Przedmiotem wynalazku jest sposób wytwarza¬ nia nowej N1Hpilperoinylo-N4-3,7,ll-trójimetyIio-2,6,10- -dodekatrienyio-piperazyny o wzorze przedstawio¬ nym na rysunku, w postaci izomeru geometrycz¬ nego lub mieszaniny izomerów albo ewentualnie w postaci farmaceutycznie dopuszczalnych, nietok¬ sycznych soli addycyjnych z kwasami.Zwiazki wytwarzane sposobem wedlug wynalaz¬ ku sa slabo toksyczne i wykazuja znaczna aktyw¬ nosc jako inhibitory wydzielania zoladkowego, oraz bardzo skuteczne dzialanie przeciwwrzodowe. Po¬ nadto, zwiazki te wykazuja dzialanie rozkurczo¬ we typu papaweryny a takze dzialanie przeciwbó¬ lowe i przeciwzapalne. Stosowanie ich jest bardzo korzystne dzieki temu, ze dzialaniu przeciwwydzie- laniowemu i przeciwwrzodowemu nie towarzysza wlasciwosci przeciwcholinergiczne.Wedlug wynalazku, nowa .Ni-piperonylo-N4^,?, ll-trójmetyilo-2,6,10-dodekatrienyilopiperazyne o wzorze przedstawionym na rysunku wytwarza sie na drodze rekacji mieszaniny izomerów halogenków 3,7,ll-trójmetylo-2,6,10-dodekaitrienylu-l z N-pipe- ronylopiperazyny albo na drodze reakcji mieszani¬ ny izomerów N-/3,7,ll-rbrÓ3imetylo-2,6,10-dodekatrie- nylo/ipiperazyny z chlorkiem piperonylu. Otrzyma¬ na w powyzszy sposób mieszanine izomerów ewen¬ tualnie rozdziela sie na izomery i/lub czysty izo¬ mer albo mieszanine izomerów przeksztalca sie w nietoksyczne, farmakologicznie dopuszczalne sole addycyjne z kwasami.W zwiazkach wytwarzanych sposobem wedlug wynalazku o wzorze przedstawionym na rysunku obecnosc trzech podwójnych wiazan pomiedzy ato¬ mami wegla umozliwia wystepowanie nastepuja¬ cych izomerów geometrycznych: pojedyncza kon¬ figuracja trans C2^C3, trans C6-C7, pojedyncza kon¬ figuracja cis C2-C3, trans powyzszych izomerów geoimetrycznych trienu, po¬ jedyncza konfiguracja cis C2-C3, cis C6-C7, pojedyn¬ cza konfiguracja trans C2JC3, cis C6^C7, mieszani¬ na dwóch powyzszych izomerów geometrycznych trienu i mieszanina czterech powyzszych izomerów geometrycznych trienu.Wytwarzanie N-/3,7,ll-trójimetylo-2,6,10-dodeka- trianylopiperazyny, bedacej substancja wyjsciowa do wytwarzania nowej N^piperonylo-N^S^ll-trój- metyilo-2,6,10-dodekatrienylopiperazyny ilustruja po¬ nizsze opisy.Przepis 1. Roztwór 45 miliimoli l-bromo-3,7,11- -trójmeityilo-2,6,10Hdodekatrienu wytworzonego z te¬ chnicznego fairnesolu zawierajacego 4 izomery w ml benzenu wkrapla sie w temperaturze 0°C do mieszanego roztworu 45 milimoli formylopipe- razyny w 60 ml benzenu, zawierajacego 5 g trój- etyloaminy po czym kontynuuje sie mieszanie w ciagu 2 godzin, a nastepnie odsacza wytracony bromek trójetyloamonowy. Roztwór benzenowy 9297792977 plucze sie kolejno woda z K^Oj i suszy nad we¬ glanem potasowym.Po odparowaniu roztworu benzenowego¦¦""otrzymu¬ je sie substancje o konsystencji oleju, która pod¬ daje sie chromatografii kolumnowej na zelu krze¬ mionkowym (eluowanie mieszanina chloroformu z metanolem), oitirzymujac czysta zasade. Analiza ma¬ gnetycznego rezonansu jadrowego