Przedmiotem wynalazku jest sposób wytwarzania nowych podstawionych puryn a w szczególnosci estrów 9-/2-hydroksyetoksymetylo/guaniny lub -2,6-dwuaminopuryny oraz dopuszczalnych w farmacji soli powyzszych zwiazków.W 1971 r. Schaeffer i inni (J. Med. Chem. 14, 367, 1971) informowali o syntezie wielu puryn nie cyklicz¬ nych nukleotydów podczas studiów nad wzajemnym oddzialywaniem substratu enzymu i dezaminozy adeno¬ zyny. W szczególnosci byla opisana 9-/2-hydroksyetoksymetylo/-adenina i byla mierzona aktywnosc jej substra¬ tu w odniesieniu do dezaminozy adenozyny.Stwierdzono, ze podstawione puryny o wzorze ogólnym 1, w którym R1 oznacza grupe hydroksylowa lub aminowa a R2 oznacza atom wodoru, prosta lub rozgaleziona grupe alkilowa o 2-16atpmach wegla, grupe naftylowa lub podstawiona grupe arylowa o 6-18, korzystnie mniej niz 10 atomach wegla, wykazuja aktywnosc przeciwwirusowa in vitro wobec róznych rodzajów wirusów DNA i RNA oraz aktywnosc in vivo wobec wirusów DNA. W szczególnosci, zwiazki powyzsze sa szczególnie aktywne wobec wirusów opryszczki, krowianki i nosowa- cizny. Z wirusów opryszczki sa takie, które wywoluja pólpasiec i ospe wietrzna u ssaków lub takie choroby, jak opryszczkowe zapalenie rogówki u królików albo opryszczkowe zapalenie mózgu u myszy.Wynalazek dotyczy sposobu wytwarzania zwiazku o wzorze ogólnym 1, w którym R1 i R2 maja znaczenie podane uprzednio oraz soli tych zwiazków, szczególnie soli dopuszczalnych w farmacji.Korzystnymi zwiazkami sa zwiazki o wzorze ogólnym 1, w którym R1 oznacza grupe hydroksylowa, lub ich sole, a R2 oznacza atom wodoru lub prosta rozgaleziona grupe alkilowa o 2-8 atomach wegla. Najbardziej korzystnymi sa zwiazki o wzorze 1, w których R2 oznacza prosta lub rozgaleziona grupe alkilowa o 2-4 ato¬ mach wegla. Jesli R2 oznacza podstawiona grupe arylowa o 6-18 atomach wegla, korzystnie zawierajaca mniej niz 10 atomów wegla, korzystnymi podstawnikami grupy arylowej sa: atom chlorowca, grupa aminowa, cyjano- wa, sulfamidowa, acylowa lub alkilowa o 1—4 atomach wegla.Do'najbardziej korzystnych zwiazków nalezy 9-/2-formylooksyetoksymetylo/guanina, 9-/2-propionylo- oksyetoksymetylo/guanina, 9-[2-/2,2-dwumetylopropionylooksy/etoksymetylo]guanina i 2-amino-9-/2-formylo- oksyetoksymctylo/udenina, ze wzgledu na ich wyjatkowo wysoka aktywnosc przeciwwirusowa wobec wirusów2 115 267 opryszczki.Szczególnie przydatnymi do stosowania terapeutycznego solami sa dopuszczalne w farmacji sole kwasów organicznych, takichjak mlekowy, octowy, jablkowy lub p-toluenosulfonowy, oraz dopuszczalne w farmacji sole kwasów mineralnych, takich jak chlorowodór lub kwas siarkowy. Jesli R1 oznacza grupe hydroksylowa mozna stosowac dopuszczalne w farmacji sole z metalami alkalicznymi, korzystnie sól sodowa. Mozna takze wytwarzac inne sole i przeksztalcac je w sole nadajace sie do stosowania.Wytwarzanie pochodnych puryny o.wzorze ogólnym 1, w którym wszystkie podstawniki zostaly uprzednio okreslone polega na tym, ze zwiazek o wzorze ogólnym 2, w którym Q oznacza atom wodoru lub atom metalu alkalicznego, a R1 ma wyzej podane znaczenie, „poddaje sie reakcji ze zwiazkiem o wzorze A.CH2.O.CH2.OCO.R2, w którym A oznacza reaktywna reszte kwasu organicznego lub nieorganicznego, a R2 ma wyzej podane znaczenie. Jesli produktem którejkolwiek z podanych reakcji jest zwiazek w postaci zasady, mozna go ewentualnie