PL183468B1

PL183468B1 - Pochodne 11-(podstawionych fenylo)-estra-4,9-dienów, sposób ich wytwarzania oraz zawierająca je kompozycja farmaceutyczna

Info

Publication number: PL183468B1
Application number: PL96315733A
Authority: PL
Inventors: Ronald Gebhard
Original assignee: Akzo Nobel Nv
Priority date: 1995-08-17
Filing date: 1996-08-16
Publication date: 2002-06-28
Also published as: SG52834A1; RU2135514C1; IL118974A0; HU9602269D0; GR3031116T3; KR970010784A; DK0763541T3; EP0763541A1; NO963427D0; BR9603429A; JPH09104696A; ES2137625T3; DE69603425T2; HUP9602269A3; TR199600664A2; HU229023B1; NZ299181A; CN1129602C; CA2182771A1; TW464654B

Abstract

1. Pochodna 11-(podstawionego fenylo)-estra- -4,9-dienu o wzorze 1, w którym: A oznacza reszte 5- lub 6-czlonowego pierscienia zawierajacego 2 heteroatomy, które nie sa ze soba zwiazane i sa niezaleznie wybrane sposród O i S, a pier- scien ewentualnie jest podstawiony jednym lub wiecej atomami fluorowca albo A oznacza reszte 5- lub 6-czlonowego pierscienia, w którym nie wystepuja podwójne wiazania C-C, za- wierajacego 1 heteroatom wybrany sposród O i S, który jest zwiazany z grupa fenylowa w polozeniu zaznaczonym gwiazdka a pierscien jest ewentualnie podstawiony jednym lub wiecej atomami fluorowców; R1 oznacza H lub 1-okso(1-4C)alkil; R2 oznacza H, (1-8C)alkil, fluorowiec lub CF3; X jest wybrany sposród (H, OH), O i NOH; a linia przerywana oznacza ewentualne wiazanie. W ZÓR 1 PL PL PL PL PL PL PL PL PL

Description

Przedmiotem wynalazku są pochodne 11-(podstawionych fenylo)-estra-4,9-dienów, sposób ich wytwarzania oraz kompozycja farmaceutyczna zawierająca takie pochodne, jak również ich zastosowanie do wytwarzania leków.

W technice znane są różne pochodne 11-(podstawionych fenylo)-estra-4,9-dienów. Przykładowo, w niemieckim patencie DE 3307143 opisano steroidy, które mogą zawierać rozmaite podstawniki w pozycji 11, 13, 16 i 17. Zgodnie z tym opisem, te pochodne steroidów wykazują duże powinowactwo do receptora glukokortykoidowego i progesteronowego, a ponadto wykazują również spore powinowactwo do receptora androgenowego. W DE 3307143 przedstawiono, ponadto, że pochodne steroidowe mają działanie antyglukokortykoidowe.

Philibert i in. [MK Agarwal (wyd.): Antihormones in Health and Disease. Front Horm. Res. Basel, Kargel, 1991, vol. 19, str. 1-7] dowiedli jednakże, że ujawnione w DE 3307143 pochodne 11 -(podstawionych fenylo)-estra-4,9-dienów [np. pochodne 11 -(m-metoksyfenylo)i ll-(m-metylotiofenylo)-] nie mają dużej aktywności antyglukokortykoidowej in vivo lub też wykazują stosunkowo wysokie powinowactwo do receptora progesteronowego [takie jak pochodne ll-(p-metoksyfenylo)- i ll-(p-metylotiofenylo)-]. Te własności poważnie ograniczają terapeutyczne działanie tych związków. Gdy są one stosowane do leczenią niska aktywność in vivo stwarza konieczność podawania dużych dawek. Jest więc bardzo prawdopodobne, że tym samym wzrasta możliwość wystąpienia skutków ubocznych. Ponadto, wysokie powinowactwo do receptora progesteronowego powodować może działanie (anty)progestagenne, co oznaczą że związki wykazywać mogą więcej niż jedną aktywność (anty)hormonalną co ogranicza ich zastosowanie lecznicze, zwłaszcza przy długotrwałym leczeniu.

Tak więc istnieje zapotrzebowanie na związki wykazujące wysokie powinowactwo do wiązania się z receptorem glukokortykoidowym, które ponadto wykazują silne działanie antyglukokortykoidowe in vivo, podczas gdy inne aktywności hormonalne, takie jak aktywność androgenna i progestagenna, są niskie.

Stwierdzono obecnie, że pochodne 11-(podstawionych fenylo)-estra-4,9-dienów o wzorze 1, w którym:

A oznacza resztę 5- lub 6-członowego pierścienia zawierającego 2 heteroatomy, które nie są ze sobą związane i są niezależnie wybrane spośród O i S, a pierścień ewentualnie jest podstawiony jednym lub więcej atomami fluorowca albo

A oznacza resztę 5- lub 6-członowego pierścienią w którym nie występują podwójne wiązania C-C, zawierającego 1 heteroatom wybrany spośród O i S, który jest związany z grupą fenylową w położeniu zaznaczonym gwiazdką a pierścień jest ewentualnie podstawiony jednym lub więcej atomami fluorowców;

R] oznacza H lub l-okso(l-4C)alkil;

R₂ oznacza H, (l-8C)alkil, fluorowiec lub CF₃;

183 468

X jest wybrany spośród (H, OH), O i NOH; a linia przerywana oznacza ewentualne wiązanie, wykazują specyficzne i wysokie powinowactwo do wiązania się z receptorem glukokortykoidowym i wysoką aktywność in vivo, głównie aktywność antyglukokortykoidową.

