Przedmiotem wynalazku jest wiec nowy sposób wytwarzania zwiazków o ogólnym wzorze 4, a w szczególnosci o wzorach 5 i 6 polegajacy na tym, ze zwiazki o ogólnym wzorze 8, w którym R' ozna¬ cza reszte benzylowa lub reszte o wzorze 9, pod¬ daje sie w obojetnych rozpuszczalnikach i przy tem¬ peraturach co najmniej 100°C kondensacji ze zwiaz¬ kami o ogólnym wzorze 10, w którym X oznacza wodór lub jeden albo kilka atomów chlorowców lub tez grupy funkcyjne tak metoksylowa, nitro¬ wa albo trójfluorometylowa.Zwiazki o ogólnym wzorze 8, stosowane jako ma~ terialy wyjsciowe sa znane, zas jako zwiazki o ogólnym wzorze 10 nalezy wymienic w szczegól¬ nosci chlorek benzoilu, chlorek p-clilarobenzoilu, chlorek 3,4,5-trójmetoksy benzoilu i chlorek 4-chlo- ro-3-nitrobenzoilu.Za obojetne rozpuszczalniki uwaza sie, takie, któ¬ re wrza powyzej 100°C, nie reagujac w tych tem- peratuirach z substrataimi, a w szczelnosci ze io zwiazkami o ogólnym wzorze 8. Naleza tu weglo¬ wodory aromatyczne jak toluen, etylobenzem, izo- propylobenzen, butylobenzen, dwuetylobenzen, ksy¬ len, 1,2,3,4-czterohydronaftalen, l-metylo-4-izopro- pylobenzen i dekalina. Ponadto zalicza sie tu ali- fatyczne weglowodory jak nonan, dekan, dekalina, undekan, dodekan i dwucykloheksyl.Szczególnie przydatne sa mieszaniny weglowodo¬ rów jak kerosen, olej parafinowy, izoparafiny, a zwlaszcza tzw. benzyny lakowe (temperatura de- stylaciji 180—2ilO°C) i petrolspezial (temperatura de¬ stylacji 180—220°C). Równiez caly szereg chlorowa¬ nych weglowodorów jak chlorobenzen, 1,2-dwuchlo- ro- oraz 1,3-dwuchlorobenzen, 1,1,2,2-czterochloro- etan, 2-chloro- oraz 2,4 i 3,4-dwuchlorotoluen na- daja sie dobrze do tej reakcji. Ponadto nadaja sie alifatyczne i aromatyczne etery jak mono- i dwu- etery glikolu dwuetylenowego, anizol, fenetol, eter dwufenylowy i weratrol. Mozna wreszcie stosowac jako rozpuszczalniki inne weglowodory z grupa tle- nowa, jak dwiuizobutyloketon. Uprzywilejowane sa rozpuszczalniki wrzace w przedziale 170—220°C, a zwlaszcza w przedziale 180—205°C.Przebieg reakcji wedlug sposobu bedacego przed¬ miotem wynalazku przedstawiono na schemacie 3.Jako miara postepu reakcji moze sluzyc miarecz¬ kowe oznaczenie wydzielajacego sie chlorowodoru.Korzystne jest przeprowadzenie podstawiania w przedziale temperatur 100—220°C zwlaszcza w 170— 210°C. Czas trwania reakcji zalezny jest od rodza- 40 ju rozpuszczalnika, jego temperatury wrzenia, oraz stezenia roztworu i wynosi z reguly trzy do dwu¬ dziestu czterech godzin. Nizej wrzace rozpuszczal¬ niki wymagaja dluzszego czasu reakcji od wyso- kowrzacych. Zwiekszenie stezenia roztworu powo- 45 duje skrócenie czasu reakcji.Powstajace produkty koncowe o ogólnym wzorze 4 odznaczaja sie szczególna czystoscia przy wyjat¬ kowo wysokiej wydajnosci, w przypadku prowa¬ dzenia procesu wedlug niniejszego wynalazku bez 50 dostepu tlenu, to jest w szczególnosci bez dostepu powietrza.Dla wykluczenia dostepu wolnego tlenu, a zwla¬ szcza tlenu powietrza, korzystna jest zgodnie z wy¬ nalazkiem praca w atmosferze gazów obojetnych, 55 to znaczy gazów, które nie biora udzialu w reakcji, np. azot wolny od (tlenu, wzglednie gazy szlachetne jak — hel. Zgodnie z wynalazkiem korzystne jest w szczególnosci przepuszczanie strumienia takiego gazu obojetnego przez ogrzana — mieszanine reak- 60 cyjna. Szczególnie korzystne jest równiez przeplu¬ kiwanie juz reagujacych substancji i/lub uzywa¬ nych w procesie rozpuszczalników przed rozpocze¬ ciem reakcji, aby juz od poczatku zabezpieczyc sie przed obecnoscia nawet sladowych ilosci tlenu. 