Przedmiotem wynalazku jest urzadzenie do auto¬ matycznego nastawiania luzu w mechanizmach na¬ pedzanych hydraulicznie, które to urzadzenie zwieksza lub zmniejsza do z góry okreslonej war¬ tosci luz w urzadzeniach napedzanych za pomoca silowników hydraulicznych, to znaczy, automatycz¬ nie dokonuje nastaw i regulacji luzu.W odniesieniu do niektórych czesci urzadzen na¬ pedzanych hydraulicznie, ze wzgledów bezpieczen¬ stwa lub z innych wzgledów, jest celowym lub niekiedy nawet niezbednym, aby urzadzenia te mo¬ gly byc napedzane bez luzu, niezaleznie od zuzy¬ cia, lub aby mozna bylo utrzymywac stala wartosc luzu. Opracowano juz wiele konstrukcji, aby roz¬ wiazac to zagadnienie. Nastawianie odbywa sie jednak prawie wylacznie za pomoca elementów mechanicznych. Tego rodzaju urzadzenia sa opisa¬ ne na przyklad w wegierskim opisie patentowym nr 169 345, w opisie patentowym RFN nr 1289 689 oraz w opisach patentowych USA nr 4 057134 i 4 057135. Wspólna niedogodnoscia tych urzadzen jest to, ze poniewaz sa to urzadzenia mechaniczne, to same podlegaja zuzyciu, na skutek czego zmie¬ nia sie charakterystyka ich dzialania. Poza tym sa one skomplikowane, a ich wytwarzanie jest drogie.Celem wynalazku jest skonstruowanie hydrau¬ licznego urzadzenia do nastawiania i regulowania luzu w urzadzeniach napedzanych hydraulicznie, w których nie wystepowalyby bledy wlasciwe elementom mechanicznym. Najpewniej mozna to 25 30 osiagnac bez elementów mechanicznych. W urza¬ dzeniach napedzanych hydraulicznie w kazdym z poszczególnych punktów przemieszczania nape¬ dzanego urzadzenia, odpowiadajaca mu wartosc cisnienia jest stala, niezaleznie od stanu zuzycia tego urzadzenia. Stad tez wartosc znamienna dla danego zakresu cisnienia mozna wykorzystywac jako sygnal hydrauliczny do regulacji luzu do z góry okreslonej jego wartosci.Urzadzenie wedlug wynalazku charakteryzuje sie tym, ze ma dwie przestrzenie cylindrowe o róz¬ nych polach przekrojów, w których znajduje sie po jednym uszczelnionym tloku, przy czym oba te tloki znajduja sie w polaczeniu ze soba, zas obie przestrzenie cylindrowe sa polaczone co naj¬ mniej jednym kanalem, w którym znajduje sie co najmniej jedno zawieradlo do jego zamykania. Za- wieradlo, otwierajace droge przeplywu cieczy z przestrzeni cylindrowej o mniejszym przekroju do przestrzeni cylindrowej o wiekszym polu prze¬ kroju, jest podparte sprezyna, przeciwstawiajaca sie jego otwieraniu.W korzystnym wykonaniu obie przestrzenie cy¬ lindrowe znajduja sie w jednym cylindrze stopnio¬ wanym, zas tloki maja postac jednego tloka stop¬ niowanego.Kanal, laczacy obie przestrzenie cylindrowe, znajduje sie w obu tlokach lub w tloku stopnio¬ wanym, i jest zamykany wzgledem przestrzeni cy¬ lindrowej o wiekszym polu przekroju za pomoca 123 127123 127 t samej obudowy urzadzenia lub za pomoca zawie¬ radla prowadzonego w tej obudowie i podpartego sprezyna, przy czym sam tlok jest podparty spre¬ zyna, wzgledem obudowy urzadzenia.Alternatywnie, obie przestrzenie cylindrowe sa polaczone ze soba za pomoca dwóch kanalów, przy czym jeden kanal jest zamykany za pomoca zawo¬ ru zwrotnego umozliwiajacego przeplyw w kierun¬ ku przestrzeni cylindrowej o