Przedmiotem wynalazku jest sposób wytwarzania pochodnych awermektyny o ogólnym wzorze 1, w którym R| oznacza rodnik izopropylowy lub II rz. butylowy, R2 oznacza grupe metoksylowa, grupe wodorotlenowa lub nizsza grupe acyloksylowa, a R3 oznacza atom wodoru, nizszy rodnik alkanoilowy, rodnik a-L-oleandrozylowy, 4'-nizszy-alkanoilo-a- -L-oleandrozylowy. 4'-(a-L-oleandrozylo)-a-L-ole- androzylowy lub 4"-nizszy-alkanoilo-4'-(«-L-olean- drozylo)-a-L-oleandrozylowy.Terminem awermektyna okresla sie serie zwiaz¬ ków wyodrebnionych z hodowli szczepu Strepto- myces avermitilis. Charakterystyka morfologiczna tego szczepu jest opisana w belgijskim opisie pa¬ tentowym nr 853 702. Zwiazki typu awermektyny sa markolidami, z których kazdy jest podstawiony w polozeniu 13 rodnikiem 4-(a-L-oleandrozylo)-a- -L-oleandrozylowym. Zwiazki grupy "1" typu awer¬ mektyny maja podwójne wiazanie w polozeniu 22,23 oraz kilka dalszych podwójnych wiazan. 20 Przedmiotem wynalazku jest wybiorcze uwodor¬ nianie podwójnego wiazania 22,23, z zachowaniem pozostalych podwójnych wiazan. Zwiazki typu awermektyny i ich otrzymywane sposobem wedlug wynalazku pochodne wykazuja wysoka czystosc przeciwrobocza i przeciwpasozytnicza.Seria awermektyny obejmuje 8 zwiazków ozna¬ czonych symbolami awermektyna Ala, Alb, A2a, A2b, Bla, Bib, B2a i B2b. Strukture tych zwiaz¬ ków przedstawia ogólny wzór 2, w którym R oznacza rodnik 4'-(a-L-oleandrozylo)-«-L-oleandro- zyiowy o wzorze 3, przerywana linia oznacza po¬ jedyncze lub podwójne wiazanie, Ri oznacza grupe wodorotlenowa, która jest obecna jedynie wów¬ czas, gdy przerywana linia oznacza wiazanie po¬ jedyncze, R2 oznacza rodnik izopropylowy lub II rz. butylowy, a R3 oznacza grupe metoksylowa lub wodorotlenowa.Znaczenia symboli R^, R2 i R3 dla poszczególnych zwiazków serii awermektyny sa nastepujace: Ala Alb A2a A2b Bla Bib B2a B2b Ri podwójne wiazanie podwójne wiazanie —OH —OH podwójne wiazanie podwójne wiazanie —OH —OH R2 rodnik II rz. butylowy rodnik izopropylowy rodnik II rz. butylowy rodnik izopropylowy rodnik II rz. butylowy rodnik izopropylowy rodnik II rz. butylowy rodnik izopropylowy R3 —OCH3 —OCH3' —OCH3 —OCH3 —OH —OH | —OH 1 —OH 115 455115 455 W sposobie wedlug wynalazku substratami sa jedynie zwiazki serii "1", nienasycone w poloze¬ niu 22,23. Przed lub po redukcji podwójnego wia¬ zania 22;23 zwiazki te mozna poddac dalszym reakcjom odlaczenia jednego lub obu rodników' a-L-oleandrozylowych lub acylowania .jednej lub wiekszej liczby grup wodorotlenowych.W niniejszym opisie nizszy rodnik alkanoilowy oznacza rodnik acylowy o 2—6 atomach wegla, jak acetylowy* propinowy, butyTylowy, piwaloilo- wy i podotoe.Korzystnymi zwiazkami o wzorze 1 sa te, w których Rt jest rodnikiem izopropylowym lub II rz. butylowym, R2 jest grupa metoksylowa lub wodorotlenowa, a R3 jest atomem wodoru, rodni¬ kiem a-L-oleandrozylowym lub rodnikiem 4'-(a-L- -oleandrozylo)-a-L-oleandrozyIowym. Korzystne sa równiez te zwiazki, w których nizszy rodnik alka¬ noilowy R3 dwucukru, jednocukru lub aglikonu jest rodnikiem acetylowym.Jak wynika ze wzoru 2, zwiazki wyjsciowe serii awermektyny grupy „1" maja piec miejsc niena¬ sycenia. Przedmiotem^wynalazku jest sposób wy¬ biórczego uwodorniania podwójnego wiazania 22,23 przy zachowaniu w stanie nienaruszonym pozosta¬ lych czterech podwójnych wiazan i innych obe¬ cnych W czasteczce grup funkcyjnych. Uwodornia¬ nia dokonuje sie w obecnosci wybiórczego katali¬ zatora, wybiórczo uwodorniajacego to sposród po¬ dwójnych wiazan, które ma najmniejsza zawade.-Korzystnym katalizatorem takiego wybiórczego * uwodorniania jest zwiazek o wzorza [R4)3P]3RhX, w którym R4 oznacza nizszy rodnik alkilowy lub rodnik fenylowy, ewentualnie podstawiony nizszym rodnikiem alkilowym, a X oznacza atom chlorow¬ ca.Korzystny jest zwiazek o powyzszym wzorze, w którym R4 oznacza rodnik fenylowy, a-X ozna¬ cza atom chloru, tj. chlorek tris(trójfenylofosfino- rodu) (I) znany równiez jako homogeniczny ka¬ talizator Wilkinsona. 