65 Przepuszczanie strumienia gazu obojetnego przez5 91250 6 mieszanine reakcyjna ma te dodatkowa zalete, ze przyspiesza ono i ulatwia usuwanie kwasu chlorow- cowodorowego, a przede wszystkim HC1, powsta¬ jacego w reakcji kondensacji. Okazalo sie, ze moze to wplynac korzystnie na wydajnosc i czystosc za¬ danego produktu koncowego. Mieszanina reakcyjna jako taka, a przy tym szczególnie wyjsciowe zwiaz¬ ki indolu, sa nawet w podanych wysokich tempe¬ raturach reakcji nadzwyczaj stabilne. Stwierdzono eksperymentalnie, ze we wlasciwym rozpuszczalni¬ ku nawet wielogodzinne przepuszczanie suchego, gazowego HC1 przez reagujacy uklad nie powoduje widocznego zesmolenia indolilo-zwiazku, o ile odby¬ wa sie w nieobecnosci acylujacego chlorku kwaso¬ wego.Gazowy suchy HC1, wydzielany w opisywanej re¬ akcji kondensacji w wyniku oddzialywania chlorku kwasowego, powoduje w zaskakujaco niskim stop¬ niu niepozadane reakcje uboczne. Jest to tym bar¬ dziej zaskakujace, ze dodatek jakichkolwiek innych mocnych kwasów prowadzi do natychmiastowego, szybkiego zesmolenia znacznych ilosci mieszaniny reakcyjnej. To samo dotyczy dodatku kwasnych katalizatorów w rodzaju kwasów Lewisa. Nawet zastosowanie zamiast chlorku kwasowego bliskiego mu chemicznie bromku jako srodka acylujacego po¬ woduje w wyniku wydzielania sie HBr wyrazne pogorszenie wyników. Stad szczególnie korzystne jest stosowanie w reakcji chlorków kwasowych, gdyz wi¬ docznie wlasnie gazowy chlorowodór w podanych wa¬ runkach procesu wedlug wynalazku zachowuje sie w zasadzie obojetnie w stosunku do reagentów.Wlasnosc te, co ciekawsze, posiada jedynie wolny gazowy chlorowodór.Próby zatrzymania kwasu solnego w mieszaninie reakcyjnej, nawet w nieszkodliwej postaci soli, jak np. przez prowadzaca do stracenia reakcje wymia¬ ny powstajacego HC1 z wzglanami, powoduja na¬ tychmiastowo liczne reakcje uboczne w wyniku ze¬ smolenia. Wylacznie wolny, gazowy chlorowodór zachowuje sie obojetnie w stosunku do ukladu re¬ agujacego w warunkach wynalazku. Korzystnym jednakze jest przy tym utrzymywanie w reaguja¬ cej mieszaninie niskiego stanu stezenia HC1, co osiaga sie, wzglednie zostaje ulatwione droga prze¬ puszczania przez mieszanine reagentów strumienia gazu obojetnego.Wedlug wynalazku korzystnym jest ponadto wy¬ kluczenie wilgoci z reagujacej mieszaniny, w zwiaz¬ ku z czym nalezy dodatkowo osuszac wstepny stru¬ mien gazu obojetnego. Obecnosc wilgoci w reagu¬ jacej mieszaninie powoduje niepozadana reakcje chlorku kwasowego, a w zwiazku z tym obnizenie wydajnosci. W poszczególnych przypadkach ko¬ rzystna jest ponadto praca bez dostepu swiatla do reagujacej mieszaniny. To zalecenie ma w rzeczy¬ wistosci istotne znaczenie jedynie w przypadkach specjalnych.Czystosc powstajacych produktów koncowych stanowi szczególna zalete sposobu wedlug wyna¬ lazku, gdyz uzyskiwane