wykazuje na¬ stepujace sygnaly w 8:1,55—1,85 (m, 12H, CH,- -C =); 1,95-H2,20 (im, 8H, CH2-C =); 2,30—2,60 (m, 4H, CH2-N), 3,00 (d, 2H, J=7H2, N-CH2-C=), 3,26— 3,70 (m, 4H, wzór 5) 4,95^5,45 (m, 3H, CH=C), 8,00 (s, 1H, wzór 6).Otrzymany produkt jest ".Ni-fonnylo-Nl-3,7,1-1- -trójmetylo-2,6,10-dodekatrienylopiperazyna (mie¬ szanina 4 izomerów)* Roztwór 47,09 milimoli pochodnej N1-formyilowej w 50 ml etanolu ogrzewa sie w temperaturze wrze¬ nia w ciagu 20 godzin z 7,5 g wodorotlenku sodo¬ wego w 50 ml wódy, po czym odparowuje etanol pod cisnieniem nizszym od atmosferycznego.Etylowoeterowy ekstrakit mieszandny reakcyjnej plucze sie woda, suszy nad siarczanem sodowym i zateza do konsystencji oleju, a nastepnie roztwór tego oleju oczyszcza sie w kolumnie wypelnionej zelem krzemionkowym.Tozsamosc 3,7,11-trójmetylo-2,6,10^odekatrieny- lopiperazyny stwierdzono za pomoca analizy NMR.Analiza magnetycznego rezonansu jadrowego wy¬ kazuje nastepujace sygnaly w 6: 1,55—1,80 (m, 12H, CH,-C=); 1,95—2,20 (m, 8H, CH2-C=); 2,30—2,60 (m, 4H, CH2-N); 2,42 (s, 1H, N-H); 2,80^31,0 (m, 6H, CH2-N); 4,95—5,50 (m, 3H, CH=C).Przepis 2. Do zimnego (0°C) roztworu 21,6 mili¬ moli tosylo(pi(perazyny w 8 rml bezwodnego eta¬ nolu zawierajacego 1,2 g bezwodnego wodorotlen¬ ku potasowego wkrapla sie, mieszajac 23,8 milimoli 1-bromo-3,741-ltrójmetylo-2,6,10-dodekatrienu, po czym miesza sie mieszanine w ciagu 1 godziny w temperaturze pokojowej i filtruje w celu usunie¬ cia KBr. Po stezeniu roztworu otrzynnuje sie su¬ rowy produkt o konsystencji oleistej, który miesza sie z 5f/o roztworem wodoroweglanu potasowego, ekstrahuje dwucMorometyienem, jplucze wodaJ su¬ szy nad weglanem potasowym. Po odparowaniu produktu do sucha pod cisnieniem nizszym-od at¬ mosferycznego, otrzymuje sie substancje oleista, która poddaje sie chromatografii na zelu krzemion¬ kowym stosujac jako eluenty octan etylu i eter naftowy. Analiza w podczerwieni wykazuje pasma 1345 (YasSO^ i 1160 om-1 (ysS02). Otrzymany pro¬ dukt jest NMosylo-N4-3,7,ll-trójmetylo-2,6,10-do- dekatrienyiopiperazyna (mieszanina 4 izomerów) Roztwór 4,9 milimoli pochodnej tosylowej w 10 ml toluenu dodaje sie powoli do 100 m} cieklego amoniaki, po czym do wytworzonej zawiesiny do¬ daje sie okolo 250 mg (10,9 miligramoatomów) so¬ du w malych porcjach dopóty, dopóki zabarwie¬ nie glebokiego blekitu nie utrzynna sie w ciagu minut. Nastepnie dodaje sie jednorazowo 1,0 g chlorku amonowego, co powoduje natychmiastowe znikniecie blekitnego zabarwienia.Mieszanine miesza sie w ciagu dalszych 10 mi¬ nut, po czym wkrapla 100 ml toluenu pozwalajac 40 45 50 55 05 amoniakowi odparowywac w ciagu 2 godzin. Wy¬ tworzony roztwór organiczny plucze sie woda, su¬ szy nad weglanem potasowym i steza pod obnizo¬ nym cisnieniem. Czysta zasade otrzymuje sie po oczyszczeniu produktu metoda chromatografii na zelu krzemionkowym, stosujac jako eluenty chlo¬ roform i metanol. Analiza magnetycznego rezo¬ nansu jadrowego wykazuje sygnaly