Związki nie mają znaczącego powinowactwa do receptorów mineralokortykoidowych, progesteronowych, estrogenowych i androgenowych, co wskazuje na czysty profil skutków ubocznych.

Pochodne 11-(podstawionych fenylo)-estra-4,9-dienów według wynalazku nadają się do zapobiegania i leczenia chorób lub objawów glukokortykoido-zależnych, takich jak zespół Cushinga, cukrzyce, jaskra, zaburzenia snu, depresje, stany lękowe, arterioskleroza, nadciśnienie, otyłość osteoporoza i objawy po odstawieniu narkotyków i ich mieszanin.

Korzystnymi związkami według wynalazku są pochodne 11-(podstawionych fenylo)-estra-4,9-dienów, w których heteroatom(y) stanowi atom(y) O, 5- lub 6-członowy pierścień jest ewentualnie podstawiony jednym lub więcej atomami fluoru; Rj oznacza H, a X oznacza O lub NOH.

Bardziej korzystnymi związkami według wynalazku są takie pochodne 11-(podstawionych fenylo)-estra-4,9-dienów, w których A oznacza resztę 5-członowego pierścienia. Szczególnie korzystne są takie pochodne 11-(podstawionych fenylo)-estra-4,9-dienów, w których A zawiera 2 heteroatomy stanowiące atomy O. Jeszcze bardziej korzystne są pochodne 11-(podstawionych fenylo)-estra-4,9-dienów, w których R₂ oznacza metyl; a linia przerywana oznacza wiązanie. Najkorzystniejszym związkiem jest (lip,17p)-ll-(l,3-benzodioksol-5-ilo)-17-hydroksy-17-(1 -propynylo)-estra-4,9-dien-3 -on.

Określenie „fluorowiec” oznacza atom fluoru, chloru, bromu lub jodu. Korzystnym fluoro wcem w pierścieniu A jest fluor, a gdy R₂ oznacza fluorowiec, korzystnie jest to chlor. Stosowane w definicji R, i R₂ określenie „(l-4C)alkil)” i „(l-8C)alkil)”, odpowiednio, oznacza grupę alkilową zawierającą 1-4 i 1-8 atomów węgla, odpowiednio, na przykład takąjak metyl, etyl, propyl, izopropyl, butyl, sec-butyl, tert-butyl, pentyl, neopentyl, heksyl, oktyl.

Pochodne 11-(podstawionych fenylo)-estra-4,9-dienów według wynalazku wytwarza się sposobem, w którym związek o wzorze 2, w którym A, R₂ i linia przerywana mają uprzednio określone znaczenie, R₁ oznacza H, a P oznacza chronioną grupę ketonową odwadnia się i usuwa grupę ochronną, a następnie 17β-ΟΗ ewentualnie estryfikuje się przez estryfikację z odpowiednim kwasem karboksylowym, z wytworzeniem pochodnej, w której R] oznacza l-okso(l-4C)alkil i ewentualnie grupę 3-okso przeprowadza się w odpowiadającą jej pochodną 3-hydroksylową lub 3-oksymową. Grupę 3-okso można zredukować do postaci pochodnej 3-hydroksy, stosując odpowiedni środek redukujący, taki jak borowodorek sodu. Pochodne 3-oksymowe wytworzyć można przez działanie hydroksyloaminą w odpowiednim rozpuszczalniku, takim jak pirydyna.

Pochodne o wzorze 2 wytworzyć można dobrze znanymi w technice sposobami, stosowanymi do wytwarzania steroidów.

Odpowiedni sposób wytwarzania pochodnych o wzorze 2 rozpoczyna się od estra-4,9-dieno-3,17-dionu. Po selektywnej redukcji grupy 17-ketonowej do 17β-ΟΗ, 17α-Η, np. borowodorkiem sodu, a następnie wprowadzeniu grupy ochronnej dla grupy 3-ketonowej, np. przez ketalizację z użyciem glikolu etylenowego, ortomrówczanu trietylu i kwasu p-toluenosulfonowego i utlenieniu grupy 17-hydroksy-, np. chloromrówczanem pirydyny, otrzymuje się estra-5(l0),9(1 l)-dieno-3,17-dion z chronioną grupą 3-ketonową. Alkinylowanie w pozycji 17 (z wytworzeniem pochodnej 17a-alkinylo, 17β-ΟΗ), a następnie epoksydowanie podwójnego wiązania 5(10), np. nadtlenkiem wodoru, trifluoroacetofenonem i pirydyną w dichlorometanie, zgodnie ze sposobem ujawnionym w europejskim zgłoszeniu patentowym EP 0 298 020, prowadzi do otrzymania 5a,10a-epoksy-17a-alkinylo-17P-hydroksy-ester-9(ll)-en-3-onu z chronioną grupą 3-ketonową.

183 468

Następnie, związki o wzorze 2 wytwarza się z tej pochodnej epoksydowej, na przykład przez reakcję ze związkiem metaloorganicznym o wzorze 3, w którym X oznacza metal (alkaliczny), taki jak lit lub halogenek magnezu, korzystnie bromek magnezu.

Odpowiednie grupy ochronne i sposoby ich usuwania są znane w technice, na przykład z T.W. Greene: Protective Groups in Organie Synthesis (Wiley, Nowy Jork 1981). Szczególnie korzystną grupą do ochrony grup ketonowych są acetale, np. ketal 1,2-etylenowy.

