Przedmiotem wynalazku jest uklad wytwarzajacy stale napiecie sterujace uzaleznione od napiecia zmiennego.Takie uklady znane sa z opublikowanych zgloszen patentowych RFN P 28307848 i P 28307860. Jest mozliwe zastosowanie tych ukladów w systemie kompandorowym, jak to przedstawiono w opisie pa¬ tentowym RFN nr 2406258. W ukladzie kompando¬ rowym na wejsciu ukladu wytwarzajacego napiecie sterujace doprowadzony jest przy kompresji syg¬ nal wyjsciowy napiecia zmiennego, a przy ekspansji sygnal wejsciowy napiecia zmiennego sterowanego elektronicznie co do swojego wzmocnienia i znaj¬ dujacego sie na drodze sygnalu uzytecznego wzmac¬ niacza poprzez dalszy wzmacniacz sterowany elek¬ tronicznie. Sygnal wyjsciowy napiecia stalego ukla¬ du wytwarzajacego napiecie sterujace doprowadzo¬ ny jest nie tylko do wejscia sterujacego wzmacnia¬ cza znajdujacego sie na drodze sygnalu uzytecznego, lecz takze do wejscia sterujacego dalszego wzmac¬ niacza.Uklad wytwarzajacy napiecie sterujace dziala przy tym w taki sposób, ze przy przekroczeniu war¬ tosci progowej przez napiecie zmienne doprowadzo¬ ne do wejscia ukladu wytwarzajacego napiecie ste¬ rujace wytwarza sie bezwzgledne napiecie stale szybko zmieniajace sie, które tak dlugo zmienia wzmocnienie wzmacniacza znajdujacego sie w ga¬ lezi sygnalu uzytecznego, az napiecie zmienne na wejsciu ukladu wytwarzajacego napiecie sterujace 10 15 20 25 30 spadnie znów ponizej wspomnianej wartosci progo¬ wej.Szybka zmiana skutecznosci energetycznej wzmacniaczy znajdujacych sie w galezi sygnalu uzytecznego jest wazna zwlaszcza wówczas, gdy po¬ ziom sygnalu uzytecznego zmienia sie skokowo w duzych zakresach. Poza tym podczas skoku po¬ ziomu od malej wartosci do duzej istnieje niebez¬ pieczenstwo tlumienia wyjsciowego sygnalu kom¬ presyjnego, a tym samym przesterowania kanalu przenoszenia. Przy skoku poziomu w kierunku od¬ wrotnym na wyjsciu ekspandora w czasie przejscio¬ wym regulacji koncowej stalyby sie slyszalne zakló¬ cenia, które jeszcze przy istniejacym sygnale uzy¬ tecznym byly niezauwazalne.Aby uzyskac dodatkowe dzialanie kompresora i ekspandora, powinno sie specyficzne cechy dla sposobu pracy kompresora i ekspandora uwzglednic w taki sam sposób w kompresorze i ekspandorze.Uklad wytwarzajacy napiecie sterujace do stero¬ wania skutecznosci energetycznej wzmacniaczy znajdujacych sie w galezi sygnalu uzytecznego mu¬ si dostarczac stale napiecie sterujace, które szybko dopasowuje sie do danego progu sygnalu uzytecz¬ nego. Warunkiem tego jest mala, skuteczna przy duzych skokach progowych stala czasowa ladowa¬ nia kondensatora ukladu wytwarzajacego napiecie sterujace. W stanie ustalonym lub przy powolnych zmianach poziomu stala czasowa ladowania powin¬ na byc jednakze duza, aby stale napiecie sterujace 123 0473 « nie wahalo sie zgodnie z czestotliwoscia sygnalu uzytecznego. Taki sposób spowodowalby duza war¬ tosc wspólczynnika znieksztalcen nieliniowych.W tym kontekscie uzywa sie ogólnego wyrazenia przeladowywania, poniewaz powyzsze rozwazania sa wazne takze dla ukladów, w których kondensa¬ tor laduje sie dobierana amplituda napiecia zmien¬ nego, jak równiez dla takich ukladów, w których jest on rozladowywany.Okazuje sie, ze przy wyznaczeniu stalych czaso¬ wych ladowania kondensatora musi byc spelnionych kilka przeciwstawnych wymagan. Celem niniejsze¬ go wynalazku jest opracowanie ukladu polaczen, który poprzez silny sygnal uzyteczny steruje staly¬ mi czasowymi