichting van het merk Gema, Type HP 720. 



  De met poederlak bespoten stalen panelen werden in een oven gebracht en gemoffeld bij   200 C   gedurende 20 minuten. Daarna werden de panelen op de volgende eigenschappen beoordeeld : - Glans (Gardner 600) :   92.   



  - Mechanische eigenschappen : (Reverse Impact) : groter dan 11   kg/cm2   (= groter dan 160 psi) - Vloei van de bekledingslaag (visueel) : 10 - Poederstabiliteit (28 dagen bij   400C)   : goed 
VOORBEELD 2B-10B Analoog aan voorbeeld lB werden poederlakken bereid uitgaande van de polyesterharsen volgens Voorbeeld 2A- 10A. De samenstellingen en de testresultaten van deze poederlakken zijn vermeld in Tabel 2. 



   VOORBEELD   llB   Uitgaande van polyesterhars 7A werd ook een heldere (ongepigmenteerde) poederlak bereid analoog aan de procedure beschreven voor Voorbeeld   lB,   met uitzondering van het feit dat in plaats van Resiflow PV 5, 4,8 g silicon surfactant SR 232 (ex British Petroleum) als vloeimiddel werd toegepast. De hiermee bespoten 

 <Desc/Clms Page number 9> 

 panelen vertoonden eigenschappen gelijk aan die van Voorbeeld 7B, terwijl de deklaag een uitmuntende helderheid bezat. 

 <Desc/Clms Page number 10> 

 



   TABEL 1 Samenstelling en. eigenschappen van de polyesters 
 EMI10.1 
 
<tb> 
<tb> Samenstelling <SEP> (g) <SEP> 2A <SEP> 3A <SEP> 4A <SEP> 5A <SEP> 6A <SEP> 7A <SEP> 8A <SEP> 9A <SEP> 10A <SEP> 
<tb> tereftaalzuur <SEP> 1669 <SEP> 1727 <SEP> 1499 <SEP> 1709 <SEP> 1530 <SEP> 1518 <SEP> 1550 <SEP> 1445 <SEP> 1605
<tb> neopentylglycol <SEP> 1030 <SEP> 1004 <SEP> 1040 <SEP> 1065 <SEP> 1029 <SEP> 1002 <SEP> 1017 <SEP> 1013 <SEP> 1079
<tb> adipinezuur <SEP> 29 <SEP> 83
<tb> hexaandiol-1, <SEP> 6 <SEP> 71 <SEP> 110 <SEP> 121 <SEP> 93 <SEP> 84
<tb> pentandiol-1, <SEP> 5 <SEP> 63 <SEP> 84
<tb> diethyleenglycol <SEP> 110
<tb> isoftaalzuur <SEP> 155 <SEP> 154 <SEP> 372 <SEP> 171 <SEP> 325 <SEP> 341 <SEP> 314 <SEP> 348 <SEP> 113
<tb> 1,

  4-cyclohexaandimethylol <SEP> 58 <SEP> 58 <SEP> 54 <SEP> 54 <SEP> 50 <SEP> 57
<tb> ethyleenglycol <SEP> 99
<tb> trimethylolpropaan <SEP> 17 <SEP> 17 <SEP> 30 <SEP> 30 <SEP> 12 <SEP> 25 <SEP> 19 <SEP> 17 <SEP> 16
<tb> 12-hydroxystearinezuur <SEP> 60 <SEP> 59 <SEP> 21
<tb> Eigenschappen
<tb> zuurgetal <SEP> (mg <SEP> KOH/g) <SEP> 19,8 <SEP> 18,0 <SEP> 20,2 <SEP> 20,5 <SEP> 16,4 <SEP> 20,8 <SEP> 19,8 <SEP> 19,6 <SEP> 16,5
<tb> Mn <SEP> 6500 <SEP> 6500 <SEP> 6500 <SEP> 6500 <SEP> 7000 <SEP> 7000 <SEP> 7500 <SEP> 6500 <SEP> 9000
<tb> Hydroxylget. <SEP> (mg <SEP> KOH/g) <SEP> 5 <SEP> 5 <SEP> 5 <SEP> 5 <SEP> 5 <SEP> 5 <SEP> 5 <SEP> 5 <SEP> 5
<tb> Viscositeit
<tb> bij <SEP> 165 C <SEP> (dPa.

   <SEP> s) <SEP> 430 <SEP> 720 <SEP> 1100 <SEP> 1300 <SEP> 650 <SEP> 1100 <SEP> 970 <SEP> 610 <SEP> 510
<tb> Glas-overgangstemperatuur <SEP> ( C) <SEP> 52 <SEP> 56,5 <SEP> 57,5 <SEP> 58 <SEP> 59,5 <SEP> 58,5 <SEP> 56 <SEP> 54 <SEP> 48,5
<tb> Gemiddelde <SEP> carboxylfunctionaliteit <SEP> 2,3 <SEP> 2,3 <SEP> 2,5 <SEP> 2,5 <SEP> 2,2 <SEP> 2,5 <SEP> 2,4 <SEP> 2,3 <SEP> 2,4
<tb> 
 

 <Desc/Clms Page number 11> 

 
TABEL 2 Samenstelling en eigenschappen van de poederlakken 
 EMI11.1 
 
<tb> 
<tb> Samenstelling <SEP> (g) <SEP> 2B <SEP> 3B <SEP> 4B <SEP> 5B <SEP> 6B <SEP> 7B <SEP> 8B <SEP> 9B <SEP> 10B <SEP> 
<tb> Polyesterhars <SEP> 576 <SEP> 576 <SEP> 576 <SEP> 576 <SEP> 582 <SEP> 576 <SEP> 576 <SEP> 576 <SEP> 583
<tb> TGIC <SEP> * <SEP> 24 <SEP> 24 <SEP> 24 <SEP> 24 <SEP> 18 <SEP> 24 <SEP> 24 <SEP> 24 <SEP> 17
<tb> Pigment <SEP> (TiO)

