Przedmiotem wynalazku jest sposób wytwarzania nowego 4-chlorofenoksyoctanu 1,3-bis- /dwumetyloamino/-propyl-2-owego o wzorze 1 i jego soli addycyjnych z kwasem, wykazujacych cenne wlasciwosci farmakologiczne. Zwiazek o wzorze 1 oddzialywujejako srodek neuropobudza- jacy i jest zdolny do cofniecia utraty czynnosci mózgu, spowodowanej starzeniem sie.Wiadomo, ze 4-czterochlorofenoksyoctan^-dwumetyloaminoetylowy ma neuroenergetyczne dzialanie pobudzajace pamiec [Martin Regwer: Organisch-chemische Arzneimittel und Ihre Syno- nyma, Akademie-Verlag Berlin 1951 /l978/]. Lek (o nazwie Centrophenoxin) zawierajacy ten zwiazek, znalazl zastosowanie w praktyce lekarskiej jako srodek pobudzajacy osrodkowy uklad nerwowy [Arzneimittelforschung 13, 881 (1963)]. Dla wytwarzania tego zwiazku opracowano liczne sposoby.W przewazajacej wiekszosci chodzi o zwykle sposoby ekstryfikacji [czechoslowacki opis patentowy nr 154866, japonskie zgloszenie patentowe /Kokai/ nr 72-389 387, brytyjski opis patentowy nr 954 196, ogloszeniowy opis Republiki Federalnej Niemiec DT-OS nr 2 006 338], zas wedlug japonskiego zgloszenia patentowego /Kokai/ nr 75-19542 nastepczo chloruje sie otrzy¬ many ester, wedlug japonskiego zgloszenia patentowego /Kokai/ nr 75-19542 mozna byloby zwiazek nowy otrzymac równiez droga analogicznej reakcji trójskladnikowej[4-chlorofenol, kwas chlorooctowy i l,3-bis-/dwumetyloamino/-propanol-2].Podczas badania mechanizmu dzialania omawianego zwiazku okazalo sie, ze substancja ta, pierwotnie znana tylkojako srodek neuroenergetyczny, oddzialywuje równiez na procesy starzenia sie komórek. I tak stwierdzono, ze u starych zwierzat wskutek dzialania dlugotrwalego leczenia zmniejszyla sie zawartosc pigmentu starzeniowego w komórkach nerwowych mózgu i w miesniu sercowym [Nature 2W, 313 /1966/], przedluzyl sie wiek zwierzat i polepszyla sie sprawnosc uczenia starych zwierzat [ExpL Gerontol. 8, 185 /1973b/].Wedlugblonowej hipotezy starzenia komórekpierwszy etap starzenia pomitotycznej komórki polega na tym, ze bierna przepuszczalnosc blon komórkowych dla potasu zmniejsza sie, co z pewnoscia sprowadza sie do sklonnosci agresywnych wolnych rodników, powstajacych podczas oddychania komórkowego, do tworzenia wiazan poprzecznych [J. Theor. Biol. 75, 189 /1978/; Mech Age. Dev. 9, 237 /1979/]. Omawiany zwiazek wykazuje in vitro dzieki swej podstawionej2 142 M6 grupie aminowej znaczne dzialanie neutralizujace rodniki, zwiazane prawdopodobnie ze zdolnos¬ cia atomu azotu do oddawania elektronów [Mech. Age. Dev. 14, 245 /1980/].Znane z literatury, azot zawierajace estry kwasu 4-chlorofenoksyoctowego, a takze lek o nazwie Centrophenoxin, zawieraja podstawiona grupe aminowa [Buli. Soc. Chim. France 1969, 1786; Biol. Aktiv. Soedin 1965, 112; C. A. 63 17948 c /1965/].Jako zalozenie przyjeto w wynalazku, ze dwumetyloaminoetanolowe czesci czasteczki tego znanego zwiazku wbudowuje sie w tkanke mózgowa i tu