TR201815496T4 - Yüksek mekanik kuvvet ve süneklik özelliklerine sahip çift tavlanmış çelik sac, üretim yöntemi ve kullanımı. - Google Patents

Abstract

Bu buluş soğuk biçimlendirme işlemlerinin gerçekleştirilmesini mümkün kılan mekanik mukavemet ve süneklik özelliklerine aynı anda sahip olan çift tavlanmış yüksek mukavemetli çeliklerin üretimi ile ilgilidir.

Description

TARIFNAME Yüksek Mekanik Kuwet ve Süneklik Özelliklerine Sahip Çift Tavlanmis Çelik Sac, Üretim Yöntemi ve Kullanimi Teknik Alan Bu bulus soguk biçimlendirme islemlerinin gerçeklestirilmesini mümkün kilan mekanik mukavemet ve süneklik özelliklerine ayni anda sahip olan çift tavlanmis yüksek mukavemetli çeliklerin 'üretimi ile ilgilidir. Bulus özellikle 980 MPa degerine esit ya da üzerinde bir mekanik mukavemete, 650 MPa degerine esit ya da üzerinde bir sünme gerilmesine, %15 oranina esit ya da üzerinde bir birim uzama oranina ve %20 oranina esit ya da üzerinde bir kopma uzamasina sahip çelikler ile ilgilidir.

Onceki Teknik Otomobil güvenligine iliskin gittikçe artan siki gereksinimler ve yakit fiyatlarinda yasanan artis ile birlikte sera gazi emisyonlarinin azaltilmasina yönelik güçlü talep motorlu kara araci üreticilerine parçalarin kalinligini ve bu sayede de araçlarin agirligini azaltirken ayni zamanda yapilarin mekanik mukavemet performansinin muhafaza edilmesi amaciyla araçlarinin gövdelerinde daha gelismis mekanik mukavemet özellikleri saglayan çelikleri gittikçe daha fazla kullanmaya tesvik etmistir.

Bu baglamda, yüksek mukavemet özelligini çatlaklar meydana gelmeden biçimlendirme amaciyla yeterli sekil verilebilirlik özelligi ile birlestiren çelikler gittikçe daha da önemli bir hale gelmektedir. Bu nedenden dolayi zaman içerisinde ve ardi ardina çesitli mekanik mukavemet seviyeleri saglayan pek çok çelik ailesi öne sürülmüstür. Bu çelik aileleri arasinda DP (Çift Fazli) çelikler, TRIP (Dönüsüm Etkili Yogrukluklu) çelikler, Çok Fazli çelikler ve hatta düsük yogunluklu çelikler (FeAI) sayilabilmektedir.

Daha hafif araçlara yönelik gittikçe artan bu talebe yanit verilmesi amaciyla çeligin kalinliginda yasanan azalmanin telafi edilmesi amaciyla mukavemeti daha yüksek çeliklere yönelik bir ihtiyaç ortaya çikmistir. Ancak, mekanik mukavemette elde edilen bir artisin genellikle süneklik özelliginde bir kayip ile iliskili oldugu karbon çelikler alanindan bilinmektedir. Buna ek olarak, motorlu kara tasiti üreticileri ise yüksek süneklik seviyeleri sergileyen çelikler gerektiren gittikçe daha da karmasik hale gelen parçalar tasarlamaktadir.

P42416743 alani temsil eden menevisli martensit ya da menevisli beynit ya da genel yapi ile ilgili olarak bosluk çarpani bakimindan %15 ya da üzerinde menevisli martensit ya da menevisli beynit meydana gelen bir mikro yapi ile birlikte sahip agirlikça yüzde cinsinden %006 ila %025 oranlarinda C, %05 ila %3 oranlari arasinda Si + AI; %05 ila %3 oranlari arasinda Mn; kimyasal bilesenlere ek olarak agirlikça yüzde cinsinden ifade edilen %1 ya da altinda M0; da altinda REM bilesenlerinden en az bir tanesini de içeren kimyasal bilesime sahip ve ayrica ferrit, menevisli martensit ya da menevisli beynit ve alan yüzdesi olarak %3 ila %30 araligini temsil eden menevisli östenit ihtiva eden bir ikinci faz içeren ve ayrica opsiyonel olarak beynit ve/veya martensit içeren, artik östenitin %08 ya da üzerinde bir C (C gamma R) konsantrasyonuna sahip oldugu bir çelik açiklamaktadir. Bu patent basvurusu kalinliklarin ve dolayisiyla da örnegin otomotiv endüstrisinde kullanilan saclarin agirliginin önemli ölçüde azaltilmasi için gerekli olan mukavemet seviyelerin elde edilmesini mümkün kilmamaktadir. mekanik mukavemet, %13 oranindan daha yüksek bir uzama orani ve %50 oranindan daha yüksek bir delik genlesme orani özelliklerine sahip yüksek mukavemetli ve sicak daldirma islemi ile kaplanmis bir çeligin yani sira ve bahsi geçen çeligin: %0.05-%0.5 karbon, %001- safsizliklar olacak sekilde üretilmesine iliskin bir üretim yöntemi açiklanmaktadir. Bu çeligin mikro yapisi alan yüzdesi cinsinden %0-%10 ferrit, %O-%10 martensit ve %60-%95 menevisli martensit içermektedir ve X-isini difraksiyonu yolu ile tespit edilen oranlarda %5- edilen süneklik seviyeleri düsük kalmaktadir ve bu düsük süneklik seviyeleri bu basvuruda yer alan bilgilere dayali olarak elde edilen üründen üretilmis parçanin biçimlendirilmesi üzerinde olumsuz bir etkiye sahiptir.

P42416743 Son olarak, "Basarili Sertlesebilirlik Ozelligine Sahip Yeni Gelistirilmis Yüksek Mukavemetli Düsük Alasimli TRIP-destekli Çeliklerin Yorulma Dayanimi" baslikli yayin içerisinde otomotiv çelik geleneksel çeliklerin sergiledigi yorulma dayanimini asan oldukça iyi yorgunluk davranisi sergilemektedir. Bu özellik B, Cr ve Mo elementlerinin ilave edilmesi ile daha da artmaktadir. Bu çeligin mikro yapisi östenitten dönüsüm esnasinda plastik gerilim bosalmasi ve martensit olusumu nedeniyle ön çatlaklarin olusumunu ve bunlarin yayilmasini önleyen çok miktarda yari kararli kalinti östenit içerigi sayesinde bir TRIP etkisi sunmaktadir. Her ne kadar açiklanan kimyasal bilesimlerin yani sira 'üretim yöntemleri sadece endüstriyel üretim açisindan uygun olmamakla kalmamakta, ayni zamanda kaplanabilirlik sorunlarinin ortaya çikmasina neden olsa da bu makale mükemmel mukavemet-süneklik uzlasmasina sahip çelikler üretilmesine iliskin bir yöntem açiklamaktadir.

Bu bulusun amaci yukarida bahsi geçen sorunlarin çözüme ulastirilmasidir. Bulus 980 MPa degerine esit ya da üzerinde bir mekanik mukavemete, 650 MPa degerine esit ya da üzerinde bir esneklik limitine, %15 oranina esit ya da üzerinde bir birim uzama oranina ve yani sira bu çelige iliskin bir üretim yöntemi saglamaktadir. Bulus ayrica kararli bir sekilde üretilebilecek bir çelik saglamayi da amaçlamaktadir.

Bu baglamda. bulusun amaçlarindan bir tanesi agirlikça yüzde cinsinden ifade edilen sekilde kismi demirden ve çeligin islenmesinden kaynaklanan kaçinilmaz safsizliklardan meydana gelen, mikro yapisi alan yüzdesi cinsinden %10 ila %30 oranlari arasinda kalinti östenit, gelen bir çelik sacdir.