7 Ilosc stosowanego w reakcji katalizatora nie jest parametrem krytycznym. Z powodzeniem prowa¬ dzono reakcje/ przy stosunku katalizatora do ma¬ terialu wyjsciowego 0,05—0,5 mola/mol. Korzy¬ stny jest stosunek molowy w zakresie 0,25—0,40.Uwodornianie przeprowadza sie w standardowej aparaturze laboratoryjnej, pod cisnieniem od atmo¬ sferycznego do okolo 3,9 • 105 Pa. Zwykle stosuje sie rozpuszczalnik, rozpuszczajacy materialy wyjs¬ ciowe i katalizator. Korzystne sa rozpuszczalniki weglowodorowe, jak benzen, toluen, eter naftowy i inne weglowodory alkanowe. Reakcje przerywa sie po wchlonieciu obliczonej ilosci wodoru, zwykle po uplywie 1--48 godzin. Reakcje mozna prowadzic w temperaturze od pokojowej do okolo 75°C, ko¬ rzystna jest jednakze temperatura pokojowa. Pro¬ dukty uwodornienia wyodrebnia sie i oczyszcza znanymi sposobami. - Na materialach wyjsciowych serii awermektyny lub na produktach ich uwodornienia mozna prze¬ prowadzac dalsze reakcje. Choc mozliwe jest prze¬ prowadzenie tych reakcji przed lub po uwodor¬ nieniu, korzystnie jest wpierw przeprowadzic uwo¬ dornienie, poniewaz podwójne wiazanie 22,23 jest w pewnym stopniu podatne na reakcje nukleofi- lowej addycji, co stwarza koniecznosc starannego przestrzegania warunków reakcji odszczepiania* grup cukrowych lub acylowania grup wodorotle- 5 nowych, jezeli podwójne wiazanie 22,23 ma pozo¬ stac zachowane. Jezeli wpierw uwodornia sie po¬ dwójne wiazanie 22,23, to nastepne odszczepienie grup cukrowych i acylowanie jest latwiejsze.Dodatkowymi reakcjami, które mozna przepro- 10 wadzic na zwiazkach uwodornionych sposobem we¬ dlug wynalazku, sa wybiórcze odszczepienie jedne¬ go lub obu rodników a-L-oleandrozylowych i wy¬ biórcze acylowanie grup wodorotlenowych.Warunki reakcji, ogólnie odpowiednie do otrzy- 15 mania jednocukru lub aglikonu obejmuja rozpusz¬ czenie zwiazku, z serii awermektyny lub produktu jego uwodornienia w kwasnym, uwodornionym, nienukleofilowym organicznym rozpuszczalniku mieszajacym sie z woda, korzystnie w dioksanie, 20 czterowodorofuranie, dwumetoksyetanie, dwumety- loformamidzie, eterze bis-2-metoksyetylowym itp., zawierajacym wode w stezeniu 0,1—20% objetos¬ ciowych. Do uwodnionego rozpuszczalnika organi¬ cznego dodaje sie stezonego kwasu w ilasci 0,01— 25 10% objetosciowych. Calosc miesza sie w okolo 20—40°C, korzystnie w temperaturze pokojowej, w ciagu 6—24 godzin. W powyzszych warunkach reakcji, przy nizszym stezeniu kwasu, okolo 0,01— 1% uzyskuje sie glównie jednocukier, natomiast 30 przy stezeniu wyzszym, okolo 1—10%, uzyskuje-sie glównie aglikon. Przy stezeniu posrednim uzyskuje sie mieszanine jednocukru i aglikonu. Produkty wyodrebnia sie, a mieszanine rozdziela znanymi sposobami, jak npk chromatografia kolumnowa, 35 preparatywna chromatografia cienkowarstwowa lub wysokocisnieniowa chromatografia cieczowa.Odpowiednimi do stosowania w powyzszych spo¬ sobach kwasami sa kwasy nieorganiczne i orga¬ niczne, jak siarkowy, chlorowcowodorowe, fosfo- 40 rowy, trójfluorooctowy, trójfluorometanosulfonowy i podobne. Sposób kwasów chlorowcowodorowych korzystny jest kwas solny i bromowodórowy. Naj¬ korzystniejszym kwasem jest kwas siarkowy.W innym ^sposobie otrzymywania ~jednocukrów 45 lub aglikonów zwiazków serii awermektyny lub ich uwodornionych pochodnych stosuje sie rózne uklady rozpuszczalników dla jednocukru i dla aglikonu. W celu otrzymania jednocukru stosuje A sie 1%. kwas w izopropanolu, prowadzac reakcje £0 w 20—40°C, korzystnie w temperaturze pokojowej, w ciagu 6—24 godzin. W celu otrzymania aglikonu stosuje sie 1% kwas w metanolu, przy pozostalych warunkach reakcji, jak wyzej.W przypadku przeprowadzania reakcji na ma- 55 teriale wyjsciowym (zwiazku z podwójnym wia¬ zaniem 22,23) istnieje mozliwosc nukleofilowej ad¬ dycji do podwójnego wiazania. Jezeli to ma miej¬ sce, to przed przeprowadzeniem dalszych reakcji w drodze chromatograficznej oczyszcza sie produkt 60 z produktów ubocznych."Równiez i w tej reakcji odpowiednie sa wyzej wymienione kwasy, a najodpowiedniejszy jest kwas siarkowy. .Wyzej opisane zwiazki wyodrebnia sie z mie- 65 szaniny reakcyjnej, a mieszaniny zwiazków roz-115 455 6 dziela znanymi sposobami, korzystnie chromato¬ graficznymi.Zwiazki acylowane otrzymuje sie stosujac znane -sposoby acylowania, w zmienionych warunkacli reakcji, zaleznych od reaktywnosci acylowanych 5 grup wodorotlenowych W przypadku acylowania wiecej niz jednej grupy wodorotlenowej, w celu ograniczenia powstawania * mieszanin, stosuje sie rózne warunki reakcji.Jako czynniki acylujace zwykle stosuje sie ha- 10 logenki, korzystnie chlork;, powyzszych rodników acyfowych, tj. nizsze halogenki acylowe.Jako czynniki acylujace mozna równiez stosowac bezwodniki lub chlorowcomrówczany. W przypadku acylowania za pomoca halogenków, czesto korzy- 15 stne jest dodanie do mieszaniny reakcyjnej zwia¬ zków o charakterze zasadowym, zobojetniajacych uwalniany w reakcji chlorowcowodór. Korzystne sa trzeciorzedowe aminy, jak trójetyloamina, piry¬ dyna, dwumetyloaminopirydyna, dwuizopropyloety- 20 loamina i podobne. Zasadowy zwiazek jest wy¬ magany w ilosci równomolowej w stosunku do uwalnianego chlorowcowodoru, choc stosowanie nadmiaru, a nawet stosowanie zasadowego zwiazku - jako rozpuszczalnika nie jest szkodliwe. 