Związki według wynalazku można podawać dojelitowo lub pozajelitowo, a korzystnie ludziom podaje się je w dawce dziennej w zakresie 0,001-100 mg na kg wagi ciała, korzystnie 0,01-10 mg na kg wagi ciała.

W zakres wynalazku wchodzi również kompozycja farmaceutyczna zawierająca związek o wzorze 1 jako substancję czynną i dopuszczalne farmaceutycznie substancje pomocnicze.

Po zmieszaniu z farmaceutycznie dopuszczalnymi substancjami pomocniczymi, takimi jak opisane w Gennaro i in., Remington's Pharmaceutical Sciences (18 wyd., Mack Publishing Company, 1990, zwłaszcza część 8: Pharmaceutical Preparations and Their Manufacture), związki można sprasowywać do stałych postaci użytkowych, takich jak pigułki, tabletki lub wprowadzać je do kapsułek lub czopków. Po zastosowaniu odpowiednich dopuszczalnych farmaceutycznie płynów, związki można również podawać w postaci roztworu, zawiesiny, emulsji, np. do stosowania w postaci preparatów do wstrzyknięć lub kropli do oczu, lub w postaci spra/u, np. do stosowania jako spray do nosa.

Do sporządzania postaci użytkowych, np. tabletek, stosuje się konwencjonalne substancje pomocnicze, takie jak wypełniacze, substancje barwiące, polimerowe substancje wiążące itd. Ogólnie, stosować można każdą dopuszczalną farmaceutycznie substancję pomocniczą, która nie zakłóca działania składnika aktywnego.

Odpowiednimi nośnikami, które w odpowiednich ilościach można stosować w kompozycjach są laktoza, skrobia, pochodne celulozy itp. oraz ich mieszaniny.

Wynalazek zilustrowany będzie następującymi przykładami.

Przykład I. (lip,17P)-ll-(l,3-benzodioksol-5-ilo)-17-hydroksy-17-(l-propynylo)-estra-4,9-dien-3-on.

a) Roztwór bromku etylomagnezu (wytworzonego w reakcji 19,3 g Mg (788 rnrnoli) i 58 ml bromku etylu (775 mmoli) w 1 1 THF oziębiono do temperatury 0-5°C. Przez ten roztwór Grignarda powoli barbotowano 83 ml (1,46 mmola) propynu (skondensowanego uprzednio w kolbie oziębionej za pomocą suchego lodu i acetonu. Następnie, oziębiając lodem, wkroplono estra-5(10),9(ll)-dieno-3,17-diono-3-(cykliczny acetal 1,2-etanodiylowy) (patrz EP 0683172) w ilości 50 g (159 mmoli) rozpuszczony w 200 ml THF. Roztwór mieszano przez 1 godzinę w temperaturze otoczenia. Obróbkę przeprowadzono przez przelanie mieszaniny do nasyconego wodnego roztworu chlorku amonu i następnie ekstrakcję octanem etylu (2 razy). Warstwy organiczne przemyto solanką, wysuszono nad bezwodnym siarczanem magnezu, przesączono i odparowano, uzyskując surowy 17α-propynylo-17β-hydroksy-estra-5(10),9(ll)-dien-3-ono-3-(cykliczny acetal 1,2-etanodiylowy) w ilości 58,4 g.

b) Produkt wytworzony w a) rozpuszczono w 809 ml dichlorometanu. Następnie dodano 4,8 ml pirydyny, 15,2 ml trifluoroacetofenonu i 219 ml 30% roztworu nadtlenku wodoru i wytworzony dwufazowy układ energicznie mieszano w temperaturze otoczenia przez 36 godzin. Mieszaninę przelano do wody, a warstwę organiczną oddzielono i przemyto dwukrotnie nasyconym roztworem tiosiarczanu sodu. Po wysuszeniu nad bezwodnym siarczanem magnezu, przesączeniu i odparowaniu uzyskano półstałą pozostałość. Po krystalizacji z eteru dietylowego otrzymano 5a,10a-epoksy-17a-propynylo-17p-hydroksy-estr-9(ll)-en-3-ono-3-(cykliczny acetal 1,2-etanodiylowy) w ilości 29,4 g, temp. topn. 191°C.

c) Do roztworu bromku 3,4-(metylenodiokso)fenylomagnezowego (wytworzonego z 1,9 g (77,6 mmola) Mg i 9,27 g (77,0 mmola) 4-bromo-l,2-(metylenodiokso)benzenu) w 125 ml suchego THF w temperaturze 0-5°C dodano 534 mg CuCl. Po mieszaniu przez 30 minut w 0-5°C dodano 5α, 1 Οα-epoksy-17a-propynylo-17p-hydroksy-estr-9( 11 )-en-3 -ono-3-(cykliczny

183 468 acetal 1,2-etanodiylowy) w ilości 9,5 g (25,7 mmola) rozpuszczony w 125 ml suchego THF, utrzymując temperaturę poniżej 10°C. Mieszano jeszcze przez 1 godzinę w temperaturze otoczenia. Obróbkę przeprowadzono przez wylanie mieszaniny do nasyconego roztworu chlorku amonu i ekstrakcję octanem etylu (2 razy). Połączone warstwy organiczne przemyto solanką wysuszono nad bezwodnym siarczanem magnezu, przesączono i zatężono. Po roztarciu pozostałości z heptanem uzyskano 5a,17p-dihydroksy-lip-[l,3-benzodioksol-5-ilo]- 17a-propynylo-estr-9-en-3-ono-3-(cykliczny acetal 1,2-etanodiylowy) w ilości 12,25 g, wystarczająco czysty do zastosowania w następnym etapie.

