PL168890B1 - Srodek odstraszajacy owady PL PL PL PL - Google Patents

Abstract

1. Srodek odstraszajacy owady, zawie- rajacy substancje czynna, nosnik i substancje pomocnicze, znamienny tym, ze jako sub- stancje czynna zawiera N-monopodstawiony arylo- lub cykloalkiloneoalkanoamid, w któ- rym calkowita zawartosc atomów wegla jest w zakresie 11-14, a w przypadku gdy reszta neoalkanoilowa jest piwaloil, zawartosc ato- mów wegla jest w zakresie 12-14; a podstaw- nikiem jest grupa arylowa lub cykloalkilowa zawierajaca co najmniej 5 atomów wegla, przy czym aryl jest niepodstawiony w pozy- cji orto. WZÓ R 1 WZÓ R 2 PL PL PL PL

Description

Przedmiotem wynalazku jest środek odstraszający owady zawierający nowe N-monopodstawione neoalkanoamidy, w których przy azocie występuje cykliczny podstawnik, taki jak aryl lub cykloalkil, a bardziej szczegółowo, zawierający neoalkanoamidy o 11-14 atomach węgla, w których reszta neoalkanoilowa zawiera 5-8 atomów węgla. Wymienione neoalkanoamidy, zwłaszcza N-fenyloneoheptanoamid, skutecznie odstraszają owady, takie jak karaczany, po naniesieniu na obszary, miejsca, przedmioty, materiały, budulec i ich powierzchnie i zabezpieczają je przez porażeniem przez owady i uszkodzeniem.

Aczkolwiek uważa się, że niektóre owady, takie jak pszczoły, są pożyteczne dla człowieka (do zapylania roślin), wiele typów owadów klasyfikuje się jako szkodniki i podejmuje się wielkie starania by je wytępić lub przynajmniej ograniczyć ich rozwój. Jednak, chociaż wyprodukowano skuteczne trutki, różne owady uodpamiały się na nie (prawdopodobnie przez naturalną selekcję), a inne mogły wykrywać je i ich unikać. Ponadto, wiele trutek ma niepożądane działanie na organizm ludzki i zwierzęcy, zatem ich stosowanie jest często ograniczone lub zakazane. Niektórych owadów, takich jak zwykłe prusaki lub karaczany domowe (Blatella germanica) w wielu miejscach nie można zlikwidować całkowicie, podejmowano zatem realne starania by raczej ograniczyć ich rozwój niż je wytępić.

Stwierdzono także, że martwe karaczany, pozostając w niedostępnych miejscach, których nie można sprzątnąć, stanowią istotne alergeny w kurzu domowym. Wyniki ostatnich badań przeprowadzonych przez Narodowy Instytut Zdrowia USA wykazują, że 10-15 milionów ludzi w Stanach Zjednoczonych jest uczulonych na karaczany. W tych sytuacjach trutki są nieskuteczne, ponieważ martwe karaczany w niedostępnych miejscach emitują alergen. Jedynym środkiem zapobiegającym takim reakcjom alergicznym jest skuteczny repelent, który naniesiony w miejscach trudno dostępnych może zmniejszyć do minimum obecność martwych owadów. Od dawna są w sprzedaży repelenty przeciwko moskitom, poza tym wynaleziono też pewne substancje chemiczne, które są skuteczne w odstraszaniu karaczanów. Takie substancje można nanosić na powierzchnie ścian, podłóg, szafek, szuflad, opakowań, pojemników, kilimów, obić mebli i dywanów i na potencjalne miejsca zagnieżdżania się owadów, takie jak wewnętrzne ściany i pod podłogami. Podobnie, gdy repelenty takie mają niską toksyczność, można je

168 890 stosować na ciało ludzkie, na zwierzęta domowe, zwierzęta w ogrodach zoologicznych i zwierzęta hodowlane. Jednak niektóre z takich materiałów odstraszających są toksyczne, inne mają nieprzyjemny zapach i działanie odbarwiające, co może poważnie ograniczać ich zastosowanie. Wiele użytecznych repelentów przeciwko owadom, o których donoszono w literaturze, stanowią trzeciorzędowe amidy, wśród których najbardziej skuteczny do wszystkich celów jest N,N-dietylo-m-toluamid, często określany jako DEET. Jednak neoalkanoamidy według wynalazku przewyższają DEET pod względem długotrwałej skuteczności, np. przeciwko karaczanom. Ponadto są one także skuteczne w odstraszaniu innych owadów, jak również pajęczaków, w tym moskitów, czarnych much, mrówek i kleszczy. Z wyjątkiem opisanych N-niższych alkilo-neoalkanoamidów, takich jak N-metylo-neodekanoamid i N-metylo-neotridekanoamid, znane dotychczas repelenty nie wykazują takiej samej mocy i długotrwałości działania odstraszającego. W związku ze stosunkowo małą liczbą użytecznych znanych repelentów owadów, prowadzi się badania w celu wynalezienia innych repelentów, które miałyby większe i dłużej trwające działanie odstraszające. Wymaga się, aby takie związki miały lepsze właściwości fizyczne, w tym nawet lepszy zapach, żądaną lotność, żeby były nie plamiące, miały niższą toksyczność, poprawioną trwałość, większą substantywność w stosunku do substratów i zdolność odstraszania szerszej grupy typów owadów.

Środek odstraszający owady według wynalazku zawiera N-monopodstawione neoalkanoamidy, w których całkowita liczba atomów węgla jest w zakresie 11-14, oraz 12-14 gdy resztą neoalkanoilową jest reszta piwaloilowa, a podstawnikiem jest grupa cykliczna zawierająca co najmniej 5 atomów węgla, a podstawione reszty fenylowe nie zawierają podstawnika w pozycji orto. Najkorzystniejszy środek odstraszający owady, który jest szczególnie skuteczny wobec karaczanów, zawiera jako substancję czynną N-fenylo-neoheptanoamid. Środek według wynalazku może mieć postać kompozycji detergentowych (zwłaszcza stałej, rozdrobnionej lub ciekłej), szamponów do dywanów i tapicerki, szamponów do ludzkich włosów, środków czyszczących do twardych powierzchni, kostek mydła i kostek detergentowych, które zawierają takie N-podstawione arylo- i cykloalkiloneoalkanoamidy. Użyteczne są także roztwory i dyspersje takich neoalkanoamidów w ciekłym ośrodku lub takie neoalkanoamidy zdyspergowane w rozdrobnionym lub sproszkowanym nośniku. Takie ciekłe lub stałe rozdrobnione produkty nadają się do nanoszenia na obszary, miejsca lub przedmioty, od których należy odstraszyć owady. Sposób odstraszania owadów polega na nanoszeniu N-podstawionych neoalkanoamidów w pobliżu lub na powierzchnię, obszar, miejsce bądź przedmiot, od których takie owady należy odstraszyć. W niektórych sytuacjach repelenty według wynalazku można stosować razem z insektycydami, odstraszając owady z jednego miejsca i kierując do miejsca stosowania insektycydu. Środki można też przygotowywać razem z insektycydami, tak że po utracie działania odstraszającego traktowany obszar nie będziejeszcze bezpieczny dla owadów. Ponadto w zakres wynalazku wchodzą też mieszaniny neoalkanoamidów z innymi repelentami dla owadów.

W komputerowych i ręcznych badaniach w stanie techniki nie znaleziono żadnych doniesień odnośnie N-cyklicznie podstawionych (uważa się, że taki termin pochodzi od arylu i cykloalkilu) drugorzędowych neoalkanoamidów, które są substancjami czynnymi środka według wynalazku; nie znaleziono też żadnych analogicznych N-cyklopodstawionych amidów, które byłyby użyteczne jako środki odstraszające owady. Świadczy to o tym, że N-arylo- i N-cykloalkiloneoalkanoamidy stanowiące substancje czynne środków według wynalazku są nowe i nieoczywiste. Najbardziej zbliżone do takich N-cyklopodstawionych neoalkanoamidów są związki opisane w opisach patentowych Stanów Zjednoczonych Ameryki nr nr 4 682 982, 4 715 862, 4 804 290 i w zgłoszeniach patentowych Stanów Zjednoczonych Ameryki nr nr 07/612 747, 07/609 290, 07/267 141, 07/264 936 i 06/894 985. Jednak neoalkanoamidy opisane w pierwszych dwóch wymienionych opisach patentowych stosuje się jako środki antystatyczne, a nie jako repelenty owadów. Według zgłoszeń patentowych nr nr 07/354 545 i 06/894 983 N-niższe alkiloneoalkanoamidy stosuje się jako składniki perfum.

N-cyklopodstawione drugorzędowe neoalkanoamidy obejmują związki, w których podstawnik cykliczny jest cykloalifatyczny lub aromatyczny, a korzystnie reszta cyklicznajest resztą węglowodorową. Reszta neoalkanoilowa może zawierać 5-8 atomów węgla, a reszta arylowa,

168 890 wraz z podstawnikami, którymi korzystnie są niższe grupy alkilowe o 1-3 atomach węgla korzystnie tylko w pozycjach meta (bez podstawnika w pozycjach orto i często także niepodstawiona w pozycji para), zawiera 5-9 atomów węgla. Podstawniki cykliczne, które mogą występować przy azocie amidowym, obejmują cyklopentyl, alkilocyklopentyl, cykloheksyl, cykloheptyl i alkilocykloheptyl. Całkowita liczba atomów węgla w N-podstawionym neoalkanoamidzie, która daje dobrą zdolność odstraszania owadów, jest w zakresie 11-14, z zastrzeżeniem, że w przypadku gdy resztę neoalkanoilową stanowi reszta piwaloilowa, zakres ten wynosi 12-14. Spośród N-cyklopodstawionych neoalkanoamidów korzystne są neoheptanoamidy, ponieważ wykazują dłużej trwającą skuteczność odstraszania owadów od traktowanych powierzchni i obszarów, i tak N-fenyloneoheptanoamid wykazuje 90% skuteczność (zastosowano wzorzec) wobec karaczanów po co najmniej 25 dniach, określoną metodą analizy probitowej.