P42416743 Bulus konusu çelik sac tercihen bir çinko ya da çinko alasim kaplama ya da bir alüminyum ya da alüminyum alasim kaplama içermektedir. Bu kaplamalar galvanize sac (GI/GA) olarak isaret edilen sekilde demir ile alasimli olabilmekte ya da olmamaktadir.

Tercihen, bulus konusu saçlar mekanik mukavemetin 980 MPa degerine esit ya da üzerinde oldugu, sünme gerilmesinin 650 MPa degerine esit ya da üzerinde oldugu, birim uzama oraninin %15 oranina esit ya da üzerinde oldugu ve kopma uzamasinin %20 oranina esit ya da üzerinde oldugu bir mekanik davranis sergilemektedir.

Bulusun diger bir amaci sirali olarak: - bulusa göre bir bilesime sahip bir çeligin temin edilmesi; bahsi geçen çeligin bir yari mamul ürün olarak dökülmesi, ardindan bahsi geçen yari mamul ürünün yeniden isitilmis bir yari ürün elde edilmesi amaciyla 1100°C ile 1280°C arasi bir sicakliga (Trech) isitilmasi, ardindan - bahsi geçen yeniden isitilmis yari ürünün sicak haddelenmis bir sac elde edilmesi amaciyla sicak haddeleme isleminin sonundaki sicakligin (Tii) 900°C degerine esit ya da üzerinde olacagi sekilde sicak haddelenmesi ve ardindan - bahsi geçen sicak haddelenmis sacin sarili bir sicak haddelenmis sac elde edilmesi amaciyla 400 ila sarilmasi. ardindan - bahsi geçen sarili sicak haddelenmis sacin ortam sicakligina sogutulmasi ve ardindan bahsi geçen sarili sicak haddelenmis sacin açilmasi ve yüzeyinin asitle temizlenmesi (paklanmasi), ardindan - bahsi geçen sicak haddelenmis sacin soguk haddelenmis bir sac elde edilmesi amaciyla bahsi geçen soguk haddelenmis sacin 30 ile 200 saniye arasinda bir süre (tbekletme1 ) boyunca °C./saniye arasinda bir hizda (Vci) isitmak suretiyle ilk kez tavlanmasi: - bahsi geçen sacin 30 °C/saniye oranina esit ya da üzerinde bir hizda ortam sicakligina sogutulmasi suretiyle sogutulmasi, ardindan, - bahsi geçen sacin 30 ile 200 saniye arasindaki bir süre (tbekletmeZ) boyunca Ac1 ile kadar 2 ila 50 °C./saniye oraninda bir hizda (Vcz) yeniden isitilmasi suretiyle ikinci kez tavlanmasi, P42416743 - bahsi geçen sacin 30 °Clsaniye oranina esit ya da üzerinde bir hizda sogutulmasi suretiyle sogutulmasi ve ardindan, arasinda bir sicaklikla tutulmasi, ardindan - opsiyonel olarak, bahsi geçen sac üzerinde bahsi geçen sacin ortam sicakligina sogutulmasi öncesinde bir kaplamanin uygulanmasi adimlarindan meydana gelen soguk haddelenmis, çift tavlanmis ve opsiyonel olarak kaplanmis bir çelik sac üretimine iliskin bir yöntemdir.

Tercih edilen bir düzenlemede, bu sarili sicak haddelenmis sac soguk haddeleme islemi sicakliklari arasinda bir sicaklikta tutuldugu temel bir tavlama islemine tabi tutulmaktadir. sicakliklari arasinda sogutma sonu sicakliginda (TOA) tutulmaktadir. Çift tavlanmis ve soguk haddelenmis sac tercihen daha sonra üzerinde bir kaplamanin biriktirilmesi öncesinde %0.1 ile %3 oranlari arasinda bir soguk haddeleme hizinda soguk haddelenmektedir.

Tercih edilen bir düzenlemede, çift tavlanmis sac son olarak 10 saat ile 48 saat süren bir bekletme süresi (tbase) boyunca isitilmaktadir.

Tercihen, TOA sicakliginda bekletme süresinin sonunda sac Al, Zn, AI alasimi ya da Zn alasimi elementlerinden bir tanesinin sivi banyosunun içerisine daldirmak suretiyle sicak daldirma yöntemi ile kaplanmaktadir.

Bulus konusu çift tavlanmis ve kaplanmis soguk haddelenmis ya da bulusa göre bir yöntem araciligiyla üretilmis sac motorlu kara tasitlarinin parçalarinin üretilmesi amaciyla kullanilmaktadir.

Bulusun diger Özellikleri ve avantajlari asagida yer alan açiklamadan daha iyi anlasilacaktir.

P42416743 Bulusa göre, agirlikça karbon içerigi %020 ila %040 oranlari arasindadir. Bulus konusu çelikte karbon içeriginin agirlikça %O.2O oraninin altinda olmasi durumunda mekanik mukavemet yetersiz kalmakta ve ayrica kalinti östenit kismi da %15 oraninin üzerinde bir birim uzama orani elde edilmesi açisindan yetersiz kalmakta ve yeterince kararli olmamaktadir. Karbon içeriginin %0.4O oraninin üzerine çikmasi durumunda ise, direnç kaynagi kullanilmasi durumunda lsidan Etkilenen Bölgede (HAZ) ya da ergimis bölgede düsük tokluga sahip mikro yapilarin olusmasi nedeniyle parçanin kaynak edilebilirlik özelligi daha da azalmaktadir. Tercih edilen bir düzenlemede, karbon içerigi %022 ila %032 oranlari arasindadir. Karbon içeriginin bu aralikta oldugu durumlarda kaynak edilebilirlik tatmin edici derecededir, östenit yapisinin dengelenmesi optimize durumdadir ve taze martensit kismi bulus tarafindan belirtilen aralikta kalmaktadir.

Bulusa göre, manganez içerigi %0.8 ile %1.4 araligindadir. Manganez yer degisimli kati çözelti araciligiyla sertlesen bir elementtir. Bu element östeniti kararli hale getirmekte ve dönüsüm sicakligini (Ac3) düsürmektedir. Bu nedenden dolayi manganez mekanik mukavemetin artirilmasina katkida bulunmaktadir. Bulusa göre, istenen mekanik özelliklerin elde edilmesi amaciyla minimum %0.8 oraninda bir manganez içerigi gerekmektedir. Yine de, %1.4 oraninin üzerinde manganezin gamajenik özelligi sogutma islemi sonu sicakliginda (TOA) bekletme esnasinda meydana gelen beynitli dönüsüm kinetiklerinin yavaslamasi ile sonuçlanmaktadir ve beynit kesri 650 MPa degerinin üzerinde bir elastik mukavemet elde edilmesi açisindan hala yetersiz kalmaktadir. Manganez içerigi tercihen beynit kesrinin azalmasi riskini artirmadan ve bu suretle de sünme gerilmesini azaltmadan ya da bulus konusu sacin kaynak edilebilirlik özelligi üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olabilecek kaynaklanmis alasimlarda sertlesebilirlik niteligini artirmadan tatmin edici bir mekanik mukavemet özelligi saglayan %1 .0 ila %1.4 araliginda seçilmektedir.