d) 5 g (10,2 mmola) związku otrzymanego w IC rozpuszczono w 150 ml acetonu. Roztwór oziębiono do 0-5°C i po dodaniu 10 ml 6 N H₂SO₄ mieszaninę mieszano przez 1 godzinę. Następnie oziębiony roztwór wlano do nasyconego roztworu wodorowęglanu sodu i mieszaninę ekstrahowano octanem etylu (2 razy). Połączone warstwy organiczne przemyto solanką wysuszono nad bezwodnym siarczanem magnezu, przesączono i zatężono. Po chromatografii z mieszaniną heptan/octan etylu (8/2 % obj.) jako eluentem, otrzymano 3 g (11 β, 17 β)-11 -(1,3-benzodioksol-5-ilo)-17-hydroksy-17-(1 -propynylo)-estra-4,9-dien-3 -onu. Po krystalizacji:z eteru dietylowego otrzymano 2,4 g kryształów, temp. topn. 212,6-214°C.

Przykład II. Oksym 3E- i 3Z-(llβ,17β)-ll-(l,3-benzodioksol-5-ilo)-17-hydroksy-17-(1 -propynylo)-estra-4,9-dien-3 -onu.

1,3 g (3 mmole) produktu otrzymanego w przykładzie Id) rozpuszczono w 33 ml pirydyny. Następnie dodano 1,05 g (15 mmoli) chlorowodorku hydroksyloaminy i mieszaninę mieszano przez 2 godziny w temperaturze pokojowej. Mieszaninę przelano do wody, zobojętniono rozcieńczonym kwasem solnym i ekstrahowano octanem etylu. Warstwę organiczną przemyto solanką wysuszono nad bezwodnym siarczanem magnezu, przesączono i odparowano do suchości. Surowy oksym poddano rozdzielaniu metodą chromatografii na żelu krzemionkowym stosując jako eluent mieszaninę heptan/octan etylu 7/3 % obj. Otrzymano 1 g oksymu (3E, 11 β, 17 β)-11 -(1,3-benzodioksol-5-ilo)-17-hydroksy-17-(1 -propynylo)-e- stra-4,9-dien-3-onu, o skręcalności właściwej [a]_D ²⁰ = +64° (c = 0,5, dioksan) i 400 mg oksymu (3Z, 11 β, 17β)-11 -(1,3-benzodioksol-5-ilo)-l 7-hydroksy-17-( 1 -propynylo)-estra-4,9-dien-3-onu, o skręcalności właściwej [a]_D ²⁰ = +36° (c - 0,5, dioksan).

Przykład III. (l^,17(3)-ll-(2,3-dihydro-l,4-benzodioksyn-6-ylo)-17-hydroksy-17-(l-propynylo)-estra-4,9-dien-3-on.

a) Zgodnie z procedurą opisaną w przykładzie Ic, z 6,02 g (28 mmoli) 6-bromo-l,4-benzodioksanu, 729 mg (30 mmoli) Mg, 90 mg CuCl i 2,5 g (7 mmoli) epoksydu wytworzonego w przykładzie Ib, wytworzono 2,8 g 5α,17β-dihydroksy-llβ-[2,3-dihydro-l,4-benzodioksyn-6-ylo]-17a-propynylo-estr-9-en-3-ono-3-(cyklicznego acetalu 1,2-etanodiylowego).

b) Zgodnie z procedurą opisaną w przykładzie Id, po hydrolizie otrzymanego wyżej produktu, a następnie oczyszczaniu metodą chromatografii otrzymano 2,22 g (11 β, 17 β) -11 -(2,3-dihy dro-1,4-benzodioksyn-6-y lo)-17-hydroksy-17-( 1 -propynylo)estra-4,9-dien-3-onu. Po krystalizacji z mieszaniny eteru dietylowego i eteru diizopropylowego uzyskano 1,78 g kryształów, temp. topn. 200-202°C.

Przykład IV. (llβ,17β)-ll-(2,2-difluoro-l,3-benzodioksol-5-ilo)-17-hydroksy-17-(1 -propynylo)estra-4,9-dien-3 -on.

a) Zgodnie z procedurą opisaną w przykładzie Ic, w wyniku reakcji Grignarda, z zastosowaniem katalizatora Cu, 5,2 g bromku 2,2-(difluorometyIeno-diokso)fenylomagnezu [patrz J. Org. Chem. 37, 673 (1972)] z 2 g 5α,10α-epoksy-17α-propynylo-17β-hydroksy-estr-9(ll)-en-3-ono-3-(cyklicznego acetalu 1,2-etanodiylowego), otrzymano 2,7 g 11 β-2,2-(difluoro-l,3-benzodioksol-5-ilo)- 5α,17β-dihydroksy-17α-propynylo-estr-9-en-3-ono-3-(cyklicznego acetalu 1,2-etanodiylowego).

b) Zgodnie z procedurą opisaną w przykładzie Id, w wyniku hydrolizy otrzymanego wyżej produktu, a następnie oczyszczaniu metodą chromatografii otrzymano 1,5 g (11 β, 17α)-11 -(2,2-difluoro-1,3 -benzodioksol-5-ilo)-17-hydroksy-17-(1 -propynylo)estra-4,9-dien3-onu, o skręcalności właściwej [a]_D ²⁰ = +14° (c = 1, dioksan).