N-cyklopodstawione (w skrócie N-cykliczne) neoalkanoamidy można wytworzyć z odpowiednich neokwasów, takich jak kwas piwalinowy, neoheksanowy, neoheptanowy, neoheptanowy lub neooktanowy lub z odpowiednich ich mieszanin lub z odpowiednich halogenków kwasowych, takich jak chlorki kwasowe. Amidy wytwarza się łatwo przez reakcję takiego kwasu lub chloru kwasowego z odpowiednią aminą, taką jak anilina lub 3-metylotoluidyna. Można wytwarzać czyste neoalkanoamidy opisanych typów, ale często jako substraty stosuje się handlowe lub techniczne kwasy i wytworzone z nich amidy będą tworzyły mieszaniny.

Amidy, które stanowią substancje czynne w środkach według wynalazku, określone są wzorem 1, w którym R, R’ i R2 oznaczają grupy alkilowe, w których suma zawartości atomów węgla jest w zakresie 3-6, R3' oznacza grupę cykliczną (cykloalifatyczną lub aromatyczną) o

5-9 atomach węgla, a zawartość atomów węgla w amidzie jest w zakresie 11-14, z zastrzeżeniem, że w przypadku gdy resztą neoalkanoilową jest piwaloil, amid zawiera co najmniej 12 atomów węgla, a gdy resztę aromatyczna jest podstawiona, podstawniki nie znajdują się w pozycji orto, a korzystnie są tylko w pozycji (pozycjach) meta. Dalsze szczegóły dotyczące R, R’ i R2 oraz opis kwasów neoalkanowych, które można stosować jako związki wyjściowe do produkcji neoalkanoamidów, będą podane później.

Na rysunkach pokazane są widma absorpcyjne w podczerwieni niektórych reprezentatywnych i korzystnych N-cyklopodstawionych neoalkanoamidów. Na fig. 1 przedstawiony jest spektograf w podczerwieni próbki szczególnie korzystnego N-fenyloneoheptanoamidu, a na fig. 2 spektograf w podczerwieni (3-metylofenylo)-neoheptanoamidu.

Oba takie N-podstawione neoalkanoamidy są reprezentatywne dla różnych innych N-cyklicznych neoalkanoamidów o własnościach repelentów.

Neoalkanoamidy wytwarza się poddając powoli reakcji chlorek neoalkanoilu z odpowiednią pierwszorzędową cykliczną aminą w odpowiednim ośrodku, takim jak eter etylowy, heksan i/lub woda, i uzyskuje się amid i kwas solny, a stopień reakcji określa się za pomocą analizy w podczerwieni mieszaniny reakcyjnej na obecność chlorku kwasowego. W mieszaninie reakcyjnej może także być obecny wodorotlenek sodu, trietyloamina lub inna substancja zdolna do reakcji z tworzącym się kwasem solnym, która reaguje z nadmiarem HCl i w ten sposób posuwa reakcję. Gdy chlorek neoalkanoilu zostanie całkowicie zużyty, miesza się dalej, do produktu dodaje się rozpuszczalnik (heksan) i przemywa się dwukrotnie rozcieńczonym wodnym roztworem kwasu solnego. Następnie warstwę organiczną, która jest prawie obojętna, oddziela się od warstwy wodnej, po czym rozpuszcza się w minimalnej ilości metanolu i dodając zimną wodę wywołuje się krystalizację. Kryształy odsącza się, suszy pod próżnią lub rekrystalizuje. Otrzymany produkt reakcji ma kolor wodnistobiały do jasnobursztynowego i jest zasadniczo czysty. W metodzie alternatywnej kwas neoalkanowy może reagować bezpośrednio z niższą alkiloaminą.

Kwasy neoalkanowe, takie jak neoheptanowy i piwalinowy są produktami firmy Exxon Chemical Americas i są wytwarzane przez reakcję odpowiedniego alkenu, takiego jak izobutylen lub rozgałęziony C6, C7 lub Cg alken z tlenkiem węgla, pod wysokim ciśnieniem i w podwyższonej temperaturze, w obecności wodnego roztworu kwasowego katalizatora (reakcja Kocha). Ogólny mechanizm obejmuje tworzenie się jonu karboniowego następnie kompleksowanie z

168 890 tlenkiem węgla i katalizatorem i utworzenie kompleksu, który następnie hydrolizuje się z wytworzeniem opisanego wolnego kwasu, który przedstawiony jest wzorem 2.

W takich kwasach neoalkanowych i w utworzonych z nich neoalkanoamidach lub w ich chlorkach kwasowych, R, R' i R oznaczają metyl w piwaloamidach, ale w neoheksanoamidach jedna z grup jest zastąpiona etylem, a w neoheptanoamidach propylem (lub izopropylem) lub dwie grupy są zastąpione etylami. Wymienione kwasy neoalkanowe i sposoby ich wytwarzania są opisane w biuletynie pt. NeoAcids Properties, Chemistry and Applications (wyd. 1982), Exxon Chemical Americas. Chlorki kwasowe, stosowane jako związki wyjściowe, w reakcji wytwarzania neoalkanoamidów, można wytwarzać z kwasów neoalkanowych i odpowiednich środków chlorujących, takich jak trichlorek fosforu; chlorki te są dostępne na rynku jako produkty firmy Lucidol Division of Pennwalt, Inc. i White Chemical Corp.

Repelenty przeciwko owadom można wprowadzić do różnych materiałów podczas ich wytwarzania, mieszając je z pulpą podczas wytwarzania papieru, ze składnikami kauczuku i syntetycznych organicznych polimerowych tworzyw sztucznych, z wiórami, z których wytwarza się preszpan i chociaż można je także wtryskiwać lub w inny sposób wprowadzać do artykułów, którym należy nadać właściwość odstraszania owadów, zwykle jednak nanosi się je na powierzchnię terenu, budowli lub artykułów, od których należy odstraszyć owady, albo przez bezpośrednie stosowanie odstraszającego N-cykloalkilo- lub aryloneoalkanoamidu w ciekłym roztworze lub dyspersji lub zdyspergowanego w sproszkowanym nośniku lub w postaci kompozycji detergentowej, takiej jak detergent do prania, środek do czyszczenia podłogi lub ścian, szampon do tapicerki lub dywanów, szampon do włosów, ciekłe mydło, mydło w kostkach lub inna odpowiednia kompozycja, do której można go skutecznie wprowadzić. Wśród takich innych odpowiednich kompozycji można wymienić między innymi insektycydowe i przeciwbakteryjne środki do prania lub środki do kąpieli dla ludzi, zwierząt domowych i zwierząt hodowlanych, środki do czyszczenia i konserwacji mebli, maści, balsamy i leki do stosowania miejscowego, insektycydy, fungicydy, bakteriocydy, nawozy sztuczne, obornik, preparaty do roślin doniczkowych.

W niektórych przypadkach kompozycje z aktywnym neoalkanoamidem będą stosowane w celu odnowienia działania odstraszającego owady. W większości przypadków kompozycje według wynalazku nanosi się bezpośrednio lub pośrednio przez stosowanie zewnętrzne na dane powierzchnie i aby utrzymać zadowalający stopień odstraszania powtarza się je później. Tak więc, odstraszający owady N-cykloalkilo- lub N-aryloneoalkanoamid, taki jak N-fenyloneoheptanoamid, można nanosić przez malowanie nim powierzchni lub przez mycie ich (korzystnie bez spłukiwania) kompozycją detergentową zawierającą aktywny składnik odstraszający owady. Związki stanowiące substancje czynne w środku według wynalazku zazwyczaj są ciałami stałymi o stosunkowo niskiej temperaturze topnienia lub cieczami lub są ciastowate w normalnej temperaturze otoczenia, są nierozpuszczalne w wodzie, są zatem stosunkowo substantywne do powierzchni, gdy są w postaci kompozycji detergentowych i innych preparatów, nawet jeżeli kompozycje takie spłukuje się (chociaż lepiej jest nie spłukiwać) i zwykle, po bezpośrednim lub pośrednim nanoszeniu na takie powierzchnie, pozostaje na nich wystarczająca do skutecznego odstraszania ilość neoalkanoamidu. Chociaż różne ilości różnych neoalkanoamidów stosuje się do skutecznego odstraszania różnych owadów od różnych powierzchni i w różnych warunkach, zwykle uważa się jednak, że efekt odstraszania uzyskuje się przy stężeniu składnika aktywnego na powierzchni w zakresie 0,002 do 100 g/cm . Z powodów ekonomicznych i ze względu na skuteczność wobec wielu owadów, zwykle stosuje się 0,1 lub 0,2 do 10 g/m², korzystnie 0,5 do 2 g/m2, np. 1 g/m2, w przypadku odstraszania karaczanów. Wyższe dawki, takie jak do 10 do 100 g/m², można stosować przcciwoo innym owaoom , takim jak moskity , a zaasem takee przeciwko karaczanom.