przeksztalcac w addycyjna sól kwasowa lub sól z atomem metalu alkalicznego. Jesli natomiast produktem reakcji jest sól zwiazku o wzorze 1, sól te mozna ewentualnie przeksztalcac w zasade lub inna sól.Uwalnianym w czasie reakcji atomem lub grupa jest korzystnie reaktywna reszta kwasu organicznego lub nieorganicznego,taka jak atom chlorowca lub grupa sulfonianowa, a Q oznacza atom wodoru lub atom metalu alkalicznego, korzystnie sodu. W korzystnym sposobie, puryne zawierajaca pozadane podstawniki w pozycjach 2 i 6, kondensuje sie z ochronionym grupa acylowa 2-chlorowcometoksyetanolem lub z ochronionym grupa acy- lowa acylooksymetoksyetanolem, np. z chlorkiem 2-propionyloksyetoksymetylu lub octanem butyryloksyeto- ksymetylu, w silnie polarnym rozpuszczalniku, takim jak dwumetyloformamid, w obecnosci zasady, np. wodorku sodowego. Reakcje prowadzi sie korzystnie w temperaturze pokojowej, w ciagu dlugiego okresu czasu, to znaczy w ciagu kilkunastu godzin lub nawet dni, w celu uzyskania wystarczajacej wydajnosci.W sposobie wedlug wynalazku stosuje sie pólprodukty, które mozna wytwarzac z prostych podstawionych puryn. Takie puryny sa latwo dostepne i mozna je otrzymywac stosujac znane sposoby, opisane w literaturze i monografiach, na przyklad w „Heterocyclic Compounds, Fused Pyrimidines, Part II. Purines", wydawca D.J.Brown, 1071, Wiley-Interscience.Zwiazek o wzorze ogólnym 1, otrzymany sposobem wedlug wynalazku, mozna przeksztalcac w inny zwia¬ zek o wzorze 1, poprzez transestryfikacje. Konwersja taka moze zachodzic w reakcji zwiazku o wzorze 1, z odpo¬ wiednim kwasem karboksylowym. Na przyklad aby otrzymac 9-/2-propionylooksyetoksymetylo/guanine stosuje sie reakcje z kwasem propionowym. W niektórych przypadkach kwas moze dzialac takze jako katalizator kwa$o- wy aie czesto potrzebny jest dodatkowy katalizator kwasowy, na przyklad kwas p-toluenoSulfonowy.Mozna wytwarzac kompozycje farmaceutyczne zawierajace zwiazek o wzorze 1 lub jego dopuszczalna w farmacji sól oraz dopuszczalny w farmacji nosnik. W szczególnosci kompozycje farmaceutyczne zawierajace zwiazek o wzorze 1 w skutecznej pojedynczej dawce.Okreslenie „skuteczna pojedyncza dawka" oznacza taka ilosc zwiazku, która wykazuje skuteczne dzialanie przeciwwirusowe in vivo. Jako dopuszczalne w farmacji nosniki stosuje sie substancje nadajace sie do podawania z lekami i sa to substancje stale, ciekle lub gazowe, obojetne, dopuszczalne w medycynie i nieantagonistyczne wobec substancji aktywnych.Kompozycje farmaceutyczne mozna podawac pozajelitowo, doustnie, w postaci czopków, pessariów, do- miejscowo w postaci masci, kremów, aerozoli, proszków lub w postaci kropli do oczu lub nosa, w zaleznosci od tego czy preparat jest przeznaczony do zwalczania infekcji wewnetrznych czy zewnetrznych.W zakazeniach zewnetrznych zwiazek wedlug wynalazku podaje sie, w przeliczeniu na wolna zasade, w ilosci 0,1 do 250 mg, korzystnie 1-50 mg/kg wagi ciala ssaka. Ludziorn mozna podawac kilka razy dziennie w dawkach jednostkowych 1-250 mg.Przy podawaniu doustnym mozna stosowac proszki lub granulki zawierajace srodki rozcienczajace, rozpra¬ szajace i/lub srodki powierzchniowo czynne, zawiesiny w wodzie lub w syropie, kapsulki lub saszetki albo nie- wodne roztwory lub zawiesiny, zawierajace ewentualnie srodki rozpraszajace, a ponadto tabletki zawierajace takze substancje wiazace i