ladowania, uwzgledniajac duze bez¬ pieczenstwo^ przeregulowania czestotliwosci, maly wspólczynnik znieksztalcen liniowych oraz fizjolo¬ giczne skutki zagluszania przez sygnaly szumów.: Uklad wytwarzajacy stale napiecie sterujace Uzaleznione od nagiecia zmiennego, z kondensato¬ rem; ~ktorego stan naladowania poprzez dajace sie sterowac obwody pradowe ladowania i rozladowania zmienia sie w zaleznosci od napiecia zmiennego w taki sposób, ze przy przyroscie amplitudy napie¬ cia zmiennego wzrasta przewodnosc pierwszego obwodu pradoweg.o i przy szybkim spadku amplitu¬ dy napiecia zmiennego wzrasta przewodnosc drugie¬ go obwodu pradowego, przy czym na drodze stero¬ wania drugiego obwodu pradowego umieszczony jest czlon opózniajacy, wedlug wynalazku charakte¬ ryzuje sie tym, ze przewodnosc drugiego obwodu pradowego jest zmienna w zaleznosci od róznicy * czasu miedzy przyrostem a szybkim spadkiem amplitudy napiecia zmiennego.Drugi obwód pradowy zawiera uklad buforowy polaczony zarówno z kondensatorem jak i ze zród¬ lem napiecia, który to uklad buforowy posiada przewodnosc uzalezniona od czasu.Korzystnie uklad buforowy zawiera kondensator oraz rezystor i poprzez sterowany elektronicznie wylacznik polaczony jest ze zródlem napiecia. Wy¬ lacznik poprzez komparator polaczony jest z na¬ pieciem zmiennym.Ponadto wylacznik polaczony jest z czlonem róz¬ niczkujacym i przyporzadkowany jest miedzy kon¬ densatorem a napieciem odniesienia.Korzystnie rezystor czlonu rózniczkujacego bocz¬ nikowany jest prostownikiem. Czlon rózniczkujacy poprzez wzmacniacz separujacy polaczony jest z kondensatorem.Zaleta wynalazku polega na tym, ze czas zwloki czlonu opózniajacego, ze wzgledu na krótki czas trwania nietlumionych szumów, sterowany jest przy zachowaniu dozwolonej wartosci wspólczynni¬ ka znieksztalcen nieliniowych.Za pomoca ukladu polaczen wedlug wynalazku poprawia sie zachowanie ukladu wytwarzajacego napiecie sterujace podczas zmniejszania sie ampli¬ tudy napiecia zmiennego.Przy powolnym opadaniu amplitudy napiecia zmiennego nastepuje powolne przeladowywanie kondensatora. Poczatek tego przeladowania za¬ chodzi w momencie, w którym wartosc chwi¬ lowa amplitudy napiecia zmiennego przekracza wartosc progowa. Stala czasowa tego powolnego 3 047 4 przeladowywania jest tak dobrana, ze przy naj¬ mniejszej czestotliwosci sygnalu osiaga sie akurat maksymalnie dopuszczalny wspólczynnik znieksztal¬ cen nieliniowych. 5 Przy szybkim opadaniu napiecia zmiennego duza stala czasowa przeladowywania okazuje sie niedo¬ godna, gdyz np. w ekspanderze skutecznosc energe¬ tyczna zmniejsza sie niewystarczajaco szybko, tak ze szumy zaklócen odcinka przesylowego, które to io szumy tlumione byly przedtem silnym sygnalem uzytecznym, teraz sa zauwazalne.W przypadku szybkiego spadku amplitudy na¬ piecia zmiennego wymagany jest dlatego krótki czas przeladowywania, a przez to mala czasowa ukladu *5 wytwarzajacego napiecie sterujace. Ze wzgledu na niezaklócone odtworzenie ostatniego ciagu fal sil¬ nego sygnalu uzytecznego przelaczenie na mala sta¬ la czasowa wolno uzyskac dopiero wówczas, gdy za¬ konczy sie ostatni ciag fal. 20 Gdy nastepuje najdluzszy okres wahan przy naj¬ nizszej czestotliwosci, to czas opóznienia dla prze¬ laczenia stalej czasowej z duzej na mala musi byc wyznaczony wedlug najmniejszej czestotliwosci sygnalowej. Jesli przed uplywem tego czasu opóz- 25 nienia amplituda sygnalu uzytecznego powraca do malej