Ponieważ substancje czynne w środku według wynalazku są dosyć lotne, owady mogą wykryć ich obecność w powietrzu w pobliżu traktowanej powierzchni, jednak praktyka wykazała, że największa skuteczność jest przy kontakcie z repelentem. Zatem, nie tylko powierzchnie odstraszają owady, które będą unikały kontaktu z takimi powierzchniami, ale także pary N-cyklicznych żzoalkanoamiaów wykazują tendencję do odstraszania owadów w otaczającej przestrzeni. Tak więc, lotny repelent, naniesiony na ściany szafki, w której przechowuje się

168 890 porcelanę, może odstraszać karaczany od wnętrza szafki, zabezpieczając w ten sposób znajdujące się tam naczynia, sprzęty i srebro stołowe przed kontaktem z karaczanami, zabrudzeniem i zanieczyszczeniem. Podobnie powlekanie powierzchni wewnętrznych i/lub zewnętrznych w spiżarniach politurą do mebli zawierającą wystarczającą ilość lotnego repelenta lub zastosowanie tapety z takim odstraszającym neoalkanoamidem, może zniechęcić karaczany do wchodzenia do spiżarni i zabezpieczyć znajdującą się tam żywność przed zanieczyszczeniem. Również nanoszenie neoalkanoamidów na odzież lub pranie odzieży kompozycjami detergentowymi zawierającymi repelenty może zapobiegać zagnieżdżaniu się owadów w odzieży i zabezpieczać użytkowników przed ukąszeniem. Czyszczenie dywanów odpowiednim szamponem lub środkiem do czyszczenia dywanów według wynalazku, zawierającym repelent, będzie zniechęcać owady do wchodzenia do pokoju, zagnieżdżania się i składania jaj w lub pod dywanem. Mycie podłóg i ścian odstraszającą owady kompozycją detergentową według wynalazku, wytworzoną do tego celu, zwłaszcza taką kompozycją, której się nie spłukuje, spowoduje osadzenie się na niej powłoki repelentu, który będzie zniechęcać owady do kontaktu z powierzchnią podłogi i ścian i do wchodzenia do traktowanego pomieszczenia. Ważną cechą środków odstraszających owady według wynalazku jest fakt, że aczkolwiek są wystarczająco lotne, by być skuteczne, to ich własności odstraszające są trwale, ponieważ nie odparowują szybko, często zachowują trwałość przez miesiąc lub dłużej (nawet jeszcze dłużej jeżeli zostały wprowadzone do produktu wewnętrznie). Repelenty według wynalazku mogą mieć postać środków owadobójczych i mogą być wytwarzane przez opryskiwanie substancją czynną owadobójczych proszków, np. sproszkowanego kwasu bornego, który jest skuteczny przeciwko karaczanom. Stosując kompozycję, która zawiera neoalkanoamid i kwas borny, uzyskuje się natychmiastowy efekt odstraszania karaczanów, po czym, gdy aktywność odstraszająca zmniejszy się z powodu wyczerpania się substancji czynnej odstraszającej owady przez jej wyparowanie, karaczany, które wrócą na traktowane miejsce mogą być zabite przez insektycyd. Zwykle uważa się, że bardziej normalną praktykąjest wprowadzanie do insektycydów atraktantów, jednak kompozycje repelent-insektycyd są także użyteczne.

Z powyższego opisu wynika, że repelenty według wynalazku mogą mieć postać wielu kompozycji i mogą być stosowane różnymi sposobami. Najbardziej użyteczne są kompozycje detergentowe, w których zawarte neoalkanoamidy mogą mieć nieoczekiwaną substantywność w stosunku do powierzchni mytych przedmiotów. Takie kompozycje detergentowe działają kilkoma sposobami, aby zapobiec zanieczyszczeniu zmywanych nimi przedmiotów. Usuwają one wczesne zanieczyszczenia, usuwają plamy i zabrudzenia, na których owady mogłyby żerować i które mogłyby je przyciągać i pozostawiają odstraszający owady neoalkanoamid.

W kompozycjach detergentowych według wynalazku głównym składnikiem oprócz neoalkanoamidu odstraszającego owady jest detergentowy materiał organiczny. Może to być jedno z mydeł, korzystnie mydło sodowe i/lub potasowe wyższego (Cio-is) kwasu tłuszczowego, ale korzystnie jest to syntetyczny organiczny detergent, który może być typu anionowego, niejonowego, amfoterycznego, amfolitycznego, obojnaczego lub kationowego lub może być mieszaniną dwóch lub więcej detergentów z jednej lub więcej takich grup. Korzystnie jest to syntetyczny organiczny detergent anionowy lub niejonowy, a często korzystne są detergenty anionowe. Opisy wielu takich detergentów znajdują się w dobrze znanej pracy Schwartz, Perry i Berch, Surface Active Agents and Detergents, t. II, str. 25-138, Interscience Publishers, Inc. Takie związki opisane są także w publikacji Johna W. McCutcheona pt. Detergents and Emulsifiers 1973 r. i w następnych rocznych wydawnictwach pod tym tytułem.

Stosowanymi anionowymi detergentami mogą być dowolne odpowiednie detergenty (lub mydła), ale zwykle są to sole metali alkalicznych, takie jak sole sodowe lub potasowe lub amonowe lub sole niższe alkanoloamonowe, np. sole trietanoloaminy. Anionowy detergent może być siarczanem, sulfonianem, fosforanem lub fosfonianem lub solą innego odpowiedniego kwasu o własnościach detergentu, ale zwykle jest to siarczan lub sulfonian. Anionowe detergenty obejmują grupę lipofilową, która zwykle zawiera 10-18 atomów węgla, korzystnie w postaci liniowego wyższego alkilu, ale zamiennie mogą zawierać inne grupy lipofilowe, korzystnie o 12-20 atomach węgla, takie jak benzen podstawiony rozgałęzionym łańcuchem alkilowym. W niektórych przypadkach anionowe detergenty mogą obejmować grupy poli-niższoalkoksylowe,

168 890

Ί jak w etoksylowanych siarczanach wyższych alkoholi tłuszczowych, np. trietoksylowanym siarczanie alkoholu laurylowego. Zwykle liczba grup etoksylowych w takich detergentach jest w zakresie 1 -30, korzystnie 1-10. Jako przykłady odpowiednich anionowych detergentów można wymienić sulfoniany wyższych alkoholi tłuszczowych, takie jak sól sodowa sulfonianu tridecylu; sole sodowe alkilobenzenosulfonianów z liniowym alkilem, np. sól sodowa liniowego tridecylobenzenosulfonianu; sulfoniany olefin; sulfoniany parafin i sulfobursztyniany dioktylu. Dla większości rozdrobnionych stałych kompozycji detergentowych według wynalazku wszystkie detergenty anionowe korzystnie są w postaci soli sodowych, ale dla niektórych ciekłych kompozycji bardziej pożądane mogą być sole potasowe, amonowe i trietanoloamonowe.

Zwykle detergent korzystnie obejmuje lipofilową resztę alkilową o 12-16 atomach węgla, często korzystnie średnio o 12-13 atomach węgla, a korzystnie jest to alkil liniowy.

Odpowiednie detergenty niejonowe zwykle są produktami związków lub grup lipofilowych i tlenków niższoalkilenowych lub reszt polialkoksylowych. Bardzo korzystne lipofile stanowią wyższe alkohole tłuszczowe o 10-18 atomach węgla, ale można też stosować alkilofenole, takie jak oktylo- lub nonylofenole. Korzystnym tlenkiem alkilenu jest tlenek etylenu i zwykle występuje 3-30 moli tlenku etylenu na cząsteczkę lipofilu, ale niektóre takie grupy alkoksylowe mogą stanowić grupy propoksy i/lub butoksy i/lub izobutoksy.

W korzystnych produktach detergentowych według wynalazku, w kompozycjach detergentowych z wypełniaczem, w których stosuje się wypełniacze w celu poprawienia zdolności piorących syntetycznego organicznego detergentu (lub mydła), znajduje się dopełniająca ilość odpowiedniego wypełniacza. Wypełniacze mogą być nieorganiczne lub organiczne, rozpuszczalne lub nierozpuszczalne w wodzie lub ich mieszaniny. Wśród takich klas wypełniaczy można wymienić rozpuszczalne w wodzie sole organiczne, obejmujące polifosforany, np. tripolifosforan sodu; węglany, np. węglan sodu; wodorowęglany, np. wodorowęglan sodu; borany, np. boraks i krzemiany, np. krzemian sodu; nierozpuszczalne w wodzie wypełniacze nieorganiczne, obejmujące zeolity, np. uwodniony Zeolit 4A i rozpuszczalne w wodzie wypełniacze organiczne, obejmujące cytryniany, glukoniany, NTA i karboksylany poliacetalowe. W niektórych przypadkach, gdy istotne jest, by produkt przeznaczony do stosowania na ludzkie ciało lub do delikatnych tkanin, był łagodny, należy unikać alkalicznych i innych przykrych wypełniacze aktywnych, a w nie których przypadkach nie stosuje się wypełniaczy w ogóle.

Kompozycje detergentowe według wynalazku mogą zawierać różne substancje pomocnicze w celu poprawienia różnych własności takich produktów. Tak więc np. bentonit może być stosowany jako zmiękczacz tkanin, perfumy i substancje barwiące można dodawać dla uzyskania efektów estetycznych, można też stosować środki zapobiegające redepozycji brudu, takie jak sól sodowa karboksymetylocelulozy, a w ciekłych kompozycjach mogą być obecne rozpuszczalniki i korozpuszczalniki. Wśród innych środków pomocniczych można wymienić rozjaśniacze fluoroscencyjne, środki antystatyczne, przeciwbakteryjne, fungicydy, środki pieniące, przeciwpieniące, promotory płynięcia, środki zawieszające, przeciwutleniacze, środki zapobiegające żelowaniu, promotory uwalniania brudu, stabilizatory i enzymy.

Kompozycje detergentowe według wynalazku mogą być w postaci rozdrobnionej, w postaci proszku, tabletek, kostek, cieczy, pasty, żelu, kapsułek, płatków, piany lub aerozolu lub w innej odpowiedniej postaci, najbardziej nadającej się do zamierzonego celu. Sposoby wytwarzania produktów w takich postaciach są dobrze znane w technice przeróbki mydeł i detergentów i nie wymagają dalszego omawiania.

Gdy odstraszające owady N-cykloalkilo- i N-aryloneoalkanoamidy można nanieść bezpośrednio na powierzchnię przedmiotów, by nadać im własności odstraszające owady, często dogodniej, a także bardziej skutecznie, stosuje się je w postaci ciekłego roztworu, emulsji lub dyspersji lub w postaci rozdrobnionego lub sproszkowanego produktu. Roztwór taki przygotowuje się przez rozpuszczenie neoalkanoamidu w dowolnym odpowiednim rozpuszczalniku, takim jak niższy alkohol, np. etanol lub wodny ośrodek alkoholowy. Oczywiście można też stosować inne rozpuszczalniki, takie jak węglowodory, estry, ketony, aldehydy i chlorowcowane węglowodory. Wśród węglowodorów i chlorowcowanych węglowodorów można wymienić izobutan, inne niższe węglowodory i chlorofluorowane niższe węglowodory, takie jak dichlorodifluorometan, monofluorotrichlorometan i inne chlorofluoro- -metany, -etany i -propany.