25 W przypadku zwiazków Al z serii awermektyny lub ich uwodornionych pochodnych acylowaniu ulega tylko jedna grupa wodorotlenowa w polo¬ zeniu 4". Równiez w pochodnych tych zwiazków, w jednocukrach i aglikonach, acylowana moze byc 20 tylko jedna grupa wodorotlenowa, mianowicie od¬ powiednio w polozeniu 4' lub 13.W przypadku acylowania grup 4"-, 4'- lub 13- hydroksy zwiazków Al z serii awermektyny acy- lowany zwiazek rozpuszcza sie w odpowiednim 35 rozpuszczalniku, korzystnie w piTydynie, a do roz¬ tworu dodaje sie czynnika acylujacego-. Reakcje prowadzi sie w temperaturze od 0°C do pokojowej w ciagu 4—24 godzin. Produkt wyodrebnia sie zna¬ nymi sposobami.Awermektyny BI maja 'po dwie grupy wodoro¬ tlenowe: w polozeniu 4" (4* lub 13) i 5. Reaktyw¬ nosc obu tych grup' jest podobna. Jezeli acylowa- nie prowadzi sie w pirydynie, w temperaturze zbli¬ zonej do pokojowej, w ciagu 4—24 godzin, to otrzy¬ muje sie pochodne dwuacylowe. W przypadku pro¬ wadzenia reakcji w 0°C uzyskuje sie mieszanine monoacylowych pochodnych 4" (4' lub 13) i 5.Indywidualne zwiazki otrzymuje sie poddajac 50 mieszanine chromatografii kolumnowej lub pre- paratywnej chromatografii cienkowarstwowej na tlenku glinu lub zelu krzemionkowym. Do rozdzie¬ lania mieszaniny zwiazków acylowanych mozna równiez stosowac wysokocisnieniowa chromato¬ grafie cieczowa.Wyodrebniania zwiazków acylowanych z mie¬ szaniny reakcyjnej dokonuje sie znanymi sposo¬ bami. Nowe zwiazki wytwarzane sposobem wedlug wynalazku wykazuja wybitna czynnosc przeciw- 60 pasozytnicza, znajdujac zastosowanie jako srodki przeciwrobocze, zwalczajace pasozyty zewnetrzne, owadobójcze i roztoczobójcze w medycynie, wete¬ rynarii i rolnictwie..Choroba lub grupa chorób opisywana ogólnie 65 40 45 55 jako robaczyca jest wywolywana zakazeniem zwie¬ rzecia pasozytniczymi robakami.Robaczyca stanowi powazny problem ekonomicz¬ ny w przypadku zwierzat udomowionych, jak swi¬ nie, owce, konie bydlo, kozy, psy, koty i drób.Sposób robaków pasozytniczych, grupa opisywana jako nicienie powoduje szeroko rozprzestrzeniajace sie i czesto powazne zakazenia u róznych gatun¬ ków zwierzat. Gatunkami nicieni najczesciej ata¬ kujacymi zwierzeta sa: Haemonchus, Trichostron- gylus, Ostertagia, Nematodirus, Cooperia, Ascaris, Bunostomum, Oesophagostomum. Chabertia, Tri- churis, Strongylus, Trichonema, Dictyocaulus, Ca- pillaria, Heterakis, Toxocara, Ascaridia, Oxyuris, .Ancylostoma, Uncinaria, Toxascaris i Parascaris.Niektóre sposród nich, jak Nematodirus, Cooperia i Oesphagostonum atakuja glównie przewód po¬ karmowy, inne jak Haemonchus i Ostertagia prze¬ waznie zoladek, a jeszcze inne, jak Dictyocaulus znajdowane sa w plucach.Jeszcze inne pasozyty moga umiejscawiac sie w innych tkankach i narzadach ciala, jak serce i na¬ czynia krwionosne, tkanka podskórna i limfatycz- na i podobne. Zakazenia pasozytnicze; zwane ro- baczycami, prowadza do niedokrwistosci, niedozy¬ wienia, slabosci, utraty wagi, ciezkich uszkodzen przewodu" pokarmowego i innych tkanek i narza¬ dów, a nie leczone moga doprowadzic do smierci zakazonego zwierzecia. v Otrzymywane sposobem wedlug wynalazku uwo¬ dornione pochodne zwiazków awermektyny wyka¬ zuja nieoczekiwanie wysoka czynnosc wobec tych pasozytów, a ponadto sa one czynne równiez wobec Dirofilaria u psów, Nematospiroides, Syphacia i Aspiculuris u gryzoni, pasozytniczych stawonogów atakujacych zwierzeta i ptaki, jak kleszcze, rozto¬ cze, wszy, pchly i muchy miesne, Lucilla sp. u _ owiec, owadów tnacych i wedrujacych larw jak Hypoderma sp. u bydla, Gastrophilus u koni i Cu- terebra sp. ugryzoni. % Otrzymywane sposobem wedlug wynalazku zwiaz¬ ki s% równiez uzyteczne w zwalczaniu pasozytów atakujacych ludzi. Najczestszymi rodzajami paso-, zytów ukladu zoladkowo-jelitowego czlowieSa sa Ancylostoma, Necator, Ascaris, Strongyloddes, Tri- chinella, Capillaria, Trichuris i Enterobius. Innymi waznymi z medycznego punktu widzenia pasozyta¬ mi znajdowanymi we