PL193962B1 - Topnik, zastosowanie mieszaniny aktywatorów, sposób wytwarzania topnika i mieszanina lut - topnik - Google Patents

Abstract

1. Topnik na podstawie nieorganicznych zwiazków boru i/lub zwiazków halogenowych do twardego lutowa- nia trudno zwilzalnych materialów metalicznych za pomoca lutów na bazie srebra i miedzi, znamienny tym, ze jako aktywujacy dodatek zawiera, w przeliczeniu na calkowita ilosc topnika, od 0,01% wagowego do 10% wago- wych elementarnego boru i od 0,01% wagowego do 10% wagowych wolframu w postaci pierwiastka, stopu lub w postaci tlenkowej lub manganu w postaci pierwiastka, stopu mangan-nikiel lub w postaci tlenkowej. 8. Zastosowanie mieszaniny aktywatorów zawierajacej, w przeliczeniu na calkowita ilosc topnika, od 0,01% wagowego do 10% wagowych elementarnego boru i od 0,01% wagowego do 10% wagowych wolframu w postaci pierwiastka, stopu lub w postaci tlenkowej lub manganu w postaci pierwiastka, stopu mangan-nikiel lub w postaci tlenkowej, jako dodatku wzmacniajacego zwilzalnosc w topnikach na podstawie nieorganicznych zwiazków boru i/lub zwiazków halogenowych do twardego lutowania trudno zwilzalnych tworzyw metalicznych za pomoca lutów na podstawie srebra i miedzi. 9. Sposób wytwarzania topnika do twardego lutowania przez polaczenie typowych skladników topnika, zna- mienny tym, ze wprowadza sie aktywujacy dodatek zawierajacy, w przeliczeniu na calkowita ilosc topnika od 0,01% wagowego do 10% wagowych elementarnego boru i od 0,01% wagowego do 10% wagowych wolframu w postaci pierwiastka, stopu lub w postaci tlenkowej lub manganu w postaci pierwiastka, stopu mangan-nikiel lub w postaci tlenkowej. 10. Mieszanina lut-topnik do twardego lutowania, znamienna tym, ze zawiera topnik na podstawie nieorga- nicznych zwiazków boru i/lub zwiazków halogenowych i aktywujacego dodatku w ilosci od 0,01% wagowego do 10% wagowych elementarnego boru i od 0,01% wagowego do 10% wagowych wolframu w postaci pierwiastka, stopu lub w postaci tlenkowej lub manganu w postaci pierwiastka, stopu mangan-nikiel lub w postaci tlenkowej, w przeliczeniu na calkowita ilosc topnika. PL PL PL

Description

Przedmiotem wynalazku jest topnik do twardego lutowania trudno zwilżalnych materiałów (tworzyw) metalowych za pomocą lutów na podstawie srebra i miedzi oraz sposób wytwarzania tego topnika. Przedmiotem wynalazku jest również zastosowanie mieszaniny aktywatorów jako dodatku wzmacniającego zwilżalność w topnikach. Za tego rodzaju trudno zwilżalne podczas twardego lutowania materiały metalowe uważa się przede wszystkim nierdzewne i żaroodporne stale, a także kompozyty wytwarzane sposobami metalurgii proszkowej, jak na przykład twarde metale. Wynalazek dotyczy również mieszanin lut-topnik.

Lutowanie jest termicznym sposobem nierozłącznego i bezpośredniego łączenia materiałów i nanoszenia na nie powłok, przy czym faza ciekła powstaje przez stopienie materiału metalicznego, a mianowicie lutu. Nie osiąga się przy tym temperatury solidusu materiałów (tworzyw) podstawowych.

Jako luty stosuje się stopy lub czyste metale. W wypadku zastosowania lutów o temperaturze likwidusu powyżej 450°C mamy do czynienia z lutowaniem twardym.

Przy założeniu metalicznie czystych powierzchni ciekły lut zwilża materiał podstawowy, jeżeli tworzy z nim mieszane kryształy lub związki międzymetaliczne. Następnie lut rozpływa się poza powierzchnię połączenia i po zestaleniu tworzy obciążalne połączenie z materiałem podstawowym.