mniejszym polu prze¬ kroju, zas drugi kanal, wykonany w tym zaworze zwrotnym, jest zamykany za pomoca zawieradla podpartego sprezyna i otwierajacego sie w kierun¬ ku przestrzeni cylindrowej o wiekszym polu prze¬ kroju poprzecznego.W innym, korzystnym wykonaniu urzadzenia wedlug wynalazku, co najmniej jeden otwór ka¬ nalu, laczacego obie przestrzenie cylindrowe, jest wykonany w plaszczu otaczajacym odpowiednia przestrzen cylindrowa, oraz zamykany za pomoca tloka znajdujacego sie w tej przestrzeni, podpar¬ tego sprezyna i stanowiacego zawieradlo dla tego otworu.Urzadzenie wedlug wynalazku umozliwia auto¬ matyczne nastawianie luzu i utrzymywanie z góry okreslonej jego wartosci, a poniewaz urzadzenie to nie zawiera czesci szybko zuzywajacych sie, nie zmieniaja sie jego parametry w przebiegu jego uzytkowania. Urzadzenie wedlug wynalazku moze byc wykonywane jako samodzielny zespól, który mozna montowac wespól z elementem sterowni¬ czym lub silownikiem hydraulicznym ukladów hydraulicznych. Urzadzenie to mozna równiez wbu¬ dowywac w juz istniejace uklady.Przedmiot wynalazku jest uwidoczniony w przy¬ kladzie wykonania na rysunku, na którym fig. 1 przedstawia uklad sprzeglowy pojazdu wraz z wbu¬ dowanym wen urzadzeniem do nastawiania luzu, schematycznie, fig. 2 i 3 korzystne warianty wy¬ konania urzadzenia wedlug wynalazku.Przestrzen cylindrowa 2 urzadzenia 1, majaca wieksze pole przekroju, jest polaczona przewodem rurowym z silownikiem hydraulicznym 12 pedalu sprzegla, natomiast przestrzen cylindrowa 3, maja¬ ca mniejsze pole przekroju, jest polaczona przewo¬ dem rurowym z przestrzenia robocza silownika 13 zwalniajacego sprzeglo. Tlok stopniowany 4, 4* po¬ ruszajacy sie w przestrzeniach cylindrowych jest uszczelniony za pomoca pierscieni uszczelniajacych 5, 6. Przestrzenie cylindrowe 2, 3 sa polaczone ze soba za pomoca kanalu 7 wykonanego w tloku stopniowanym. Kanal ten jest zamykany za pomo¬ ca zawieradla 8, które jest dociskane do tloka stopniowanego za pomoca sprezyny 9. Na drugim koncu trzonu zawieradlowego, prowadzonego w obudowie znajduje sie zderzak 10. Tlok stopniowa¬ ny jest utrzymywany w swym polozeniu wyjscio¬ wym za pomoca sprezyny 11. Caly uklad jest wy¬ pelniony ciecza.W polozeniu spoczynkowym ukladu, pomiedzy lozyskiem wyciskowym 16 sprzegla a dzwignia 17 odwodzenia sprzegla istnieje z góry okreslona szcze_ lina a. Podczas uruchamiania pedalu sprzegla, pod jego naciskiem, z silownika hydraulicznego 12 wy¬ plywa czynnik roboczy i wplywa do przestrzeni cylindrowej 2, przy czym porusza tlok stopnio¬ wany 4, 4', za którym postepuje zawieradlo 8. Tlok 4 stopniowany, którego kanal 7 jest tymczasowo zamkniety, przemieszcza czynnik roboczy z prze¬ strzeni cylindrowej 3 do silownika hydraulicznego 13, na skutek czego wraz z przesuwaniem lozyska wyciskowego 16, realizowanym za pomoca ciegla 14 i dzwigni 15 odwodzenia sprzegla, rozpoczyna sie zwalnianie sprzegla (wysprzeglanie). Najpierw zanika szczelina a oraz luz pomiedzy czesciami przenoszacymi sile, a sprzeglo pozostaje w goto¬ wosci do wlasciwego wysprzeglania. W przypadku dalszego wzrastania nacisku tlok stopniowany prze¬ suwa sie dalej, i gdy zderzak 10 oprze