krwi lub innych tkankach i narzadach poza ukladem .zoladkowo-jelitowym sa robaki nicieniowate, jak Wuchereria, Brugia, On- chocerca i Loa, Dranculus i pozajelitowe fa/y roz¬ woju robaków jelitowych Strongyloides i Trichi- nella. Omawiane zwiazki sa równiez czynne w sto¬ sunku do stawonogów pasozytujacych na czlowieku,, owadów tnacych i innych dwuskrzydlych szkodnic ków drazniacych czlowieka.Zwiazki wykazuja czynnosc wobec szkodników. domowych, jak karaluchy, Blatell sp., mole odzie¬ zowe, Tineola sp., Attagenus sp., oraz muchy do¬ mowe Musca domestica. - Ponadto omawiane zwiazki sa czynne w stosunku do szkodników magazynowanego ziarna, jak Tri- bolium sp., Tenebrio sp. i zerujacych na roslinach uprawnych, jak roztocza (Tetranychus sp.) i mszyce (Acyrthiosiphon sp.), w stosunku do* wedrujacych115 ^ 7 prostoskrzydlyeh, jak szarancza i niedoroslych sta¬ diów rozwojowych owadów zerujacych na tkance roslinnej. Zwiazki sa uzyteczne jako srodki nicie- niobójcze w stosunku do nicieni glebowych i paso¬ zytów roslin, jak Meloidogyne sp., co moze miec znaczenie dla rolnictwa.Omawiane zwiazki mozna podawac doustnie w postaci dawek jednostkowych, jak kapsulki, pigulki, tabletki lub preparaty ciekle, w przypadku stoso¬ wania jako srodków przeciwrobaczych u ssaków.Preparat ciekly ma zwykle postac roztworu, zawie¬ siny lub dyspersji skladnika czynnego, zwykle w wodzie, lacznie z czynnikiem zawieszajacym, jak bentonit i czynnikiem zwilzajacym lub podobnym ekspicjentem. Preparat ciekly moze zawierac rów- 15 niez czynnik przeciwpienny. Preparaty ciekle za¬ wieraja skladnik czynny zwykle w stezeniu 0,001— 0,5%, korzystnie 0,01—0,1% wagowych. Kapsulki i pigulki zawieraja skladnik czynny zmieszany z nosnikiem, jak skrobia, talk, sterynian magnezu, 20 lub fosforan dwuwapniowy.Tam, gdzie pozadane jest podawanie pochodnych awermektyny- w suchych stalych postaciach da¬ wek jednostkowych, zwykle stosuje sie kapsulki lub tabletki zawierajace pozadana ilosc zwiazku 2o czynnego. Powyzsze postacie dawkowe sporzadza sie przez dokladne zmieszanie skladnika czynnego z odpowiednimi dokladnie rozdrobnionymi rozcien¬ czalnikami, wypelniaczami, czynnikami rozprasza¬ jacymi i/lub czynnikami wiazacymi jak skrobia, 30 laktoza, talk, sterynian magnezu, gumy roslinne i podobne. Waga i zawartosc w takich jednostkach dawkowych skladnika przeciwpasozytniczego moga wahac sie w szerokim zakresie w zaleznosci od ta¬ kich czynników, jak gatunek zainfekowanego zwie- 35 rzecia i jego waga oraz rozmiar i typ infekcji.Jezeli zwiazek czynny podaje sie z pozywieniem, to badz jest on mieszany z nim, badz tez nanoszo¬ ny na jego powierzchnie, ewentualnie dodawany do pozywienia w postaci pigulek lub tez pigulki 40 podawane sa oddzielnie. Alternatywnie, mozna przeciwpasozytnicze zwiazki otrzymywane sposo¬ bem wedlug wynalazku podawac zwierzetom po- zajelitowo, w postaci injekcji dozwaczowej, do¬ miesniowej, dotchawiczej lub podskórnej, w którym 45 to przypadku skladnik czynny rozpuszcza sie lub rozprasza w cieklym nosniku. W celu podania po¬ zajelitowego, material czynny odpowiednio miesza sie z dopuszczalnym nosnikiem, korzystnie z ole¬ jem roslinnym, jak arachidowy, olej nasienia ba- so welny i»podobne. Jako nosniki preparatów pozaje¬ litowych stosuje sie równiez solketal, gliceroformal i wode. Aktywne jednocukry lub aglikony awer¬ mektyny rozpuszcza sie lub zawiesza w nosniku preparatu pozajelitowego zwykle w ilosci 0,005— »55 5% wagowych.Wprawdzie przeciwpasozytnicze czynniki wytwa¬ rzane sposobem wedlug wynalazku znajduja za¬ stosowanie glównie w leczeniu i/lub zapobieganiu robaczycy, jednakze sa one równiez uzyteczne w 60 zapobieganiu i leczeniu chorób powodowanych przez inne pasozyty, np. przez pasozytnicze stawo¬ nogi, jak kleszcze, wszy, pchly, roztocze i inne owady tnace u udomowionych zwierzat i drobiu.Sa one skuteczne równiez w leczeniu. pasozytni- 65 8 czyeh chorób wystepujacych u innych zwierzat i u czlowieka.Optymalna ilosc stosowana dla uzyskania naj¬ lepszego wyniku bedzie oczywiscie zalezna od da¬ nego zwiazku, gatunku, leczonego zwierzecia oraz typu i rozmiarów zakazenia pasozytniczego. Ogól¬ nie, dobre wyniki uzyskuje sie podajac nowe zwiazki doustnie w dawce od okolo 0,001—10 mg na kg wagi ciala, przy czym dawka ta moze byc podawana jednorazowo lub w dawkach czastko¬ wych w stosunkowo kró-tkim czasie, jak 1—5 dni.W przypadku zwiazków korzystnych, doskonale