wartosci, to na wyjsciu ekspandora niewatp¬ liwie pojawiaja sie nietlumione szumy. Ale ludzki sluch potrzebuje pewnego czasu, aby przestawic sie z glosnego wrazenia dzwiekowego na cichy. Nietlu- oc miony szum jest wiec niezauwazalny, gdy czas opóznienia przelaczania stalej czasowej jest dobra¬ ny jako krótszy, anizeli wynosi fizjologiczny czas dostosowania sie ludzkiego sluchu.Dotychczasowe wykonania odnosily sie do przy- 35 padków technicznych, w których sygnal uzyteczny istnial juz od dluzszego czasu, az amplituda powra¬ cala. Jednakze zdarzaja sie .takie przypadki akus¬ tyczne, w których amplituda chwilowo wzrasta i za¬ raz potem maleje (np. trzask, uderzenie struny for- 4o tepianu). W tym przypadku odgrywa role czas do¬ pasowania ludzkiego sluchu do zmiany z szumu ci¬ chego na glosny. Czulosc dla cichych szumów jesz¬ cze nie wzrasta dzieki bardzo krótkiemu glosnemu wrazeniu akustycznemu. Moze to prowadzic do tego, 45 ze w czasie omawianego wyzej opóznienia po usta¬ niu krótkiego sygnalu uzytecznego sa jeszcze sly¬ szalne szumy zaklócen na wyjsciu ekspandora zmierzajacego do duzej wartosci skutecznosci ener¬ getycznej. 50 Zgodnie z wynalazkiem czas opóznienia dobiera¬ ny wedlug najmniejszej czestotliwosci sygnalu przy bardzo krótkotrwalych sygnalach uzytecznych skra¬ ca sie lub dazy do zera. Skrócenie czasu opóznie¬ nia dopuszczalne jest ze wzgledu na maksymalny 55 wspólczynnik znieksztalcen nieliniowych, poniewaz bardzo krótkie sygnaly uzytkowe nie moga posia¬ dac skladowych widmowych o niskiej czestotliwos¬ ci, które bylyby uwzglednione przy doborze czasu opóznienia. 6( Przedmiot wynalazku jest blizej objasniony w przykladach wykonania na rysunku, na którym fig. 1 przedstawia pierwszy przyklad wykonania ukladu wedlug wynalazku, fig. 2 — schemat bloko¬ wy drugiego przykladu wykonania, a fig. 3 — sche- 65 mat blokowy trzeciego przykladu wykonania.5 123 047 6 Wszystkie uklady polaczen nadaja sie jako ukla¬ dy wytwarzajace napiecie sterujace dla takich sys¬ temów kompandorowych, które do ukladów wy¬ twarzajacych napiecie sterujace doprowadzaja w stanie ustalonym sygnal napiecia zmiennego o stalej dynamice i tylko przy skokach amplitudy na wejsciu powoduja krótkotrwala zmiane ampli¬ tudy, która to zmiana poprzez obwód regulacji do¬ prowadzona jest z powrotem do ustalonej wartos¬ ci. Przedstawione uklady sa przykladowo uzyte ja¬ ko uklady wytwarzajace napiecie sterujace dla blo¬ ków funkcjonalnych, a oznaczone odnosnikiem 5 na fig. 1 i 2.W przedstawionym na fig. 1 ukladzie wedlug wy¬ nalazku napiecie zmienne doprowadzone jest do obwodu komparatórowego 3 poprzez zacisk wejscio¬ wy 1. Obwód komparatorowy 3 od strony wyjscio¬ wej polaczony jest z obwodem symetryzujacym 6, który z jednej strony sluzy do ladowania konden¬ satora 7 i przez to stanowi pierwszy obwód prado¬ wy oraz który sluzy do sterowania czlonu opóznia¬ jacego 9. Czlon opózniajacy 9 steruje poprzez inwer- ter 10 drugi obwód pradowy 8, którego przewodnosc daje sie zmieniac. Wystepujace na kondensatorze 7 napiecie uzywane jako napiecie sterujace na zacis¬ ku wyjsciowym 2.Uklad komparatora 3 posiada komparatory dla dodatnich i ujemnych polówek przebiegu wejscio¬ wego napiecia zmiennego z napieciem odniesienia.Komparatory dla dodatnich i ujemnych polówek przebiegu skladaja sie z takich samych wbudowa¬ nych wzmaniaczy róznicowych, które wspóldziala¬ ja ze zródlem pradowym. Komparator dla dodat¬ nich polówek przebiegu sklada