jak w prze¬ pisie 1.Jak wspomniano wyzej, zwiazki wytworzone spo¬ sobem wedlug wynalazku wykazuja cenne wlasci¬ wosci farmakologiczne.Stwierdzono, ze ostra toksycznosc badanych pro¬ duktów wobec samców myszy jest bardzo niewiel¬ ka i nie utrudnia badan klinicznych. Przyblizone wartosci ID60 podano w tablicy. Ni/skie dawki nie wywoluja zadnych szczególnych objawów, nato¬ miast w przyjpadku dawek bardzo wysokich lub smiertelnych wystepuja lekkie konwulsje.W przypadku poszczególnych organów, na przy¬ klad wycinki jelita kretego swinki morskiej, za¬ den z badanych zwiazków nie wykazuje znaczniej¬ szego dzialania wobec acetylocholiny czy histaminy.Dzialanie wstrzymujace zauwazono tylko przy ste¬ zeniach co najmniej 100-krotnie przewyzszajacych stezenie dajace dawke skuteczna ED50 w przypadku substancji kontrolnych, takich jak na przyklad siarczan atropiny w ilosci 0,006 g/ml, dwufenylo- hydramina w ilosci 0,007 g/ml.Zwiazki wedlug wynalazku wykazuja natomiast dzialanie rozkurczowe typu papawerynowego, po¬ wstrzymujace skurcz wywolany za pomoca BaCl2.W tym przypadku stezenie aktywne jest zblizone do odpowiedniej wartosci dla zwiazku antagoni- stycznego (papawoweryna 1—10 g/ml.Podawany kotom poddanym dzialaniu chloralozy (80 mg/kg masy ciala, dozylnie), nawet w wyso¬ kich dawkach (100 mg/kg masy ciala, dodwuna- stniczo), zaden z badanych produktów nie wywolu¬ je znaczniejszych zmian w cisnieniu krwi i oddy¬ chaniu.Badane produkty wykazuja znaczna aktywnosc hamujaca wydzielanie zoladkowe u szczurów (4- -godzinna próba Shaya). Przyblizone wartosci ED50 przy stosowaniu dodwunastniczym podano w ta¬ blicy. Ponadto, badane .produkty wykazuja znaczne wlasciwosci przeciwwrzodowe przy dootrzewnym stosowaniu dawek 50—200 mg/kg masy ciala szczu¬ rów.Produkty wedlug wynalazku wykazuja równiez dzialanie znieczulajace i przeciwzapalne, przy czym dawkii aktywne przy stosowaniu doustnym wyno¬ sza 50—200 mg/kg masy ciala* Jesli chodzi o dzialanie przeciwcholinergiczne, to badane produkty okazuja sie absolutnie nieak¬ tywne w przypadku stosowanych dootrzewnowo dawek do 200 mg/kg masy ciala myszy, w próbie oksotremoirynowej i w próbie na chromolzawienie.W tych samych próbach i w takich samych wa¬ runkach stosowalny dootrzewnowo siarczan atropi¬ ny okazuje sie byc wysoce aktywny juz w daw¬ kach 0,5—1 mg/kg masy ciala. Przeprowadzono po¬ nadto inne typowe próby farmakologiczne, ponie-.5 92977 6 waz jednak nie osiagnieto zadnych konkretnych wyników, rezultatów tych prób nie podano.Z podanej nizej tablicy wynika, ze 2,2'-dwupi- rydyna i siarczan atropiny wykazuja najwieksza 5 toksycznosc, podczas gdy stosowane doustnie zwia¬ zki wytworzone sposobem wedlug wynalazku.ma¬ ja bardzo niski stopien toksycznosci. Z drugiej strony, siarczan atropiny jest zwiazkiem o najwie¬ kszej aktywnosci, podczas gdy 2,2'-dwupirydyna io i zwiazki wedlug wynalazku wykazuja bardzo zbli¬ zona aktywnosc.Wiadomo jednak, ze stosowany w aktywnych dawkach siarczan atropiny wykazuje znaczne nie¬ pozadane dzialanie uboczne typu przeciwcholiner- 15 gicznego, na przyklad rozszerzanie zrenic itp.Dzialanie zwiazków wytworzonych sposobem we¬ dlug wynalazku nie ulega praktycznie zmianie w przypadku stosowania ich w postaci farmakologi¬ cznie dopuszczalnych soli addycyjnych z kwasami. 