168 890

Takie związki obejmują upłynnione gazy, które można utrzymać w stanie ciekłym w ciśnieniowych pojemnikach dozujących do bezpośredniego stosowania, jak spray’e lub inne odpowiednie postacie, które nanosi się na miejsca, aby nadać im własności odstraszające owady. Środki według wynalazku, zawierające neoalkanoamidy, mogą być w postaci wodnych lub innych emulsji, w których stosuje się także odpowiedni emulgator, środek hydrotropowy lub powierzchniowo czynny. Takie neoalkanoamidy mogą także być zdyspergowane w rozdrobnionych lub sproszkowanych obojętnych lub aktywnych materiałach. Wśród takich obojętnych materiałów można wymienić krzemionkę, węglan wapnia, glinki, porowaty polistyren, wióry drzewne i trociny. Neoalkanoamidy mogą być także zdyspergowane w materiałach aktywnych, takich jak kuleczki kompozycji detergentowych, bentonit (zmiękczacz tkanin) i kwas bomy (trutka na karaczany).

Neoalkanoamidy można także wprowadzić do materiałów, które mają być użyte w miejscach lub w pobliżu miejsc, z których należy usunąć owady. Można zatem repelenty wprowadzić do tapet do wyklejania półek, do tapet do ścian, do kleju do tapet, kilimów i dywanów i wykładzin dywanowych. Można je również wprowadzać do wosków do podłogi, środków do czyszczenia mebli i innych preparatów, które mają być stosowane powierzchniowo na obszarach, które mają być traktowane. Można je automatycznie dozować na pewnych miejscach, takich jak magazyny, składy, za pomocą rozpylaczy lub innych dozowników sterowanych włącznikami czasowymi i można je wielokrotnie ładować do pojemników, z których mogą odparowywać, takich jak absorbery i inne urządzenia, które można przymocować pod krawędzią śmietników, lub mogą być ukryte w ścianie waporyzery.

Kompozycje detergentowe według wynalazku, obejmujące środki nadające się do mycia twardych powierzchni, takich jak podłogi, a także miękkich powierzchni, takich jak dywany, prane materiały i ludzkie włosy, zawierają N-cykloalkilo- lub aryloneoalkanoamid lub mieszaninę takich neoalkanoamidów w ilości działającej odstraszającego na owady i wystarczającej aby dostateczna ilość neoalkanoamidu pozostała na powierzchni po umyciu jej taką kompozycją. Kompozycja taka zawiera także detersyjną ilość mydła lub syntetycznego organicznego detergentu (lub dowolnej odpowiedniej ich mieszaniny). W korzystnym neoalkanoamidzie cykliczny podstawnik jest aromatyczny, np. fenyl lub alkilofenyl, ale może nim być także cykloheksyl, podstawiony cykloheksyl, cyklopentyl, cykloheptyl, lub alkil lub inne pochodne. Jak wspomniano powyżej cykliczny podstawnik zawiera 5-9 atomów węgla, a reszta neoalkanoilowa 5-8 atomów węgla, natomiast całkowita zawartość węglajest w zakresie 11-14 atomów, z wyjątkiem piwaloamidów (lub trimetyloacetamidów), który zawiera co najmniej 12 atomów węgla, dla mieszanych neoalkanoamidów. Taka zawartość atomów węgla dotyczy czystych związków lub jest średnią dla mieszanych neoalkanoamidów.

Rozdrobnione kompozycje detergentowe do prania zawierające wypełniacz aktywny według wynalazku, jako aktywny składnik detergentowy zawierają zwykle syntetyczny organiczny detergent, wybrany z grupy składającej się z detergentów anionowych, niejonowych, amfoterycznych, amfolitycznych i obojnaczych i ich mieszanin, a jako wypełniacz aktywny zawierają rozpuszczalny w wodzie nieorganiczny lub organiczny wypełniacz lub nierozpuszczalny w wodzie nieorganiczny wypełniacz. Ilości syntetycznego organicznego detergentu (detergentów), wypełniacza (wypełniaczy) i neoalkanoamidu (neoalkanoamidów),które nadają skuteczność rozdrobnionym syntetycznym organicznym kompozycjom detergentowym odstraszającym owady, są w zakresie 1 lub 5 do 35%, 10 do 90% i 0,2 do 10%, odpowiednio. Korzystne kompozycje tego typu zawierają syntetyczny organiczny detergent wybrany z grupy obejmującej detergenty anionowe i niejonowe i ich mieszaniny, mogą zawierać rozpuszczalną w wodzie sól (sole) jako napełniacz, taką jak siarczan sodu i zawierają N-arylo- lub N-cykloalkiloneoheptanoamid, taki jak N-fenyloneoheptanoamid lub N-/3-metylofenylo/neoheptanoamid lub ich mieszaniny. Ilości takich składników, które dają najlepsze efekty w kompozycjach do czyszczenia podłogi i innych środkach czyszczących do twardych powierzchni często są w zakresie 1-30% syntetycznego organicznego detergentu, 10-50% wypełniacza aktywnego, 0-50% napełniacza i 0,2-10% repelentu.

Do wytwarzania ciekłych detergentów zawierających odstraszające owady neoalkanoamidy można stosować te same składniki plus ciekły ośrodek, ale detergent korzystnie nie jest

168 890 mydłem. Czasem stosuje się konwencjonalny środek emulgujący, taki jak Emcol® firmy Witco Chemical Co., Inc., w ilości emulgującej. Kompozycje mogą ewentualnie zawierać także środki solubilizujące, takie jak toluenosiarczan sodu i inne funkcjonalne i poprawiające estetykę substancje pomocnicze, takie jak stosowane w ciekłych kompozycjach detergentowych i/lub napełniacze. W ciekłych detergentach z wypełniaczem aktywnym zawartość syntetycznego organicznego detergentu jest w zakresie 2-25%, zawartość wypełniacza aktywnego w zakresie 5-40%, zawartość neoalkanoamidu w zakresie 0,2-10%, a zawartość ciekłego ośrodka, korzystnie wodnego, jest w zakresie 40-90%. Bardziej korzystnie ciekłe kompozycje detergentowe z wypełniaczem aktywnym według wynalazku zawierają 3-20% syntetycznego organicznego detergentu, anionowego i/lub niejonowego, 10-30% soli jako wypełniacza aktywnego dla takiego detergentu (detergentów), rozpuszczalnej w wodzie, takiej jak pirofosforan potasu, węglan sodu lub sól sodowa karboksylanu, poliacetalu i/lub nierozpuszczalnej w wodzie, takiej jak zeolit sodowy, 0-20% rozpuszczalnej w wodzie soli, która jest napełniaczem, takiej jak siarczan sodu, 0,5-5% jednego lub więcej uprzednio określonego N-aromatycznego lub cykloalkiloneoheptanoamidu lub innego odpowiedniego neoalkanoamidu według wynalazku i 50-90% wody, korzystnie dejonizowanej.

Szampon odstraszający owady przeznaczony do czyszczenia tapicerki, kilimów i dywanów może zawierać 1-35%, korzystnie 5-20% detergentu wybranego z grupy obejmującej rozpuszczalne w wodzie mydło (mydła) i syntetyczny organiczny detergent (detergenty), 0-40% wypełniacza (wypełniaczy) aktywnego dla mydła i/lub detergentu, często korzystnie 0% i 0,2-10% N-arylo- lub N-cykloalkiloneoalkanoamidu, korzystnie 0,5-5%, przy czym wszystkie składniki są typów uprzednio wymienionych, w ciekłym ośrodku, korzystnie wodnym, którego zawartość może być w zakresie 40-90%, korzystnie 70-90%, przy czym woda stanowi 50-90% kompozycji, korzystnie 70-90%. Alternatywnie, szampon może być w postaci żelu, pasty lub proszku.

Gdy szampony odstraszające owady przeznaczone są do mycia ludzkich włosów i nadawania im własności odstraszających, korzystnie zawierają 2-25% mydła i/lub uprzednio opisanego syntetycznego organicznego detergentu (detergentów) i 0,2-10% N-arylo- lub N-cykloalkiloneoalkanoamidu, w wodnym środowisku, takim jak woda w ilości 40-90%, korzystnie woda dejonizowana. Wodny ośrodek może zawierać do połowy zawartości korozpuszczalnik, taki jak niższy alkohol, np. etanol lub glikol, ale zwykle zawartość procentowa takiego korozpuszczalnika jest ograniczona do 5-20% końcowego produktu. Bardziej korzystne szampony do ludzkich włosów zawierają 5-22% syntetycznego organicznego detergentu, 0-20% rozpuszczalnej w wodzie soli jako napełniacza, 0,5-5% N-arylo lub N-cykloalkiloneoalkanoamidu lub ich mieszaniny, korzystnie N-fenyloneohepatanoamidu, N-/3-metylofenylo/neoheptanoamidu, lub N-/4-metylofenylo/neoheptanoamidu (z których pierwszy jest najkorzystniejszy) i 50-90% wody, korzystnie dejonizowanej.

Produkty detergentowe odstraszające owady mogą mieć też postać stałą, postać kostek lub bryłek, które można stosować do mycia ludzi, zwierząt, do prania odzieży, czyszczenia dywanów i/lub twardych powierzchni, takich jak ściany i podłogi, w celu nadania im własności odstraszających owady. Takie produkty mogą zawierać N-cykliczne neoalkanoamidy (terminem tym będą odtąd oznaczane N-aryloneoalkanoamidy i N-cykloalkiloneoalkanoamidy) z mydłem i/lub syntetycznym organicznym detergentem lub mogą także zawierać wypełniacze aktywne, środki napełniające i inne substancje pomocnicze, uprzednio określone. Ilość N-cyklicznego neoalkanoamidu w takich produktach zwykle jest w zakresie 0,2-10%, a ilość substancji detersyjnej w zakresie 15-95%. Takie kostki charakteryzują się zwykle zawartością wilgoci w zakresie 2-20% i równowagą między wypełniaczem aktywnym i/lub środkiem napełniającym i/lub substancjami pomocniczymi, jeśli składniki takie występują. Zwykle w większości przypadków całkowita zawartość substancji pomocniczych w różnych produktach detergentowych jest w zakresie 0,5-20%, a zawartość poszczególnych adjuwantów jest w zakresie 0,1-5%.