neutralizuje wolne rodniki. Jezeli byloby tak, to nalezaloby dalej przyjac, ze dwie grupy aminowe beda skuteczniejsze niz jedna i ze droga syntezy analogowego zwiazku o dwóch podstawionych grupach aminowych bedzie mozna wytworzyc srodek skuteczniej dzialajacy przeciwko starzeniowym procesom komórek.Nowy zwiazek o wzorze 1 i jego sole addycyjne z kwasami wytwarza sie sposobem, polegaja¬ cym wedlug wynalazku na tym, ze zwiazek o ogólnym wzorze 2, w którym R1 oznacza grupe karboksylowa, cyjanowa, alkoksykarbonylowa, chlorowcokarbonylowa lub 4-chlorofenoksy- acetyloksykarbonylowa, albo grupe o wzorze -COOMe1, przy czym Me1 stanowi jon metalu alkalicznego lubjon amoniowy, poddaje sie reakcji ze zwiazkiem o ogólnym wzorze 3, w którym R2 oznacza grupe hydroksylowa lub atom chlorowca, i utworzony produkt koncowy, ewentualnie w postaci jego soli addycyjnej z kwasem, wyodrebnia sie z mieszaniny reakcyjnej.Tworzenie estrów prowadzi sie analogicznie do sposobów rozpowszechnionych i znanych z literytury (S. Pata: The Chemistry ofcarboxylic acids and esters, Wiley, Londyn, 1969). Mozna np. wolny kwas o wzorze 2, w którym R1 oznacza grupe karboksylowa, poddawac reakcji w srodowi¬ sku rozpuszczalnika z alkoholem lub jego pochodna chlorowcowa o wzorze 3, w którym R oznacza grupe hydroksylowa lub atom chlorowca. Zamiast wolnego kwasu mozna tez stosowac jego pochodne funkcyjne, takie jak nitryl o wzorze 2, w którym R1 oznacza grupe cyjanowa, bezwodnik o wzorze 2, w którym R1 oznacza grupe 4-chlorofenoksyacetyloksykarbonylowa, halogenek o wzorze 2, w którym R1 oznacza grupe chlorowcokarbonylowa, albo ester o wzorze 2, w którym R oznacza grupe alkoksykarbonylowa.Korzystnie jako skladnik kwasowy stosuje sie chlorek lub nitryl kwasu 4-chlorofenoksy¬ octowego i poddaje sie go reakcji w srodowisku rozpuszczalnika organicznego, np. benzenu lub toluenu, w podwyzszonej temperaturze, z 1,3-bis-/dwumetyloamino/-propanolem-2. Reakcja ta w temperaturze 60-80°C konczy sie po uplywie 2-3 godzin. Produkt reakcji korzystnie wyodrebnia sie z mieszaniny reakcyjnej w postaci jego chlorowodorku. Ostra toksycznosc nowej substancji czyn¬ nej badano po dootrzewnowym i ustnym podaniu na meskich osobnikach albinoszczurów CFLP.Metoda LichtfiekTa-Wilcoxon'aokreslone wartosci LD50 sa nastepujace: po podaniu dootrzew¬ nowym LD5o=700±42 mg/kg, a po podaniu doustnym LD5o=2540±300 mg/kg.Dzialanie zwiazku o wzorze 1 badano tez pod wzgledem dlugosci przezycia. Piec szczurów CFY codziennie otrzymywalo dootrzewnowo dawke 100 mg/kg substancji czynnej, rozpuszczonej w fizjologicznym roztworze chlorku sodowego. Sredni wiek tych szczurów byl o okolo 5 miesiecy dluzszy niz wiek zwierzat z grupy sprawdzianowej.Ponadto zbadano dzialanie nowego zwiazku na blony biologiczne, zwlaszcza na blony komórkowe kory mózgowej.Stwierdzono, ze mikrolepkosc blon synaptosomów, wyizolowanych z kory mózgowej powaznie zwieksza sie wraz z rosnacym wiekiem. /Mikrolepkosc okreslono droga pomiaru anizotropii fluoroscencyjnej blon znaczonych dwufenyloheksatrienem/. 