lubrykanty. W razie potrzeby lub koniecznosci dodaje sie srodki zapachowe, konserwu¬ jace, zageszczajace lub srodki emulgujace. Korzystnymi postaciami leku sa tabletki i granulki, ewentualnie powle¬ kane.Do podawania pozajelitowego lub podawania w postaci kropli, na przyklad kropli do oczu, mozna sporza¬ dzac roztwory wodne zawierajace 0,1-10%, korzystnie 0,1-1%, a zwlaszcza 0,2% (waga na objetosc) skladnika aktywnego. Roztwory takie moga zawierac przeciwutleniacze, bufory i podobne.Alternatywnie, w infekcjach oczu lub innych organów zewnetrznych, na przyklad ust i skóry, zwiazki mozna podawacdo miejsc zakazonych ciala pacjenta w postaci masci lub kremów do stosowania miejscowego. /115 267 3 Stezenie skladnika aktywnego w masci, na przyklad zawierajacej rozpuszczalna w wodzie podstawe, lub w kre¬ mie, na przyklad w kremie zawierajacym jako podstawe olej w wodzie, wynosi 0,1-10%, korzystnie 0,3-3%, najbardziej korzystnie 1% (waga na objetosc).Zwiazki o wzorze 1 otrzymywane sposobem wedlug wynalazku byly badane przy zastosowaniu próby redukcji plamek, w celu oznaczenia wartosci ED50/. ED5*0 jest stezeniem leku wjim, przy którym ilosc plamek bedzie skutecznie zredukowana o 50%. Test polega na zakazeniu zlewajacych sie jednowarstwowych kultur (np. komórki VERO) iloscia wirusów wystarczajaca do uzyskania przeliczalnej ilosci plamek. Zakazone mono- warstwy nastepnie pokrywa sie stala warstwa zewnetrzna np. agarem na nosniku. Polowe stanowia kultury kontrolne, do pozostalych dodawany jest lek do stalej warstwy zewnetrznej w podwójnym rozcienczeniu. Na¬ stepnie kultury inkubuje sie w 37°C w ciagu kilku godzin (36 godzin dla opryszczki^po czym zabarwia fioletem metylowym. Liczba plamek jest liczona na kazdej plytce i na podstawie tego okresla $ie stezenie leku powoduja¬ ce 50% zmniejszenia ilosci plamek w stosunku do kontrolnych.Nastepujace zwiazki wchodzace w zakres liczby wynalazku posiadaja nastepujace ED5 0.Tabela 1 Zwiazek , 9-/2-formyloksyetoksymetylo/guanina 9-/2-heksanoiloksyetoksymetylo/guanina 9-/2-propionyloksyetoksymetylo/guanina 9-[2-/2,2-dwumetylopropionyloksy/eto- ksymetylojguanina 9-/2-butyryloksyetoksymetylo/guanina ED5oMm 0,03 0,08 0,70 0,81 0,37 Zwiazki otrzymywane sposobem wedlug wynalazku sa o wiele bardziej aktywne niz opisane w opisie paten¬ towym RFN nr 2539963 co mozna stwierdzic na podstawie nastepujacych wyników ED50 otrzymanych ze zwiazkami przedstawionymi w niemieckim opisie.Tabela 2 Zwiazek 9-/2-acetoksyetoksymetylo/2,6-dwu- aminopuryna 9-/2-benzoiloksyetoksymetylo/guanina EDso^im 10,96 40,0 Wynalazekjest ilustrowany nastepujacymi przykladami.Przyklad I. Wytwarzanie 9-/2-propionyloksyetoksymetylo/-guaniny.A. Mieszanine zawierajaca g glikolu etylenowego, 18,5 g kwasu propiónowego, 7,5 g silnie kwasnego wymieniacza jonowego Bio Rod AG 50 WX-4 oraz 100 ml toluenu, ogrzewa sie w ciagu 18 godzin w temperatu¬ rze wrzenia, stosujac nasadke Dean-Starka.Toluen odparowuje sie a pozostalosc poddaje destylacji. Najpierw oddestylowuje sie glikol etyloenowy a nastepnie pozadany monopropionian glikolu etylenowego. Wydajnosc wynosi 70%. Czystosc produktu bada sie za pomoca magnetycznego rezonansu jadrowego.