Silikon içerigi %16 ila %30 oranlari arasinda olmalidir. Bu deger araliginda iken, tavlama çevrimi esnasinda ancak bilhassa beynitli dönüsüm esnasinda karbürlerin çökelmesi sürecini önemli ölçüde yavaslatan silikon ilavesi suretiyle artik östenitin dengelenmesi mümkün hale gelmektedir. Bu nitelik silikonun sementit içerisindeki çözünürlügünün oldukça düsük olmasindan ve bu elementin östenit içerisindeki karbonun aktivitesini artirmasindan kaynaklanmaktadir. Bu nedenle her türlü sementit olusumunun öncesinde arayüzde bir Si reddi adimi gerçeklesecektir. Bu sayede östenitin karbon açisindan zenginlestirilmesi çift tavlanmis ve kaplanmis çelik sac üzerinde ortam sicakliginda dengelenmesine yol P42416743 açmaktadir. Bunun akabinde, örnegin sekillendirme islemi araciligiyla harici bir gerilimin uygulanmasi bu östenitin martensite dönüsmesine yol açacaktir. Bu dönüsümün sonucunda da yapinin hasara karsi mukavemetinin artmasina neden olacaktir. Silikon ayni zamanda güçlü bir kati çözelti sertlesmesi elementidir ve dolayisiyla da bulus tarafindan belirtilen elastik ve mekanik mukavemet seviyelerinin elde edilmesini mümkün kilmaktadir. Bulus tarafindan belirtilen özellikler bakimindan, %3.0 oraninin üzerinde bir miktarda silikon ilave edilmesi ferrit olusumunu önemli ölçüde tesvik edecektir ve bu nedenden dolayi da belirtilen mekanik mukavemet özellikleri elde edilememektedir. Bununla beraber, yüzey kusurlari ve çinko ya da çinko alasim kaplamanin yapismamasi ile sonuçlanabilecek güçlü sekilde yapisan oksitler olusabilmektedir. Dolayisiyla, minimum silikon içerigi östenit üzerinde dengelestirici etkinin elde edilmesi amaciyla agirlikça %1.6 oraninda ayarlanmalidir.

Yukarida bahsi geçen etkilerin optimize edilmesi amaciyla silikon içerigi tercihen %1.8 ila Krom içerigi %10 orani ile sinirlandirilmalidir. Fazla miktarda olmasi durumunda bu ferritin bulus konusu sac açisindan gerekli olan mekanik mukavemeti azaltmasi nedeniyle bu element yukarida bahsi geçen bekletme sicakliginda (Tbekietmm ya da Tbekieimez) tavlama islemi esnasinda gerçeklestirilen sogutma islemi sirasinda ötektoid öncesi ferrit olusumunun kontrol altinda tutulmasini mümkün kilmaktadir. Bu element ayni zamanda beynitli mikro yapinin sertlesmesini ve yabanci maddelerden arindirilmasini da mümkün kilmaktadir.

Ancak, bu element beynitli dönüsüm kinetiklerini önemli ölçüde yavaslatmaktadir. Yine de, gerilmesi elde edilmesi açisindan hala yetersiz kalmaktadir.

Nikel ve bakir esas olarak manganez elementinin sergiledigi etkilere benzer etkilere sahiptir.

Bu iki element sadece maliyetlerinin manganezin maliyetinden çok daha yüksek olmasi nedeniyle eser miktarda, yani her element açisindan %0.05 oranlarinda mevcut olacaktir.

Alüminyum içerigi agirlikça %O.1 orani ile sinirlandirilmistir. Alüminyum ferrit olusumunu tesvik eden güçlü bir alfajen elementtir. Yüksek bir aI'L'iminyum içerigi Ac3 noktasini yükseltebilmekte ve bu suretle de endüstriyel prosesi tavlama islemi için gerekli olan enerji girdisi bakimindan pahali bir proses haline getirmektedir. Yüksek alüminyum içeriklerinin refrakterlerini erozyonunu ve haddeleme isleminin akis yukarisinda çeligin dökümü esnasinda nozullarin tikanmasi riskini artirdigina da inanilmaktadir. Alüminyum ayrica ters P424/6743 olarak birikmektedir ve makro birikimlere yol açabilmektedir. Asiri miktarlarda kullanildiginda, alüminyum sicak sünekligi azaltmakta ve sürekli döküm islemlerinde kusurlarin ortaya çikmasi riskini artirmaktadir. Döküm kosullarinin dikkatli bir sekilde kontrol edilmedigi durumlarda, mikro- ve makro-birikim kusurlari en sonunda tavlanmis çelik sac üzerinde merkezi bir birikim ile sonuçlanmaktadir. Bu merkezi bant çevresinde bulunan matristen daha sert bir yapida olacaktir ve malzemelerin sekillendirilebilme özelligi üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olacaktir.

Sülfür içerigi %0.006 oraninin altinda olmalidir. Bu oranin üzerine çiktiginda deformasyon açisindan uygunlugu azaltan ve mangan sülfür olarak da adlandirilan MnS benzeri sülfitlerin asiri derecede varligi nedeniyle süneklik azalmaktadir.

Fosfor içerigi %0.030 oraninin altinda olmalidir. Fosfor kati çözelti içerisinde sertlesen ancak özellikle tane sinirlarinda ayrisma egilimi ya da mangan ile birlikte birikme egilimi nedeniyle punto kaynaginin uygulanabilirligini ve sicak sünekligi önemli ölçüde azaltan bir elementtir.

Bu nedenlerden dolayi, fosfor içerigi punto kaynagi açisindan gerekli uygunlugun elde edilmesi amaciyla %0.030 orani ile sinirlandirilmalidir.

Niyobyum içerigi %0.015 ile %0.150 oranlari arasinda olmalidir. Niyobyum karbon ve/veya nitrojen sertlesen çökeltiler olusturma yönünde özel bir özellige sahip olan bir mikro-alasim elementidir. Sicak haddeleme islemi esnasinda hâlihazirda mevcut olan bu çökeltiler tavlama islemi esnasinda yeniden kristallesmeyi geciktirmekte ve dolayisiyla da mikro yapiyi aritmakta ve malzemenin sertlesmesine katkida bulunmasina imkan tanimaktadir. Niyobyum ayni zamanda yapilar üzerinde aritici bir etki sergilemek suretiyle uzama performansini azaltmadan yüksek sicakliklarda tavlama islemlerini mümkün kilarak ürünün uzama özelliklerinin gelistirilmesini de mümkün kilmaktadir. Buna ragmen, niyobyum içerigi yine de asiri yüksek sicak haddeleme kuvvetlerinden kaçinilmasi amaciyla %0.150 orani ile sinirlandirilmalidir. Bununla beraber, %O.15O oraninin üzerine çikilmasi durumunda niyobyumun özellikle mikro yapinin aritilmasi suretiyle sertlesme etkisi bakimindan olumlu etkilerine iliskin bir doygunluk etkisine ulasilmaktadir. Diger taraftan, niyobyum içerigi mevcut olmasi ve bu sekilde bir sertlesme durumunun tercih edilmesi durumunda ferritin sertlesmesinin saglanmasi ve ayrica artik östenitin daha fazla dengelenmesi açisindan yeterli aritmanin elde edilmesi ve ayrica bulus tarafindan belirtilen bir birim uzama degerinin garanti altina alinmasinin mümkün kilinmasi amaciyla %0.015 oranina esit ya da üzerinde P42416743 olmalidir. Yukarida belirtilen etkilerin optimize edilmesi amaciyla Nb içerigi tercihen %0.020 ile %0.13 oranlari arasinda olmalidir. Ürünün sünekligini çok daha güçlü bir sekilde azaltma özelligi sergilemelerine ragmen niyobyum ile ayni faydalari saglamalari nedeniyle titanyum ve vanadyum benzeri diger mikro alasim elementlerinin içerigi de azami %0.05 seviyesi ile sinirlandirilmaktadir.

Nitrojen içerigi malzemenin yaslanmasi fenomeninin önlenmesi ve katilasma esnasinda alüminyum nitrürlerin (AIN) çökelmesinin ve dolayisiyla da yari mamul ürünün gevreklesmesinin asgari seviyeye indirilmesi amaciyla %0.01 orani ile sinirlandirilmalidir.

Bor ve molibdenim safsizlik seviyesindedir, yani bagimsiz olarak bu elementlerin seviyesi bor için %0.003 ve molibdenim için %0.03 oranlarinin altindadir.

Bilesimin geriye kalan kismi demirden ve isleme sürecinden kaynaklanan kaçinilmaz katiskilardan meydana gelmektedir.