sie z dwóch tranzy¬ storów 14 i 15, dwóch rezystorów emiterowych 12 i 13 wspólpracujacych ze zródlem pradowym 11.Komparator dla ujemnych polówek? przebiegu skla¬ da sie z dwóch tranzystorów 19 i 20, dwóch rezy¬ storów emiterowych 17 i 18 wspópracujacych ze zródlem pradowym 16. Emitery tranzystorów kaz¬ dego komparatora poprzez rezystory emiterowane 12, 13 lub 17, 18 dolaczone sa do zacisku wyjsciowe¬ go zródla pradowego 11 wzglednie 16. Sygnaly na¬ piecia zmiennego poprzez zacisk wejsciowy 1 do¬ prowadzone sa do bazy pierwszych tranzystorów 14, 19.Baza drugiego tranzystora 15 komparatora dla do¬ datnich polówek przebiegu polaczona jest poprzez zacisk wejsciowy 4 ze zródlem dodatnim napiecia odniesienia, +U«efi, podczas gdy baza drugiego tranzystora 20 komparatora dla ujemnych polówek przebiegu polaczona jest z zaciskiem wejsciowym 5 o ujemnym napieciu odniesienia —U^tef* W kom¬ paratorze dla dodatnich polówek przebiegu kolektor pierwszego tranzystora 14, zas w komparatorze dla ujemnych polówek przebiegu kolektor drugiego tranzystora 210 polaczone sa z napieciem odniesie¬ nia —U.Kolektory obu cjrugich tranzystorów 15, 19 pola¬ czone sa miedzy soba oraz poprzez wejscie 21 obwodu symetryzujacego 6 z tranzystorami 24, 25 i 26. Doprowadzenia baz tranzystorów 24 i 26 ozna¬ czono jako wejscia sterujace 22 i 23. Bazy tranzy¬ storów 24, 25 i 26 oraz kolektor tranzystora 25 pola¬ czone sa z wejsciem sterujacym 21 obwodu syme- tryzujacego 6. Emitery tranzystorów 24, 25 i 26 sa wzajemnie polaczone i doprowadzone do napiecia odniesienia — U.Kolektor tranzystora 26 polaczony jest z konden¬ satorem 7. Tranzystor 26 sluzy jako elektronicznie sterowany pierwszy obwód pradowy dla tego kon¬ densatora. Z drugiej strony kondensator 7 polaczo¬ ny jest z napieciem odniesienia (masa). Do ladowa¬ nia kondensatora 7 w kierunku odwrotnym sluzy drugi sterowany elektronicznie obwód pradowy 8, który polaczony jest ze wspólnym punktem przy¬ laczeniowym kondensatora 7, kolektora tranzysto¬ ra 26 oraz zacisku wyjsciowego 2, i który z drugiej strony polaczony jest z napieciem odniesienia +U.Sterowany elektronicznie drugi obwód pradowy 8 zbudowany jest z dwóch osobnych, polaczonych równolegle galezi pradowych z rezystorem 31 oraz. z polaczonych szeregowo rezystorem 28 i wylaczni¬ kiem 30. Poza tym rezystor 28 od strony przeciwnej wzgledem kondensatora 7 polaczony jest z nastep¬ nym kondensatorem 29, który z drugiej strony po¬ laczony jest z masa.Do sterowania drugiego sterowanego elektronicz¬ nie obowodu pradowego 8, zwlaszcza wylacznika 30, sluzy zespól sterujacy zlozony z tranzystora 24, ukladu opózniajacego 9 oraz inwertera 10. Kolektor tranzystora 24 polaczony jest przy tym z wejsciem sterujacym ukladu opózniajacego 9. Wejscie obwo¬ du opózniajacego 9 poprzez inwerter 10 polaczony jest z wejsciem sterujacym drugiego sterowanego elektronicznie obwodu pradowego 8. Obwód opóz¬ niajacy 9 wykonany jest korzystnie jako sterowany pradowo, dajacy sie wyzwalac, monostabilny sto- * pien generatora relaksacyjnego.Komparatory 3 pracuja w taki sposób, ze tranzy¬ story 15 wzglednie 19 dostarczaja prad, skoro tylko wartosc chwilowa wejsciowego napiecia zmiennego UNF przekroczy wartosc dodatniego napiecia odnie¬ sienia po odjeciu maksymalnego spadku napiecia na rezystorze emiterowym 12 (Ur€h — In • R^) lub gdy wartosc chwilowa zejdzie ponizej dolnej granicy^ ujemnego napiecia odniesienia lacznie z maksymal¬ nym spadkiem