zwalczanie pasozytów uzyskuje sie podajac zwie¬ rzetom te zwiazki w jednorazowej dawce okolo 0,025—0,5 mg na kg wagi ciala. Zabiegi powtarza sie w miare potrzeby, w celu zwalczania ponow¬ nych zakazen, w zaleznosci do gatunku pasozytów i stosowanej techniki gospodarczej. Sposób podawa¬ nia takich materialów zwierzetom jest znany w dziedzinie medycyny weterynaryjnej.Gdy opisane zwiazki podaje sie jako skladnik paszy zwierzat lub rozpuszczone, lub zawieszone w wodzie pitnej, to sporzadza sie kompozycje, w których zwiazek czynny lub zwiazki czynne sa do¬ kladnie rozprowadzone w obojetnym nosniku lub rozcienczalniku. Przez „obojetny nosnik" rozumie sie taki, który nie reaguje z czynnikiem przeciw- pasozytniczym i który moze byc bezpiecznie po¬ dawany zwierzetom. Korzystnie nosnikiem do wprowadzania z pasza jest taki, który stanowi lub moze stanowic skladnik racji zwierzecia.Odpowiednie kompozycje obejmuja premiksy pa¬ szowe lub dodatki, w których skladnik czynny jest obecny w stosunkowo duzej ilosci i które nadaja sie do bezposredniego podawania zwierzeciu lub po posredniej operacji rozcienczania lub mieszania.Typowymi nosnikami lub rozcienczalnikami odpo¬ wiednimi dla takich kompozycji sa np. suszone od¬ pady gorzelniane, maka kukurydziana, maka cytru¬ sowa, pozostalosci fermentacyjne, zmielone skoru¬ py ostryg, otreby pszenne, melasa, maka z kacza¬ nów kukurydzy, mielona fasola i soja, pokruszony kamien wapienny i podobne.Aktywne uwodornione zwiazki serii awermekty¬ ny dokladnie rozprowadza sie w nosniku przez mielenie, mieszanie, bebnowanie itp. Kompozycje zawierajace od okolo 0005—2% wagowych zwiazku czynnego sa szczególnie odpowiednie jako premik¬ sy paszowe. Dodatki paszowe które sa podawane zwierzeciu bezposrednio, zawieraja zwiazki czyn¬ ne w ilosci okolo 0,0002—0,3%. wagowych.Takie dodatki sa dodawane do paszy w ilosci od¬ powiadajacej stezeniu skladnika czynnego w kon¬ cowej paszy odpowiedniemu dla terapii i prewencji chorób pasozytniczych. Pozadane stezenie zwiazku czynnego bedzie zmieniac sie w- zaleznosci od uprzednio wspomnianych czynników i danej po¬ chodnej awermektyny. Pozadany efekt dzialania przeciwpasozytniczego uzyskuje sie zwykle przy stezeniu ich w paszy 0,00001—0,002%i.Otrzymywane sposobem wedlug wynalazku uwo¬ dornione pochodne zwiazków awermektyny mozna stosowac osobno lub w mieszaninie dwóch lub wie¬ cej skladników uwodornionych, skladniki mozna mieszac z macierzystymi zwiazkami serii awer-115 455 9 10 mektyny i mozna równiez zwiazki uwodornione mieszac z innymi zwiazkami czynnymi, o struktu¬ rze odleglej od struktury zwiazków awermektyny i ich pochodnych otrzymywanych sposobem wedlug wynalazku. . 5 W izolacji zwiazków awermektyny, stanowiacych material wyjsciowy w sposobie wedlug wynalaz¬ ku — z brzeczki fermentacyjnej, poszczególne skladniki uzyskuje sie w nierównych ilosciach. Tak wiec zwiazki grupy „a" uzyskuje sie w wiekszej io ilosci niz odpowiednie zwiazki grupy „b". Stosunek wagowy zwiazku grupy „a" do odpowiedniego zwiazku grupy „b" wynosi od okolo 75 :25 do 99:1.Róznica miedzy zwiazkami grupy „a" i odpo- 15 wiednimi zwiazkami grupy „b" w serii awermekty¬ ny jest stala i polega na obecnosci w polozeniu 25 grup^ IIrz. butylowej lub izopropylowej. Rózni¬ ca ta nie ma oczywiscie zadnego wplywu na prze¬ bieg reakcji w sposobie wedlug wynalazku. Zwla- 20 szcza nie jest konieczne rozdzielanie odpowiednie n skladników „a" i „b". Rozdzielania tych scisle zbli¬ zonych zwiazków zwykle nie dokonuje sie, ponie¬ waz zwiazek „b" jest zwykle obecny w bardzo malej ilosci, a róznice strukturalne maja pomijal- 25 ny wplyw na przebieg reakcji i czynnosc biolo¬ giczna.Stwierdzono, ze materialy wyjsciowe stosowane w sposobie wedlug wynalazku zwykle zawieraja okolo 80% awermektyny Bla lub Ala i 20% awer- 30 mektyny Bib lub Alb. Tak wiec korzystna kom¬ pozycja otrzymywana sposobem wedlug wynalazku jest taka, która zawiera okolo 80% skladnika „a" i 20% skladnika „b".Otrzymane sposobem wedlug wynalazku pochód- 35 ne awermektyny sa równiez uzyteczne w zwalcza¬ niu szkodników rolniczych, powodujacych szkody w uprawach roslinnych i w magazynowanych plo¬ nach. Zwiazki te nanosi sie znanymi sposobami w postaci rozpylanych roztworów, proszków, 40 emulsji i podobnych, na uprawy roslin lub maga¬ zynowane plony, uzyskujac ich ochrone przed szkodnikami rolniczymi.Wynalazek jest ilustrowany ponizszymi przykla¬ dami, nie ograniczajacymi jego zakresu. Otrzymy- 45 wane wedlug tych p.rzykladów uwodornione po¬ chodne awermektyny wyodrebnia sie zwykle jako niekrystaliczne, bezpostaciowe ciala stale. Anali¬ tycznie charakteryzuje sie je metodami spektro¬ metrii masowej, magnetycznego rezonansu jadro- 50 wego i podobnymi. Bedac bezpostaciowymi, zwiazki nie charakteryzuja sie ostra temperatura topnienia, jednakze stosowane metody chromatograficzne i analityczne wykazuja, ze sa one czyste.Przyklad I. 22, 23-dwuwodoroawermektyna 55 Ala. 51,0 mg awermektyny Ala i 14,4 mg chlorku v tris/trójfenylofosfino/rodu (I) rozpuszcza sie w 3,5 ml benzenu i uwodornia w ciagu 20 godzin w temperaturze pokojowej, pod cisnieniem atmo- 60 sferycznym. Surowa mieszanine reakcyjna poddaje sie preparatywnej chromatografii cienkowarstwo¬ wej, prowadzac elucje dwukrotnie 10% czterowodo- rofuranem w chloroformie. Produkt wymywa sie z nosnika octanem etylu, roztwór odparowuje sie ^5 do sucha, a pozostalosc analizuje spektroskopia magnetycznego rezonansu jadrowego 300 MHz i spektroskopia masowa, potwierdzajac uzyskanie 22, 23-dwuwodoroawermektyny Ala.Przyklad II. 22, 23-dwuwodoroawermektyna Bla.Roztwór 87,3 mg awermektyny Bla w 6 ml ben¬ zenu, zawierajacy 25 mg chlorku tris/trójfenylofos¬ fino/rodu (I) uwodornia sie w ciagu 4 godzin w temperaturze pokojowej, pod cisnieniem wodoru 0,98* 105 Pa. Preparatywna chromatografia cienko- warstwowa na zelu krzemionkowym, eluujac 20% czterowodorofuranem w chloroformie, odzyskuje sie material wyjsciowy, Próbke ponownie uwodornia sie w powyzszych warunkach w ciagu 19 godz.Preparatywna . chromatografia cienkowarstwowa uzyskuje sie 55 mg 22, 23-dwuwodoroawermektyny Bla, który to zwiazek identyfikuje sie spektro¬ metria masowa i spektrometria magnetycznego re- , zonansu jadrowego 300 MHz.Przyklad III. 22, 23-dwuwodoroawermektyna Bla.Roztwór 1,007 g 1 awermektyny Bla i 314 mg chlorku tris/trójfenylofosfino/rodu (I) w 33 ml ben¬ zenu .uwodornia sie w ciagu 21 godzin w tempe¬ raturze pokojowej pod cisnienem 0,98 • 105 Pa wo¬ doru. Pod zmniejszonym cisnieniem odpedza sie rozpuszczalnik, a pozostalosc rozpuszcza w miesza¬ ninie 1 : 1 chlorku metylenu z octanem etylu i przesacza. Przesacz nanosi sie na kolumne z 60 g zelu krzemionkowego i eluuje ja mieszanina 1:1 chlorku metylenu z octanem -etylu, zbierajac frakcje objetosci 10 ml. Frakcje 14—65 laczy sie i odparowuje do sucha, otrzymujac 1,118 g stalej substancji.Wysokocisnieniowa chromatografia cieczowa wy¬ kazuje, ze jest to mieszanina 60/40 produktu uwo¬ dornionego i materialu wyjsciowego. Mieszanine ponownie uwodornia sie w 55 ml benzenu, dodajac 310 mg chlorku tris/trójfenylofosfino/rodu (I), mie¬ szajac w ciagu 21 godzin w temperaturze pokojo- - wej pod cisnieniem 0,98 • 105 Pa wodoru. Pod zmniejszonym cisnieniem odpedza sie rozpuszczal¬ nik, a pozostalosc poddaje chromatografii na 80 g zelu krzemionkowego, stosujac jako czynnik eluuja- cy mieszanine 40 : 60 octanu etylu z chlorkiem metylenu. Pobiera sie frakcje objetosci 10 ml. Pro¬ dukt pojawia sie we frakcjach 26—80. Frakcje te laczy sie r pod zmniejszonym cisnieniem odparo- , wuje do sucha, otrzymujac zóltawej barwy olej.Powyzszy olej rozpuszcza sie w benzenie i liofili¬ zuje, uzyskujac. jasnozóltej barwy proszek, który spektrometria masowa i spektrometria magnetycz¬ nego rezonansu" jadrowego 300 MHz identyfikuje sie jako 22, 23-dwuwodoroawermektyne Bla. Uzys¬ kuje sie 0,976 g produktu.Przyklad IV. 22, 23-dwuwodoroawermektyna Ala (jednocukier). 11,2 mg 22, 23-dwuwodoroawermektyny Ala roz¬ puszcza sie w 1,1 ml 1% kwasu siarkowego w izor- propanolu i miesza w ciagu 20 godzin w tempe¬ raturze pokojowej. Mieszanine reakcyjna rozciencza sie chloroformem do objetosci okolo 5,0 ml i prze¬ mywa kolejno nasyconym wodnym roztworem wo¬ doroweglanu sodu i roztworem chlorku sodu. / i11 115 455 12 Warstwe organiczna suszy sie nad siarczanem sodu i pod zmniejszonym cisnieniem odparowuje do su¬ cha, otrzymujac w pozostalosci olej. który poddaje sie preparatywnej chromatografii cienkowarstwo¬ wej, prowadzac elucje 5% czterowodorofuranem w chloroformie. Produkt wyodrebnia sie z plyty i lio¬ filizuje z benzenu, otrzymujac 5,2 mg bialej barwy proszku, który spektroskopia magnetycznego rezo¬ nansu jadrowego 300 )VIHz i spektroskopia maso¬ wa identyfikuje sie jako 22, 23-dwuwodoroawer- mektyne Ala jednocukier.Przyklad V. 22, 23-dwuwodoroawermektyna Ala (aglikon). 