Bulusa göre, ilk tavlama isleminin ardindan çeligin mikro yapisi alan yüzdesi cinsinden, %10 oraninin altinda poligonal ferrit ihtiva etmelidir ve mikro yapinin geriye kalan kismi taze ya da menevisli martensitten meydana gelmelidir. Poligonal ferrit içeriginin %10 oraninin üzerinde olmasi durumunda, ikinci tavlama isleminin ardindan çeligin mekanik mukavemeti ve sünme gerilmesi sirasiyla 980 MPa ve 650 MPa degerlerinin altinda olacaktir. Bununla beraber, ilk tavlama isleminin sona ermesi üzerine %10 oraninin üzerinde bir poligonal ferrit içerigi ise ikinci tavlama isleminin sona ermesi üzerine %10 oraninin üzerinde bir poligonal ferrit içerigi ile sonuçlanacaktir ve bu da bulusun tarifnamesine göre asiri derecede düsük degerlerde olan bir sünme gerilmesi ve mekanik mukavemet elde edilmesine neden olabilmektedir.

Ikinci tavlama isleminin ardindan çeligin mikro yapisi alan yüzdesi cinsinden %10 ila %30 oranlari arasinda artik östenit içermelidir. Artik östenit içeriginin %10 oraninin altinda olmasi durumunda, artik östenitin asiri kararli hale gelecek olmasi ve çeligin islem sertlesmesinde dönüstürülememesi ve fiili olarak birim uzamada bir artisa dönüsecek belverme durumunun ortaya çikmasinin gecikmesi nedeniyle birim uzama %15 oraninin altinda olacaktir. Artik östenit içeriginin %30 oraninin üzerinde olmasi durumunda ise, artik östenitin ikinci tavlama islemi esnasinda ve sogutma islemi sonu sicakliginda (TOA) bekletme durumunda karbon P42416743 açisindan yetersiz derecede zenginlesmesi nedeniyle kararsiz olacaktir ve çeligin ikinci tavlama islemi sonrasindaki sünekligi azalacaktir ve bunun bir sonucu olarak %15 oraninin altinda bir birim uzama velveya %20 oraninin altinda bir toplam uzama elde edilecektir.

Bununla beraber, ikinci tavlama isleminin ardindan bulusa göre çelik alan yüzdesi cinsinden isleminden kaynaklanan bir martensit olan ve taze martensitten az miktarda kristalografik kusurlar araciligi ile ayirt edilen ve menevisli martensitten örgüsünde karbürlerin bulunmamasi suretiyle ayirt edilen tavlanmis martensit içermelidir. Tavlanmis martensit içeriginin %30 oraninin altinda olmasi durumunda, artik östenitin karbon açisindan yetersiz derecede zenginlesmis olmasi nedeniyle artik östenit içeriginin çok düsük olmasi nedeniyle çeligin sünekligi çok düsük olacaktir ve bu nedenden dolayi da taze martensit seviyesi çok yüksek olacaktir ve bu durum da %15 oraninin altinda bir birim uzamaya yol açacaktir.

Tavlanmis martensit içeriginin %60 oraninin üzerinde olmasi durumunda ise, artik östenitin asiri kararli hale gelecek olmasi ve mekanik gerilmelerin etkisi altinda martensite dönüstürülememesi nedeniyle çeligin sünekligi çok düsük olacaktir ve bu durumun bir etkisi olarak bulusa göre çeligin sünekligi azalacak ve bunun bir sonucu olarak da %15 oraninin altinda bir birim uzama velveya %20 oraninin altinda bir toplam uzama elde edilecektir.

Yine bulusa göre, ikinci tavlama isleminin ardindan çeligin mikro yapisi alan yüzdesi cinsinden %5 ila %30 oranlari arasinda beynit içermelidir. Mikro yapida beynit varligi beynitin artik östenitin karbon açisindan zenginlestirilmesinde oynadigi rol ile açiklanmaktadir. Beynitli dönüsüm esnasinda ve çok miktarda silikon bulunmasi sayesinde karbon beynitten östenite yeniden dagilmaktadir ve bunun etkisi ortam sicakliginda östenitin dengelesmesinin saglanmasidir. Beynit içeriginin %5 oraninin altinda olmasi durumunda, artik östenit karbon açisindan yeterli derecede zenginlesmeyecektir ve yeterli kararliliga ulasmayacaktir ve bu da taze martensit olusumunu tesvik edecek ve bu durum da süneklikte ciddi bir azalma ile sonuçlanacaktir. Bu durumda birim uzama %15 oraninin altinda olacaktir. Beynit içeriginin %30 oraninin üzerinde olmasi ise mekanik gerilmelerin etkisi altinda martensite dönüstürülemeyen asiri derecede kararli artik östenit elde edilmesine yol açacak ve bunun bir sonucu olarak da %15 oraninin altinda bir birim uzama ve/veya %20 oraninin altinda bir toplam uzama elde edilecektir.

P424/6743 Son olarak, ikinci tavlama isleminin ardindan bulusa göre çelik alan yüzdesi cinsinden %10 ila %30 oranlari arasinda taze martensit içermelidir. Taze martensit içeriginin %10 oraninin altinda olmasi durumunda, çeligin mekanik mukavemeti 980 MPa degerinin altinda olacaktir.

Taze martensit içeriginin 30 oraninin üzerinde olmasi durumunda ise artik östenit içerigi çok düsük olacak, çelik yeterince sünek olmayacak ve birim uzama %15 oraninin altinda olacaktir.

Bulus konusu çelik sac uygun olan herhangi bir yöntem uygulanarak üretilebilmektedir.

Ilk adim bulusa göre bir bilesime sahip bir çeligin temin edilmesidir. Bunun arindan bu çelikten bir yari mamul ürün dökülmektedir. Çelik külçeler seklinde ya da levhalar seklinde sürekli olarak dökülebilmektedir.

Yeniden isitma sicakligi 1100 ila 1280°C degerleri arasinda olmalidir. Dökülmüs yari mamul deformasyonlar açisindan uygun olan bir sicakligin elde etmek için yeniden isitilmis bir yari mamul ürün elde edilmesi amaciyla 1100°C sicakligindan yüksek bir sicakliga (Trech) isitilmalidir. Bu sicaklik araligi ayni zamanda östenitik aralikta kalinmasini ve dökme isleminden kaynaklanan çökeltilerin tamamen dagilmasinin saglanmasini da mümkün kilmaktadir. Bununla beraber, sicakligin (Trech) 1280°C degerinin üzerinde olmasi durumunda ise östenit taneleri istenmeyen sekilde büyümekte ve daha iri taneli bir nihai yapi elde edilmesine yol açmaktadir ve bu durumda sivi oksit varligi ile baglantili yüzey kusurlari olusmasi riskleri artmaktadir. Çeligin Ievhayi yeniden isitmadan döküm islemini hemen ardindan sicak haddelenmesi de tabi ki mümkündür.

Bu islemin ardindan yari mamul ürün çeligin yapisinin tamamen östenitik oldugu bir sicaklik araliginda sicak haddelenmektedir. Haddeleme sonu sicakliginin (Tfl) 900 °C degerinin altinda olmasi durumunda, haddeleme kuwetleri çok yüksek olmaktadir ve epey yüksek enerji gerektirebilecegi gibi hadde makinesinin kirilmasina dahi yol açabilmektedir. Tercihen, haddeleme isleminin östenitik aralikta meydana gelmesini ve dolayisiyla da haddeleme kuvvetlerinin sinirlandirilmasini garanti altina almak bakimindan 950 °C degerinin üzerinde bir haddeleme sonu sicakligi uygulanacaktir.