W przypadku prawidłowego lutowniczo układu obie powierzchnie połączenia łączonych części tworzą wąską równoległą szczelinę. Stopiony lut spływa samoczynnie pod działaniem kapilarnego ciśnienia wypełniania w szczelinę lutowania i wypełnia ją. Najniższa temperatura powierzchni lutowanego elementu, w której lutowanie przebiega bez zakłóceń, jest tak zwaną temperaturą roboczą. Jest to wielkość charakteryzująca dany lut.

Stopiony lut, aby móc utworzyć wiązanie z tworzywem podstawowym, powinien znajdować się w bezpośrednim kontakcie z metalicznym materiałem podstawowym. Warstwy tlenkowe znajdujące się na każdej technicznej powierzchni metalicznej powinny najpierw zostać zerwane i usunięte. Podczas lutowania na powietrzu udaje się uzyskać to przez pokrycie miejsca lutowania topnikami, w które przechodzą tlenki w temperaturze lutowania i zostają zniszczone.

Zadaniem topnika jest przede wszystkim usunięcie tlenków znajdujących się na powierzchniach lutu i tworzywa (materiału) oraz zapobieganie ich ponownemu tworzeniu się podczas lutowania, dzięki czemu lut może dostatecznie zwilżać tworzywo podstawowe.

Temperatura topnienia i temperatura działania topników powinny być dostosowane do temperatury roboczej zastosowanego lutu, przy czym topnik powinien topić się w temperaturze niższej o około 50°C do około 100°C od temperatury roboczej zastosowanego lutu i powyżej tej temperatury powinien być całkowicie skuteczny. Ponadto stopiony topnik powinien tworzyć na materiale podstawowym zwartą i równomierną powłokę, która zostaje zachowana w wymaganej temperaturze lutowania i podczas lutowania.

Topniki do twardego lutowania składają się zasadniczo z mieszanin soli, które w stanie stopionym potrafią rozpuszczać tlenki metali. Chodzi tu przede wszystkim o nieorganiczne związki boru, zwłaszcza borany i fluoroborany metali alkalicznych, a także halogenki, zwłaszcza fluorki metali alkalicznych.

Norma DIN EN 1045 dzieli topniki do twardego lutowania metali ciężkich (typ FH) na 7 klas w zależności od ich składu i temperatury działania. Topniki stosuje się w postaci proszków, past lub zawiesin, przy czym te ostatnie nanosi się na obrabiane części przez rozpylanie, malowanie pędzlem lub zanurzanie. Następnie ogrzewa się je do temperatury topnienia i przez wprowadzenie lutu łączy się ze sobą tworzywa podstawowe bezpośrednio i nierozłącznie. Znane jest także połączenie topnika z lutem w jeden produkt. Tak więc, w praktyce do łączenia tworzyw podstawowych stosuje się także powleczone topnikiem kształtki lub otoczone topnikiem druty lutu.

W opisie patentowym DE nr 24 44 521 podano topnik do lutowania, który składa się z kwasu borowego i różnych poliboranów metali alkalicznych. Ten topnik może zawierać dodatkowo 1% wagowy boru w postaci elementarnej.

Opis zgłoszeniowy DD-A-263655 ujawnia mieszaniny lutów do lutowania stali i narzędzi wiertarskich ze stopów metali twardych. Mieszaniny lutów zawierają 66-74% lutów twardych na bazie miedź-nikiel i 26-32% topnika na bazie alkalicznych boranów, który zawiera bór i krzemomangan.

W opisie patentowym GB 909 314 ujawniono topnik do twardego lutowania niklu i stopów niklu. Topnik ten zawiera obok zwykłych składników, takich jak tetrafluroboran potasu, metaboran potasu i fluorek potasu, także związki miedzi, takie jak tlenek miedzi, ewentualnie chlorek miedzi. Te ostatnie składniki mają hamować reakcję topnika z tworzywem podstawowym, aby zapobiec jego kruchości.

PL 193 962 B1

Znane topniki mają jednak poważną wadę. Trudno zwilżalne tworzywa podstawowe, jak na przykład nierdzewne i żaroodporne stale, a także twarde metale, zwłaszcza twarde metale zawierające małą ilość, poniżej 6% kobaltu (K01 - K10, P05), przy zastosowaniu zwykłych topników są niedostatecznie zwilżane przez ciekły lut. W celu połączenia tych tworzyw podstawowych stosuje się w technice topniki zawierające dodatek elementarnego boru (typ FH12). Dodatek boru ma na celu podwyższenie odporności do około 700°C, to znaczy przedłużenie czasu, podczas którego topnik pozostaje aktywny. Jednak zwilżalność twardych metali i stali chromoniklowych nawet po dodaniu boru, zwłaszcza podczas lutowania w niskiej temperaturze roboczej (poniżej 680°C), praktycznie nie ulega zmianie.