20 Tablica Porównanie ostrej toksycznosci i dzialania powstrzymujacego wydzielanie zoladkowe (próba Shaya) zwiazków wedlug wynalazku, "25 siarczanu atropiny i 2,2'-dwupirydyny Zwiazki 1. Izomer zwiazku wedlug wynalazku a) trans C2-Cj, trans C6^7 to) cis C2-C,, trans C0-Q7 c) mieszanina zwiazków (a) i (to) 1 d) cis C2-C„ cis Ce-C7 e) trans C2-C8, cis C8-C7 f) mieszanina ¦zwiazków g) mieszanina zwiazków (a),(to),(d),(e) 2. Siarczan atropiny 3. 2,2'-dwupirydyna | Ostira to¬ ksycznosc u myszy dootrzew- nowo 300 600 400 500 250 350 400 200 250 doustnie 2000 2000 2000 800 330 1 Powstrzy¬ mywanie wydziela¬ nia zolad¬ kowego u 1 szczurów ¦ iii 14 26 26 16 2,5-5 | li* II 9 14 6 13 9 2,5 1 Znane postacie preparatów farmaceutycznych, takie jak tabletki, kapsulki sporzadza sie przykla¬ dowo wedlug podanych ponizej przepisów A—D. 05 A. Wytwarzanie 1000 tabletek zawierajacych po 50 mg substancji czynnej. 50 g N1-piperonyao-N4-3,741-tró(jmetylo-z,6,10Hdode- katrienyaopdperazyny, 150 g koloidalnego kwasu krzemowego, 150 g skrobi, 40 g laktozy, 8 g talku i 2 g stearynianu magnezowego.Substancje czynna rozpuszcza sie w etanolu i ad- sonbujje wytworzony roztwór koloidalnym kwasem krzemowym w odpowiedniej mieszance, po czym suszy sie mieszanine w piecu w temperaturze 40°C pod cisnieniem nizszym od atmosferycznego. Na¬ stepnie dodaje sie skrobie, laktoze i polowe ilos¬ ci srodków zwiekszajacych poslizg i po dokladnym wymieszaniu prasuje sie wysuszona mieszanine, a nastepnie granuluje. Po dodaniu pozostalej ilosci srodków zwiekszajacych poslizg prasuje sie gra- & nulat w tabletki po 400 mg, z których kazda za- 0 wiera 50 mg substancji czynnej.B. Wytwarzanie tabletek powleczonych powloka ochronna.Postepujac w sposób opisany w przepisie A i stosujac takie same skladniki wytwarza sie ta¬ bletki, które nastepnie powleka sie blona celulof zowo^acetoitaflanowa.C. Wytwarzanie 1000 tabletek w miekkich kap¬ sulkach zelatynowych, zawierajacych po .50 mg substancji czynnej. N^piperonylo-N^JA^trójime- tyilo-2,6,10 50 g dodekatrienylopiperazyny, 70 g ole¬ ju roslinnego.Po dokladnym wymieszaniu substancji czynnej z olejem roslinnym, wytwarza sie kapsulki typu Soherera, z których kazda zawiera 50 mg sub¬ stancji czynnej.D. Wytwarzanie miekkich kapsulek, zelatynowych odpornych na dzialanie wydzielin zoladkowych.Postepujac jak w przepisie C i stosujac takie same skladniki wytwarza sie kapsulki, które w fa¬ zie koncowej traktuje sie formalina uzyskujac od¬ pornosc na dzialanie wydzielin zoladkowych.Prz y k l a d I. Wytwarzanie Ni-piperonylo- - N4-3,7,ll-trójmetylo-2,6^0^odekatrienylopiperazy- ny mieszanina 4 izomerów).Roztwór 45 mliMmoli