24-miesieczne szczury CFY w ciagu 20 dni traktowano codziennie dawka dootrzewnowa 100 mg/kg substancji czynnej, a dzieki temu traktowaniu omawiany parametr poprawil sie tak, ze byl niemal identyczny z wartoscia parametru zmierzona w wieku jednego roku. Wynik ten jest calkowicie zgodny ze srednim przedluzeniem wieku.Nowy zwiazek oddzialywuje tez na synteze RNA w komórkach mózgu. Calkowita synteza i synteza mRNA komórek kory mózgowej starych szczurów (24-miesiecznych) zachodzi o okolo polowe wolniej niz w przypadku zwierzat mlodych i dorastajacych. Leczenie starych zwierzat, prowadzone w ciagu 4 tygodni za pomoca codziennej dootrzewnowej dawki 100 mg/kg substancji czynnej, mialo jako rezultat to, ze synteza obu frakcji RNA zostala znacznie przyspieszona i prawie osiagnela wartosc mierzona zwykle u zwierzat jednorocznych.142 996 3 Na podstawie tych wyników nalezy oczekiwac, ze nowa substancja czynna pobudza funkcje komórek mózgu, a tym samym pobudza czynnosc intelektualna (wlaczajac zdolnosc kojarzenia i uczenia sie), zwlaszcza w tych przypadkach, w których zdolnosci te sa zmniejszone albo wskutek naturalnego procesu starzenia sie albo wskutek chorób organicznych lub stanów urazowych. Nowy zwiazek jest zatem odpowiedni jako srodek neuropobudzajacy oraz jako srodek zapobiegawczy przed powstawaniem zaklócen funkcji mózgu z powodu wieku (jako „srodek przeciw starzeniu sie").Nowe leki zawieraja zwiazek wytworzony sposobem wedlug wynalazku lub jego sole addy¬ cyjne z kwasem. Lekarstwami moga byc tabletki odpowiednie do podawania doustnego, zawiera¬ jace nowa substancje czynna razem z nosnikami i substancjami pomocniczymi (skrobie, celuloza, talk), rozpowszechnionymi w przemysle farmaceutycznym. Do podawania doustnego substancje czynna mozna tez przetwarzac do postaci kapsulek lub drazetek. Dla aplikowania dozylnego rozpuszcza sie substancje czynna w wodzie, w fizjologicznym roztworze chlorku sodowego lub w farmakologicznie dopuszczalnych rozpuszczalnikach organicznych (rozmaite glikole). Dla stoso¬ wania domiesniowego substancje czynna rozpuszcza sie w taki sam sposób lub sporzadza sie zawiesine. Preparaty stale zawieraja na ogól 20-90% substancji czynnej, roztwory zas 1-10%, a zawiesiny 1-70% substancji czynnej.Podane nizej przyklady objasniaja blizej sposób wedlug wynalazku.Przyklad I. 13,0g (0,063 mola) chlorku kwasu 2-chlorofenoksyoctowego rozpuszcza sie w 140 ml benzenu. Roztwór ten chlodzi sie do temperatury 0°C i mieszajac zadaje sie kroplami 18,52 g (0,126 mola) 1,3-bis-/dwumetyloamino/-propanolu-2, przy czym nalezy zwrócic uwage na to, zeby temperatura nie przewyzszyla 10°C. Mieszanine reakcyjna ogrzewa sie w ciagu 3 godzin w tempera¬ turze wrzenia pod chlodnica zwrotna, po czym rozpuszczalnik oddestylowuje sie pod próznia.Otrzymanyjako pozostalosc 4-chlorofenoksyoctan 