   <SEP> 300 <SEP> 300 <SEP> 300 <SEP> 300 <SEP> 300 <SEP> 300 <SEP> 300 <SEP> 300 <SEP> 300
<tb> Resiflow <SEP> PV-5 <SEP> 9 <SEP> 9 <SEP> 9 <SEP> 9 <SEP> 9 <SEP> 9 <SEP> 9 <SEP> 9 <SEP> 9
<tb> Benzoine <SEP> 4,5 <SEP> 4,5 <SEP> 4,5 <SEP> 4,5 <SEP> 4,5 <SEP> 4,5 <SEP> 4,5 <SEP> 4,5 <SEP> 4,5
<tb> Eigenschappen
<tb> Glans <SEP> (Gardner <SEP> 60 ) <SEP> 92 <SEP> 90 <SEP> 91 <SEP> 93 <SEP> 90 <SEP> 95 <SEP> 88 <SEP> 91 <SEP> 92
<tb> Mech. <SEP> eig.

   <SEP> ** <SEP> (kg/cm2) <SEP> 11 <SEP> 11 <SEP> 8 <SEP> 9 <SEP> 11 <SEP> 11 <SEP> 11 <SEP> 11 <SEP> 11
<tb> (psi) <SEP> 160 <SEP> 160 <SEP> 120 <SEP> 130 <SEP> 160 <SEP> 160 <SEP> 160 <SEP> 160 <SEP> 160
<tb> Vloei <SEP> *** <SEP> 10 <SEP> 9 <SEP> 8 <SEP> 8 <SEP> 9 <SEP> 10 <SEP> 10 <SEP> 10 <SEP> 10
<tb> Poederstabiliteit
<tb> (28 <SEP> dg., <SEP> 40 C) <SEP> goed <SEP> goed <SEP> goed <SEP> goed <SEP> goed <SEP> goed <SEP> goed <SEP> goed <SEP> goed
<tb> 
 *) triglycidylisocyanuraat **) bepaald volgens ASTM D 2794-69 ***) visueel beoordeeld op een schaal van 1-10, waarbij 1 = zeer slecht
10 = uitstekend

Claims

CONCLUSIES 1. Carboxylgroepen-bevattende polyester gebaseerd op een in hoofdzaak aromatisch dicarbonzuurmengsel en een in hoofdzaak alifatisch diolmengsel, met het kenmerk, dat de polyester de volgende combinatie van eigenschappen heeft : een zuurgetal tussen 10 en 26 mg KOH/g, een hydroxylgetal dat kleiner is dan 15 mg KOH/g, een theoretisch aantal-gemiddeld moleculair gewicht tussen 4.500 en 12.500, alsmede een glasover- EMI12.1 gangstemperatuur tussen 40 en 85 C.
2. Polyester volgens conclusie 1, met het kenmerk, dat het zuurgetal tussen 12 en 24 mg KOH/g bedraagt.
3. Polyester volgens conclusie 1 of 2, met het kenmerk, dat het hydroxylgetal maximaal 5 mg KOH/g bedraagt.
4. Polyester volgens één der voorgaande conclusies, met het kenmerk, dat het theoretisch aantal-gemiddeld mol-gewicht tussen 5.500 en 10.500 bedraagt.
5. Polyester volgens één der voorgaande conclusies, met het kenmerk, dat de glasovergangstemperatuur van de polyester tussen 50 en 70 C bedraagt.
6. Polyester volgens één der voorgaande conclusies, met het kenmerk, dat de gemiddelde carboxylfunctionaliteit van de polyester tussen 2 en 3, bij voorkeur tussen 2,2 en 2,8 bedraagt.
7. Polyester volgens één der voorgaande conclusies, met het kenmerk, dat het dicarbonzuurmengsel voor ten minste 50, bij voorkeur ten minste 70 mol. % uit isoftaalzuur en/of tereftaalzuur bestaat. <Desc/Clms Page number 13> EMI13.1

0 1
8. Polyester volgens één der voorgaande conclusies, met het kenmerk, dat het alifatisch diolmengsel voor ten minste 50 mol. % uit neopentylglycol en propyleenglycol bestaat.
9. Polyester volgens één der voorgaande conclusies, met het kenmerk, dat de polyester een verbinding bevat welke ten minste 4 al dan niet gesubstitueerde methyleengroepen heeft in een hoeveelheid van ten hoogste 15 mol. %.
10. Poederlak, waarvan het bindmiddel een homogeen mengsel van tri-epoxyverbinding en een carboxylgroepen-bevattende polyester bevat, met het kenmerk, dat dit mengsel tussen 1,4 en 5,3 gew. % van een triepoxyverbinding, bij voorkeur triglycidylisocyanuraat, en van 94,7 tot 98,6 gew. % van een polyester zoals beschreven in één der voorgaande conclusies bevat.
11. Poederlak volgens conclusie 10, met het kenmerk, dat het gewichtspercentage tri-epoxyverbinding van het bindmiddel tussen 1,6 en 4,9 bedraagt.
12. Poederlak volgens conclusie 10 of 11, met het kenmerk, dat als tri-epoxyverbinding triglycidylisocyanuraat wordt toegepast.
13. Werkwijze voor het electrostatisch bekleden van een substraat met een poederlak en moffelen van de poederlak, met het kenmerk, dat een poederlak volgens één der conclusies 10 tot en met 12 wordt toegepast.
14. Geheel of gedeeltelijk bekleed substraat, met het kenmerk, dat men als bekledingsmateriaal een poederlak volgens één der conclusies 10 tot en met 12 toepast.