Sicak haddelenmis daha sonra 400 ila sarilacaktir. Bu sicaklik araligi sogutma islemi sonrasinda martensit kisminin asgari düzeye P42416743 indirilmesi amaciyla sarma islemini izleyen yavas bir sogutma islemi ile iliskili yari-izotermal bekletme islemi esnasinda ferritli, beynitli ya da perlitli dbnüsümlerin elde edilmesini mümkün kilmaktadir. 600 °C sicakliginin üzerindeki bir sarma sicakligi istenmeyen yüzey oksitlerinin olusumuna yol açmaktadir. Sarma sicakliginin 400 °C sicakliginin altinda düsük bir degerde olmasi durumunda sogutma islemi sonrasinda ürünün sertligi artmakta ve bu da bu islemi izleyen soguk haddeleme esnasinda uygulanmasi gerekli kuvveti artirmaktadir.

Sicak haddelenmis ürünün yüzeyi daha sonra gerekli olmasi durumunda bilinen bir yöntem ile asitle temizlenmektedir.

Opsiyonel olarak, sarili sicak haddelenmis sac 5 ila 24 saat arasinda bir süre boyunca TRB1=400 °C ve TR32=7OO °C sicakliklari arasinda bir ara yigimli tavlama islemine tabi tutulmaktadir. Bu isil islem sicak haddelenmis sacin her noktasinda 1000 MPa degerinin altinda bir mekanik mukavemet elde edilmesini mümkün kilmakta ve bu suretle de sacin merkezi ile kenarlari arasinda sertlik açisindan ortaya çikabilecek farkliliklari asgari seviyeye indirmektedir. Bu islem elde edilen yapiyi yumusatmak suretiyle izleyen soguk haddeleme adimini büyük ölçüde kolaylastirmaktadir.

Daha sonra tercihen %30 ila %80 oranlari arasinda bir küçültme orani ile bir soguk haddeleme islemi gerçeklestirilmektedir.

Daha sonra saniyede 2 ila 50 °C degerleri arasinda bir ortalama isitma hizi (VC) ile tercihen sürekli bir tavlama hattinda soguk haddelenmis ürünün ilk tavlama islemi gerçeklestirilmektedir. Tavlama sicakligi (Tbekieimm) bakimindan, bu isitma hizi araligi yeniden kristallesme elde edilmesini ve yapinin uygun sekilde aritilmasini mümkün kilmaktadir. Saniyede 2 °C sicakliginin altindaki bir hizda yüzey karbonsuzlasmasina iliskin riskler önemli ölçüde artmaktadir. Saniyede 50 °C sicakliginin üzerindeki bir hizda ise bekletme islemi esnasinda yeniden kristallesmeme ve çözünmez karbürlere iliskin izler ortaya çikmakta ve bunun bir sonucu olarak da artik östenit kisminda bir azalma yasanmakta ve bu da süneklik üzerinde istenmeyen etkilerin ortaya çikmasina neden olmaktadir. Isitma islemi TS1 ile 950 °C sicakliklari arasinda yer alan bir tavlama sicakligina (Tbekletme1) kadar gerçeklestirilmektedir; burada °C cinsinden ve kimyasal bilesimler ise agirlikça yüzde cinsinden ifade edilmektedir.

Tavlama sicakliginin (Tbekieimm) T81 sicakliginin altinda olmasi durumunda, poligonal ferrit P42416743 varliginin %10 oraninin üzerine çikmasi tesvik edilmekte ve bu nedenden dolayi da bulus kapsaminda belirtilen araligin üzerine çikmaktadir. Buna karsilik, tavlama sicakliginin (Tbekletme1) 950 °C sicakliginin üzerine çikmasi durumunda ise, östenitin tane büyüklügü önemli ölçüde artmaktadir ki bu durum nihai mikro yapinin aritilmasi ve dolayisiyla da 650 MPa degerinin altinda olacak esneklik limiti seviyeleri üzerinde istenmeyen bir etkisi söz konusudur.

Tavlama sicakliginda (Tbekietmm) 30 ila 200 saniye arasinda bir bekletme süresi (tbekieimei) daha önceden olusan karbürlerin çözündürülmesini ve özellikle de östenite yeterli derecede dönüsümünü mümkün kilmaktadir. 30 saniyeden daha kisa bir süre bekletme durumunda karbürlerin çözünmesi yetersiz derecede olacaktir. Bununla beraber, 200 saniyenin üzerinde bir bekletme süresinin ise sürekli tavlama hatlarinin üretkenlik gereksinimleri, özellikle de kangalin ilerleme hizi ile bagdasmasi oldukça zordur. Bununla beraber, tavlama sicakliginin (Tbekletme1) 950 °C degerinin üzerinde olmasi durumunda karsilasilan östenit tanesinin irilesmesi riski burada da karsimiza çikmaktadir ve bu da 650 MPa degerinin altinda bir esneklik limitinin elde edilmesi riskini ortaya çikartmaktadir. Dolayisiyla bekletme süresi (tbekieimei) 30 ila 200 saniye arasindadir. ilk tavlama isleminin bekletme süresinin sonunda sac ortam sicakligina sogutulurken sogutma hizi (Vren) ferrit olusumunun engellenmesi için yeterli hizdadir. Bu gayeyle, söz konusu sogutma hizi saniyede 30 °C degerinin üzerindedir ve bu deger %10 oraninin altinda ferrit ve geriye kalan kismi martensit olan bir mikro yapi elde edilmesini mümkün kilmaktadir.

Tercihen, ilk tavlama isleminin sonunda tamamen martensitli bir mikro yapi elde edilmesine öncelik verilecektir.

Bunun ardindan halihazirda bir kez tavlanmis olan soguk haddelenmis ürün tercihen sürekli bir galvanizleme tavlama hattinda yüzey karbonsizlasmasi riskinden kaçinilmasi amaciyla saniyede 2 °C hizindan daha yüksek bir ortalama isitma hizinda (ve) ikinci kez tavlama islemine tabi tutulmaktadir. Ortalama isitma hizi artik östenit kisminin azalmasina neden olabilecek sekilde bekletme esnasinda çözünmez karbürlerin olusmasini engellemek degerleri arasinda bir tavlama sicakligina (Tbekietmez) isitilmaktadir; burada sicaklik degerleri °C cinsinden ve kimyasal bilesimler ise agirlikça yüzde cinsinden ifade edilmektedir. Bu P42416743 sicakligin (Tbekietmez) Ac1 sicakliginin altinda olmasi durumunda sadece ilk tavlama isleminden kaynaklanan martensitin menevislenmesi meydana geleceginden bulus tarafindan açiklanan mikro yapinin elde edilmesi mümkün olmamaktadir. Bu sicakligin (TbekletmeZ) TSZ sicakliginin üzerinde olmasi durumunda ise tavlanmis martensit içerigi %30 oraninin altinda olacaktir ve bu durum da çok miktarda taze martensit olusmasini tesvik edecek ve bu da ürünün sünekligini önemli ölçüde azaltacaktir.