10,1 mg 22, 23-dwuwodoroawermektyny Ala mie¬ sza sie w ciagu 20 godzin w 1,1 ml 1% .kwasu siarkowego w metanolu^ w temperaturze pokojowej.Mieszanine reakcyjna przerabia - sie, jak w przy¬ kladzie IV, uzyskujac olej, który oczyszcza sie pre¬ paratywna chromatografia cienkowarstwowa, pro¬ wadzac,elucje 5% czterowodorofuranem w chloro¬ formie. Produkt wyodrebnia sie z plyty i liofilizuje z benzenu, otrzymujac 4,2 mg bialej barwy proszku, który spektroskopia magnetycznego .rezonansu ja¬ drowego 300 MHz i spektroskopia masowa identy¬ fikuje sie jako 22, 23-dwuwodoroawermektynj Ala aglikon.Przyklad VI. 22, 23-dwuwodoroawermektyna Bla (jednocukier). 395 mg 22, 23-dwuwodoroawer¬ mektyny Bla dodaje sie do mieszanego roztworu 1%; kwasu siarkowego w izppropanolu (50 ml) i kontynuuje mieszanie w ciagu 14 godzin w tem¬ peraturze pokojowej. Mieszanine reakcyjna przerabia sie, jak w przy¬ kladzie IV, otrzymujac 0,404 g piany, po liofilizacji z benzenu. Powyzsza piane poddaje sie chromato¬ grafii na 6 prpeparatywnych plytach z zelem krze- miankowym, eluujac dwukrotnie 4% czterowodo¬ rofuranem w chloroformie. Jednocukier o Rf 0,15 zbiera sie i wymywa z zelu krzemionkowego octa- ne'm etylu w lacznej objetosci 650 ml. Polaczone ekstrakty odparowuje sie do sucha, a pozostalosc liofilizuje z benzenu, uzyskujac 0,2038 g 22, 23-dwu¬ wodoroawermektyny Bla jednocukru. Wysokocis¬ nieniowa chromatografia cieczowa wykazuje, ze produkt jest zasadniczo czysty.Przyklad Vii. 22, 23-dwuwodoroawermekty¬ na aglikon. , 9,7 mg 22, 23-dwuwódoroawermektyny Bla mie¬ sza sie w ciagu nocy w 1 ml 1% kwasu siarkowego w metanolu. Mieszanine reakcyjna przerabia sie, jak w przykladzie IV, a staly material poddaje chromatografii preparatywnej na plycie z zelem krzemionkowym, prowadzac elucje 10% czterowo¬ dorofuranem W chloroformie. Odzyskany z plyty chromatograficznej olej liofilizuje sie z benzenu, uzyskujac 4,7 mg bialej barwy proszku, który spektografia magnetycznego rezonansu jadrowego 300 MHz i spektrortietria masowa identyfikuje sie jako 22, 23-dwuwodoroawermektyne Bla aglikon.Przyklad VIII. 22, 23-dwuwodoroawermekty¬ na aglikon. 0,486 g 22, 23-dwuwodoroawermektyny Bla do¬ daje sie do mieszanego roztworu 1% kwasu siar¬ kowego w metanolu (50 ml) i kontynuuje miesza¬ nie w ciagu 13 godzin W temperaturze pokojowej. _ Mieszanine reakcyjna rozciencza sie 250 ml chlorku metylenu i przemywa kolejno 50 ml nasyconego roztworu wodnego wodoroweglanu potasu i 50 ml wody. Warstwe wodna przemywa sie dwukrotnie 5 20 ml porcjami chlorku metylenu, a polaczone fazy organiczne jprzemywa nasyconym roztworem chlor¬ ku sodu i suszy nad siarczanem sodu, a nastepnie odparowuje pod zmniejszonym cisnieniem do su¬ cha, otrzymujac 0,480 g piany barwy jasnozóltej. io Powyzsza piane rozpuszcza sie w 4 ml chlorku metylenu i nanosi na 4 plyty do preparatywnej chromatografii cienkowarstwowej* powleczone ze¬ lem krzemionkowym.Elucje prowadzi sie czterokrotnie za pomoca 4% 15 - czterowodorofuranu w chloroformie. Produkt od¬ zyskuje sie1 z plyt, otrzymujac oleista pozostalosc, a z niej po liofilizacji z benzenu 255,8 mg bialej barwy ciala stalego, które zawiera slady metylo- oleandrozylu. Bialej barwy cialo stale poddaje sie 20 ponownej liofilizacji z benzenu i w ciagu 20 godzin wystawia na dzialanie wysokiej prózni, by po usu¬ nieciu zanieczyszczen uzyskac 22, 23^dwuwodoro- awermektyne agljkon.Przyklad IX. 4"-0-acetylo-22,23-dwuWodoro- 25 awermektyna Ala. 6,8 mg 22, 23-dwuwodoroawermektyny Ala roz¬ puszcza sie w 40 kroplach bezwodnej pirydyny? Mieszanine reakcyjna doprowadza sie do tempe- _ ratury pokojowej i miesza w ciagu nocy. Z kolei 30 rozciencza sie ja eterem i 6 ml wody i rozdziela warstwy., Faze wodna dwukrotnie przemywa sie eterem, a warstwy organiczne laczy i trzykrotnie przemywa zwrotnie woda. Warstwe eterowa suszy sie nad siarczanem magnezu i pod zmniejszonym 35 cisnieniem odparowuje do sucha, otrzymujac olej.Powyzszy olej poddaje sie preparatywnej chroma¬ tografii na plytach z zelem krzemionkowym, elu- , ujac 5% czterowodorofuranem w chloroformie. Pro¬ dukt odzyskuje sie z plyt i liofilizuje z benzenu, 40 otrzymujac 6,1 mg 4"-0-acetylo-22,23-dwuwodoro- awermektyny Ala (z oznaczenia spektrometria ma- t sowa i spektrometria magnetycznego rezonansu ja¬ drowego 030 MHz).Przyklad X. 4"-0-acetylo-22,23-dwuwodoro- 45 awermektyna Bla i 