lHbromo-3,7,ll-trójmetylo-2, 6,10-dodekatrienu wytworzonego 2 farnesolu tech¬ nicznego zawierajacego 4 izomery, w 10 ml benze¬ nu wkrapla sie w temperaturze 0°C do miesza¬ nego roztworu 45 milimodi poperonylopiperazyny w 60 ml benzenu, zawierajacego 5 g trójetyloaminy, po czym kontynuuje sie mieszanie w ciagu 2 go¬ dzin, a nastepnie odsacza wytracony bromek trój- etyloamonowy. Roztwór benzenowy plucze sie ko¬ lejno woda i K4CO3 i suszy nad weglanem pota¬ sowym.Po odparowaniu benzenu pod obnizonym cisnie¬ niem, otrzymuje sie, surowa substancje ó konsy¬ stencji oleju, która rozpuszcza sie w acetonie. Do wytworzonego roztworu dodaje sie w temperatu¬ rze 5—8°C niewielki nadmiar 37#/q roztworu kwa¬ su solnego. Wytracony chlorowodorek odfiltrowuje sie, plucze acetonem i bezwodnym etanolem, po czym oczyszcza zasade w kolumnie zelu krzemion¬ kowego i wyznacza stopien czystosci wszystkich frakcji metoda chromatografii cienkowarstwowe} i chromatografii gaz/ciecz.7 92977 8 Chromatografia cienkowarstwowa na zelu krze¬ mionkowym wykazuje 3 plamy w rozpuszczalniku bedacym mieszanina octanu etylu z eterem nafto¬ wym w stosunku 1:1. Natomiast chromatografia gaz/ciecz wykazuje 3 piki wskazujace na obecnosc czterech mozliwych izomerów.Czysty produkt ma postac bezbarwnego oleju.Analiza magnetycznego rezonansu jadrowego tego produktu wykazuje nastepujace sygnaly w 8: 1,55— ^1,80 (m,12H,CH8—C=), 1,95—2,20 (im,8H/:H2—C=), 2,48 (iS,8H,CH2-hN), 3,00 (d,2H,J=7H2, N—CH2—C=), 3,41 (s,2H,CH2-a,rom), 4,90—5,50 (m, 3H,CH= C), 5,91 (s,2H,0—CHa-^O), 6,75—6,90 (3H, arom.).Przyklad II. Wytwarzanie N^pdperonylo-N4- -3,7,ll-trójmetylo-2,6l10-dodeka,trienylopiperazyny (mieszanina 4 izomerów).Postepujac w sposób opisany w przykladzie I i kondensujac 45 milimoli chlorku piperonyiu z 45 milimolami 3,7,11 -trójmeity,lo-2,6,10-dodiekaitrienylo- piiperazyny, otrzymuje sie zadany produkt.Przyklad III. Wytwarzanie N^piperony- lo -N4-3,7,ll -trójmetylo -2,6,10Hdodekanotrienylopi- perazyny (cis C2—C8, trans C6—C7). ,5 ml bezwodnej pirydyny dodaje sie do roztwo¬ ru 100 g (0,45 mola) czystego technicznego trans-ne- rolidolu w 300 ml eteru naftowego, po czym miesza¬ jac i utrzymujac temperature w granicach od —5 do —10°C, dodaje sie roztwór 53 g (0,2 mola) (PBr8 w 70 ml eteru naftowego. Mieszanie kontynuuje sie w ciagu dalszych 2 godzin w temperaturze od —2 do 0°C, po czym plucze sie roztwór kolejno woda z lodem do zobojetnienia i zimnym nasyconym roz¬ tworem wodoroweglanu sodowego. Po wysuszeniu nad siarczanem sodowym nastepnie nad bezwod¬ nym weglanem potasowym, odparowuje sie rozpu¬ szczalnik, a pozostalosc o konsystencji oleistej roz¬ puszcza w 100 ml ibenzanu. Wytiworzony roztwór 1- bromo- 3,7,11-trójmetyio^^AO-dodekanotrien doda¬ je sie mieszajac w temperaturze 0°C, do roztworu 99 g (0,45 mola) N-piperonylopiperazyny w 600 ml benzenu, zawierajacego 50 g trójetyUoamlmy.Po zakonczeniu dodawania kontynuuje sie mie¬ szanie w ciagu 2 godzin, po czym