Różne kompozycje detergentowe opisane powyżej można wytwarzać sposobami dobrze znanymi w technice. Takie sposoby obejmują suszenie rozpyłowe, mieszanie na sucho, rozpylanie i/lub powlekanie, spiekanie, kolejne rozpuszczanie i/lub dyspergowanie i/lub emulgowanie, mielenie, zgniatanie i prasowanie.

168 890

Gdy repelenty według wynalazku mają być rozpylane lub nanoszone w nośniku, takim jak ciekły lub rozdrobniony materiał lub ośrodek, stężenie substancji czynnej powinno być takie, by po naniesieniu na powierzchnię traktowanego materiału (lub wprowadzeniu do wnętrza lub innej jego części) przez opryskiwanie, pocieranie, moczenie, polewanie, osadzanie lub inną techniką, substancja czynna była w ilości i/lub stężeniu skutecznym dla odstraszania owadów, ewentualnie konkretnego typu owadów, tak by owady trzymały się z daleka od traktowanego miejsca. Taki efekt odstraszający wynika z niechęci owadów do kontaktowania się z repelentem, a w pewnej mierze także z odstraszającego działania par repelentów, które są przynajmniej częściowo lotne i działanie takie może być utrzymane przez miesiąc lub dłużej, przy normalnym stosowaniu i stosowanych stężeniach uprzednio podanych. Zdolność do utrzymania skutecznych własności odstraszania można zwiększyć stosując do wytwarzania środka mniej lotny nośnik, taki jak wosk parafinowy lub parafina mikrokrystaliczna, a następnie można też zwiększyć ilość N-cyklicznego neoalkanoamidu (w zakresach wskazanych powyżej), aby zapewnić dostateczne parowanie i skuteczny efekt odstraszający. Zdolność trwałego odstraszania można także zwiększyć wprowadzając raczej repelent do danego wyrobu, takiego jak materac lub gąbka absorbująca, a nie tylko nanosząc go na powierzchnię, która jest wystawiona na działanie powietrza (i znów w takich przypadkach można stosować więcej repelentów według wynalazku).

Stężenie substancji czynnej w ciekłym ośrodku, takim jak ośrodek wodny, w którym można także stosować środek dyspergujący lub emulgator, często jest w zakresie 0,5-10%, np. około 1% lub 5% w przypadku przeznaczenia do odstraszania karaczanów. Ciekłym ośrodkiem może być woda, niższy alkohol, taki jak etanol, niższy keton, taki jak aceton, niższy węglowodór, taki jak izobutan, cyklopropan lub ich mieszanina lub chlorowcowany niższy węglowodór, taki jak chlorofluorowane, fluorowane lub chlorowane niższe węglowodory, np. Propellants 11 i 12. Różne niższe związki, które zawierają 1-4 atomów węgla w cząsteczce, korzystnie 1 lub 2 atomy oraz te, które zwykle są w stanie gazowym, utrzymuje się pod ciśnieniem wystarczającym by były w stanie ciekłym.

Podobnie stężenia substancji czynnej można stosować w nośnikach sproszkowanych lub rozdrobnionych. Neoalkanoamidy można nanosić przez rozpylanie ciekłych kropelek na sproszkowany węglan wapnia, krzemionkę, glinę lub kwas borny, na ziarna takich materiałów lub na cząstki kompozycji detergentowej lub perełki syntetycznego organicznego polimeru (korzystnie o wielkości średnicy 125 (im - 2,4 mm,) w stężeniach w zakresie 0,2 -10 lub 25%, korzystnie 0,5 - 5 lub 10%, w przypadku środka do odstraszania karaczanów.

Środki odstraszające owady zwykle nanosi się na traktowane powierzchnie w takich stężeniach, aby na traktowanych powierzchniach początkowo pozostało 0,002-100 g/m² substancji czynnej, a nanoszone ilości korzystnie są w zakresie 0,01, 0,1 lub 0,2 do 5 lub 10 g/m2, a bardziej korzystnie 0,5 do 2 g/m2; np. 1 g/m2 dla najskuteczniejszego i najbardziej wydajnego działania wobec karaczanów. Czasem mogą być także przynajmniej częściowo skuteczne stężenia poza tymi zakresami. Gdy środek według wynalazku jest w postaci kompozycji detergentowej, którą stosuje się w wodnym ośrodku piorącym, takim jak woda , woda zwykle będzie zawierać od 0,05 do 5 lub 10% kompozycji detergentowej, ale w niektórych zastosowaniach, takich jak mycie włosów ludzkich lub wykładzin lub dywanów za pomocą preparatów pianowych, stężenie może być większe, czasem nawet tak wysokie, jak 25%.

Gdy substancję czynną odstraszającą owady wprowadza się do innych ośrodków lub preparatów, takich jak woski lub środki do czyszczenia mebli i w takiej postaci nanosi się na powierzchnie, stężenia substancji zwykle są w takich samych zakresach, jak w przypadku kompozycji detergentowych, ale mogą wzrastać, w razie potrzeby, w niektórych przypadkach do 25%.

Neoalkanoamidy stanowiące substancje czynne w środkach odstraszających według wynalazku mają różne znaczące zalety w stosunku do różnych innych dostępnych materiałów odstraszających. Jak N-niższe alkiloneoalkanoamidy są zasadniczo nietoksyczne, a zatem po naniesieniu nie są niebezpieczne dla dzieci lub zwierząt domowych, które mogłyby kontaktować się z nimi. Mają przyjemny zapach, nie wpływają zatem niekorzystnie na zapach preparatów, do których są wprowadzane. Są zasadniczo bezbarwne, można je więc stosować w detergentach, szamponach, środkach do lakierowania, spray’ach i różnych kompozycjach i preparatach, w

168 890 których niedopuszczalne byłoby pogorszenie koloru. Są skuteczne zarówno jako repelenty kontaktowe i w postaci par i przewyższają pod względem działania odstraszającego różne handlowe repelenty przeciwko owadom, zwłaszcza przeciwko prusakom, które jak się uważa, są szkodnikami domowymi najtrudniejszymi do zwalczenia. Mają długotrwałe działanie a testy wykazują, że niektóre z nich, zwłaszcza N-fenyloenoheptanoamid, są skuteczne w odstraszaniu karaczanów ponad trzy tygodnie po stosowaniu miejscowym. Uważane są także za skuteczne środki odstraszające moskity (Anopheles ąadrimaculatus i Aedes aegypti). Są wystarczająco trwałe, aby utrzymać własności odstraszające owady mimo wprowadzenia ich do różnych mydeł, detergentów, środków do polerowania, wosków, insektycydów, środków kosmetycznych i preparatów powlekających, w postaci cieczy, pasty, żelu, piany, proszku, rozdrobnionego ciała stałego lub stałych kostek lub w roztworach wodnych lub w innych rozpuszczalnikach, emulsjach lub dyspersjach i wykazują substantywność w stosunku do powierzchni, na które są nanoszone z takich ośrodków.

Badania doświadczalne doprowadziły do wniosku, że związki z klasy N-cyklicznych neoalkanoamidów są doskonałymi repelentami wobec owadów i są szczególnie skuteczne wobec powszechnych domowych szkodników, prusaków, a ocena takich związków wykazuje, że są także skuteczne wobec innych owadów, takich jak owady z grupy obejmującej muchy, pchły, wszy, moskity, pszczoły, osy, szerszenie, mrówki, chrząszcze i inne karaczany amerykańskie, takie jak karaczany amerykańskie oraz wobec pajęczaków, takich jak pająki, kleszcze i roztocza.

Kompletne dane uzyskane dla N-cyklicznych neoheptanoamidów przekonują o nadzwyczajnej aktywności odstraszającej takich N-cyklicznych neoalkanoamidów wobec prusaków, a ponieważ otrzymano je w kontrolowanych testach, prowadzonych wraz z badaniami entomologicznymi na poważnym uniwersytecie, stanowią najważniejsze wyniki dotyczące zdolności odstraszającej, które będą przedstawione w przykładach poniżej.

Następujące przykłady ilustrują, ale nie ograniczają wynalazku. Jeśli nie stwierdzono inaczej, wszystkie części są wagowe, a temperatury są w stopniach Celsjusza.

Przykład I. N-/3-metylofenylo/neoheptanoamid wytworzono z m-toluidyny i chlorku neoheptanoilu (który można otrzymać przez chlorowanie kwasu neoheptanowego za pomocą PCI?) w reakcji prowadzonej w szklanej kolbie zaopatrzonej w mieszadło, termometr i wkraplacz i połączonej z chłodnicą zaopatrzoną w rurkę ze środkiem osuszającym DrieriteR Kolbę umieszczono w łaźni lodowej i załadowano 90,8 g m-toluidyny i 85,7 g trietyloaminy (która usuwa z mieszaniny reakcyjnej wytworzony HC1). Następnie wkroplono do kolby podczas mieszania 109,8 g chlorku neoheptanoilu (z firmy Pennwalt’s Lucidol Div.), dodając po 30 minutach 300 ml porcje wody destylowanej i po dalszych 5 minutach heksanu. Próbki analizowano na zawartość chlorku kwasowego metodą analizy absorpcyjnej w podczerwieni; reakcję uważano za zakończoną i przerwano mieszanie po 75 minutach, gdy dodano cały chlorek neoheptanoilu, a w mieszaninie nie stwierdzono obecności chlorku kwasowego. Po zakończeniu reakcji pozostawiono zawartość kolby do ustalenia się temperatury pokojowej. Następnie mieszaninę przeniesiono do 6-litrowego rozdzielacza z użyciem dalszych 300 ml heksanu i dwukrotnie przemyto rozcieńczonym wodnym HC1 do uzyskania pH 6,5, w celu oddzielenia N-/3metylofenylo/neoheptanoamidu od chlorku trietyloaminy, po czym warstwę heksanową odciągnięto i odparowano rozpuszczalnik. Wytworzony produkt rozpuszczono w 300 ml metanolu (jest to prawie minimalna ilość potrzebna do utworzenia roztworu) i do takiego roztworu dodano 2 litry zimnej wody destylowanej, z mieszaniem, co spowodowało wytrącenie się stałego N-/3-metylofenylo/neoheptanoamidu. Odsączono go i wysuszono pod próżnią. Produkt otrzymano z wydajnością 68%. Po rekrystalizacji produkt miał temperaturę topnienia 62-64°C. Jego widmo w podczerwieni jest przedstawione na fig. 2.