Specjalne lutowania, jak na przykład łączenie obsadzonych diamentem twardych metali, wymagają zastosowania jeszcze niższej temperatury lutowania, aby nie uszkodzić obsadzenia diamentowego i twardego metalu. W tym celu stosuje się zawierające kadm twarde luty srebrowe, ewentualnie stosuje się korzystnie zawierające gal twarde luty srebrowe, podane na przykład w opisach DE nr 43 15 188 i DE nr 43 15 189. Te luty mają temperaturę roboczą w zakresie od 590°C do 640°C. Zwykłe topniki mają w tym zakresie temperatury niewystarczającą skuteczność i zwilżalność. Pogarsza to pewność procesową podczas lutowania, zwiększa ilość braków i obniża jakość produkcji.

Z tego powodu zadaniem niniejszego wynalazku było opracowanie topnika do twardego lutowania trudno zwilżalnych tworzyw podstawowych, takich jak nierdzewne i żaroodporne stale, a także twarde metale, przy czym jako podstawowe składniki tego topnika stosuje się wszelkie mieszaniny soli, jakie norma DIN EN 1045 przewiduje dla twardego lutowania metali ciężkich (typ FH) i topnik ten umożliwia wyraźnie lepsze zwilżanie tworzyw podstawowych przez luty na podstawie srebra i miedzi.

Zadanie to rozwiązano według wynalazku przez opracowanie topnika na podstawie nieorganicznych związków boru i/lub związków halogenów, który zawiera jako aktywujący dodatek, w przeliczeniu na całkowitą ilość topnika, od 0,01% wagowego do 10% wagowych elementarnego boru i od 0,01% wagowego do 10% wagowych co najmniej jednego z pierwiastków takich jak Mo, W, Mn, Co, Ni, Pd, Cu lub Ag, w postaci pierwiastków, stopów lub związków.

Stwierdzono nieoczekiwanie, że zastosowanie topników według wynalazku w porównaniu do zastosowania zwykłych topników poprawia wyraźnie zwilżalność trudno zwilżalnych materiałów (tworzyw), takich jak nierdzewne i żaroodporne stale, a zwłaszcza/ twarde metale i twarde materiały (tworzywa) o małej zawartości metali. Oczywiście zawartość boru i dodatkowo, co najmniej jednego z dalszych pierwiastków powoduje odpowiednią aktywację topników o poza tym znanym składzie. W związku z tym zaskakujące jest, że poszczególne same składniki tej mieszaniny aktywatorów nie powodują żadnej poprawy skuteczności zwykłych topników. Dopiero mieszanina boru, z co najmniej jednym pierwiastkiem, jednym stopem lub jednym związkiem Mo, W, Mn, Co, Ni, Pd, Cu i Ag w połączeniu z topnikami twardych lutów ze związków boru i/lub związków halogenu wykazuje te nadzwyczajne właściwości.

Topnik według wynalazku do twardych lutów opiera się zasadniczo na znanych substancjach podstawowych zastosowanych zwykle w takich topnikach oraz na ich składach ilościowych, w przybliżeniu określonych jakościowo i ilościowo przez normę DIN EN 1045.

Tymi podstawowymi składnikami są nieorganiczne związki boru i/lub związki halogenowe. Jako związki boru wchodzą w grę przede wszystkim kwas borowy, a także borany lub kompleksowe borany metali alkalicznych i metali ziem alkalicznych, zwłaszcza boraks (tetraboran sodu), tetraboran potasu i tetrafluoroboran potasu. Jako związki halogenowe wchodzą w grę przede wszystkim fluorki i chlorki metali alkalicznych i metali ziem alkalicznych, zwłaszcza fluorek sodu lub wodorofluorek potasu i sodu.

Według wynalazku topnik do twardego lutowania zawiera w celu wzmocnienia zwilżalności mieszaninę aktywatorów zawierającą, w przeliczeniu na całkowitą ilość topnika, od 0,01% wagowego do 10% wagowych elementarnego boru i od 0,01% wagowego do 10% wagowych co najmniej jednego takiego pierwiastka jak Mo, W, Mn, Co, Ni, Pd, Cu lub Ag. Topnik zawiera korzystnie od 0,1% wagowego do 5% wagowych elementarnego boru i od 0,1% wagowego do 5% wagowych innych wymienionych pierwiastków, zawsze w przeliczeniu na całkowitą ilość topnika.