w tych warunkach pro¬ dukty koncowe po jednorazowej krystalizacji osia¬ gaja stopien czystosci ponad 98%, a przewaznie nawet ponad 99%. Zasadniczo mozna, wprawdzie prowadzac reakcje w obecnosci powietrza i bez rozpuszczalników, osiagnac dostateczne wydajnos¬ ci, jednakze na ogól otrzymuje sie wówczas za¬ nieczyszczone produkty koncowe. Usuniecie zanie¬ czyszczen z produktów reakcji jest nadzwyczaj trudne, lub wrecz niemozliwe, co bardzo utrudnia stosowanie sposobu w powyzszych warunkach.Stosujac sposób wedlug wynalazku, korzystne jest uzycie 1—5 moli zwiazków o ogólnym wzorze 10 na 1 mol zwiazków o ogólnym wzorze 8. Obróbka produktów koncowych jest niezwykle prosta. Po¬ lega ona np. na odparowaniu w prózni nadmiaru rozpuszczalnika, przy czym zaleznie od jego rodza¬ ju, otrzymuje sie wprost mase krystaliczna, lub tez powoduje sie krystalizacje dodatkiem eteru dwu- etylowego. Niekiedy rozcienczenie roztworu poreak¬ cyjnego np. eterem dwuetylowym powoduje wy¬ tracanie krystalicznych produktów koncowych. Pro¬ dukty te nalezy poddac ostatecznej rekrystalizacji.Korzystnym jest wreszcie, zgodnie z wynalaz- kiem, stosowanie nadmiaru rozpuszczalnika w sto¬ sunku do masy reagentów. Celowym jest uzycie rozpuszczalnika w ilosci przynajmniej równej ma¬ sie reagentów lub nawet przewyzszajacej ja dwu¬ krotnie, takze wówczas gdy reakcja przebiega za- sadniczo bez rozpuszczalników. Uzycie cztero- do pietnastokrotnej ilosci rozpuszczalnika w stosunku do masy reagentów moze sie okazac korzystne.Ponizsze przyklady ilustruja blizej wynalazek, nie- ograniczajac jego zakresu.Przyklad I. Otrzymywanie zwiazku o wzo¬ rze 11 a) 309,37 g (1 mol) estru benzylowego kwasu 5- -metoksy-2-metylo-3-indolilooctowego rozpuszcza sie w 4000 ml absolutnego l,2Kiwuchlorobenzenu i bez dostepu swiatla, oraz wilgoci ogrzewa sie do 160°C przepuszczajac strumien azotu wolnego od tlenu. Na zakonczenie w ciagu okolo 15—20 minut wkrapla sie 350 g (2 mole) chlorku p-chlorobenzo- ilu i ogrzac mieszanine do wrzenia (temperatura 40 cieczy 180—183°C).Chlorowodór wydzielajacy sie podczas reakcji zostaje odpedzony w strumieniu azotu i oznaczony ilosciowo przez miareczkowanie lugiem sodowym, celem kontroli postepu przemiany. Po 17-to godzin- 45 nym gotowaniu nalezy oddestylowac rozpuszczal¬ nik i nadmiar chlorku kwasowego w 50°C i przy cisnieniu 0,1 tora. Brunatna oleista pozostalosc wprowadza sie do 1000 ml eteru dwuetylowego i przechowuje sie przez 6 godzin w temperaturze 50 -10°C do 0°C.Skrzeply na krystaliczna mase roztwór odsysa sie, a pozostalosc przemywa sie eterem izopropy- lowyni. Otrzymuje isie ester benzylowy kwasu l-/p- -cMoroibenzoilo/-5-metoksy-2-metylo-3-indolilloocto- 55 wego w ilosci 365,9 g (temperatura topnienia 93— 94°C).Z roztworu eterowego wykrystalizowuje dalsze 27,3 g tego zwiazku (temperatura topnienia 89— 90°C), co daje laczna wydajnosc 393,2 g (= 886/o 60 teoretycznej). W wyniku jednorazowego przekry- stalizowania z octanu etylu/eteru izopropylowego otrzymuje sie bardzo czysty produkt o temperatu¬ rze topnienia 95—96°C z wydajnoscia równa 83% teoretycznej. 