sie, tlok stopniowany zostawia zawieradlo 8, a czynnik ro¬ boczy wyplywa z silownika 12 poprzez kanal 7 i wplywa do silownika hydraulicznego 13, a tym samym sprzeglo zostaje zwolnione, wysprzeglone.Podczas wlaczania sprzegla plyta dociskowa i caly zespól odwodzenia zostaja z powrotem wcis¬ niete w swe polozenie wyjsciowe za pomoca spre¬ zyn sprzeglowych. Czynnik roboczy zostaje wy¬ party z silownika hydraulicznego 13 do silownika hydraulicznego 12. Wraz z obnizaniem sie cisnienia sprezyna 11 przemieszcza tlok stopniowany w lewe polozenie wyjsciowe. W chwili, gdy plyta docisko¬ wa sprzegla osiagnie tarcze cierna, a ta osiagnie kolo zamachowe, spada nagle cisnienie czynnika roboczego. W chwili ustalenia sie wybranego cis¬ nienia, dostosowanego do danej konstrukcji, tlok stopniowany popycha zawieradlo 8, i kanal 7 zo¬ staje zamkniety. Nastepnie juz tylko qkreslona ilosc czynnika roboczego zostaje wypuszczona z si¬ lownika hydraulicznego. Po calkowitym zwolnieniu pedalu sprzegla tlok stopniowany wraca w swe polozenie wyjsciowe. Przy tym szczelina a przyj¬ muje wartosc proporcjonalna do przesuniecia b, zwiazanego z zamykaniem kanalu 7. Wartosc od¬ cinka przesuniecia b jest stala, przelozenie równiez jest stale, stad tez i wartosc szczeliny a jest stala.W wariancie przedstawionym na fig. 2 obie przestrzenie cylindrowe 19, 20 urzadzenia sa pola¬ czone ze soba za pomoca dwóch kanalów. Kanal 21 jest wykonany w tloku stopniowanym 24, 24' i za¬ mykany za pomoca zaworu zwrotnego 22, otwie¬ rajacego przeplyw w strone przestrzeni cylindro¬ wej 20 i wyposazonego w sprezyne 23. Kanal 25 wykonany w zaworze zwrotnym 22 jest zamykany za pomoca zawieradla 26, otwierajacego przeplyw do przestrzeni cylindrowej 19. Zawieradlo 26 jest utrzymywane w stanie zamknietym za pomoca sprezyny 27 naprezonej wstepnie.Urzadzenie wedlug tego wariantu dziala podob¬ nie do juz opisanego. Podczas zwalniania sprzegla tlok stopniowany przyjmuje skrajnie zewnetrzne polozenie zaznaczone linia kreskowana. Podczas sprzeglania czynnik roboczy przeplywa z silowni¬ ka hydraulicznego 13 kanalem 25 z powrotem do silownika 12, który nie jest tu przedstawiony. Pod dzialaniem sily od cisnienia czynnika roboczego, która jest wieksza od nacisku sprezyny 18, zawie¬ radlo 26 zamyka sie, a tlok stopniowany 24, 24' wraca w swe polozenie podstawowe. Szczelina a jest proporcjonalna do odcinka przesuniecia b', znajdujacego sie pomiedzy obydwoma skrajnymi polozeniami tloka stopniowanego.W wariancie wedlug fig. 3 kanal 30 laczacy przestrzenie cylindrowe 28, 29 jest polaczony z od- 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60123 127 5 powiednia przestrzenia cylindrowa za pomoca ot¬ woru 31 albo 32, wykonanego w plaszczu cylindra.Tlok stopniowany 33, 33* jest utrzymywany w po¬ lozeniu wyjsciowym za pomoca sprezyny 34.Jego dzialanie jest podobne do dotychczas opisy¬ wanego. Po otwarciu lub zamknieciu otworu 31 kanal 30 jest otwierany lub zamykany przez sam tlok stopniowany. Szczelina a jest wówczas pro¬ porcjonalna do dlugosci przesuniecia pomiedzy polozeniem wyjsciowym tloka stopniowanego, a po¬ lozeniem otwarcia otworu 31, to jest do odcinka przesuniecia