Jako elementarny bor stosuje się korzystnie bor w postaci amorficznej. Inne pierwiastki można zastosować pojedynczo lub w mieszaninie w postaci elementarnej, w postaci zawierających je stopów lub w postaci ich związków. Jako związki wchodzą przy tym w grę przede wszystkim odpowiednie tlenki.

Składniki mieszaniny aktywatorów stosuje się korzystnie w postaci proszku, przy czym średnia wielkość cząstek powinna być poniżej 45 μm.

Według wynalazku topnik do twardego lutowaniatrudno zwilżalnych tworzyw wytwarza się w taki sposób, że najpierw silnie miesza się, w przeliczeniu na całkowitą ilość topnika, od 0,01% wagowego do

PL 193 962B1

10% wagowych proszkowego boru z 0,01% wagowego do 10% wagowymi proszkowego dodatku co najmniej jednego z takich pierwiastków, jak Mo, W, Mn, Ni, Pd, Cu lub Ag, które mogą znajdować się w postaci pierwiastków, stopów lub związków, i następnie tę mieszaninę aktywatorów wprowadza się do proszkowej mieszaniny topnika zawierającego nieorganiczne związki boru i halogenów.

Szczególnie skuteczne są mieszaniny topników, które obok boru zawierają pierwiastki wolfram i mangan w postaci elementarnej, w postaci stopu lub w postaci tlenkowej.

Topnik do twardego lutowania według wynalazku zawiera korzystnie, jako mieszaninę aktywatorów, w przeliczeniu na całkowitą ilość topnika, od 0,5% wagowych do 3% wagowych boru w postaci amorficznej i od 0,5% wagowych do 3% wagowych manganu, zawsze o średniej wielkości cząstek poniżej 45 μm. Mangan można przy tym zastosować w postaci proszku jako metal, jako stop lub jako związek tlenkowy, co nie wpływa na jego skuteczność.

Mangan wprowadza się korzystnie w postaci stopu MnNi40 lub jako dwutlenek manganu.

W celu dostosowania do określonych materiałów (tworzyw) podstawowych i warunków pracy, topnik może zawierać do 2% wagowychSi, korzystnie w postaci związanej z tlenem, na przykład jako dwutlenek krzemu. Także ten dodatek wprowadza się do mieszaniny w postaci odpowiedniego proszku.

Topnik według wynalazku występuje w podstawowej formie w postaci proszkowej mieszaniny i można go zastosować bezpośrednio znanym sposobem.

Topnik może także występować w postaci past lub zawiesin, przy czym proszkową mieszaninę zagniata się w postaci ciasta i/lub przygotowuje zawiesinę z obojętnymi cieczami, takimi jakwoda, alkohole alifatyczne, glikole i tym podobne.

Takie pasty lub zawiesiny topnika mogą dodatkowo zawierać nieznaczne ilości środków pomocniczych, jak na przykład stosowanych zwykle środków powierzchniowo czynnych, spoiw lub zagęszczaczy.

Podczas zastosowania topnika do twardego lutowania według wynalazku sposobem odpowiednim dla danej postaci, na przykład przez napylanie, powlekanie, malowanie pędzlem, natryskiwanie lub zanurzanie, nanosi się topnik na przeznaczone do połączenia lub oblutowania powierzchnietworzyw podstawowych i wykonuje lutowanie. Topnik według wynalazku podczas twardego lutowania za pomocą lutów na podstawie srebrowej lub miedzianej znacznie poprawia zwilżalność lutu na tworzywach podstawowych. Jest to szczególnie wyraźne i korzystne w przypadku trudno zwilżalnych tworzyw metalicznych, zwłaszcza takich, jak nierdzewne i żaroodporne stale, a także kompozyty (tworzywa warstwowe) wytwarzane sposobami metalurgii proszkowej. Do tych ostatnich zalicza się twarde metale i twarde materiały (tworzywa) z kompozytów typu metal-ceramika [na przykład tak zwane „cermetale” („cermets”)], zwłaszcza o małej zawartości metalu.