Ikinci tavlama sicakliginda (Tbekietmez) 30 ila 200 saniye arasinda bir bekletme süresi (Ibekieimez) daha önceden olusan karbürlerin çözündürülmesini ve özellikle de östenite yeterli derecede dönüsümünü mümkün kilmaktadir. 30 saniyeden daha kisa bir süre bekletme durumunda karbürlerin çözünmesi yetersiz derecede olacaktir. Bununla beraber, 200 saniyenin üzerinde bir bekletme süresinin ise sürekli tavlama hatlarinin üretkenlik gereksinimleri, 'Özellikle de kangalin ilerleme hizi ile bagdasmasi oldukça zordur. Bununla beraber, 200 saniyenin üzerinde bir bekletme süresinde (tbekletme1) bekletme süresinde karsilasilan östenit tanesinin irilesmesi riski burada da karsimiza çikmaktadir ve bu da 650 MP3 degerinin altinda bir esneklik Iimitinin elde edilmesi riskini ortaya çikartmaktadir. Dolayisiyla bekletme süresi (tbekletmeZ) 30 ila 200 saniye arasindadir. arasinda bir sogutma islemi sonu sicakligina (TOA) ulasana kadar sogutulurken, sogutma hizi (Vrefz) ise çok miktarda, yani %10 oraninin üzerinde bir içerikte, ferrit olusumunun engellenmesi için yeterli hizdadir. Bu gayeyle, bu sogutma hizi saniyede 20 °C oraninin üzerindedir. altinda iken olusan beynit sert olacak ve bu durum da süneklik 'üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olma riskini beraberinde getirecek ve birim uzamanin %15 oraninin altinda olmasina neden olabilecektir. Bununla beraber, bu sicaklik sacin sicakligi genellikle 460 °C degerinde olan çinko banyosu içerisinden geçirilecek olmasi durumunda çok düsük bir degerdir ve banyonun sürekli olarak sogumasi ile sonuçlanabilmektedir. Sicakligin (TOA) 480°C degerinin üzerinde olmasi durumunda ise östenitin dengelenmesi için kullanilacak karbon miktarini azaltacak olan karbonlanmis bir gaz olan sementitin çökelmesi riski söz konusudur. Buna ek olarak, sicak daldirma ile galvanizleme isleminin gerçeklestirilmesi üzerine sicakligin çok yüksek, yani 480 °C degerinin üzerinde olmasi durumunda banyo ile çelik arasindaki P42416743 reaksiyonun kontrolünü kaybederken ayni zamanda sivi çinkonun buharlasmasi riski de söz konusu olacaktir.

Tom (°C) ila TOA2 (°C) sicaklik araliginda bekletme süresi (tOA) beynitli dönüsüme ve dolayisiyla da bu östenitin karbon açisindan zenginlesmesi suretiyle östenitin dengelesmesine imkan tanimak amaciyla 5 ila 120 saniye arasinda olmalidir. Bekletme süresi (tOA) bulusa göre bir beynit içeriginin garanti altina alinmasi amaciyla 5 saniyenin üzerinde olmalidir, aksi taktirde esneklik limiti 650 MPa degerinin altina düsecektir. Bekletme süresi (tOA) beynit içeriginin bulusta belirtilen sekilde %30 orani ile sinirlandirilmasi amaciyla 120 saniyenin altinda olmalidir, aksi taktirde artik östenit içerigi %10 oraninin altina düsebilmekte ve bu durumda da çeligin sünekligi çok düsük olabilmektedir ki bu durum kendisini %15 oraninin altinda bir birim uzama ve/veya %20 oraninin altinda bir toplam uzama seklinde gösterecektir.

Tom (°C) ile TOA2 (°C) sicaklik araliginda bekletme süresinin sonunda çift tavlanmis sac ortam sicakligina sogutma öncesinde sicak daldirma ile kaplama islemi ile bir çinko ya da çinko alasim (bu alasimda Zn agirlikça yüzde cinsinden agirlikli elementi temsil etmektedir) tortusu ile kaplanmaktadir. Tercihen, çinko ya da çinko alasim kaplama çiplak tavlanmis sac uygulanabilmektedir. Bunun yani sira sicak daldirma ile kaplama yöntemi ile bir alüminyum ya da alüminyum alasim (bu alasimda AI agirlikça yüzde cinsinden agirlikli elementi temsil etmektedir) astar kaplama da uygulanabilmektedir.

Tercihen, sünme gerilmesi ve bükülebilirlik özelliklerinin gelistirilmesi amaciyla 10 ila 49 saat arasinda bir bekletme süresi (tbase) boyunca 150 °C ile 190°C arasinda bir bekletme sicakliginda (These) soguk haddelenmis ve çift tavlanmis ve kaplanmis sac 'üzerinde bir son yigimli tavlama isil islemi gerçeklestirilmektedir. Bu islem son yigimli tavlama olarak adlandirilmaktadir.

Bu bulus asagida sinirlandirici olmayan örnekler üzerinde açiklanmaktadir. ÖRNEKLER Agirlikça yüzde cinsinden asagida yer alan tabloda gösterilen bilesime sahip çelikler hazirlanmistir. Tablo 1 örneklerde kullanilan saçlarin üretilmesi için kullanilmis çeligin kimyasal bilesimini göstermektedir.

P42416743 P42416743 Tablo 1 içerisinde yer alan D ve E referanslari bilesimleri bulus tarafindan belirtilen sekilde olmayan çelikleri tanimlamaktadir. Bulusa uygun olmayan içerikler vurgulanmistir. Özellikle D ve E referanslari ile belirtilen çeliklerin bilesimlerinin çökelme sertlesmesinin meydana gelmemesi nedeniyle nihai olarak elde edilen sacin sünme gerilmesini ve mekanik mukavemetini sinirlandiran niyobyum elementi içermesi nedeniyle bulusa göre bilesime uygun olmadigina dikkat edilmelidir.

Bunun yani sira, D ve E referanslari ile belirtilen çeliklerin silikon içeriginin belirtilen araligin disinda olmasi nedeniyle de bulusa göre bilesime uygun olmadigina dikkat edilmelidir. bu durumda belirtilen mekanik mukavemet elde edilmeyecektir. Agirlikça %1.60 oraninin altinda ise artik östenitin dengelesmesi istenen sünekligin elde edilmesi açisindan yetersiz olacaktir.

Bunlara ilaveten, E referansi ile belirtilen çeligin karbon içeriginin sacin nihai mukavemet degerini ve sünekligini sinirlandiracak sekilde belirtilen degerin altinda olmasi nedeniyle bulusa uygun olmadigina da dikkat edilmelidir. Buna ek olarak, bu çeligin manganez içerigi de çok yüksektir ve bu da sac içerisindeki beynitin nihai miktarini sinirlandiracak ve bunun sonucu olarak da fazla miktarda taze martensit varligi nedeniyle sacin sünekligi sinirlandirilacaktir.

Yukarida açiklanan bilesimlere karsilik gelen saçlar tablo 2 içerisinde sunulan kosullar altinda üretilmistir.

Bu bilesimler ile baslayarak belirli çelikler farkli tavlama kosullarina tabi tutulmustur. Sicak haddeleme öncesi kosullar birbirinin aynisidir: 1200°C ile 1250°C sicakliklari arasinda yeniden isitma sicakligi, 930°C ile 990°C sicakliklari arasinda bir haddeleme sonu sicakligi ve 540°C ile 560°C sicakliklari arasinda sarim islemi uygulanmistir. Sicak haddelenmis ürünlerin tamaminin yüzeyi daha sonra asitle temizlenmis ve ardindan vakit geçirmeksizin Tablo 2 ayrica asagida belirtilen simgeler ile soguk haddeleme sonrasi tavlanmis saclarin üretim kosullarini da göstermektedir: P42416743 - yeniden isitma sicakligi: Tiech - sarma sicakligi: TBOB - soguk haddeleme küçültme orani - Ilk tavlama esnasinda isitma hizi: Vci - Ilk tavlama esnasinda bekletme sicakligi: Tbekletme1 -ilk tavlama esnasinda Tbekletme1 sicakliginda bekletme süresi: tbekletme1 - ilk tavlama esnasinda sogutma hizi: Vreii - Ikinci tavlama esnasinda sogutma hizi: Vc2 - Ikinci tavlama esnasinda bekletme sicakligi: Tbekletme2 - Ikinci tavlama esnasinda Tbekletme1 sicakliginda bekletme süresi: tbekletme2 - Ikinci tavlama esnasinda sogutma hizi: Vreig - sogutma islemi sonu sicakligi: TOA - TOA sicakliginda bekletme süresi: tOA -hesaplanmis sicakliklar Ac1, TS1 ve T82 ( °C cinsinden) P42416743 www ›mm 50 mw omv om ›w g m com cwF o›w m› wm Sm wma owwr elm m_ mww &ww `bo mw omv mm ›w â m com owr Em m_ Nm ;m mm& 05.› Niw m_ mwm ›mw ›mm mm omv mm 5 cm» m oow owF o›m 3 mm Sm Nmm owwr Fiw m_ ›00 ›Nm vm› om sov mm ON.` com 3 com ow› % m› m F0 mmm mom mvw_ nin_ D ›om ›wm cm› cm cm# mm cm_ 00» m› com owr g m› m ve mmm mwa mvw› Flo c omw @vw ww› om omv mm ON› o» m› . . . . mm wvm Fmm mvwr miU U omw @vw ww› cm cm& mm CN_ 00› m› com om› a 2 mm ovm _ma mvm› «IU U omw www ww› om omv mm cm› 0» m.. oow owF g m› mm mvm Fmm mvwr nlu U omw @vw ww› om own mm DN› 00› m› com om› a 3 mm @cm _00 015 «IU 0 omw @vw ww› mr omv mm ON› cm› 9 com owF com m› mm wvm __mm mvwr FIU U mwm @vw ww› om one mm cm› cm› m› com om.. a m› mm avm _bm nvwr wwm m www @vw ww› m› a mm ON.. om› m› com owF ooo m› mm wvm _mm mvww Fim m Sw Now ww› mr oov mm owF o» m› com owF â 2 No Fmm mwo ovmr mi< < ›vm www mw› on 93 mm ON_ o» m_ com cm› 000 m› Nm rmm mwm ovwr vl< < P42416743 Tabloi'de belirtilen bilesimlere sahip çeliklere dayali olarak bulusa uygun olmayan kosullar altinda üretilen çelikleri ifade etmektedir. Bulusa uygun olmayan parametreler vurgulanmistir.