napiecia na rezystorze emiterowym 18 (— URef2 + Iw • R34). Prad dostarczany przez tranzy¬ story 15 lub 19 plynie do wejscia 21 obwodu syme- tryzujacego 6. Taki obwód uzywany w technice obwodów zintegrowanych sluzy do tego, aby jed¬ nym pradem sterujacym sterowac kilka innych pradów w stosunku 1 :1. Sterowane prady wielkos¬ cia przedstawiaja dokladne odzwierciedlenie pradu sterujacego.W przedlozonym przypadku w kazdym kolektorze tranzystorów 24 i 26 plynie staly prad, który do¬ chodzi do wejscia sterujacego 21 obwodu symetry- zujacego 6. Dzieki temu jest mozliwe, aby za po¬ moca pradu sterujacego z kolektorów tranzystorów 15 i 19 nie tylko sterowac prad ladowania konden¬ satora 7 poprzez tranzystor 26 lecs równiez obwód opózniajacy 9 poprzez tranzystor 24.Wymienione powyzej dane wartosci chwilowej wejsciowego napiecia zmiennego opisuja wartosci progowe, przy których pierwszy obwód pradowy znajduje sie w stanie przewodzenia. W stanie usta¬ lonym te wartosci progowe sa wlasnie przekracza¬ ne przez wierzcholki wartosci chwilowych wejscio- 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60123 047 wego napiecia zmiennego. Prad plynacy okresowo w pierwszym obwodzie pradowym kompensuje wówczas prad w drugim obwodzie pradowym znaj¬ dujacym sie w stanie najmniejszego przewodzenia, tak ze na kondensatorze 7 ustala sie stale napiecie sterujace Ust.Przy naglym wzroscie poziomu przekraczane sa znacznie wartosci progowe okreslone napieciami od¬ niesien. Gdy wskutek dzialania do wejscia steruja¬ cego 21 dociera zwiekszony prad sterowania, to w torze ladowania za pomoca tranzystora 26 plynie powiekszony prad ladowania. Uklad jest tak szcze¬ gólnie dobrany, ze plynie prad ladowania propor¬ cjonalny do stosunku wartosci chwilowej wejscio¬ wego napiecia zmiennego i okreslonych powyzej wartosci progowych.W opisany sposób napiecie ladowania na konden¬ satorze 7, które to napiecie okresla bezposrednio skutecznosc energetyczna sterowanych wzmacnia¬ czy, dobierane jest do podwyzszonego poziomu na¬ piecia zmiennego poprzez zmiane stalej czasowej ladowania. Zmniejsza sie znacznie przekroczenie wahan, które moglyby w nastepstwie prowadzic do przesterowania kanalu przenoszenia ograniczonego w swoim zakresie dynamiki.Skoro jako parametry sterowania i inne sluza sko¬ ki amplitudy napiecia zmiennego, moze uzyskac szybka zaleznosc pomiedzy skutecznosci energetycz¬ na wzmacniaczy a poziomem sygnalu uzytecznego w duzym zakresie poziomu ze znaczna dokladnos¬ cia.Poprzez sygnaly doprowadzone do wejscia steru¬ jacego 21 za pomoca tranzystora 24 dosterowany jest takze obwód opózniajacy 9, który w sposób korzyst¬ ny wykonany jest jako sterowany pradowo, dajacy sie wyzwalac, monostabilny stopien generatora re¬ laksacyjnego. Gdy prad sterujacy, który plynie na wejsciu obwodu opózniajacego 9, przekracza dany próg, wytraca sie obwód opózniajacy 9 do stanu nie¬ ustalonego. Odwrócony przez inwerter 10 sygnal wyjsciowy obwodu opózniajacego * 9 powoduje, ze wylacznik $0 jest otwarty, a zatem galaz równolegla drugiego obwodu pradowego nie przewodzi.W przypadku, gdy wartosci chwilowe wejsciowe¬ go napiecia zmiennego Unf nie osiagaja juz opisa¬ nych wyzej wartosci, obwód opózniajacy 9 zacho¬ wuje swój nieustalony stan jeszcze w okreslonym przedtem czasie opóznienia. Po uplywie tego czasu opóznienia wylacznik 30 zamyka sie i wzrasta prze¬ wodnosc drugiego obwodu pracjpwego 8 dzieki wla¬ czeniu galezi równoleglej.W