Topnik według wynalazku można także zastosować łącznie z tworzywami lutowniczymi, na przykład w postaci mieszaniny proszkowej, pasty lub zawiesiny, które w każdym przypadku zawierają dodatek proszkowego twardego lutu.

Innymi mieszaninami lutu z topnikiem są przykładowo luty otoczone warstwą topnika, któremożna wytwarzać na przykład przez wytłaczanie schnących lub utwardzających się pastowatych mieszanin topnika do postaci kształtek lutu, na przykład jako prętów lub pierścieni.

Przytoczone poniżej przykłady podają typowe sposoby wytwarzania i zastosowania topnika według wynalazku.

Przykład I

Proszkowy topnik (typ FH12 według normy DIN EN 1045):

41% wagowych tetraboranu potasu

50% wagowych tetrafluoroboranu potasu 5% wagowych fluorku potasu

2% wagowe amorficznego boru o średniej wielkości cząstek < 5 μm 2% wagowe proszkowego manganu o średniej wielkości cząstek < 45 μm.

Powyższe składniki odważano, mielono i homogenizowano w ciągu 15 minut w mieszalniku Diosna. 0,5 g tego topnika naniesiono na płytkę twardego metalu o powierzchni 1cm² z materiału (tworzywa) SMG 02 (cermetal, zawartość kobaltu 2-3% wagowych), nałożono 3-mm odcinek drutu lutowniczego ze stopu L-Ag49 (Ag49Cu16Zn23Mn7,5Ni4,5) i płytkę ogrzewano palnikiem acetylenowo-tlenowym do temperatury topnienia lutu. Ciekły lut szybko zwilżył całą powierzchnię twardego metalu. Dla porównania wytworzono topnik z takich samych składników bez aktywującego dodatku boru i manganu i zbadano go, jak powyżej. Lut stopił się, ale zwilżył twardy metal tylko na powierzchni przylegania. Nie wystąpił rozpływ lutu na całej powierzchni.

PL 193 962 B1

P r zyk ł a d II

Wodna pasta lutu

16,3% wagowych wodorofluorku potasu

27,2% wagowych tetraboranu potasu

19,5% wagowych tetrafluoroboranu potasu

0,7% wagowych dwutlenku manganu o średniej wielkości cząstek < 45 μm 1,3% wagowych amorficznego boru o średniej wielkości cząstek < 5 μm 1,0% wagowy środka powierzchniowo czynnego (Marlowet PW)

34,5% wagowych wody.

Odpowiednią ilość wody ze środkiem powierzchniowo czynnym umieszczono w reaktorze. Następnie wprowadzono kolejno pozostałe składniki, z jednoczesnym mieszaniem za pomocą urządzenia do rozpuszczania, i homogenizowano w ciągu 30 minut.

Skuteczność tej pasty porównano ze skutecznością handlowej pasty topnika do twardego lutowania twardych metali (typ FH12, Degussa h spezial). W tym celu cienko powleczono obiema pastami po jednej blasze ze szlachetnej stali (1.4301). Z taśmy lutowniczej grubości 500 μm ze stopu B-Ag60CuSn600/700 wykrawano okrągłe płytki lutu i nałożono na blachy. Następnie ogrzano je w piecu komorowym na klocku ze srebra do temperatury 750°C i po 2 minutach wyjęto z pieca. Po ostygnięciu zmierzono powierzchnię zwilżoną lutem i porównano z początkową powierzchnią płytki lutu (wskaźnik zwilżalności). Topnik według wynalazku miał w tej próbie wskaźnik zwilżalności 6-7, podczas gdy handlowy topnik miał wartość tylko 2-3.

P r zyk ł a d III

Topnik proszkowy (typ FH21 według DIN EN 1045)

35% wagowych boraksu

40% wagowych kwasu bornego

22% wagowych mączki kwarcowej 1% wagowy amorficznego boru o średniej wielkości cząstek < 5 μm

2% wagowe stopu mangan-nikiel 60/40 o średniej wielkości cząstek < 63 μm.

Topnik wytwarzano analogicznie do przykładu I. Poprawę skuteczności wykazano przez T-stykowe lutowanie ocynkowanej stali lutem mosiężnym L-CuZn40. W tym celu cynkowaną blachędługości 10 cm zgięto pod kątem 45° i postawiono na drugiej blasze. Drut z mosiężnego lutu długości 10 mm razem z topnikiem naniesiono w narożu i ogrzewano palnikiem acetylenowo-tlenowym do temperatury roboczej lutu. W tej próbie z zastosowaniem topnika według wynalazku lut całkowicie wypełnił szczelinę.