65 b) Zawiesine 300 g (0,972 mola) estru benzylowe-7 91250 8 go kwasu 5-metoksy-2-metylo-indolilooctowego w 2000 ml benzyny lakowej (redestylowany „Kristal- lol-60" firmy SHELL AG o zakresie temperatur wrzenia 190—220°C) ogrzewa sie bez dostepu swiat¬ la i wilgoci przepuszczajac pozbawiany tlenu azot, przy czym w przedziale temperatur 90—100°C po¬ wstaje klarowny roztwór. Po ogrzaniu mieszaniny do 160°C (temperatura cieczy) dodaje sie w ciagu minut 340 g (1,944 mola) chlorku p-chlorobenzo- ilu po czym doprowadza sie roztwór do wrzenia 'temperatura cieczy 193—196°C, wydzielanie sK chlorowodoru kontroluje sie jak w punkcie a). Po uplywie 8 godzin schladza sie zólto-brunatny roz¬ twór do 70°C i dodaje w tej temperaturze 125 ml ' octanu etylowego. Po powolnym schlodzeniu i dluz¬ szym przetrzymaniu w 0°C poddaje sie utworzo¬ na mase krystaliczna odessaniu, a nastepnie prze¬ mywa przy pomocy 1000 ml eteru izopropylowego.Uzysk surowego estru benzylowego kwasu l-/p- -chlorobenzoilo/ -5- metoksy-2-metylo-3-indolilooc- towego wynosi 396,6 g (91?/o teoretycznego), z cze¬ go po przekrystalizowaniu jak w punkcie a) otrzy¬ muje sie 348,3 g czystego .produktu <= 80f/o wydaj¬ nosci teoretycznej). c) Roztwór 300 g estru benzylowego kwasu 5-me- toksy-2-metylo-3-indolilooctowego sprzadzony na goraco w 2 1 Petrol Spezial firmy Fluka zgodnie z punktem 1-a zadaje sie 350 g chlorku p-chloro¬ benzoilu i gotuje przez 4 godziny w temperaturze 195—198°C wprowadzajac gazowy argon. Po schlo¬ dzeniu do 60°C dodaje sie 2 litry eteru i przecho¬ wuje roztwór, w obnizonej temperaturze. W sposób podany w poprzednich przykladach uzyskuje sie 350 g surowego zwiazku (80°/o ilosci teoretycznej, punkt topnienia 95—96°C), a z niego 320 g zwiaz¬ ku czystego (74#/t ilosci teoretycznej, temperatura topnienia 96°C). d) Z 200 g (0,647 mola) estru benzylowego kwasu -metoksy-2-metylo-3-indolilooctowego w 1330 ml absolutnego 2,4-dwuchlorotoluenu zadanych 226 g (1,29 mola) chlorku p-chlorobenzoilu otrzymuje sie po 4-ro godzinnym gotowaniu w 204°C i obróbce jak wyzej odpowiednio 232 g (80Vo ilosci teoretycz¬ nej) lub 209 g (72*/o ilosci teoretycznej) estru ben¬ zylowego kwasu l-/p-chlorobenzoilo/-5-metoksy- -2nmetylo-3-indolilooctowego.Przyklad II. Otrzymywanie zwiazku o wzo¬ rze 12 a) Rozpuszcza sie 300 g (0,82 mola) estru benzylowe¬ go kwasu /5-metoksy-2-metylo-3-indoliloacetoksy- -/octowego w 4000 ml absolutnego 1,2 dwuchloro- benzenu i przepuszczajac przez roztwór strumien azotu pozbawionego azotu tlenu ogrzewa do tempe¬ ratury cieczy 160°C. W ciagu 20—30 minut wkrapla sie do roztworu 286 g (1,63 mola) chlorku p-chloro¬ benzoilu i utrzymuje w stanie wrzenia przez 23 go¬ dziny przy temperaturze cieczy 180—183°C. Stopien przemiany oznacza sie miareczkowo wprowadzajac wydzielajacy sie chlorowodór do obliczonej ilosci lugu sodowego. Po schlodzeniu roztworu oddesty¬ lowane sie rozpuszczalnik oraz nadmiar chlorku kwasowego w 50°C (0,1 tora) a nastepnie rozpusz¬ cza oleista pozostalosc w 1500 ml eteru dwuetylo- wego.Z roztworu oziebionego do —15°C krystalizuje w postaci jasno zóltych igielek ester benzylowy kwasu /l-A)-chlorobenzoilo/H5-metoksy-2-metylo-3- -indoliloacetoksy/-octowego, który przez lugowa¬ nie w 1000 ml eteru dwuizopropylowego zostaje odmyty od zaadsonbowanego chlorku