183 468

Przykład V. (lip,17p)-ll-[6-(2,3-dihydrobenzofiiranylo)]-17-hydroksy-17-(l-propynylo)estra-4,9-dien-3-on.

a) Zgodnie z procedurą opisaną w przykładzie Ic, z 4,8 g (24 mmole) 6-bromo-2,3-dihydrobenzofuranu (patrz poniżej), 583 mg (24 mmole) Mg, 120 mg CuCl i 2,22 g (6 mmoli) epoksydu wytworzonego w przykładzie Ib, uzyskano 2,1 g 5a,17P-dihydroksy-lip-[2,3-dihydrobenzofuran-6-ylo)-17a-propynylo-estr-9-en-3-ono-3 -(cyklicznego acetalu 1,2-etanodiylowego), w postaci białej amorficznej substancji, którą można krystalizować z eteru diety lowego.

b) Zgodnie z procedurą opisaną w przykładzie Id, w wyniku hydrolizy otrzymanego wyżej produktu, a następnie oczyszczaniu metodą chromatografii uzyskano 1,46 g (11 β, 17β)-11 - [6-(2,3-dihydrobenzofurany Ιο)] -17-hydroksy-17-(1 -propynylo)estra-4,9-dien-3-onu w postaci białej amorficznej substancji; [a]_D ²⁰ = +48° (c = 1, dioksan).

6-bromo-2,3-dihydrobenzofuran.

a) 2,3-dihydro-6-trifluorometylosulfonyloksy-benzen.

4,8 g (10 mmoli) 6-hydroksykumaranu [J. Am. Chem. Soc. 70, 3620 (1948)] i 23,6 g (192 mmole) Ν,Ν-dimetyloaminopirydyny rozpuszczono w 400 ml suchego dichlorometanu. Roztwór oziębiono do -60°C i powoli wkroplono 8,52 ml bezwodnika kwasu trifluorometanosulfonowego rozpuszczonego w 120 ml suchego dichlorometanu. Po mieszaniu w temperaturze -60°C przez 45 minut reakcję przerwano, wylewając mieszaninę do nasyconego roztworu wodorowęglanu sodu. Po ekstrahowaniu dichlorometanem i wysuszeniu nad siarczanem sodu otrzymano surowy trifluorometanosulfononian. Produkt ten oczyszczono metodą chromatografii kolumnowej (żel krzemionkowy, mieszanina heptan/octan etylu, 9:1, % obj. jako eluent) i otrzymano 8,4 g czystego trifluorometanosulfononianu.

b) 2,3 -dihydro-6-trimetylostannylo-benzen.

8,04 g (30 mmoli) wytworzonego uprzednio trifluorometanosulfononianu rozpuszczono w 135 ml dioksanu i dodano 15 g heksametylodicyny (45 mmoli), 3,81 g (90 mmoli) chlorku litu i 700 mg Pd(0₃P)₄ (0 = fenyl). Mieszaninę mieszano do wrzenia pod chłodnicą zwrotną przez 17 godzin. Dodano kolejną porcję Pd(0₃P)₄ i ogrzewano dalej do wrzenia pod chłodnicą zwrotną jeszcze przez 15 godzin. Analiza metodą GC wykazała zakończenie reakcji. Dodano 45 ml 1 M roztworu fluorku potasu w wodzie, mieszano przez 1 godzinę i przesączono przez celit. Po odparowaniu i oczyszczeniu metodą chromatografii kolumnowej otrzymano 8,1 g 2,3-dihydro-6-trimetylostannylo-benzenu.

c) 6-bromo-2,3-dihydrobenzofuran.

8,1 g (28,5 mmola) 2,3-dihydro-6-trimetylostannylo-benzenu rozpuszczono w 100 ml suchego dichlorometanu. Mieszaninę oziębiono w lodzie i powoli dodano roztworu Br₂ w dichlorometanie, aż ustaliła się barwa pomarańczowa (dodano ok. 1 równoważnik). Mieszaninę zatężono i oczyszczono metodą chromatografii kolumnowej, stosując jako eluent mieszaninę heptan/octan etylu, 95/5 % obj. Otrzymano 4,5 g 6-bromo-2,3-dihydrobenzofuranu w postaci bezbarwnego oleju.

Przykład VI. (l^,17a)-ll-(l,3-benzodioksol-5-ilo)]-17-hydroksy-19,21,27-trinorcholesta-4,9-dien-20(22)-yn-3-on.

a) Do roztworu 46 g (139,5 mmola) 5α, 10a-epoksy-estr-9(ll)-eno-3,17-diono-3-(cyklicznego acetalu 1,2-etanodiylowego) i 2,1 g CuCl w 465 ml suchego THF w temperaturze 0-5°C wkroplono roztwór bromku 3,4-(metylenodiokso)fenylomagnezu, wytworzonego z 11,52 g (473 mmole) magnezu i 57,64 ml (465 mmoli) 4-bromo-l,2-metylenodioksobenzenu w 230 ml THF. Po mieszaniu przez 1 godzinę w temperaturze 0-5°C przelano mieszaninę do nasyconego roztworu chlorku amonu. Po ekstrahowaniu octanem etylu i wysuszeniu nad siarczanem magnezu otrzymano surowy 5a-hydroksy-ll[3-(l,3-benzodioksol-5-ilo)-estr-9(10)-eno-3,17-diono-3-(cykliczny acetal 1,2-etanodiylowy). Po oczyszczeniu metodą chromatografii kolumnowej uzyskano 56,3 g surowego produktu w postaci amorficznej piany.