1,3-bis-/dwumetyloamino/-propyl-2-owy roz¬ puszcza sie w mieszaninie eteru etylowego i acetonu (10:1), a wprowadzajac gazowy chlorowodór wytraca sie produkt w postaci chlorowodorku. Tensurowy produkt odsacza sie, przemywa eterem i przekrystalizowuje z izopropanolu, otrzymujac 21,0 g (85,5% wydajnosci teoretycznej) substancji o temperaturze topnienia 210-212°C i o wzorze sumarycznym C15H23CIN2O3 • 2HC1 (M=387,7), której analiza elementarna wykazuje: obliczono %: C 46,46 H 6,50 N 7,22 Cl 27,43 znaleziono %: C 45,42 H 6,56 N 7,70 Cl 28,26 ^max (w metanolu) = 276 nm, log e= 1,5104.Widmo w podczerwieni /KBr/: 2580 (sól aminy/, 1765 /estrowa grupa karbonylowa/, 1215, 1080 /eter arylowoalkilowy/, 820 /grupa aromatyczna w polozeniu-p/cm-1.Widmo magnetycznego rezonansu jadrowego 1H-MRJ /DMSO-sulfotlenek dwumetylowy/: 6 7,23-7,17 /m, aromatyczny/, 5,71 /s, OH/, 5,20 /s, O-CH2/, 3,47 /s, CH2/, 2,90 /s, CH3/.P r z y k l a d II. 6,5 g (0,032 mola) chlorku kwasu 4-chlorofenoksyoctowego rozpuszcza sie w 120 ml toluenu. Roztwór chlodzi sie do temperatury 0°C i w temperaturze ponizej 10°C zadaje kroplami 9,4g (0,064 mola) l,3-bis-/dwumetyloamino/-propanolu-2. Mieszanine reakcyjna ogrzewa sie w ciagu 3 godzin do temperatury 80-82°C, po czym chlodzi do temperatury pokojowej i 4-chlorofenoksyoctan l,3-bis-/dwumetyloamino/-propyl-2-owy wytraca sie w postaci dwuchlo- rowodórku na drodze wprowadzenia gazowego chlorowodoru. Surowy produkt odsacza sie, przemywa izopropanolem i przekrystalizowuje z izopropanolu, otrzymujac 10,1 g (82,2% wydaj¬ nosci teoretycznej) produktu o temperaturze topnienia 209-211°C. Pozostale dane fizyczne sa zgodne z danymi produktu z przykladu I.Przyklad III. 6,0g (0,017 mola) bezwodnika 4-chlorofenoksyoctowego rozpuszcza sie w 70 ml benzenu. Roztwór ten w temperaturze 5-10°C mieszajac zadaje sie 5,6g (0,019 mola) l,3-bis-/dwumetyloamino/-propanolu-2. Mieszanine reakcyjna ogrzewa sie w ciagu 3 godzin w temperaturze wrzenia, po czym rozpuszczalnik oddestylowuje sie pod próznia. Pozostalosc rozpu¬ szcza sie w mieszaninie eteru etylowego i acetonu (10 : 1), a wprowadzajac gazowy chlorowodór wytraca sie chlorowodorek. Produkt ten odsacza sie i przekrystalizowuje z izopropanolu, otrzymu¬ jac 5,7 g (87,02% wydajnosci teoretycznej) produktu o temperaturze topnienia 209-211°C i o wszystkich danych zgodnych z danymi produktu z przykladu I.4 142*3* Przyklad IV. 15,0 g (0,085 mola) nitrylu kwasu 4-chlorofenoksyoctowego rozpuszcza sie w 80 ml toluenu. Do roztworu tego w temperaturze 5-10°C dodaje sie 14,7 g (0,1 mola) 1,3-bis- /dwumetyloamino/-propano!u-2 i 2,0 ml 85% kwasu siarkowego. Mieszanine reakcyjna ogrzewa sie w temperaturze wrzenia pod chlodnica zwrotna w ciagu 5 godzin, po czym chlodzi sie do temperatury pokojowej i zobojetnia za pomoca roztworu weglanu sodowego. Obojetna warstwe organiczna przemywa sie woda, suszy nad siarczanem sodowym i nasyca gazowym chlorowodo¬ rem. Wytracony