b".Opisane tu warianty moga wystepowac równiez w postaci kombinowanej, na przyklad zawór przed¬ stawiony na fig. 2 moze byc wbudowany w kanal 30 wedlug fig. 3. Cylindry i tloki niekoniecznie musza miec postac stopniowanych, mozna stoso¬ wac równiez dwa oddzielne cylindry i umieszczo¬ ne w nich tloki o róznych przekrojach.. Urzadzenie wedlug wynalazku umozliwia równiez nastawienie na stan bezluzowy. Mozna to osiagnac przez odpowiedni dobór charakterystyki sprezyny, która nie dopuszcza za pomoca zawieradla do po¬ wrotnego przeplywu czynnika roboczego z prze¬ strzeni mniejszej do wiekszej. Równiez w przypad¬ ku gdy przesuniecie b jest równe zero, luz nie wystepuje.Zastrzezenia patentowe 1. Urzadzenie do automatycznego nastawiania luzu w mechanizmach napedzanych hydraulicznie, znamienne tym, ze ma dwie przestrzenie cylindro¬ we (2, 3; 19, 20; 28, 29) o róznych polach przekro¬ jów, w których znajduje sie po jednym uszczel¬ nionym tloku (4, 4'; 24, 24'; 33, 33'), przy czym oba te tloki sa ze soba polaczone, zas obie przestrzenie cylindrowe sa polaczone co najmniej jednym ka¬ nalem (7, 21, 25, 30), w którym znajduje sie co naj¬ mniej jedno zawieradlo (8) do jego zamykania, a ponadto zawieradlo (8), otwierajace droge prze- 6 plywu cieczy z przestrzeni cylindrowej (3f 20, 29) o mniejszym polu przekroju do przestrzeni cylindro. wej (2, 19, 28) o wiekszym polu przekroju, jest podparte sprezyna (9), przeciwstawiajaca sie jego otwieraniu. 2. Urzadzenie wedlug zastrz. 1, znamienne tym, ze obie przestrzenie cylindrowe (2, 3; 19, 20; 28, 29) znajduja sie w jednym cylindrze stopniowanym, zas tloki (4, 4'; 24, 24'; 33, 33') maja postac jednego tloka stopniowanego. 3. Urzadzenie wedlug zastrz. 1 albo 2, znamienne tym, ze kanal (7) laczacy obie przestrzenie cylind¬ rowe (2, 3) znajduje sie w obu tlokach lub w tloku stopniowanym (4, 4'), i jest zamykany wzgledem przestrzeni cylindrowej (2) o wiekszym polu prze¬ kroju za pomoca samej obudowy urzadzenia (1) lub za pomoca zawieradla (8) prowadzonego w tej obudowie i podpartego sprezyna (9), przy czym sam tlok (4, 4') jest podparty sprezyna (11) wzgle¬ dem obudowy urzadzenia (1). 4. Urzadzenie wedlug zastrz. 1, znamienne tym, ze obie przestrzenie cylindrowe (19, 20) sa polaczo¬ ne ze soba za pomoca dwóch kanalów (21, 25), przy czym jeden kanal (21) jest zamykany za po¬ moca zaworu zwrotnego (22) umozliwiajacego prze¬ plyw w kierunku przestrzeni cylindrowej (20) o mniejszym polu przekroju, zas drugi kanal (25), wykonany w tym zaworze zwrotnym, jest zamy¬ kany za pomoca zawieradla (26) podpartego spre¬ zyna (27) i otwierajacego sie w kierunku przestrze¬ ni cylindrowej (19) o wiekszym polu przekroju po¬ przecznego. 5. Urzadzenie wedlug zastrz. 1 albo 2, znamienne tym, ze co najmniej jeden otwór (31) kanalu (30), laczacego obie przestrzenie cylindrowe (28, 29), jest wykonany w. plaszczu otaczajacym odpowiednia przestrzen cylindrowa (28), oraz zamykany za po¬ moca tloka (33') znajdujacego sie w tej przestrzeni, podpartego sprezyna (34) i stanowiacego zawieradlo dla tego otworu (31). 10 15 20 25 30 35123 127 Fig. 2 ftg.3 RSW Zakl. Graf. W-wa, Srebrna 16, z. 1021-84/O. — 100+20 egz.Cena 100 zl PL