183 468

b) Do roztworu 7,1 ml heksynu (60 mmoli) w 100 ml suchego THF dodano w temperaturze -50°C 35,8 ml 1,4 M n-BuLi, a następnie wkroplono otwór 4,52 g (10 mmoli) produktu otrzymanego w punkcie a) w 50 ml suchego THF. Roztwór pozostawiono aby ogrzał się do -20°C i po 2 godzinach TLC wykazała, że reakcja zakończyła się. Po zwykłej obróbce otrzymano 5α-17β-dihy droksy-11 β-( 1,3-benzodioksol-5-ilo)-17a-heksynylo-estr-9( 10)-e- no-3,17-diono-3-(cykliczny acetal 1,2-etanodiylowy), wystarczająco czysty do zastosowania w następnym etapie.

Podobnie wytworzono:

b 1) 5α-17β-dihydroksy-11 β-( 1,3 -benzodioksol-5-ilo)-17a-pentynylo-estr-9( 10)-eno-3,17-diono-3-(cykliczny acetal 1,2-etanodiylowy);

b2) 5α-17 β-dihydroksy-11 β-(1,3-benzodioksol-5-ilo)-17a-oktynylo-estr-9( 10)-eno-3,17-diono-3-(cykliczny acetal 1,2-etanodiylowy) oraz b3) 5α-17 β-dihy droksy-1 1β-(1,3^ηζίχ1ίοΚ5θ1-5-ί1ο)-17α-ΐζορ6ηί^γ1ο-63ΐτ-9(10)-€ηο-3,17-άΐοno-3-(cykliczny acetal 1,2-etanodiylowy).

c) 1,2 g produktu otrzymanego w punkcie b) rozpuszczono w 60 ml acetonu. Roztwór oziębiono do 0-5°C i dodano 2,4 ml 6 N roztworu H2SO4. Po 1 godzinie mieszaninę zobojętniono dodatkiem 1 N roztworu NaOH, a następnie ekstrahowano octanem etylu, wysuszono i odparowano rozpuszczalniki. Po oczyszczeniu metodą chromatografii otrzymano 660 mg czystego (11 β, 17α)-11-(1,3 -benzodioksol-5-ilo)-17-hydroksy-19,21,27-trinorcholesta-4,9-dien-20(22)-yn-3-onu; [a]o²⁰ = 26° (c = 1, dioksan).

Podobnie wytworzono:

cl) (11β,17α)-11-(1,3-benzodioksol-5-ilo)-17-hydroksy-17-(l-pentynylo)estra-4,9-dien-3-on, [a]o ⁰ = 25,8° (c = 1, dioksan);

c2) (11β,17α)-11-(1,3-benzodioksol-5-ilo)-17-hydroksy-17-(l-oktynylo)estra-4,9-dien-3-on, [α]ο ⁰ - 13,4° (c = 0,5, dioksan);

c3) (11β,17α)-11-(1,3-benzodioksol-5-ilo)-17-hydroksy-19,21-dinorcholesta-4,9-dien-20(22)-yn-3-on, [a]o²⁰ = 22,7° (c = 0,5, dioksan).

Przykład VII. (11β,17α,20Ε)-11-(1,3-benzodioksol-5-ilo)]-17-hydroksy-19,21,27-trinorcholesta-4,9,20(22)-trien-3 -on.

a) 342 mg (9 mmoli) LiAlH₄ zawieszono w 35 ml suchego THF i chłodząc lodem dodano roztworu 1,6 g związku otrzymanego w przykładzie VIb i mieszaninę ogrzewano do wrzenia pod chłodnicą zwrotną przez 24 godziny. Przeprowadzono obróbkę ostrożnie dodając 1,75 ml nasyconego roztworu siarczanu magnezu, po czym mieszano dalej przez 1 godzinę, a następnie dodano stałego siarczanu magnezu i mieszaninę przesączono przez celit. Po odparowaniu i oczyszczeniu metodą chromatografii kolumnowej otrzymano 700 mg surowego 20Ε-5α-17 β-dihy droksy-11 β-(1,3 -benzodioksol-5-ilo)-17α-( 1 -heksynylo)-estr-9( 10)-eno-3,17-diono-3-(cyklicznego acetalu 1,2-etanodiylowego).

b) Zgodnie z procedurą opisaną w przykładzie Id, wytworzony powyżej materiał przeprowadzono w (11 β, 17α,20Ε)-11-(1,3 -benzodioksol-5-ilo)-17-hydroksy-19,21,27-trinorcholesta-4,9,20(22)-trien-3-on, który otrzymano w postaci amorficznej substancji stałej; [a]_D ²⁰ = 75,7° (c = 1, dioksan).