odfiltrowuje sie wytracony bromek trójetyloamonowy i plucze ko¬ lejno woda i roztworem weglanu potasowego, a na¬ stepnie suszy. Po odparowaniu rozpuszczalnika pod cisnieniem nizszym od atmosferycznego, pozosta¬ losc o konsystencji oleistej rozpuszcza sie w ace¬ tonie,, po czym dodaje niewielki nadimiar 37% wod¬ nego rozitworu kwasu solnego, utrzymujac tempe¬ rature ponizej 10°C. Wytracony chlorowodorek od¬ sacza sie i plucze acetonem i bezwodnym etano¬ lem. Wytworzona zasada jest mieszanina dwóch izomerów cis C2—C8, trans C6—7 i trans C2^C8, trans G6—C7.Izomery te rozdziela sie poddajac 15 g produktu chromatografii na 3 kg zelu krzemionkowego w kolumnie o wymiarach 160X9,5 cm i stosujac jako eluent mieszanine 25% benzenu z 75% octanu ety¬ lu, przy czym pierwszym eluowanym produktem jest .czysrty izomer cis C2-^C8, trans Cg—C7.C^omatografia cienkowarstwowa na zelu krze¬ mionkowym wykazuje plame w mieszaninie ben¬ zenu z octanem etylu w stosunku 25 : 75.Chromatografia gaz/ciecz wykazuje tylko jeden pik na .OV 17—5% na materiale Chromosorb G AW-DMCS 80—100 mesh, w kolumnie o dlugosci 6 m i srednicy wlotowej 1,6 mm.Pr z y k l a d IV. Wytwarzanie Ni-piperonylo- -N4-3,7,ll-trójmetyIo-2,6,10-dodekatrienylopiperazy - ny (trans C2—C8, trans C6—C*).Po oddzieleniu czystego izomeru cis C2—C8, trans Cg—C7 wedlug przykladu III, otrzymuje sie pewne frakcje zawierajace mieszanine izomerów. W fazie koncowej eluuje sie czysty izomer trans C2—C8, trans Ce—C7.Chromatografia cienkowarstwowa na zelu krze- mionkowym wykazuje pojedyncza plame w miesza¬ ninie benzenu z octanem etylu w stosunku 25: 75.Chromatografia gaz/ciecz wykazuje tylko jeden pik.Przyklad V. Wytwarzanie N^iperonylo-N4- -3,7,11-trójmetylo-2,6,10-dodeikatrienylopiperazyny (cis C2—C8, cis C6—C7).Postepuje sie w sposób analogiczny do opisanego w przykladzie III, stosujac 0,45 mola cis-nerolidolu (z mieszaniny technicznej cis-nerolidolu z trans-ne- rolidolem, przy czym skladniki te rozdziela sie w 'kolumnie zelu krzemionkowego impregnowanego 5% azotanem srebra, a jako eluent stosuje mieszanine benzenu z octanem etylu w stosunku 70-30). Wytwo¬ rzona zasada jest mieszanina izomerów cis C2—C8, cis Ce—C7 i trans C2-^C8, cis C6—C7.Poddajac te mieszanine chromatografii jak w przy¬ kladzie III, otrzymuje sie jako pierwszy eluowa- ny produkt czysty izcmer cis C2-C3, cis C6-C7, któ¬ rego tozsamosc potwierdza chromatografia cienko¬ warstwowa i chromatografia gaz/ciecz.Przyklad VI. Wytwarzanie Ni^piperonylo- -N4-3,7,ll-trójmetylo-2,6,10-dodekatrienyloipiperazy - ny (trans Cz-^Cg, cis C6—C7).Po oddzieleniu czystego izomeru cis C2—C8, cis C6—C7 w przykladzie V, otrzymuje sie kilka frakcji 40 zawierajacych mieszanine izomerów. W stadium koncowym eluuje sie czysty izomer trans C2—C8, cis C6—C7. Chromatografia cienkowarstwowa na zelu krzemionkowym wykazuje pojedycza plame •w mieszaninie benzenu z octanem, etylu w sto- 45 sunku 25:75. Chromatografia gaz/ciecz wykazuje tylko jeden pik. PL