przedstawionym sposobie wykonania obwód pradowy 8 przelaczany jest korzystnie miedzy dwoma wartosciami przewodnosci. Za pomoca tego obwodu realizowane sa dwie stale czasowe przela¬ dowywania kondensatora 7. Zamiast obwodu prado¬ wego 8 mozliwe sa takze uklady z tranzystorem, Który, jest sterowany w rózny sposób. Dzieki zacho¬ waniu sie obwodu opózniajacego usytuowanego w galezi sterujacej drugiego obwodu pradowego osiaga sie to, ze po szybkim spadku wejsciowego napiecia sterujacego zanikanie sygnalu uzyteczne¬ go nie moze byc przeklamane dzieki tak samo szyb¬ kiej zmianie skutecznosci energetycznej. Ale z dru¬ giej strony po uplywie czasu opóznienia skutecz¬ nosc energetyczna sterowanych wzmacniaczy zmie¬ nia sie odpowiednio w ten sposób, ze zaklócajacy szum nie moze byc zauwazony! Inaczej zachowuje sie uklad, gdy po powracaja- 5 cym sygnale uzytecznym lub w przypadku bez do- sterowania amplituda napiecia zmiennego nagle wzrasta i zaraz potem znowu maleje. Przed zaist¬ nieniem tego przypadku obwód pradowy 8 wyste¬ rowany jest poprzez zaciski wylacznika 30 na naj- 10 wieksza przewodnosc. Skoro obwód pradowy 8 po¬ laczony jest z jednej strony z napieciem +U, kon¬ densator 29 miedzy rezystorem 28 a masa posiada równiez ladunek +U. Nagly wzrost sygnalu napie¬ cia zmiennego powoduje, ze czlon opózniajacy prze- 15 chodzi w stan nieustalony, i ze dzieki sygnalowi wyjsciowemu poprzez inwerter 10 otwiera sie wy¬ lacznik 30.Jesli krótko potem poziom napiecia zmiennego spada znowu ponizej wartosci progowych okreslo- 20 nych napieciami odniesienia, to wejscie sterujace obwodu opózniajacego 9 nie otrzymuje juz wpraw¬ dzie dalszych impulsów wyzwalajacych, ale wylacz¬ nik 30 pozostaje w stanie rozwarcia w czasie opóz¬ nienia czlonu opózniajacego. W tym przypadku la- 25 dunek nagromadzony na kondensatorze 29 przyczy¬ nia sie do powiekszenia wartosci przewodnosci dru¬ giego obwodu pradowego 8, a tym samym pokonu¬ je czas opóznienia czlonu opózniajacego 9. Ladunek kondensatora 29 po otwarciu wylacznika 30 plynie 30 przez rezystor 28. Im wieksza jest jednakze róznica pomiedzy chwila narastania i spadku amplitudy napiecia zmiennego, tym slabsze jest dzialanie kon¬ densatora 29.Wraz ze wzrastajaca róznica czasu pomiedzy na- 35 rastaniem i spadkiem amplitudy napiecia zmienne¬ go powieksza sie efektywny czas do przylaczenia ukladu wytwarzajacego napiecie sterujace z duzej na mala stala czasowa, az,osiagana jest wartosc maksymalna wielkosci czasu opóznienia czlonu 40 opózniajacego 9.Nastepny przyklad wykonania przedstawiony jest na fig. 2. Odpowiednie zespoly oznaczono tymi sa¬ mymi odnosnikami jak na fig. 1.Komparator 3 oraz obwód symetryzujacy 6 przed- 45 stawione sa jedynie jako bloki. Dodatkowo wzgle¬ dem ukladu z fig. 1 uklad 2 zawiera nastepny kom¬ parator 32, który moze byc zbudowany na przyklad tak samo, jak komparator 3, Róznica w porównaniu .z komparatorem 3 polega jedynie na tym, ze zaciski 59 wejsciowe 33 i 34 posiadaja napiecia odniesienia ^Rei3 * —^Ref4' które co do wartosci bezwzglednej sa wieksze, anizeli odpowiadajace napiecia VReJ1 i —URef2. Wyjscie komparatora 32 jest w stanie ste¬ rowac wylacznikiem 30, przy czym jest on polaczony 55 za pomoca drugiej galezi sterujacej z obwodem sy- metryzujacym ,6, obwodem opózniajacym 9 i inwer- tererri 10 poprzez bramke sumy logicznej 35 z wej¬ sciem sterujacym wylacznika 30.Jesli ^komparator 32 zbudowany jest tak jak kom- 60 parator 3, to jego wartoscia wyjsciowa jest prad.Jest wówczas wymagane, aby drugie wejscie bramki sumy logicznej 35 bylo czule pradowo lub zeby po drodze wlaczony byl przetwornik pradowo-napie- ciowy. 