Przykład VIII. (l^,17a,20Z)-ll-(l,3-benzodioksol-5-ilo)-17-hydroksy-19,21,27-trinorcholesta-4,9,20(22)-trien-3-on.

a) 1,9 g związku wytworzonego w przykładzie VIb rozpuszczono w 50 ml octanu etylu, dodano 171 mg katalizatora Lindlara i mieszaninę wytrząsano w atmosferze wodoru aż do ustania absorpcji. Mieszaninę przesączono przez celit i odparowano, uzyskując prawie czysty 20Ζ-5α-17β-dihy droksy-11 β-( 1,3 -benzodioksol-5-ilo)-17α-( 1 -heksynylo)-estr-9( 10)-eno-3,17-diono-3-(cykliczny acetal 1,2-etanodiylowy).

b) Zgodnie z procedurą opisaną w przykładzie Id, wytworzony powyżej materiał przeprowadzono w żądany (llβ,17α,20Z)-ll-(l,3-benzodioksol-5-ilo)-17-hydroksy-19,21,27-trinorcholesta-4,9,20(22)-trien-3-on, który otrzymano w postaci amorficznej substancji stałej; [a]_D ²⁰ = 107° (c = 0,5, dioksan).

183 468

Przykład IX. (lip,17a)-ll-(l,3-benzodioksol-5-ilo)-21-chloro-17-hydroksy-19-norpregna-4,9-dien-20-yn-3-on.

a) 12 ml 2,2 M roztworu metylolitu w eterze dietylowym oziębiono do 0°C. Do roztworu tego powoli dodano 1,32 g trans-1,2-dichloroetanu, rozpuszczonego w 5,5 ml eteru dietylowego, utrzymując temperaturę poniżej 10°C. Mieszano dalej przez 1,5 godziny w temperaturze otoczenia i w tym czasie wytworzyła się biała zawiesina LiCl. Następnie dodano 1,5 g steroidu otrzymanego w przykładzie VIa rozpuszczonego w toluenie i mieszaninę ogrzewano do wrzenia pod chłodnicą zwrotną przez 2,5 godziny. TLC wykazała zakończenie reakcji. Przeprowadzono obróbkę przez przelanie mieszaniny do nasyconego roztworu chlorku amonu, ekstrakcję octanem etylu, suszenie i odparowanie. Otrzymano 1,5 g surowego 5α-17 β-dihydroksy-11 β-[ 1,3-benzodioksol-5-ilo]-17a-chloroetynylo-estr-9( 10)-eno-3,17-diono-3-(cyklicznego acetalu 1,2-etanodiylowego), w postaci białej szklistej substancji.

b) Produkt wytworzony w poprzednim etapie przeprowadzono w surowy (11 β, 17α)-11-(1,3-benzodioksol-5-ilo)-21 -chloro-17-hydroksy-19-norpregna-4,9-dien-20-yn3-on. zgodnie z procedurą opisaną w przykładzie Id. Po krystalizacji z eteru dietylowego uzyskano 464 mg surowego związku, temp. topn. 209°C.

Przykład X. (lip,17a)-ll-(l,3-benzodioksol-5-ilo)-21-trifluorometylo-17hydroksy-19-norpregna-4,9-dien-20-yn-3-on.

a) Zgodnie z procedurą opisaną w J. Org. Chem. 19, 6051 (1995), 2 g (4,4 mmola) steroidu wytworzonego w przykładzie VIa, 1,94 g (11 mmoli) 1-bromo-trifluorometyloetenu i 20 mmoli LDA (wytworzonego z 12,5 ml 1,6 M roztworu n-BuLi i 3,1 ml N,N-diizopropyloaminy) przeprowadzono w 5a-17p-dihydroksy-lip-[l,3-benzodioksol-5-ilo]-17a-trifluoropropynylo-estr-9(10)-eno-3,17-diono-3-(cykliczny acetal 1,2-etanodiylowy); wydajność po oczyszczeniu metodą chromatografii kolumnowej (heptan/octan etylu 1/1 % obj.): 2 g.

b) Produkt wytworzony w poprzednim etapie przeprowadzono w surowy (11β,17α)-11-(1,3-benzodioksol-5-ilo)-21 -trifluorometylo-17-hydroksy-19-norpregna-4,9-dien-20-yn-3 -on, zgodnie z procedurą opisaną w przykładzie Id. Po oczyszczeniu za pomocą chromatografii, otrzymano 800 mg czystego związku w postaci amorficznej substancji. [a]_D ²⁰ - 38,1° (c = 0,5, dioksan).

Przykład XI. W następującej tabeli przedstawiono powinowactwo związków według wynalazku do receptora, dla receptorów glukokortykoidowych (GR) w stosunku do receptorów progesteronowych (PR). Powinowactwo związków do receptorów glukokortykoidowych mierzono dla receptorów glukokortykoidowych obecnych w nieuszkodzonych ludzkich komórkach szpiczaka mnogiego i porównywano z powinowactwem deksametazonu (zgodnie z procedurą opisaną przez H.J. Kloosterboer i in., J Steroid Biochem., Vol. 31, 567-571 (1988)).

Powinowactwo związków według wynalazku do receptora progesteronowego mierzono dla cytoplazmatycznych receptorów progesteronowych obecnych w komórkach ludzkiego nowotworu sutka i porównywano z powinowactwem (16a)-16-etylo-21-hydroksy-19-norpregn-4-eno-3,20-dionu (zgodnie z procedurą opisaną przez E.W. Bergink i in., J Steroid Biochem., Vol. 19,1563-1570(1983)).

Tabela

Przykład	GR	PR	GR/PR
I	189	6,4	30
III	312	5,9	53

Z powyższej tabeli wywnioskować można, że pochodne 11-(podstawionych fenylo)-estra-4,9-dienów według wynalazku wykazują specyficzne i wysokie powinowactwo wobec receptora glukokortykoidowego.