N-fenyloneoheptanoamid o temperaturze topnienia 64-65°C wytwarza się sposobem opisanym powyżej, z tą różnicą, że zamiast 0,85 gmola (90,8 g) m-toluidyny stosuje się 0,85 gmola (79 g) aniliny. Produkt, N-fenyloneoheptanoamid, otrzymuje się z wydajnością około 70% (oczekiwany wzrost wydajności do 90%, gdy proces jeszcze się udoskonali), o czystości co najmniej 95% (można otrzymać czystość 99%, ale jest to niezwykle kosztowne), podobnie jak czystość N-/3-metylofenylo/neoheptanoamidu, wytworzonego jak opisano powyżej. Spektrograf w podczerwieni dla tego produktu przedstawia fig. 1.

168 890

W reakcjach podobnych do opisanych powyżej reakcji z chlorkiem neoheptanoilu w tym przykładzie wytwarza się inne N-cykliczne neoalkanoamidy, w tym N-fenyloneoheksanoamid, N-fenyloneooktanoamid, N-cykloheksyloneoheksanoamid, N-cykloheksyloneoheptanoamid, N-/3,5-dimetylo/cykloheksylopiwaloamid, N-/3-metylofenylo/piwaloamid, N-/3-metylofenylo/neoheptanoamid, N-/3-etylofenylo/piwaloamid i N-/3,5-dimetylofenylo/piwaloamid, stosując równoważniki gramo-molowe odpowiednich cyklicznie podstawionych amin pierwszorzędowych, trietyloaminy i chlorków neoalkanoilowych. Produkty otrzymuje się zasadniczo z tego samego rzędu wydajnościami i zasadniczo o takiej samej czystości jak N-fenyloneoheptanoamid i N-/3-metylofenylo/neoheptanoamid, uprzednio opisane.

Przykład II. Wytwarza się związki opisane w przykładzie I, ale wychodząc z odpowiednich kwasów neoalkanowych jako źródła reszt neoalkanoilowych zamiast chlorków kwasowych i nie stosując trietyloaminy. Reakcje, w których kwasy neoalkanowe reagują z około 10% nadmiarem, w stosunku do proporcji stechiometrycznej, cyklicznie podstawionych amin, korzystnie prowadzi się w zamkniętym układzie, a kolba jest wyposażona w płaszcz grzejny, mieszadło magnetyczne, źródło gazowego azotu ze środkami do wprowadzenia go pod powierzchnię mieszaniny reakcyjnej i termometr oraz termostatyczne urządzenie regulujące temperaturę mieszaniny reakcyjnej, którą utrzymuje się na poziomie około 240°C przez około 5 godzin. Produkty reakcji oddziela się i przemywa i usuwa się rozpuszczalnik sposobem podobnym do opisanego w przykładzie I. Wytworzone produkty poddawane są spektrometrii w podczerwieni i uzyskuje się widmo podobne do widm dla próbek odpowiednich produktów z przykładu I.

Przykład III. N-/3-metylofenylo/neoheptanoamid, wytworzony sposobem z chlorkiem neoheptanoilu według przykładu I, badano na zdolność odstraszania karaczanów stosując 50 osobników męskich prusaków w teście, który jest modyfikacją metody opisanej przez Goodhue i Tisola w J. Econ. Entomol. 45:133-134 (1952). W takiej zmodyfikowanej metodzie 2 ml 1% roztworu N-/3-metylofenylo/neoheptanoamidu nanosi się na całą wewnętrzną powierzchnię (188 cm²) niewoskowanego kartonu do lodów Dixie^R o pojemności 237 ml, z dwoma otworami 0 średnicy 1,5 cm wyciętymi na przeciwległych bokach kubka, przy krawędzi, osadzając w ten sposób około 1 g/m2 N-cyklicznego neoalkanoamidu. Kubeczki kontrolne traktowano tylko acetonem i oba kubki wysuszono pod wyciągiem w ciągu 1 godz. Obydwa kubki, doświadczalny i kontrolny, umieszczono po przeciwnych stronach plastikowej klatki (51x28x20 cm), w której w ciągu 2 poprzedzających dni aklimatyzowały się karaczany. Między kubeczkami znajdowało się pożywienie i woda, dostępna dla karaczanów. Wewnętrzne ścianki pojemników były pokryte emulsją TeflonuR, aby zapobiec wspinaniu się karaczanów na nie. Miejsce badane było utrzymywane na zmianę przez 12 godzin w świetle i 12 godzin w ciemności w 27°C i odnotowywano liczbę karaczanów znajdujących się na wewnętrznych ściankach każdego kubka w połowie każdej fotofazy, po czym strząśnięto karaczany i zmieniono pozycje kubków. Test prowadzono przez dalsze 25 dni lub aż do znalezienia równej liczby karaczanów w obu kubkach. Metodą analizy probitowej określono liczbę dni o 90% skuteczności (9 razy więcej karaczanów w nietraktowanym kubku niż w traktowanym), którą uważa się za standardową dla zadowalającej aktywności. Lepsze repelenty charakteryzuje więcej dni o 90% lub większej skuteczności. W tym teście N-/3-metylofenylo/neoheptanoamid oceniano przez 25 dni (dni o 90% lub większej skuteczności) wobec męskich osobników prusaków (Blatella germanica). Podobne wyniki otrzymano także dla N-fenyloneoheptanoamidu przez 24,8 dni. Oba takie N-cykliczne neoalkanoamidy działały także odstraszające na amerykańskie karaczany i różne inne owady i pajęczaki, w tym moskity, czarne muchy, mrówki i kleszcze. Należy zauważyć, że podczas badania innego N-/3-metylofenylo/neoheptanoamidu na zdolność odstraszania owadów uzyskano wskaźnik mniejszy niż 25 dni, tak że N-fenyloneoheptanoamid uważa się za bardziej skuteczny spośród tych repelentów.

Inne N-cykliczne neoalkanoamidy wymienione w przykładach I i II także działają odstraszająco na karaczany, co można wykazać w opisanym teście laboratoryjnym. Fakt, że wszystkie N-cykliczne neoalkanoamidy według wynalazku są repelentami dla owadów jest nieoczekiwany, ponieważ znane dotychczas N-podstawione neoalkanoamidy, które miały zdolność odstraszania owadów, nie miały w strukturze reszt cyklicznych ani aromatycznych i uważało się dotychczas, że związki, które są repelentami dla owadów w warunkach otoczenia muszą być w stanie

168 890 ciekłym. Ponadto nieoczekiwany jest także fakt, że skuteczne są tylko N-cykliczne neoalkanoamidy o określonej raczej w wąskim zakresie zawartości węgla i o pewnej strukturze cząsteczki, natomiast związki o zawartości węgla poza tym zakresem i o innej strukturze arylu (orto-podstawione) nie mają własności odstraszających.

W opisanych testach otrzymano takie same wyniki, niezależnie od tego, czy repelenty wytworzono metodą bezpośredniej kondensacji z kwasów neoalkanowych czy z chlorków alkanoilowych.

Zamiast nanoszenia repelentów na badane powierzchnie w roztworze acetonowym można je rozpryskiwać na takie powierzchnie w postaci aerozolu lub oprysku pod ciśnieniem w mieszaninie izobutanu i cyklobutanu 50:50 lub Freonu 12 i Freonu 11 (dichlorodifluorometanu i trichloromonofluorometanu, odpowiednio) w stosunku 60:40 lub w innych rozpuszczalnikach pod ciśnieniem. Zamiast 1 % roztworów, jakie stosuje się w testach opisanych wcześniej w tym przykładzie, można często stosować stężenia w zakresie 0,5-30%, w zależności od stopnia rozpuszczalności repelentów w stosowanym układzie rozpuszczalników, np. 15% w układzie Freonów, 20% w układzie węglowodorów, 5% w etanolu i 25% w ketonie metylowoetylowym. Można stosować także wodne układy, korzystnie z emulgatorami lub odpowiednimi środkami powierzchniowo czynnymi, które utrzymują repelent w stanie homogenicznej zawiesiny w postaci koloidalnych kropelek, o stężeniu zwykle nieco niższym niż w roztworach w rozpuszczalnikach organicznych, np. 3%, 5% i 7%. Wszystkie takie ciekłe układy można stosować wykorzystując materiały, wkładki, puszki do oprysku i dysze lub można także stosować żele i pasty, a środki można stosować na badane powierzchnie lub na tereny, miejsca i przedmioty, od których należy odstraszyć owady i pajęczaki.

W testach praktycznych, na podłodze kuchennej, na ladach, półkach i ścianach, w szafkach kuchennych i zmywarkach do naczyń, pod lodówkami, w pomieszczeniach porażonych przez karaczany obserwuje się znacznie mniej karaczanów na powierzchniach lub w pobliżu powierzchni, na które naniesiono środek według wynalazku niż na powierzchniach kontrolnych. Mniej karaczanów znajduje się także na dnie i na półkach szafek i spiżarek, gdy ich ściany traktuje się środkiem według wynalazku, zwłaszcza gdy substancję czynną stanowi N-fenyloneoheptanoamid, N-/3-metylofenylo/heptanoamid lub ich mieszanina 50:50, co wskazuje na to, że repelenty są także skuteczne w postaci par, jak i poprzez kontakt. Gdy korzystnym środkiem według wynalazku, np. zawierający N-fenyloneoheptanoamid i/lub N-/3-metylofenylo/neoheptanoamid, traktuje się podłogi, ściany, lady, zlewy, szafki, urządzenia, okna, drzwi, dywany i wykładziny w domkach lub mieszkaniach, zmniejsza się zakres występowania karaczanów w porównaniu z kontrolnymi pomieszczeniami, w których nie stosuje się repelentu. Jednak ponieważ w danym miejscu już znajdowały się szkodniki, zwalczenie ich może trwać tydzień, miesiąc lub dłużej, a czasem trzeba nawet stosować repelent kilkakrotnie. W niektórych przypadkach stosowane dawki należy zwiększyć do 10 g/m2, a w innych można je obniżyć do 0,1 g/m2 lub niżej. Oczywiście lepsze wyniki uzyskuje się zwykle przy wyższych dawkach.