65 Opisany obwód dodatkowy 32, 35 sluzy do tego9 123 047 10 aby sterowac efektywny czas opóznienia potrzebny do przelaczania stalej czasowej z duzej wartosci na mala po krótkim sygnale uzytecznym. Przy malym wzroscie sygnalu uzytecznego pierwsza polówka okresu powoduje tlumienie. W zasadzie tlumienie jest niezauwazalne, poniewaz uklad wytwarzajacy napiecie sterujace potrzebuje pewnego uchybu, aby mógl zareagowac. Ta wartosc szczytowa wejsciowe¬ go napiecia zmiennego powoduje, ze komparator 32, przy przekroczeniu napiecia odniesienia URef3 wzglednie —URef4 zmienia swój stan wyjsciowy i poprzez bramke sumy logicznej 35 zamyka na chwile wylacznik 30.Dzieki zamknietemu wylacznikowi 30 kondensator 29 laduje sie wówczas do napiecia +U. Z powodu krótkiego czasu narastania sygnalu przy ladowaniu kondensatora 7 poprzez uklad symetryzujacy 6 na¬ piecie na komparatorze 32 natychmiast spada znowu ponizej wspomnianych napiec odniesienia i otwiera wylacznik 30, poniewaz sterowany jest on ze wzgle¬ du na czas zatrzymania czlonu opózniajacego jako jeszcze nie „zamkniety". Teraz kondensator 29 la¬ duje sie i dziala jak to poprzednio opisano, to zna¬ czy obwód pradowy 8 dostarcza w pewnym okre¬ sie czasu podwyzszona wartosc pradu.Gdy krótko potem amplituda napiecia zmiennego znów silnie spadnie, to splywajacy z kondensatora 29 ladunek pokona czas opóznienia czlonu opóznia¬ jacego 9. Takze w tym przypadku wydluza sie efek¬ tywny czas opóznienia w zaleznosci od czasu trwa¬ nia sygnalu uzytecznego.Uklad wedlug fig. 2 ma te zalete, ze reaguje on przy kazdym wzroscie amplitudy napiecia zmienne¬ go, a tym samym uklad uniezaleznia sie od stanu ukladu wytwarzajacego napiecie sterujace przed wystapieniem efektu sygnalu, a wiec takze wów¬ czas, gdy przed zdarzeniem byl juz otwarty wy¬ lacznik 30 dzieki sygnalom czlonu opózniajacego 9 i inwertera 10. Napiecie odniesienia URef3' oraz —URef4 sa tak szczególnie dobrane, ze ladowanie kondensatora 29 nastepuje jedynie przy skoku po¬ ziomu na zacisku 1 od wartosci wiekszej niz okolo 10 dB w góre. To kryterium doboru malej stalej cza¬ sowej ladowania po naglym powrocie sygnalu uzy¬ tecznego jest wiec dostosowane do fizjologicznego czasu dostosowania ludzkiego sluchu od cichego do glosnego efektu dzwiekowego.Na figurze 3 przedstawiony jest jeszcze inny spo¬ sób wykonania wynalazku. Bloki, które odpowiada¬ ja blokom z fig. 1 i 2, oznaczone sa tymi samymi od¬ nosnikami. W miejsce komparatora $2, który sza¬ cowal wartosc wejsciowego napiecia zmiennego, uklad wedlug fig. 3 ma czlon rózniczkujacy z kon¬ densatorem 36 i rezystorem 37, który to uklad okre¬ sla zmiane stanu naladowania kondensatora. Rów¬ nolegle do rezystora 37 wlaczona jest dioda 38, któ¬ ra sluzy do tego, aby zwierac napiecia, które prze¬ chodza od zmiany stanu kondensatora t w kierun¬ ku spadku napiecia zmiennego do zacisku 1. * Ze wspólnym punktem kondensatora 36, rezysto¬ ra 37 oraz diody 38 polaczona jest baza tranzystora 39. Tranzystor ten poprzez bramke sumy logicznej 35 steruje wylacznikiem 30. Przy zmianie ladowania kondensatora 7, która wywolana jest przyrostem napiecia zmiennego, poprzez kondensator 36 naste¬ puje zmiana takiej samej wartosci napiecia na rezy¬ storze 37. Napiecie to przesterowuje tranzystor 