A5, A6, B2 ila B4, CZ ila C4, D1 ve D2 referanslari ile belirtilen çeliklerin ilk tavlama isleminde uygulanan bekletme sicakliginin (Tbekietmei) ilk tavlama isleminde çok miktarda ferrit olusumunu tesvik edecek ve bunun bir sonucu olarak da ikinci tavlama isleminin ardindan sacin mekanik mukavemetini sinirlandiracak sekilde hesaplanan sicakligin (TS1) altinda olmasi nedeniyle bulusa uygun olmadigina dikkat edilmelidir.

E2, E3 ve E4 referanslari ile belirtilen çeliklerin kimyasal bilesimleri nedeniyle ve ikinci tavlama islemindeki bekletme sicakliginin (Tbekieimez) ikinci tavlama isleminin ardindan tavlanmis martensit miktarini azaltici bir etkiye sahip olacak ve bunun bir sonucu olarak da asiri miktarda taze martensit nedeniyle sacin nihai sünekligini sinirlandiracak sekilde hesaplanan sicakligin (T82) üzerinde olmasi nedeniyle bulusa uygun olmadigina dikkat edilmelidir.

B1 referansi ile belirtilen çeligin TOA sicakliginin ikinci tavlama isleminin ardindan artik östenit miktarini sinirlandiracak sekilde 420°C- 480 °C araligi disinda olmasi ve dolayisiyla da sacin sünekligini sinirlandirmasi nedeniyle bulusa uygun olmadigina dikkat edilmelidir.

C5 referansi ile belirtilen çeligin bulusa uygun olarak sadece tek bir tavlama isleminin gerçeklestirilmesi ve ikinci tavlama isleminin sac üzerinde gerçeklestirilmesi nedeniyle bulusa uygun olmadigina dikkat edilmelidir. Birinci tavlama isleminin gerçeklestirilmemesi mikro yapida tavlanmis martensit bulunmamasi ile sonuçlanmaktadir ve bu da sacin nihai sünme gerilmesi ve mekanik mukavemet özelliklerini önemli ölçüde sinirlandirmaktadir.

Son olarak, E5 ve E6 referanslari ile belirtilen iki çeligin bulusa uygun olmadigina dikkat edilmelidir; ikinci tavlama islemindeki sogutma hizi (VRefz) saniyede 30°C degerinin altindadir ve bu da soguma esnasinda ferrit olusumunu tesvik etmektedir ki bu durum sacin esneklik A1 ila A4 ve C1 referans numarali örnekler bulusa göre örneklerdir.

P42416743 Daha sonra ISO 12.5><5O test parçasi kullanilarak örneklerin mekanik özellikleri ölçülmüs ve Tablo 1`de belirtilen kimyasal bilesimlere dayali olarak hazirlanan malzemenin en kesitinin alinmasi suretiyle hazirlanan mikro yapilarda mevcut olan fazlarin her birisinin içerikleri tablo 2'de açiklanan yöntemlere dayali olarak analiz edilmistir. Bu mekanik özelliklerin soguk haddeleme isleminin gerçeklestirilme yönüne paralel yönde belirlenmesi amaciyla tek eksenli çekme testleri gerçeklestirilmistir.

Her tavlama isleminin ardindan her bir fazin içerikleri ve elde edilen mekanik çekme mukavemeti özellikleri asagida belirtilen kisaltmalar kullanilarak asagida yer alan Tablo 37e girilmistir: sünme gerilmesi: Re mekanik mukavemet: Rm birim uzama: U. Birim. toplam uzama: U. Toplam.

P42416743 32 .3.2.

P42416743 tablo 1'de belirtilen kimyasal bilesimlere sahip çelikler kullanilarak Tablo 2'de açiklanan kosullar altinda üretilen çelikleri ifade etmektedir. Fazlarin bulusa uygun olmayan mekanik özellikleri ve kesirleri vurgulanmistir.

A1 ila A4 ve C1 referans numarali örnekler bulusa göre örneklerdir.

Hesaplanan sicakligin (TS1) altinda olan bir bekletme sicakligi (Tbekietmm) uygulanmasi nedeniyle ilk tavlama isleminin sonunda fazla miktarda ferrit olusumu ve ikinci tavlama isleminin sonunda düsük oranda tavlanmis martensit varligi ile açiklanan 650 MPa degerinin altinda bir sünme gerilmesi elde edilmesi nedeniyle A5, A6, D1 ve D2 referanslari ile belirtilen çeliklerin bulusa uygun olmadigina dikkat edilmelidir.

Hesaplanan sicakligin (T81) altinda olan bir bekletme sicakligi (Tbekietmm) uygulanmasi nedeniyle ilk tavlama isleminin ardindan ikinci tavlama isleminin sona ermesi üzerine taze martensit kesrini sinirlandiracak olan %10 oraninin üzerinde bir ferrit miktari ile açiklanan 980 MPa degerinin altinda bir mekanik mukavemet elde edilmesi nedeniyle 82 ila B4 ve 02 ila C4 referanslari ile belirtilen çeliklerin bulusa uygun olmadigina dikkat edilmelidir. 420°C degerinin altinda bir haddeleme sonu sicakligi uygulanmasindan kaynaklanan ikinci tavlama isleminin sonunda asiri düsük miktarda taze martensit bulunmasi ile açiklanan 650 MPa degerinin altinda bir sünme gerilmesi ve 980 MPa degerinin altinda bir mekanik mukavemet elde edilmesi nedeniyle Bi referansi ile belirtilen çeligin bulusa uygun 650 MP3 degerinin altinda bir sünme gerilmesi ve 980 MPa degerinin altinda bir mekanik mukavemet elde edilmesi nedeniyle E1 ila EG referanslari ile belirtilen çeliklerin bulusa uygun olmadigina dikkat edilmelidir. Bu örneklerin bulusa uygun olmamasi uygun olmayan kimyasal bilesim, sertlestirici elementlerin (karbon, silikon) özellikle oldukça düsük seviyelerde olmasi ve niyobyum elementinin bulunmamasi nedeniyle çökelme sertlesmesinin gerçeklesmemesinden kaynaklanmaktadir. Bu etki bulus tarafindan açiklanan yönteme riayet edilmemesi ve elde edilen fazlarin miktarlarinin belirtilen araliklarin disinda olmasi nedeniyle özellikle E2 ila E6 numarali referanslarda daha belirgindir.