kwasowego.Z uzyskanych 358 g surowego produktu a7e/t ilos¬ ci teoretycznej, temperatura topnienia 89—01°C) otrzymuje sie po rekrystalizacji z octanu etylu/ete¬ ru dwuizopropylowego 322 g (78^/t ilosci teoretycz¬ nej) o temperaturze topnienia 94^-06°C. b) 6 g (0,0164 mola) estru benzylowego kwasu /5- -metoksy-2Hmetylo-3-indoliloacetoksy/octowego za¬ lewa sie destylowana benzyna lakówa („KristaUol 60" firmy SHELL, o zakresie wrzenia 194—220°C) i mieszajac oraz przepuszczajac pozbawiony tlenu azot ogrzewa do wrzenia {temperatura cieczy 194°C), po czym zadaje w ciagu 10 minut 4,28 g (0,0246 mo¬ la) chlorku p-chlorobenzoilu. Po 9% godzinnym go¬ towaniu mieszajac chlodzi sie uklad w atmosfe¬ rze azotu, przy czym w 130°C zaczyna sie wytra¬ cac olej.. Do oziebionej zawartosci dodaje sie eteru dwuetylowego i miesza do wystapienia krystaliza¬ cji. Uzysk estru benzylowego kwasu /l-/p-chloro- benzoilo/-5-metoksy-2-metylo-3-indoliloacetoksy/oc- towego wynosi po rekrystalizacji przeprowadzo¬ nej wedlug punktu a) 6,2 g (75f/t ilosci teoretycz¬ nej). c) W warunkach opisanych w przykladzie Ha) ze 183,7 g (0,5 mola) estru benzylowego /5-metoksy-2- -metylo-3-indoliloacetoksy/octowego w 2000 ml ab¬ solutnego 2,4-dwuchlorotoluenu i 175 g (1,0 mola) chlorku p-chlorobenzoilu powstaje po 10 godzin¬ nym gotowaniu (temperatura cieczy 198°C) 190 g (75V« ilosci teoretycznej) estru benzylowego kwasu /l-/iP-chlorobenzoilo/ -5- metoksy-2-metylo-3-indoli- loacetoksy/ octowego o temperaturze topnienia 95°C.Przyklad III. Otrzymywanie zwiazku o wzo¬ rze 13 W warunkach analogicznych do zastosowanych w przykladach I i II z 10,0 g (0,0274 mola) estru benzylowego kwasu /5jmetoksy-2-metylo-3-indoli- loacetoksy/octowego i 7,7 g (0,0518 mola) chlorku benzoilu pó 25-cio godzinnym gotowaniu ze 130 ml 1,2-dwuchlorobenzenu w atmosferze azotu otrzy¬ muje sie po obróbce ja(k wyzej 7,35 g <57*/o ilosci te¬ oretycznej) estru bezylowego kwasu /l-benzoilo-5- -metoksy-2-metylo -3- indoliloacetoksy/ octowego, który topi sie w 95°C.Przyklad IV. Otrzymywanie zwiazku o wzo¬ rze 14 W warunkach analogicznych do opisanych w przykladach I i II z 10 g (0,0274 mola) estru ben¬ zylowego kwasu /5-metoksy-2-metylo-3-indoliloace- toksy/ octowego i 12,6 g (0,0548 mola) chlorku 3, 4, trójmetofcsybenzoilu droga 13-to godzinnego go¬ towania w 130 ml 1,2 dwuchlordbenizenu i dalszej obróbki otrzymuje sie 8,3 g (54«/o ilosci teorety¬ cznej) estru benzylowego kwasu /5-metoksy-2-me- tylo-1- /3,4,5 trójmetylobenzoilo/-3-indoliloacetoksy- -octowego, który topi sie w 117—118°C.Przyklad V. Otrzymywanie zwiazku o wzo¬ rze 15.W warunkach opisanych w przykladach I i II z 6,0 g (0,0194 mola) estru benzylowego kwasu 5- ao 40 45 50 55 609 91250 -metoksy-2-metylo-3-indolilooctowego i 6,18 g (0,0291 mola) chlorku 4-chloro-3-nitrobenzoilu dro¬ ga 2 godzinnego gotowania z 400 ml benzyny la¬ kowej (temperatura destylacji 190—220°C) otrzymu¬ je sie po oczyszczeniu silikazelem w roztworze chloroformowym i wymywaniu roztworem cyklo¬ heksan/ octan etyHu (3:1), 4,6 g (48*/§ ilosci teore¬ tycznej) estru benzylowego kwasu l-/4-chloro-3-ni- trobenzoilo/ -5- metoksy-2-metylo-3-indolilooctowe- go o temperaturze topnienia 85—87°C. PL