Przedmiotem wynalazku jest sposób i urzadzenie do plastycznego ksztaltowania metalowych, zwlaszcza stalowych elementów falistych wielkowymiarowych o duzej dokladnosci wykonania zwlaszcza do wykonywania matryc stalowych dla potrzeb przemyslu azbestowo—cementowego.Urzadzenie stanowi specjalny wielkowymiarowy tlocznik.Znany jest sposób polegajacy na wyginaniu pojedynczych krzywizn w kolejnych po sobie nastepujacych trzech zabiegach przy czym pelnego uksztaltowania dokonuje sie w zabiegu ostatnim. Urzadzenie do stosowania tego sposobu stanowi znana prasa krawedziowa o jednym suwaku roboczym, wyposazona w zamocowany na niej znany nieregularny wyg inak trzyzabiegowy.Znany jest równiez sposób w którym ksztaltowania krzywizn dokonuje sie przez stopniowe ich wyginanie w wielu zabiegach w sposób ciagly w poszczególnych klatkach roboczych i zespolach rolek. Urzadzeniem do stosowania tego sposobu jest znana wielorolkowa gietarka o wymiennych zespolach gnacych dostosowanych do ksztaltu wyginanego elementu falistego.Znany inny sposób, wedlug patentu USA nr 3 511 073 polega na pojedynczym i jednozabiegowym wygina¬ niu krzywizn na ksztalt koncowy, po kolei w calym ksztaltowanym elemencie. Urzadzenie do stosowania tego sposobu stanowi specjalna prasa hydrauliczna wyposazona w nurnikowe suwaki robocze zaopatrzone w wyginaki oraz w forme stala, dostosowane iloscia oraz ksztaltem krzywizn do elementu wyginanego.Inny znany sposób stanowi stopniowe wyginanie krzywizn ksztaltowanego elementu przesuwanego miedzy zazebiajacymi sie czesciami roboczymi obrotowych bebnów. Urzadzeniem do stosowania tego sposobu jest znana obrotowa gietarka dwubebnowa zaopatrzona w rolki albo zeby ksztaltujace na obwodzie bebnów.Kolejnym znanym sposobem jest jednoczesne tloczenie wszystkich krzywizn calego ksztaltowanego ele¬ mentu falistego na gotowo, polegajace na ich wyginaniu z czesciowym nieregulowanym rozciaganiem. Urzadzenie do stosowania tego sposobu stanowi znana prasa hydrauliczna z umieszczonym na niej dwuczesciowym tloczni¬ kiem zaopatrzonym w faliste powierzchnie stale uksztaltowane odpowiednio do krzywizn elementu tloczonego.Znany sposób wedlug polskiego patentu tymczasowego nr 70 325 polega na jednoczesnym tloczeniu row¬ ków usztywniajacych nieprzelotowych w blachach z metali niezelaznych z nieregulowanym rozciaganiem materia-2 87170 ki, przy czym w czasie ksztaltowania blacha stanowi nie przesuwajaca sie powloke. Urzadzeniem do stosowania tego sposohu jest foremnik posiadajacy próg na calym swoim obwodzie. Próg ten zabezpiecza wytlaczana blache przed przesuwaniem sie w czasie ksztaltowania. Ksztaltowania blachy dokonuje sie w foremniku przez wywarcie docisku elastyczna przekladka i przepona.Znane sposoby ksztaltowania wyginaniem metalowych elementów falistych wielkowymiarowych posiadaja wspólne glówne wady polegajace na zbyt duzych wymiarowych tolerancjach uksztaltowanych elementów fali¬ stych, wynikajace ze swobodnego wyginania krzywizn, a wiec na skutek dzialania powrotnych odksztalcen sprezystych po wyginaniu. Znane urzadzenia do wyginania metalowych elementów falistych wielkowymiarowych nie zapewniaja wysokiej dokladnosci wymiarowej tych elementów, poniewaz mozna na nich dokonywac tylko swobodnego wyginania krzywizn, odprezajacych sie znacznie po zakonczeniu wyginania. Poza tym pojedyncze wyginanie krzywizn wymaga duzej ilosci zabiegów dla uksztaltowania calego elementu falistego, co jest praco¬ chlonne.Znany sposób jednoczesnego tloczenia wszystkich krzywizn metalowego elementu falistego wielkowymia¬ rowego posiada podobne wady jak ksztaltowanie wyginaniem, glównie zas duze niedokladnosci wymiarowe, liniowe oraz ksztaltu, mimo ze przy tym sposobie zachodzi wyginania z czesciowym rozciaganiem elementu ksztaltowanego. Znane urzadzenie do jednoczesnego tloczenia metalowych elementów falistych wielkowymiaro¬ wych nie zabezpiecza duzej dokladnosci wymiarowej tloczonych elementów, poniewaz nie posiada nastawial- nych elementów roboczych, których odpowiednie ustawienie mogloby wplynac na zmniejszenie tej wady.Znany sposób wedlug patentu tymczasowego nr 70 325 posiada niedogodnosci polegajace glównie na bardzo ograniczonym zakresie mozliwosci stosowania go, do ksztaltowania