- B. Przez ochlodzona do temperatury 0°C zawiesine 7,1 monopropionianu glikolu etylenowego i 1,8 g paraformaldehydu w 50 ml chlorku metylenu przepuszczac sie suchy chlorowodór az do rozpuszczenia zawiesiny i nasycenia. Mieszanine suszy sie nad sitami molekularnymi i chlorkiem wapniowym, saczy i przesacz odparowuje w temperaturze 30°C. Otrzymuje sie z wydajnoscia 60% chlorek 2-propionylooksyetoksymetylowy w postaci oleistego produktu, który bezposrednio stosuje siew dalszej reakcji.C. ,2,55 g wodorku sodowego w postaci 57% zawiesiny w oleju mineralnym przemywa sie bezwodnym heksanem a nastepnie dodaje sie do roztworu 4,53 g guaniny w 100 ml bezwodnego dwumetylosulfotlenku i calosc miesza w ciagu 23 godzin w temperaturze 30°C. Do mieszaniny reakcyjnej dodaje sie 5,5 g chlorku 2-propionylooksyetoksymetylowego i calosc miesza sie w ciagu 18 godzin w temperaturze 20°C. Roztwór saczy \* 4 115 267 sie i odparowuje rozpuszczalnik pod zmniejszonym cisnieniem. Pozostalosc ochladza sie w lazni lodowej, rozpuszcza w wodzie i zobojetnia kwasem octowym. Po uplywie jednej godziny odsacza sie produkt, przemywa go woda i suszy. Po trzykrotnej rekrystalizacji z wrzacego acetonitrylu otrzymuje sie z wydajnoscia 35% 9-/2-pro- pionylooksyetoksymetylo/guanine o temperaturze topnienia 223-226°C.W sposób analogiczny otrzymuje sie nastepujace zwiazki: 9-[2-/2,2-dwumetylopropionyloksy/etoksymetylo]guanine o temperaturze topnienia 245-246°C 9-/2-heksanoiloksyetoksymetylo/guanine o temperaturze topnienia 221-223°C 9-/2-butyryloksyetoksymetylo/guanine o temperaturze topnienia 225-227,5°C.Przyklad II. Wytwarzanie 9-/2-undekanokarbonylooksyetoksymetylo/-2,6-dwuaminopuryny.Przez ochlodzona do temperatury 0°C zawiesine 14,66 g jednoundekanokarboksylanu glikolu etylenowego i 1,8 g paraformaldehydu w 50 ml chlorku metylenu, przepuszcza sie suchy chlorowodór az do calkowitego rozpuszczenia zawiesiny i nasycenia roztworu. Roztwór suszy sie nad sitem molekularnym i chlorkiem wapnio¬ wym, saczy i odparowuje rozpuszczalnik pod zmniejszonym cisnieniem w temperaturze 30°C. Otrzymuje sie z wydajnoscia 75% oleisty chlorek 2-undekanokarbonylooksyetóksymetylu, który stosuje sie bezposrednio do dalszej reakcji. 3,54 g jednowodzianu 2,6-dwuaminopuryny ogrzewa sie na lazni wodnej w 250ml dwumetyloformamidu az do calkowitego rozpuszczenia, po czym roztwór ochladza sie i pozostawia w ciagu 18 godzin nad swiezym fc sitem molekularnym. Do roztworu powyzszego dodaje sie 0,95 g 57% zawiesiny wodorku sodowego w oleju mineralnym. Zawiesine miesza sie wciagu nocy a nastepnie wkrapla sie 6,35 g chlorku 2-undekanokarbonylo- oksyetoksymetylu i calosc miesza sie w ciagu nocy w temperaturze pokojowej. Czesci stale odsacza sie, przemy¬ wa chloroformem a polaczone przesacza odparowuje sie w temperaturze 60°C. Pozostaly olej rekrystalizuje sie z etanolu. Wydajnosc wynosi 20%.Przyklad III. Wytwarzanie 9-[2-/a-naftoiloksy/etoksymetylo]guaniny.Wodorotlenek sodu (0,6 g 57% zawiesiny w oleju mineralnym) przemywa sie suchym heksanem i dodaje do roztworu guaniny (1,0 g) w suchym dwumetylosulfotlenku (25 ml) i mieszanine miesza sie wciagu 24 godzin w 30°C. Dodaje sie 1,82 g chlorku 2-/a-naftoiloksy/etoksymetylu i mieszanine reakcyjna miesza w temperaturze 20°C w ciagu 18 godzin. Nastepnie mieszanine odsacza sie i rozpuszczalnik usuwa pod zmniejszonym cisnieniem.Pozostalosc chlodzi sie na lazni z lodem, dodaje 100 ml wody i zobojetnia kwasem octowym. Nastepnie pozostawia do odstania w ciagu 1 godziny na lazni z lodem i usuwa osad przez odsaczenie, przemywa woda i rekrystalizuje