4"-5-dwu-0-acetylo-22,23-dwu- wodoroawermektyna Bla. 18,6 mg 22,23-dwuwodoroawermektyny Bla spz- puszcza sie w 63 kroplach (okolo 1 ml) ^suchej pi¬ rydyny i zadaje 9 kroplami bezwodnika octowego 50 w 0°C. Calosc miesza sie pod azotem w ciagu 6 godzin w 0°C. Mieszanine zalewa sie 5 ml wody i ekstrahuje 3X3 ml eteru. Polaczone ekstrakty, eterowe przemywa sie 3X3 nil wody i suszy-nad siarczanem magnezu. Po odparowaniu pod zmniej- 55 szonym cisnieniem do sucha otrzymuje sie .olej, który poddaje sie preparatywnej chromatografii na plytach z zelem krzemionkowym.Elucje prowadzi sie dwukrotnie, za pomoca 5%/ czterowodorofuranu w chloroformie. Otrzymuje sie 60 5,8 mg 4"-0-acetylo 22,23-dwuwodoroawermekty¬ ny Bla i 5,8 mg 4", 5-dwu-0-acetylo-22,23-dwuwo- doroawermektyny Bla, po liofilizacji z benzenu.Strukture produktów potwierdza spektroskopia magnetycznego jezonansu jadrowego 300 MHz i 65 spektrometria masowa. \115 455 13 14 Przyklad XI. 22,23-dwuwodoroawermektyna Bla. 39 g awermektyny Bla rozpuszcza sie w 1540 ml toluenu i wprowadza sie do autoklawu o pojem¬ nosci 4 litrów z uruchomionym mieszadlem. Do roztworu dodaje sie 3,9 g chlorku tris/tró4-fenylo- fosfino/rodu (I) (katalizator Wilkinsona). W ciagu 4,5 godzin przy mieszaniu utrzymuje sie cisnienie wodoru 2,7 • 105 Pa i temperature 40°C.Po zakonczeniu reakcji analiza chromatografia cieczowa wykazuje 98% wydajnosc dwuwodoro- awermektyny Bla w ilosci 1,5%. Pod zmniejszonym cisnieniem odparowuje sie toluen, a ciemnoczer¬ wonej barwy gume rozpuszcza sie w etanolu, w stosunku 4 ml etanolu na 1 g produktu. Dodaje sie formamidu w ilosci 10 ml na g produktu i ogrzewa roztwór na lazni parowej do 40—50°C, dodajac wody w ilosci 2 ml na g produktu.Po zapoczatkowaniu krystalizacji przerywa sie ogrzewanie i powoli, przy mieszaniu oziebia roz¬ twór w ciagu nocy. Staly produkt odsacza sie i przemywa mieszanine 3 czesciami wody i 1 czesc etanolu, po czym suszy w ciagu nocy pod zmniej¬ szonym cisnieniem. Nastepnie produkt rozpuszcza sie w 150 ml etanolu i podgrzewa na lazni wodnej do 35—40°C. Powoli, przy mieszaniu, dodaje sie 150 ml wody. Po zakonczeniu rozpuszczania w 35°C przerywa sie ogrzewanie i powoli oziebia roztwór w ciagu nocy. Wytracone krysztaly odsacza sie, przemywa 50% wodnym etanolem i suszy pod zmniejszonym cisnieniem w ciagu nocy, otrzymujac 32,55 g 22,23-dwuwodoroawermektyny Bla o tem¬ peraturze topnienia 155—157°C.Zastrzezenia patentowe 1. Sposób wytwarzania pochodnych awermekty¬ ny o ogólnym wzorze 1, w którym R± oznacza rod¬ nik IIrz. butylowy, R2 oznacza grupe metoksylowa, 20 35 grupe wodorotlenowa lub nizsza grupe alkanoilo- ksylowa, a R3 oznacza atom wodoru, nizszy rodnik alkanoilowy, rodnik a-L-oleandrozylowy, 4'-nizszy- alkanoilo-a-L-oleandrozylowy 4'-(a-L-oleandrozylo) a-L-oleandrozylowy lub 4" nizszy-alkanoilo-4'-(a- L-oleandrozylo)-a-L-oleandrozylowy, znamienny tym, ze na zwiazek o wzorze 4, w którym R1? R2 i R3 maja wyzej podane znaczenie, dziala sie wo¬ dorem w obecnosci katalitycznych ilosci zwiazku c wzorze [R4/3P]3RhX w którym R4 oznacza nizszy rodnik alkilowy, rodnik fenylowy lub rodnik feny- lowy podstawiony nizszym rodnikiem alkilowym, a X oznacza atom chlorowca. 2. Sposób wedlug zastrz. 1, znamienny tym, ze jako katalizator uwodorniania stosuje sie zwiazek o wzorze [R4/3P]3RhX, w którym R4 oznacza rodnik fenylowy, a X oznacza atom chloru. 3. Sposób wytwarzania pochodnych awermekty¬ ny o ogólnym wzorze 1, w którym Rj oznacza rod¬ nik izopropylowy, R2 oznacza grupe metoksylowa, grupe wodorotlenowa lub nizsza grupe alkanoilo- ksylowa, a R3 oznacza atom wodoru, nizszy rodnik alkanoilowy, rodnik a-L-olenadrozylowy, 4'-nizszy- alkanoilo-a-L-oleandrozylowy 4'-(a-L-oleandrozylo)- a-L-oleandrozylowy lub 4"-nizszy-alkanoilo-4'-(a- L-oleandrozylo)-a-L-oleandrozylowy, znamienny tym, ze na zwiazek o wzorze 4, w którym Rl5 R2 i R3 maja wyzej podane znaczenie,, dziala sie wo¬ dorem w obecnosci katalitycznych ilosci zwiazku o wzorze [R4/3P]3RhX, w którym R4 oznacza nizszy rodnik alkilowy, rodnik fenylowy lub rodnik feny¬ lowy podstawiony nizszym rodnikiem alkilowym, a X oznacza atom chlorowca. 4. Sposób wedlug zastrz. 3, znamienny tym, ze jako katalizator uwodorniania stosuje sie zwiazek o wzorze [R4/3P]3RhX, w którym R4 oznacza rodnik fenylowy, a X oznacza atom chloru.CH3^.Q CH3s^o HO—(4- )—0 (4 CH30^ CH30 WZCSR 3 R3 WZdR 2 0 LjJ_CH3 R2 WZÓR U PL PL PL PL PL PL PL PL PL PL PL