P42416743 Son olarak, bulus tarafindan açiklanan ikinci tavlama isleminin yöntemine karsilik gelen sadece tek bir tavlama isleminin uygulanmasi ve bu durumun da bulus tarafindan belirtilen sünme gerilmesi ve mekanik mukavemetin elde edilmesi için gerekli olan tavlanmis martensitin olusmamasi ile sonuçlanmasi nedeniyle CS referansi ile belirtilen çeligin bulusa uygun olmadigina dikkat edilmelidir.

Bulus ayrica özellikle bir sivi çinko banyosu içerisinde sicak daldirma ile kaplama prosesini izleyen bir alasimlama isil islemi kullanilmasi suretiyle bir çinko ya da çinko alasim kaplama uygulanmasi açisindan uygun bir çelik sac da saglamaktadir.

Son olarak bulus sinirlayici olmayan bir örnek olarak belirtmek gerekirse direnç punto kaynagi benzeri geleneksel montaj yöntemlerinde basarili bir kaynak uygulanabilirlik özelligi sergileyen bir çelik de saglamaktadir.

Bulus konusu çelik saclar faydali bir sekilde motorlu kara tasitlari için yapisal parçalarin, takviye ve güvenlik bilesenlerinin, asinmaya karsi dayanikli parçalarin ya da sanziman disklerinin üretilmesi amaciyla da kullanilabilmektedir.

Claims (16)

ISTEMLER

1. Bilesimi içerikleri agirlikça yüzde cinsinden ifade edilen sekilde, Al 5 %0.1 Cr 5 %1.0 S 5 %0.006 V 5 % 0.05 B 5 %0.003 N 5 %0.01 içeren, bilesimin geriye kalan kismi demirden ve üretim prosesinden kaynaklanan kaçinilmaz katiskilardan meydana gelen, mikro yapisi yüzey orantilari cinsinden %10 ila %30 arasinda artik östenitten, %30 ila %60 arasinda tavlanmis martensitten, %5 ila %30 arasinda beynitten, %10 ila %30 arasinda taze martensitten ve %10 oraninin altinda ferritten olusan çelik sac.

2. Bilesimi agirlikça; içeren istem 1'e göre çelik sac.

3. Bilesimi agirlikça; içeren istem 1 veya Zye göre çelik sac.

4. Bilesimi agirlikça; içeren Istem 1 ila 3'ten herhangi birisine göre çelik sac.

5. Bilesimi agirlikça; Cr 5 %0.5 içeren Istem 1 ila 4'ten herhangi birisine göre çelik sac.

6. Bilesimi agirlikça; içeren Istem 1 ila S'ten herhangi birisine göre çelik sac.

7. Bir çinko ya da çinko alasim kaplama içeren Istem 1 ila 6'dan herhangi birisine göre çelik

8. Bir alüminyum ya da alüminyum alasim kaplama içeren Istem 1 ila 6'dan herhangi birisine göre çelik sac.

9. 980 MPa degerine esit ya da üzerinde bir mekanik mukavemete, 650 MPa degerine esit ya da üzerinde bir sünme gerilmesine, %15 oranina esit ya da üzerinde bir birim uzama oranina ve %20 oranina esit ya da üzerinde bir kopma uzamasina sahip Istem 1 ila 8'den herhangi birisine göre çelik sac.

- Istem 1 ila 6'dan herhangi birisine göre bir bilesime sahip bir çeligin temin edilmesi, - bahsi geçen çeligin bir yari mamul ürün olarak dökülmesi, ardindan - bahsi geçen yari mamul ürünün yeniden isitilmis bir yari ürün elde edilmesi amaciyla 1100°C ile 1280°C arasi bir sicakliga (Trech) isitilmasi, ardindan - bahsi geçen yeniden isitilmis yari ürünün sicak haddelenmis bir sac elde edilmesi amaciyla sicak haddeleme isleminin sonundaki sicakligin (Tri) 900 °C degerine esit ya da üzerinde olacagi sekilde sicak haddelenmesi, ardindan - bahsi geçen sicak haddelenmis sacin sarili bir sicak haddelenmis sac elde edilmesi amaciyla 400 ila 600°C arasinda bir sicaklikta (Tbob) sarilmasi, ardindan - bahsi geçen sarili sicak haddelenmis sacin ortam sicakligina sogutulmasi, ardindan - bahsi geçen sarili sicak haddelenmis sacin açilmasi ve yüzeyinin asitle temizlenmesi (paklanmasi), ardindan - bahsi geçen sicak haddelenmis sacin soguk haddelenmis bir sac elde edilmesi amaciyla %30 ila %80 arasinda bir küçültme orani ile soguk haddelenmesi, ardindan - bahsi geçen soguk haddelenmis sacin 30 ile 200 saniye arasinda bir süre (tbekletme1) boyunca içerikleri agirlikça yüzde cinsinden ifade edilen sekilde sicakliga (Tbekletme1) kadar 2 ila 50 uC/saniye arasinda bir hizda (Vci) isitmak suretiyle ilk kez tavlanmasi, ardindan - bahsi geçen sacin 30 °Clsaniye oranina esit ya da üzerinde bir hizda ortam sicakligina sogutulmasi suretiyle sogutulmasi, ardindan - bahsi geçen sacin 30 ile 200 saniye arasindaki bir süre (tbekletmeZ) boyunca Ac1 ve kadar 2 ila 50 °Clsaniye oraninda bir hizda (Vcz) yeniden isitilmasi suretiyle ikinci kez tavlanmasi, ardindan - bahsi geçen sacin 30°C/saniye oranina esit ya da üzerinde bir hizda sogutulmasi suretiyle sogutulmasi, ardindan arasinda bir sicaklikla tutulmasi, ardindan - opsiyonel olarak soguk haddelenmis ve tavlanmis metal sac üzerine bir kaplama kaplanmasi ve - bahsi geçen metal sacin ortam sicakligina sogutulmasi ardisik adimlarindan meydana gelen soguk haddelenmis, çift tavlanmis ve opsiyonel olarak kaplanmis bir çelik sac üretimine iliskin bir yöntem.

11. Bahsi geçen sarili sicak haddelenmis sacin soguk haddeleme islemi öncesinde metal sacin isitildigi ve ardindan 5 ila 24 saatlik bir süre boyunca 400°C ila 700 °C sicakliklari arasinda bir sicaklikta suda bekletildigi temel olarak adlandirilan bir tavlama islemine tabi tutuldugu Istem 10'a göre `üretim yöntemi.

12. Bahsi geçen metal sacin izotermal olarak 5 ila 120 saniye arasinda bir süre boyunca 420 ile suda bekletildigi Istem 10 veya 11lden herhangi birisine göre üretim yöntemi.

13. Çift tavlanmis, soguk haddelenmis metal sacin daha sonra bir kaplamanin biriktirilmesi öncesinde %0.1 ile %3 arasinda bir soguk haddeleme oraninda soguk haddelendigi istem 10 ila 12'den herhangi birisine göre üretim yöntemi.

14. Metal sacin son olarak 10 saat ile 48 saat arasinda bir bekletme süresi (these) boyunca herhangi birisine göre 'üretim yöntemi.

15. TOA sicakliginda bekletme süresinin sonunda metal sacin alüminyum, çinko, alüminyum alasimi ya da çinko alasimindan bir tanesinin bir sivi banyosu içerisine daldirma ile kaplandigi istem 10 ila 12'den herhangi birisine göre üretim yöntemi.

16. Araçlar için parçalarin üretilmesi amaciyla istem 1 ila 9'dan herhangi birisine göre bir metal sacin ya da istem 10 ila 15lten herhangi birisine göre bir yöntem ile üretilmis bir metal sacin kullanimi.