Przykład IV. N-/3-metylofenylo/neoheptanoamidem rozpuszczonym w odpowiednim stężeniu, np. 10%, w acetonie, nasyca się bawełnianą pończochę tak, aby 1 g neoalkanoamidu przypadał na 280 cm2 pończochy. Po 2 godzinach od traktowania pończochy (w ciągu których ulatnia się aceton) pończochę naciąga się na uprzednio umieszczoną na ramieniu ludzkim pończochę nylonową, po czym tak pokryte ramię wkłada się do klatki z dorosłymi moskitami typu, wobec którego DEET jest skutecznym repelentem. Dwa takie gatunki stanowią Aedes aegypti i Anopheles quadrimaculatus. Jeżeli człowiek dozna mniej niż 5 ugryzień moskitów przez pończochę w ciągu 1-minutowej ekspozycji, test powtarza się po 24 godzinach, a jeśli wówczas także będzie mniej niż 5 ugryzień, test powtarza się co tydzień, aż osiągnie się 5 ugryzień w ciągu 1-minutowej ekspozycji. Stopień zdolności odstraszającej środka mierzy się liczbą dni, które upłynęły od naniesienia środka na pończochę aż do 5 ugryzień moskitów w badane ramię w ciągu 1-minutowej ekspozycji.

Opisany test jest testem selekcyjnym w Agricultural Research Service (U.S.D.A.) i stosowany jest przez U.S.D.A. Insect Affecting Man and Animal Research Laboratory, Gainesville, Floryda.

168 890

W opisanym teście wobec Aedes aegypti DEET uzyskał wskaźnik 22, a N-metyloneodekanoamid (MNDA), wzorcowy związek dla niższych alkiloneoalkanoamidów, 15, natomiast w teście przeciwko Anopheles quadrimaculatus wskaźnik wynosi 29 i 36, odpowiednio. Uważa się, że N-cykliczne neoalkanoamidy, takie jak N-fenyloheptanoamid i N-/3-metylofenylo/neoheptanoamid są mniej więcej równoważne wzorcowym DEET i MNDA w odstraszaniu moskitów, w teście opisanym powyżej.

W praktycznym zastosowaniu na ludzkie ciało w postaci roztworu w odpowiednim rozpuszczalniku, jako lotion do skóry lub krem lub jako aerozol do rozpylania, N-cykliczne neoheptanoamidy będą prawie równoważne z DEET, dając zabezpieczenie przed Aedes aegypti i Anopheles ąuadrimaculatus w ciągu godziny, gdy na ludzkie przedramię nanosi się 0,3 g substancji czynnej. Podobne wyniki otrzymuje się z innymi cyklicznymi neoalkanoamidami typu opisanego w przykładach I i II.

Przykład V. (Rozdrobniony detergent z wypełniaczem aktywnym.

Składnik Procent

Liniowy tridecylobenzenosulfonian sodu 22,0

Polifosforan trisodowy 40,0

Węglan wapnia 10,0

Wodorowęglan sodu H,0

Boraks 5,0

Mieszanina enzymów (proteolityczny + amylolityczny 1 ,0 w sproszkowanym nośniku)

Karboksymetyloceluloza sodowa 0,5

Rozjaśniacz fluoroscencyjny N-(3-metylofenylo)-neoheptanoamid 2,0

Woda. W,5

100,0

Wszystkie składniki kompozycji detergentowej z wyjątkiem proszku enzymu i substancji czynnej miesza się razem w mieszalniku śrubowym do wytworzenia zawiesiny, którą suszy się rozpyłowo do uzyskania pustych wewnątrz kulistych perełek o wielkości cząstek w zakresie Nr D do W, serii sit amerykańskich. Następnie z wysuszonymi rozpyłowo kuleczkami miesza się sproszkowany enzym i na tę mieszaninę mieszaną w bębnie natryskuje się stopiony repelent i uzyskuje się jednorodną kompozycję. Zamiast N-/3-metylofenylo/neoheptanoamidu można stosować podstawiony N-fenyloneoheptanoamid lub inne uprzednio wymienione N-cykliczne neoalkanoamidy i uzyskuje się detergentowe kompozycje odstraszające owady, które mogą nadawać właściwości odstraszania owadów pranej odzieży. Także ilość substancji czynnej można zwiększyć do 4%, np. w celu poprawienia skuteczności odstraszania.

Przykład VI. (Środek do czyszczenia podłogi)

Składnik	Procent
Liniowy Ci2-i4alkilobenzonosulfonian sodu	10,0
Polifosforan trisodowy	40,0
Węglan sodu	20,0
Bezwodny siarczan sodu	27,0
N-fenyloneoheptanoamid	3,0 100,0

Detergent, wypełniacz aktywny i sproszkowany środek napełniający miesza się razem i na sproszkowaną mieszaninę, podczas mieszania, natryskuje się stopiony N-fenyloneoneptanoamid.

Wytworzony proszek rozpuszcza się w wodzie i stosuje się do mycia linoleum, płytek winylowych i ceramicznych płytek podłogowych, w domu, w którym są prusaki i karaczany

168 890 amerykańskie. Po powtórnym umyciu, bez spłukania, w ciągu miesiąca widziało się znacznie mniej karaczanów we wszystkich miejscach, a wielokrotnie nie widziało się ich w ogóle. Jednak, jeżeli przerwie się traktowanie środkiem, karaczany często pojawiają się znów . Także gdy środek do czyszczenia spłukuje się z podłogi można też zauważyć pewną zdolność odstraszania, ale na niższym poziomie. Podobne wyniki otrzymuje, gdy N-fenyloneoheptanoamid w recepturze środka czyszczącego jest zastąpiony N-/3-metylofenylo/neoheptanoamidem lub jest stosowany w mieszaninie z nim lub z N-metyloneodekanoamidem, w przybliżeniu w równych ilościach każdego z nich. Podobne wyniki uzyskuje się także gdy stosuje się inne cykliczne neoalkanoamidy oraz gdy ilości ich zmieniają się w opisanym zakresie, 0,2-10%, także ilość substancji odstraszającej owady naniesiona na traktowaną powierzchnię jest w zakresie 0,002 do 100 g/m².

Przykład VII. (Środek do czyszczenia)

Składnik Procent

Silex (subtelnie rozdrobniony proszek krzemionkowy) 97,5

Liniowy dodecylobenzenosulfonian sodu 2,0

N-fenloneoheptanoamid 0,,5

100,0

Przykład VIII. (Ciekły detergent z wypełniaczem aktywnym do wszystkich celów)

Składnik Procent *Detergent niejonowy 1,0

Liniowy dodecylobenzenosulfonian sodu 2,0

Kumenosulfonian sodu 5,0

Węglan sodu 5,0

Wodorowęglan sodu L0

Rozjaśniacz fluorescencyjny 0,02

Barwnik 0,01

N-fenyloneoheptanoamid i/lub N-/3-metylofenylo/neoheptanoamid 110

Woda (dejonizowana) 84,97 , 100,0

Produkt kondensacji 1 mola mieszaniny wyższego alkoholu tłuszczowego średnio o 10 atomach węgla z 5 molami tlenku etylenu.

Przykład IX. (Środek do czyszczenia dywanów)

Składnik Procent

Sól sodowa sulfobursztynianu laurylomonoetanoloamidu 30,0

Mieszanka enzymów lipolitycznych, proteolitycznych 2,0 i amylolitycznych

Polifosforan trisodowy 20,0

Heksametafosforan sodu 5,0

Monofosforan sodu 3,,5

Wodorowęglan sodu 20,0

Mocznik 8,0 *Micro-Cel^R 10,0

N-fenyloneoheptanoamid 1

100,0 ^Subtelnie rozdrobniony syntetyczny krzemian wapnia (Johns-Manville Products Corp.).

Produkt ten powinien być przed użyciem rozcieńczony wodą w stosunku 1:30, 0,01 g wystarczy do oczyszczenia około 10 m2 zabrudzonej wykładziny.

168 890

Przykład X. (Środek do czyszczenia tapicerki)

Składnik	Procent
*Sulframin OBS	10,0
Wodny roztwór amoniaku (28%)	30,0
Woda	58,5
N-fznylonzoheptażoamid	1,5
	100,0
* Kwas liniowy alkiloaryloaulfożowy (Witco Chemical Corp.)
Przed użyciem środek miesza się z rozpuszczalnikiem Stoddarda w stosunku 1:3.
Przykład XI. (Szampon do włosów)
Składnik	Procent
Sól amonowa siarczanu monoglicerydu	22,0
Hydroksypropylometyloceluloza	1,0
Poliakrylamid	1,0
N-fznylożzoheptanoamid	1,0
Woda azjonizoważa	77,0
	100,0
Przykład XII. (Krem do skóry)
Składnik	Ilość (jak wskazano)
Żółty wosk cerezynowy	56,7 mg
Żółty wosk pszczeli	56,7 mg
Kwas stearynowy	56,7 mg
Wazelina biała	113,4 mg
Olej parafinowy	226,8 mg płynu
Woda	170,1 mg ppynu
Boraks	8,5 mg
Triztanoloamina	11,,75 mg pfynu
Cerezynę, wosk pszczeli, wazelinę, kwas stearynowy	i olej parafinowy topi się razem
ogrzewając do 71 C. Boraks rozpuszcza się w gorącej wodzie i do roztworu dodaje się trietanslaminę podnosząc temperaturę do 71°C. Wodny roztwór przelewa się do stopionej
mieszaniny woskowej podczas mieszania i miesza się dalej po zaprzestaniu ogrzewania mieszaniny. Gdy mieszanina zaczyna gęstnieć dodaje się do niej 10 g N-fenylonzoheptanoamiau lub N-/3-metylofenyls/neshzptanoamidu lub po 5 g każdego z takich neoalkanoamidów.