39 w stan przewodzenia tak, ze poprzez bramke sumy 5 logicznej 35 zamykany jest Wylacznik 30 i konden¬ sator 29 laduje sie.W zaleznosci od stalej czasowej ukladu róznicz¬ kujacego 36, 37 powraca napiecie na rezystorze 37 tak, ze po pewnym czasie tranzystor 39 jest zatka¬ lo ny. Wskutek tego otwiera sie wylacznik 30. Przy naglym wzroscie napiecia zmiennego i krótko potem wystepujacym powrocie uklad pracuje w taki sam sposób, jak to opisano w zwiazku z fig. 2.Jest takze mozliwe, aby kolektor tranzystora 39 15 poprzez rezystor 41 polaczyc z kondensatorem 7, jak to na fig. 3 zaznaczono linia przerywana. W tym przypadku mozna by pominac bramke sumy logicz¬ nej 35 oraz kondensator 29. Zlacze emiter—kolektor tranzystora 39 i rezystor 41 jest wówczas polaczony 20 równolegle do obwodu pradowego 8. Natychmiast po zmianie ladowania kondensatora 7 spowodowanej wzrostem napiecia zmiennego przewodzenie tran¬ zystora 39 wysterowane jest na wartosc maksymal¬ na. Wartosc przewodzenia powraca do wartosci 25 pierwotnej w zaleznosci od stalej czasowej czlonu rózniczkujacego z kondensatorem 36 i rezystorem 87. Oddzialywanie na stala czasowa ladowania kon¬ densatora 7 jest takie samo, jak to wyjasniono w zwiazku z kondensatorem 29 i rezystorem 28. 30 Pomiedzy kondensatorem 36 a kondensatorem 7 moze byc równiez przewidziany wzmacniacz separa¬ cyjny 40, dzieki czemu czlon rózniczkujacy 36, 37 nie wplywa na wartosc stalej czasowej z ukladu symetryzujacego 6, kondensatora 7, rezystora 28 oraz 35 kondensatora 29.Zastrzezenia patentowe 1. Uklad wytwarzajacy stale napiecie sterujace 40 uzaleznione od napiecia zmiennego, z kondensato¬ rem, którego stan naladowania poprzez dajace sie sterowac obwody pradowe ladowania i rozladowa¬ nia zmienia sie w zaleznosci od napiecia zmiennego w taki sposób, ze przy przyroscie amplitudy napie¬ cia zmiennego wzrasta przewodnosc pierwszego 45 obwodu pradowego i przy szybkim spadku amplitu- #5 napiecia zmiennego wzrasta przewodnosc dru¬ giego obwodu pradowego, przy czym na drodze ste¬ rowania drugiego obwodu pradowego umieszczony jest czlon opózniajacy, znamienny tym, ze przewod- 50 nosc drugiego obwodu pradowego (8) jest zmienna w zaleznosci od róznicy czasu miedzy przyrostem a szybkim spadkietn amplitudy napiecia zmiennego. 2. Uklad wedlug zastrz. 1, znamienny tym, ze dru¬ gi obwód pradowy (8) zawiera uklad buforowy po- 55 laczony zarówno z knondensatorem (7) jak i ze zrór dlem napiecia (+U), który to uklad buforowy po¬ siada przewodnosc uzalezniona od czasu. 3. Uklad wedlug zastrz. 2, znamienny tym, ze uklad buforowy zawiera kondensator (29) oraz re- 60 zystor (28) i ze za pomoca sterowanego elektronicz¬ nie wylacznika (30) polaczony jest ze zródlem napie¬ cia (+U). 4. Uklad wedlug zastrz. 3, znamienny tym, ze wy¬ lacznik (30) za pomoca komparatora (32) polaczony 65 jest z napieciem zmiennym.123 047 11 12 5. Uklad wedlug zastrz. 3, znamienny tym, ze wy- zystor (37) czlonu rózniczkujacego (36, 37) boczni- lacznik (30) polaczony jest z czlonem rózniczkuja- kowany jest prostownikiem (38). cym (36, 37), i ze przyporzadkowany jest miedzy 7. Uklad wedlug zastrz. 5 lub 6, znamienny tym, kondensatorem (7) a napieciem odniesienia (+U). ze czlon rózniczkujacy (36, 37) poprzez wzmacniacz 6. Uklad wedlug zastrz. 5, znamienny tym, ze re- 5 separujacy (40) polaczony jest z kondensatorem (7).MR«fl U FIG.I -4tof2 [PL X) Z6V M- ó±\} N^-i Ust V30 4 T+u 4v»URefl f % *-4taf4 m.3 PL PL PL