183 468

Przykład XII. Przeć wglukokortykoidową aktywność związków według wynalazku wykazano w kilku testach, np. zgodnie z procedurą opisaną przez H.J. Kloosterboer i in., J Steroid Biochem., Vol. 31, 567-571 (1988). Stosowano następujące parametry: ciężar ciała, ciężar nadnerczy, grasicy i śledziony. Wyniki tego ostatniego testu: przy dawce 20 mg/kg związek według przykładu I w znaczący sposób hamuje działanie deksametazonu na wszystkie cztery parametry.

WZÓR 3

Departament Wydawnictw UP RP. Nakład 50 egz. Cena 2,00 zł.

Claims

Zastrzeżenia patentowe

1. Pochodna 11-(podstawionego fenylo)-estra-4,9-dienu o wzorze 1, w którym:

A oznacza resztę 5- lub 6-członowego pierścienia zawierającego 2 heteroatomy, które nie są ze sobą związane i są niezależnie wybrane spośród O i S, a pierścień ewentualnie jest podstawiony jednym lub więcej atomami fluorowca albo

A oznacza resztę 5- lub 6-członowego pierścienia, w którym nie występują podwójne wiązania C-C, zawierającego 1 heteroatom wybrany spośród O i S, który jest związany z grupą fenylową w położeniu zaznaczonym gwiazdką, a pierścień jest ewentualnie podstawiony jednym lub więcej atomami fluorowców;

R₁ oznacza H lub l-okso(l-4C)alkil;

R₂ oznacza H, (l-8C)alkil, fluorowiec lub CF₃;

X jest wybrany spośród (H, OH), O i NOH; a linia przerywana oznacza ewentualne wiązanie.
2. Pochodna 11-(podstawionego fenylo)-estra-4,9-dienu według zastrz. 1, w której heteroatom(y) stanowi(ą) O, a 5- lub 6-członowy pierścień jest ewentualnie podstawiony jednym lub więcej atomami fluoru; Rj oznacza H; a X oznacza O lub NOH.
3. Pochodna 11-(podstawionego fenylo)-estra-4,9-dienu według zastrz. 1 albo 2, w której A oznacza resztę 5-członowego pierścienia.
4. Pochodna 11-(podstawionego fenylo)-estra-4,9-dienu według zastrz. 1 albo 2, w której A zawiera 2 heteroatomy, którymi są atomy O.
5. Pochodna 11-(podstawionego fenylo)-estra-4,9-dienu według zastrz. 1 albo 2, w której R₂ oznacza metyl, a linia przerywana oznacza wiązanie.
6. Pochodna 11-(podstawionego fenylo)-estra-4,9-dienu według zastrz. 1, którą jest (11 β, 17β)-11 -(1,3-benzodioksol-5-ilo)-l 7-hydroksy-17-(l -propynylo)-estra-4,9-dien-3-on.
7. Sposób wytwarzania pochodnej 11-(podstawionego fenylo)-estra-4,9-dienu o wzorze 1, w którym:

A oznacza resztę 5- lub 6-członowego pierścienia zawierającego 2 heteroatomy, które nie są ze sobą związane i są niezależnie wybrane spośród O i S, a pierścień ewentualnie jest podstawiony jednym lub więcej atomami fluorowca albo

A oznacza resztę 5- lub 6-członowego pierścienia, w którym nie występują podwójne wiązania C-C, zawierającego 1 heteroatom wybrany spośród O i S, który jest związany z grupą fenylową w położeniu zaznaczonym gwiazdką, a pierścień jest ewentualnie podstawiony jednym lub więcej atomami fluorowców;

Rj oznacza H lub l-okso(l-4C)alkil;

R₂ oznacza Η, (1 -8C)alkil, fluorowiec lub CF₃;

X jest wybrany spośród (H, OH), O i NaOH; a linia przerywana oznacza ewentualne wiązanie, znamienny tym, że związek o wzorze 2, w którym A, R₂ i linia przerywana mają znaczenia określone powyżej dla wzoru 1, Rj oznacza H, a P oznacza chronioną grupę ketonową odwadnia się i usuwa grupę ochronną po czym ewentualnie grupę 17β-ΟΗ estryfikuje się, z wytworzeniem pochodnej, w której Rj oznacza l-okso(l-4C)alkil i ewentualnie grupę 3-okso przeprowadza się w odpowiadającą jej pochodną 3-hydroksylową lub 3-oksymową.
8. Kompozycja farmaceutyczna, zawierająca substancję czynną i dopuszczalne farmaceutycznie substancje pomocnicze, znamienna tym, że jako substancję czynną zawiera pochodną 11-(podstawionego fenylo)-estra-4,9-dienu o wzorze 1, w którym:

183 468

A oznacza resztę 5- lub 6-członowego pierścienia zawierającego 2 heteroatomy, które nie są ze sobą związane i są niezależnie wybrane spośród O i S, a pierścień ewentualnie jest podstawiony jednym lub więcej atomami fluorowca albo

A oznacza resztę 5- lub 6-członowego pierścienia, w którym nie występują podwójne wiązania C-C, zawierającego 1 heteroatom wybrany spośród O i S, który jest związany z grupą fenylową w położeniu zaznaczonym gwiazdką a pierścień jest ewentualnie podstawiony jednym lub więcej atomami fluorowców;

R] oznacza H lub l-okso(l-4C)alkil;

R₂ oznacza H, (l-8C)alkil, fluorowiec lub CF₃;

X jest wybrany spośród (H, OH), O i NOH; a linia przerywana oznacza ewentualne wiązanie.

* * *