Przykład XIII. (Lotion do ciała)

Składnik	Części
Monostzarynian glicerynowy	50,0
Kwas oleinowy	30,0
Olej mineralny	15,0
Lanolina	10,0
Trietanoloamina	12,0
Laurylosiarcraż sodu	10,0
Środek konserwujący	10,0
Woda (dejonizowana)	980,0
N-fznyloneoheptażoamid	12,0

168 890

Przykład XIV. (Kostka mydła)

Składnik Procent * Płatki mydlane wyższego kwasu tłuszczowego 88,0

N-fenyloneoheptanoamid 1,0

Dwutlenek tytanu 1,0

Środek konserwujący (chlorek cynowy) 0,,2

Woda 9,8

100,0 * . . . '

80:20 łój: mydło sodowe kwasów tłuszczowych z oleju kokosowego

Zamiast kostek i kawałków mydła można wytworzyć syntetyczne kostki mydlane zastępując w recepturze mydłem do 25% siarczanu sodowego monoglicerydu kwasów tłuszczowych z oleju kokosowego. Podobnie stosując odpowiedni plastyfikator można wytworzyć całkowicie syntetyczne kostki detergentowe.

Środek konserwujący, dwutlenek tytanu, substancję czynną i nieco wody miele się z wysuszonymi płatkami mydlanymi (które zawierają około 8% wody), uzyskany produkt ugniata się i otrzymaną sztabkę tnie się na kawałki o odpowiedniej długości i prasuje się na kostki. Kostki do prania można wytworzyć dodając do receptury 20-40% soli działającej jako wypełniacz aktywny, takiej jak polifosforan trisodowy i/lub węglan sodu, zwykle z większą zawartością wody, by poprawić plastyczność podczas przeróbki. Można także wytwarzać ukształtowane kostki do prania i syntetyczne kostki piorące, a zawartość substancji odstraszającej w takich kostkach czasem wzrasta do około 5%.

Przykład XV. (Repelent w spray’u)
Składnik	Procent
* Propelent 12	45,5
Propelent 11	45,5
Olej mineralny	4,0
N-fenyloneoheptanoamid	5,0
	100,0
* dichlorodifluorometan
trifluoromonofluorometan
Olej mineralny i substancję odstraszającą owady rozpuszcza się w	sprężonej mieszaninie
propelentów i taką mieszaniną pod ciśnieniem wypełnia się pojemnik dozujący zaopatrzony w
dyszę rozpylającą odpowiednią do optymalnego rozpylania roztworu odstraszającego.
Przykład XVI. (Środek odstraszający w postaci proszku)
Składnik	Procent
Glina sproszkowana	99,0
N-/4-metylofenylo/neoheptanoamid	ID
	100,0
Przykład XVII (Wosk do podłogi)
Składnik	Procent
Wosk Montana oparty na estrze	6,0
Wosk polietylenowy	4,0
Nieutleniony wosk mikrokrystaliczny	5,0
Kwasy tłuszczowe oleju talowego	0,^
Wodny roztwór wodorotlenku potasu (43%)	0,f>
N,N-dietyloaminoetanol	1,0
Metylokarbitol	id
N-cykloheksyloneooktanoamid	2,0
Woda	80,,

100,0

168 890

Przykład XVIII. (Środek do polerowania mebli w aerozolu)

Składnik Części

Wosk Karnauba 5,0

Wosk pszczeli 5,0

Wosk cerezynowy 5,0

Olej silikonowy (DC 200) 5,0

Rozpuszczalnik Stoddarda 40,0

Mydło sodowe (75:25 olej talowy:olej kokosowy) 2,0

Woda 130,0

Wytwarza się koncentrat wosku i silikonu przez ogrzewanie rozpuszczalnika Stoddarda do temperatury około 52°C i stopniowe dodawanie podczas mieszania wstępnie stopionych wosków i oleju silikonowego. Równocześnie mydło rozpuszcza się w wodzie w temperaturze około 90°C, po czym gorący roztwór mydła miesza się z dyspersją wosku intensywnie mieszając. Następnie mieszaninę oziębia się szybko do temperatury pokojowej i powoli dodaje się 385 części wody, 71 części nafty i 15 części N-/3,5-dimetylofenylo/piwaloamidu (rozpuszczonego w nafcie). Następnie pod ciśnieniem ładuje się do pojemników dozujących 71 części Propelentu 12 po uprzednim załadowaniu kompozycji.

Przykład XIX. (Tapeta do wyklejania półek)

Rolki tapety spryskuje się po obu stronach roztworem N-/3-metylofenylo/neoheksanoamidu w lotnym rozpuszczalniku (acetonie) i po odparowaniu rozpuszczalnika zwija się ponownie tapetę w rolki. Ilość repelentu reguluje się do około 2%, chociaż w niektórych przypadkach można stosować zaledwie 0,1%. Tapeta na długi czas życia przed użyciem, ponieważ utratę repelentu przez utlenianie się hamuje się przez jej zrolowanie. W zmodyfikowanej postaci tego przykładu N-cykliczny neoalkanoamid odstraszający dodaje się do masy papierowej w procesie wytwarzania, ale należy uważać, by nie usunąć repelentu w czasie operacji suszenia.

Przykład XX. (Środek odstraszający owady do zbiorników na śmiecie)

Wytwarza się środek w postaci gąbki z 2% zawartością N-/3-metylocykloheksylo/neoheksanoamidu przez wstrzyknięcie N-cyklicznego neoalkanoamidu do wnętrza płaskiej cylindrycznej kształtki z porowatego poliuretanu, która znajduje się w perforowanym uchwycie przymocowanym od wewnątrz do pokrywki pojemnika na odpady kuchenne, otwieranego przez naciśnięcie pedału.

Przykład XXI. (Repelent-insektycyd)

Składnik Procent

Kwas borny 99,0

N-fenyloneoheptanoamid 2,0

100,0

Wszystkie produkty z przykładów V-XXI skutecznie odstraszają owady, zwłaszcza prusaki i karaczany amerykańskie. Produkty z tych przykładów reprezentują jednak tylko parę z wielu kompozycji i wyrobów według wynalazku.

Środek według wynalazku ma duże znaczenie, ponieważ od dawna istnieje zapotrzebowanie na skuteczne środki odstraszające owady, a związki o takim działaniu są stosunkowo rzadkie. Środki według wynalazku są często tak skuteczne lub nawet bardziej skuteczne niż znane dotychczas niż znane dotychczas najlepsze handlowe repelenty. Wynalazek jest nieoczywisty w świetle znanego stanu techniki, który nie zawiera żadnych wskazówek, że drugorzędowe neoalkanoamidy mogłyby być repelentami mogłyby być repelentami o długotrwałym działaniu. W żadnej ze znanych publikacji nie ma informacji o równoważności lub możliwości wzajemnych zmian podstawników aromatycznych lub cyklicznych przy azocie amidowych, odpowiedzialnych za własność odstraszania owadów. Faktycznie, stwierdzono, że taka równoważność nie występuje, z wyjątkiem kilku typów związków. Należy zauważyć, że chociaż całkowita liczba atomów węgla w drugorzędowym amidzie o własnościach repelentu powinna być w zakresie 11-14, to nawet związki o 11 atomach węgla są nieskuteczne, jeśli resztą neoalkanoilową jest

168 890 piwaloil. Jeżeli podstawniki w pierścieniu związku cyklicznego są w pozycji (pozycjach) orto, jak w N-/2-metylofenylo/neoheptanoamidzie, związek będzie nieskuteczny jako repelent przeciwko owadom o długotrwałym działaniu. Także uprzednio sądzono, że drugorzędowe amidy powinny być ciekłe w warunkach normalnych, by stanowić skuteczne repelenty przeciwko owadom, okazało się jednak, za niektóre amidy w stanie stałym są także użyteczne i skuteczne.

Reasumując, zdolność do odstraszania owadów opisanych N-cyklicznych neoalkanoamidów była na ogół nie do przewidzenia, z wyjątkiem blisko spokrewnionych związków typów opisanych powyżej, wobec czego wynalazek jest nieoczywisty.

Opisane powyżej przykłady nie ograniczają zakresu wynalazku i oczywiste jest, że obejmuje on także substytuty i ekwiwalenty.

168 890

Ο Ο Ο Ο Ο ο

Ο 60 CO CM

Transmfencja w podczerwieni (%)

168 890

168 890

R' Η

I I

R - C - CON -R’ I

WZÓR 1

R - C - COOH

WZÓR 2

Departament Wydawnictw UP RP. Nakład 90 egz. Cena 150 zł

Claims (6)

1. Zastrzeżenia patentowe

   1. Środek odstraszający owady, zawierający substancję czynną, nośnik i substancje pomocnicze, znamienny tym, że jako substancję czynną zawiera N-monopodstawiony arylo- lub cykloalkiloneoalkanoamid, w którym całkowita zawartość atomów węgla jest w zakresie 11-14, a w przypadku gdy resztą neoalkanoilową jest piwaloil, zawartość atomów węgla jest w zakresie 12-14; a podstawnikiem jest grupa arylowa lub cykloalkilowa zawierająca co najmniej 5 atomów węgla, przy czym aryl jest niepodstawiony w pozycji orto.
2. 2. Środek według zastrz. 1, znamienny tym, że zawiera neoalkanoamidy, w których podstawnik przy azocie stanowi grupa arylowa o 6-9 atomach węgla, a reszta neoalkanoilowa zawiera 5-8 atomów węgla.
3. 3. Środek według zastrz. 2, znamienny tym, że podstawnikiem przy azocie jest fenyl albo alkilofenyl a reszta neoalkanoilowa zawiera 5 lub 7 atomów węgla.
4. 4. Środek według zastrz. 3 znamienny tym, że podstawnikiem przy azocie jest fenyl.
5. 5. Środek według zastrz. 4, znamienny tym, że jako substancję czynną zawiera N-fenyloneoheptanoamid.
6. 6. Środek według zastrz. 3, znamienny tym, że jako substancję czynną zawiera N-/3-metylofenylo/neoheptanoamid lub N-/4-metylofenylo/neoheptanoamid.