dwuchlorowodorek 4-chlorofenoksyoctanu l,3-bis-/dwumetyloamino/-propyl- 2-owego odsacza sie, suszy i przekrystalizowuje z izopropanolu, otrzymujac 25,67 g (78,2% wydaj¬ nosci teoretycznej) chlorowodorku o temperaturze 208-210°C i o innych danych zgodnych z danymi produktu z przykladu I.Przyklad V. 18,66g (0,1 mola) kwasu 4-chlorofenoksyoctowego rozpuszcza sie w 40ml izopropanolu. Do tego roztworu mieszajac dodaje sie kroplami roztwór 16,7 g (0,1 mola) 1,3-bis- /dwumetyloamino/-2-chloropropanu w izopropanolu. Mieszanine reakcyjna ogrzewa sie w ciagu 2 godzin w temperaturze wrzenia, po czym chlodzi, rozciencza za pomoca 200 ml eteru etylowego i nasyca gazowym chlorowodorem. Chlorowodorek odsacza sie i przemywa eterem. Otrzymuje sie 31,2 g (80,5% wydajnosci teoretycznej) produktu o temperaturze topnienia 208-210°C i o innych danych zgodnych z danymi produktu z przykladu I.Przyklad VI. Postepuje sie analogicznie do przykladu V, lecz jako skladnik kwasowy stosuje sie 20,86 g (0,1 mola) soli sodowej kwasu 4-chlorofenoksyoctowego, rozpuszczonej w 40 ml dwumetyloformamidu. Otrzymany dwuchlorowodorek (30,02 g = 85% wydajnosci teoretycznej) zgadza sie pod wzgledem wlasciwosci z produktem z przykladu I.Przyklad VII. Mieszanine 10,0g (0,05 mola) 4-chlorofenoksyoctanu metylowego, 7,35g (0,05 mola) l,3-bis-/dwumetyloamino/-propanolu-2, 1,9g etanolanu sodowego i 30ml benzenu ogrzewa sie w ciagu 10 godzin w temperaturze wrzenia, przy czym powstajacy metanol oddestylo- wuje sie z mieszaniny reakcyjnej nieprzerwanie w postaci jego azeotropowej mieszaniny z benze¬ nem. Otrzymany jako pozostalosc roztwór odparowuje sie pod próznia. Pozostalosc rozpuszcza sie w mieszaninie eteru etylowego i acetonu (10:1) i wprowadzajac gazowy chlorowodór wytraca sie chlorowodorek. Produkt odsacza sie i przekrystalizowuje z izopropanolu, otrzymujac 14,80 g (76,5% wydajnosci teoretycznej) produktu o temperaturze topnienia 207-210°C i o innych danych zgodnych z danymi produktu z przykladu I.Zastrzezenia patentowe 1. Sposób wytwarzania nowego 4-chlorofenoksyoctanu l,3-bis-/dwumetyloamino/-propyl- 2-owego o wzorze 1 i jego soli addycyjnych z kwasem, znamiemy tym, ze zwiazek o ogólnym wzorze 2, w którym R1 oznacza grupe karboksylowa, cyjanowa, alkoksykarbonylowa,chlorowcokarbony- lowa lub 4-chlorofenoksyacetyloksykarbonylowa, albo grupe o wzorze -COOMe1, przy czym Me1 stanowi jon metalu alkalicznego lub jon amoniowy, poddaje sie reakcji ze zwiazkiem o ogólnym wzorze 3, w którym R2 oznacza grupe hydroksylowa lub atom chlorowca i utworzony produkt koncowy, ewentualnie w postaci jego soli addycyjnej z kwasem, wyodrebnia sie z mieszaniny reakcyjnej. 2. Sposób wedlug zastrz. 1, aumeMy tyw, ze jako substraty stosuje sie chlorek kwasu /4-chlorofenoksy/-octowego i 1,3-bis-/dwumetyloamino/-propanol-2.14299* CH CH »\ O OCH^C-O CH; CK y\lzór 1 ci-^O^-o-cht-r1 Wzór 2 N CH2 CH CH2 N CH s\, CH- ^¦N^OH-CH,-^ Iflzór 3 PL PL