z metanolu uzyskujac 9-[2-/a-naftoiloksy/etoksymetylo]guanine o temperaturze topnienia 219-220°C.Przyklad IV. 9-[2-/3-chlorobenzoiloksy/etoksymetylo]guanina.Postepujac jak w przykladzie III za wyjatkiem stosowania równomolarnych ilosci chlorku 2-/3-chloroben- zoiloksy/etoksymetylu zamiast chlorku 2-/a-naftoiloksy/etoksymetylu, otrzymuje sie 9-[2-/3-chlorobenzoiloksy/- etoksymetylojguanine o temperaturze topnienia 218-220°C.Przyklad V. 9-[2-/rtoluiloksy/etoksymetylo]guanina.Postepujac jak w przykladzie III za wyjatkiem stosowania równomolarnych ilosci chlorku 2-/p-toluilo- ksy/etoksymetylu zamiast chlorku 2-/a-naftoiloksy/etoksymetylu uzyskuje sie 9-[2-/p-toluilo- ksy/etoksymetylo]guanine o temperaturze topnienia 220—221°C.Zastrzezenia patentowe 1. Sposób wytwarzania nowych, podstawionych puryn o wzorze ogólnym 1, w którym R1 oznacza grupe hydroksylowa lub aminowa, a R2 oznacza prosta lub rozgaleziona grupe alkilowa o 9-16 atomach wegla, grupe naftylowa lub podstawiona grupe arylawa o 6-18 atomach wegla, znamienny tym, ze zwiazek o wzo¬ rze ogólnym 2, w którym Q oznacza atom wodoru lub atom metalu alkalicznego, a R1 ma powyzsze znaczenie, poddaje sie reakcji ze zwiazkiem o wzorze ogólnym AXH2.O.CH2 .CH2 .OCO.R2, w którym A oznacza reaktyw- _ na reszte kwasu organicznego lub nieorganicznego, a R2 ma powyzsze znaczenie. 2. Sposób wedlug zastrz. 1, znamienny tym, ze stosuje sie zwiazek o wzorze ogól¬ nym A.CH2.0.CH.2.CH2.OCO.R2, w którym A oznacza atom chlorowca lub grupe sulfonianowa, aR2 ma powyzsze znaczenie. 3. Sposób wedlug zastrz. 2, znamienny tym, ze stosuje sie substraty, w których A, oznacza atom chlorowca, Q oznacza atom wodoru zas pozostale podstawniki maja powyzsze znaczenie, a reakcje prowadzi sie w obecnosci zasady.115 267 5 4. Sposób wytwarzania nowych, podstawionych puryn o wzorze ogólnym 1, w którym R1 oznacza grupe hydroksylowa lub aminowa, a R2 oznacza atom wodoru, znamienny tyin, ze zwiazek o wzorze ogól¬ nym 2, w którym Q oznacza atom wodoru, a R1 ma powyzsze znaczenie poddaje sie reakcji ze zwiazkiem o wzorze ogólnym A.CH2.O.CH2.CH2,OCO.R2, w którym A oznacza reaktywna reszte kwasu organicznego lub nieorganicznego, a R2 ma powyzsze znaczenie. 5. Sposób wedlug zastrz. 4, znamienny tym, ze stosuje sie substraty, w których korzystnie A o- znaczaatom chlorowca, Q oznacza atom wodoru, R1 oznacza grupe hydroksylowa lub aminowa, a R2 ma powyzsze znaczenie, reakcje prowadzi sie w obecnosci zasady. 6. Sposób wytwarzania nowych, podstawionych puryn o/Wzorze ogólnym 1, w którym R1 oznacza grupe hydroksylowa lub aminowa, a R2 prosta lub rozgaleziona grupe alkilowa o 2-8 atomach wegla, znamien¬ ny tym, ze zwiazek o wzorze ogólnym 2, w którym Q oznacza atom wodoru lub atom metalu alkalicznego, aR1 ma powyzsze znaczenie poddaje sie reakcji ze zwiazkiem o wzorze ogólnym A.CH2.O.CH2.CH2.OCO.R2, w którym A oznacza reaktywna reszte kwasu organicznego lub nieorganicznego, a R2 ma powyzsze znaczenie. 7. Sposób wedlug zastrz. 6, znamienny tym, ze stosuje sie substraty, w których korzystnie A o- znacza atom chlorowca, Q oznacza atom wodoru, R1 oznacza grupe hydroksylowa lub aminowa, R2 prosta lub rozgaleziona grupe alkilowa o 2—8 atomach wegla a reakcje prowadzi sie w obecnosci zasady.CH2.0.CH,.CH,0C. R2 0 Wzór 2 Zaklad Wydawniczo-fHriigraficzny WPL Zam. 497. Naklad 100 Cena 100 zl PL PL PL PL PL PL PL PL