W porównaniu z tą próbą przy zastosowaniu topnika o takim samym składzie, ale bez aktywującego dodatku boru i stopu mangan-nikiel, lut płynął tylko do środka zgiętej blachy.

Claims (12)

1. Topnik na podstawie nieorganicznych związków boru i/lub związków halogenowych do twardego lutowania trudno zwilżalnych materiałów metalicznych za pomocą lutów na bazie srebra i miedzi, znamienny tym, że jako aktywujący dodatek zawiera, w przeliczeniu na całkowitą ilość topnika, od 0,01% wagowego do 10% wagowych elementarnego boru i od 0,01% wagowego do 10% wagowych wolframu w postaci pierwiastka, stopu lub w postaci tlenkowej lub manganu w postaci pierwiastka, stopu mangan-nikiel lub w postaci tlenkowej.

2. Topnik według zastrz. 1, znamienny tym, że zawiera od 0,1% wagowego do 5% wagowych boru i od 0,1% wagowego do 5% wagowych wolframu w postaci pierwiastka, stopu lub w postaci tlenkowej lub manganu w postaci pierwiastka, stopu mangan-nikiel lub w postaci tlenkowej.

3. Topnik według zastrz. 1 albo 2, znamienny tym, że zawiera od 0,5% wagowych do 3% wagowych amorficznego boru i od 0,5% wagowych do 3% wagowych manganu w postaci pierwiastka, stopu mangan-nikiel lub w postaci tlenkowej.

4. Topnik według zastrz. 1 albo 2, znamienny tym, że zawiera aktywujący dodatek w postaci proszku o średniej wielkości cząstek < 45 μm.

5. Topnik według zastrz. 3, znamienny tym, że zawiera aktywujący dodatek w postaci proszku o średniej wielkości cząstek < 45 μm.

6. Topnik według zastrz. 1 albo 2, znamienny tym, że ma postać mieszaniny proszkowej, pasty lub zawiesiny.

PL 193 962B1

7. Topnik według zastrz. 3, znamienny tym, że ma postać mieszaniny proszkowej, pasty lub zawiesiny.

8. Zastosowanie mieszaniny aktywatorów zawierającej, w przeliczeniu na całkowitą ilość topnika, od 0,01% wagowego do 10% wagowych elementarnego boru i od 0,01% wagowego do 10% wagowych wolframu w postaci pierwiastka, stopu lub w postaci tlenkowej lub manganu w postaci pierwiastka, stopu mangan-nikiel lub w postaci tlenkowej, jako dodatku wzmacniającego zwilżalność w topnikach na podstawie nieorganicznych związków boru i/lub związków halogenowych do twardego lutowania trudno zwilżalnych tworzyw metalicznych za pomocą lutów na podstawie srebra i miedzi.

9. Sposób wytwarzania topnika do twardego lutowania przez połączenie typowych składników topnika, znamienny tym, że wprowadza się aktywujący dodatek zawierający, w przeliczeniu na całkowitą ilość topnika od 0,01% wagowego do 10% wagowych elementarnego boru i od 0,01% wagowego do 10% wagowych wolframu w postaci pierwiastka, stopu lub w postaci tlenkowej lub manganu w postaci pierwiastka, stopu mangan-nikiel lub w postaci tlenkowej.

10. Mieszanina lut-topnik do twardego lutowania, znamienna tym, że zawiera topnik na podstawie nieorganicznych związków boru i/lub związków halogenowych i aktywującego dodatku w ilości od 0,01% wagowego do 10% wagowych elementarnego boru i od 0,01% wagowego do 10% wagowych wolframu w postaci pierwiastka, stopu lub w postaci tlenkowej lub manganu w postaci pierwiastka, stopu mangan-nikiel lub w postaci tlenkowej, w przeliczeniu na całkowitą ilość topnika.

11. Mieszanina lut-topnik według zastrz. 10, znamienna tym, że ma postać proszkowej mieszaniny, pasty lub zawiesiny i zawiera proszkowy twardy lut.

12. Mieszanina lut-topnik według zastrz. 10, znamienna tym, że ma postać otoczonych topnikiem kształtek lutu.