tylko metali niezaleznych, a wiec z wylaczeniem ksztaltowania calej dziedziny elementów stalowych i z innych metali oraz tylko do rowków nieprzelotowych, przy czym nie ma mozliwosci wykonywania tym sposobem dokladnych krzywizn falistych z regulowanym ustalaniem parametrów ksztaltowania. Znane urzadzenie do wykonywania rowków usztywniaja¬ cych nieprzelotowych stanowi nieregulowany foremnik bez mozliwosci nastawiania jego elementów dla uzyskiwa¬ nia zakladanych parametrów ksztaltowania.Celem wynalazku jest opracowanie sposobu i skonstruowanie urzadzenia które zapewnia uzyskiwanie meta¬ lowych elementów falistych zwlaszcza stalowych wielkowymiarowych o duzej dokladnosci wykonania, a tym samym pozwola uniknac wad, które wykazuja znane sposoby i urzadzenia. W tym celu opracowano nowy sposób jednoczesnego tloczenia wszystkich krzywizn przelotowych elementu falistego, polegajacy na wyginaniu krzy¬ wizn z regulowanym i z góry ustalonym co do wielkosci rozciaganiem i wyprezaniem poszczególnych odcinków elementu falistego, przez zastosowanie dodatkowej zmiennej i regulowanej w urzadzeniu do tloczenia sily rozcia¬ gajace—wyprezajacej wywolujacej naprezenia powodujace przekroczenie odksztalcen elementu falistego powyzej granicy plastycznosci oraz trwale uksztaltowanie calego elementu falistego. Nowe urzadzenie do tloczenia wedlug wynalazku stanowi dwuczesciowy specjalny wielkowymiarowy, skladany tlocznik wyposazony w nasta- wialne przestrzennie podstawowe czesci ksztaltujace.Sposób i urzadzenie wedlug wynalazku dzieki ksztaltowaniu krzywizn elementu falistego przy dzialaniu sil rozciagajaco—wyprezajacych i powyzej granicy plastycznosci elementu, usuwaja niedokladnosci wymiarowe wykonania elementów falistych, które dotychczas powstawaly glównie na skutek odprezania sie elementów po tloczeniu.Sposób wedlug wynalazku podany przykladowo polega na pionowym dosunieciu razem z suwakiem prasy hydraulicznej ruchomej czesci tlocznika w kierunku jego drugiej nieruchomej czesci, a nastepnie jednoczesnym tloczeniu wszystkich przelotowych krzywizn elementu umieszczonego miedzy nimi z równoczesnym rozciaga¬ niem i wyprezaniem ksztaltowanego elementu falistego, za pomoca celowo wyregulowanych sztywnych podsta¬ wowych czesci roboczych tlocznika.Urzadzenie wedlug wynalazku jest uwidocznione w przykladzie wykonania na rysunku, na którym fig. 1 przedstawia urzadzenie w widoku z boku we wstepnej fazie procesu ksztaltowania elementu falistego, a fig. 2 równiez w widoku z boku w jego fazie koncowej. Na rysunku fig. i i fig. 2 po lewej stronie osi symetrii pokazano urzadzenie wyposazone w podstawowe elementy ksztaltujace, a po prawej dodatkowo w podpórke z zaokragle¬ niem 8, oraz walek z wycieciem 9, pila wywolywania dodatkowej sily rozciagajaco-wyprezajacej. Urzadzenie wedlug wynalazku jest wyposazone w zestaw regulowanych przestrzennie czesci roboczych, które odpowiednio nastawione zapewniaja ksztaltowanie krzywizn o wysokiej dokladnosci wykonania, przez wyginanie z rozciaga¬ niem i wyprezaniem. Walki stale 1 umieszczone na pryzmach 3, walki obrotowe 2 oraz podpórki 6 o wymiarach dobranych do ksztaltu i wymiarów krzywizn elementu ksztaltowanego stanowia czesci zapewniajace poprzez regulowane tarcie ich powierzchni posuwiste albo potoczyste o powierzchnie przesuwajacego sie elementu faliste¬ go 10, ksztaltowanie zgodnie z wynalazkiem.87170 3 Zastosowanie w urzadzeniu podpórki z zaokragleniem 8, oraz walka z wycieciem 9 powoduje dzialanie dodatkowej sily rozciagajaco-wyprezajacej na ksztaltowany element 10 na skutek zmiany kierunku przeginania skrajnej czesci elementu falistego. Elementy robocze urzadzenia sa dobierane celowo w odpowiedni do potrzeb zestaw, który lacznie z ich nastawieniem wplywa na uzyskanie okreslonych parametrów wymiarowych calego elementu falistego. Do przestrzennego nastawiania i regulacji elementów roboczych urzadzenia sluza: w sposób bezstopniowy kliny nastawne 5 o zbieznosci jednostronnej i obustronnej, do poziomego przemieszczania walków z pryzmami, oraz w sposób skokowy wkladki regulacyjne 4 sztywne lub sprezyste, do nastawienia ich polozenia pionowego. Ruch robtczy na prasie o nieokreslonej wartosci skoku jest ograniczony zderzakiem 7. PL