TARIFNAME OZONA DAYANIMLI BIR KUMAS Bu bulus, ozon ile agartma islemine dayanimli olan bir kumas ile ilgilidir. Denim kumasindan üretilen giyim esyalarinin, özellikle kotlarin kullanilmis bir görünüme sahip olmasi tüketiciler için tercih edilen bir özelliktir. Denim kumasindan üretilen kot ve benzeri giyim esyalari, kullanilmis görünüm için agartma adi verilen bir prosese tabi tutulmaktadir. Kumas üzerindeki indigo ve/veya baska tipteki boyanin uzaklastinlarak kumas renginin açilmasi yani agartilmasini saglayan sodyum hipoklorit, potasyum permanganat gibi zararli kimyasallar kullanilmakta, bu islem sirasinda ve/veya sonrasinda gerçeklestirilen yikama ve durulama islemleri içinde asiri su tüketimi gerçeklestirilmektedir. Bu islemler çevre kirliligine yol açmakta ve insan sagligini olumsuz etkilemektedir. Çevreye duyarli bir agartma islemi için denim kumasinin ozona tabi tutulmasi bilinen bir yöntemdir. Denim kumasi nemlendirilerek veya islatilarak ozona tabi tutulmakta ve kumasin agartilmasi saglanmaktadir. Ozon ile agartma islemi, kumas üzerine farkli baglarla baglanmis boya moleküllerini oksitleyip uzaklastirarak kumasin kullanilmis bir görünüme kavusmasini saglamaktadir. Bu esnada ortamda bulunan ozon, kumas ile de etkilesime girerek, pamuk fiberlerini (elyaf/lif) oksitlemekte ve fiberin dolayisiyla denim kumasinin mukavemeti azalmaktadir. Özellikle koyu renklerden çok açik renklere dogru yapilan agartma isleminde denim kumasi uzun süre ozona maruz kalmakta ve kumasin kullanim ömrü azalmaktadir. Ozon ile agartma islemi ayrica kumasin esnemesine olanak saglayan elastik/elastan fiberlerin de yapisini bozmaktadir. Ozon ile agartilan giyim esyalarinda elastikiyet kaybi ve geri toplamama bilinen problemlerdir. 38698.02 Kumas üretiminde ozona dayanim saglayan para-aramid gibi sentetik fiber içeren ipliklerin kullanimi bilinmektedir. Ozona dayanim saglayan para-aramid güneste sararmakta ve indigo boyama islemine uygun degildir. Ayni zamanda bütünüyle sentetik iplikten üretilen denim kumaslari kullanicilar tarafindan tercih edilmemektedir. Ozon ile agartma yapilan proseslerde mukavemeti azalmayan bir denim kumasi teknikte uzun zamandir istenen bir özelliktir. Teknigin bilinen durumunda yer alan CN203019765 sayili Çin faydali model basvurusunda ozona dayanim için polyester içerige sahip bir kumastan bahsedilmektedir. basvurusunda ozon ile agartma isleminin kumasin mukavemetiyle olan iliskisinden bahsedilmektedir. basvurusunda kumas içerisine para-aramid eklenerek ozona dayanim saglanmasindan bahsedilmektedir. Bu bulusun amaci, ozona dayanimli bir iplik içeren bir kumas ve bu kumastan üretilen bir giyim esyasinin elde edilmesini saglayarak ozon ile agartilmis ve dayanikli kotlarin elde edilmesinin saglanmasidir. Bu bulusun amacina ulasmak için gerçeklestirilen ve istemlerde açiklanan kumas, atkisinda ve/veya çözgüsünde elastikiyet saglayan ve en az 44 Dtex kalinliginda olan elastan fiberinin/fiberlerinin yaninda sentetik ve/veya rejenere fiber katki içermekte ve atki kalinligi 6 - 24 Ne, tercihen de 6 - 12 Ne araligindadir. Orta seviyede elastikiyeti olan denim kumasinin üretiminde, mukavemet saglamak ve ozon ile agartma yapildiginda elastanin yapisinin bozulmamasi için tercihen çok düsük miktarda sentetik ve/veya rejenere fiber katkisi kullanilmaktadir. Atki ipliginin harmanina eklenmesi tercih edilen katki ile elastanin etrafi sarilarak 38698.02 ozona dayanimli hale getirilmektedir. Atki ipliginin kalinligi ozonla agartma isleminde zarar görmeyecek kadar kalin ancak estetik görünümü bozmayacak kadar da ince seçilmekte ve verilen deger araliginda atki iplikleri kullanilmaktadir. Atki ipliginin harmanina yapilan sentetik ve/veya rejenere fiber katkisi, katki oraninin en fazla harman içerisindeki pamuk ile yari yariya olacagi sekilde seçilmektedir. Kumasin çözgü ipliginin atki ipliginden daha kalin seçilmesiyle ve tercihen çözgü sikliginin atki sikligindan fazla olmasiyla birim kumas içerisindeki katki orani düsük tutulmaktadir. Tercih edilen uygulamada atki ipligine yapilan sentetik ve/veya rejenere fiber katkisi en fazla %20 seviyesinde oldugunda, kumasin tamamindaki katki orani en fazla %5 seviyesinde olmaktadir. Atki ve çözgünün sikligi ve çözgü ipliginin kalinligi, birim kumastaki katki oraninin dayanimli hem de mümkün oldugunca dogal fiberden üretilmesi saglanmaktadir. Elastanin kalinlastirilmasi yüzey alanini arttirarak ozon ile agartma isleminde birim zamanda okside olan molekül sayisinin azalmasini saglayip ozona dayanimi arttirirken, elastan fiberi kalinlastikça yirtilma/kopma mukavemeti düsmektedir.Bu sebeple atki ipligi içerisindeki elastan/elastanlar ozona dayanim saglayacak kadar kalin, mukavemetin istenen seviyede olacagi kadar da ince seçilmektedir. Kumas iplikleri ring ve open end teknigiyle üretilmektedir. Open-end üretim yönteminde büküm hava akimi ve rotorla yapilir. Rotorun içine düsen elyaflar merkezkaç kuvveti ile egrilir. Ring iplik üretiminde ise, elyaflar istenilen numarada büküm saglanarak iplik olusturulur. Ring iplik makinesinde yapilan modifikasyonlarla bir veya daha fazla elyafin kilifi olusturan elyafin merkezinde ve/veya disinda oldugu iplik üretilmektedir. Amaca, makineye, üretim yogunluguna, kapasiteye, elyaf cinsine göre üretim yöntemi degiskenlik gösterebilmektedir. Iplik egiime yöntemlerine siro, core spun, dual core örnek olarak söylenebilmektedir. Kumas iplikleri özellikle atki ipligi üretilirken siro büküm teknigiyle üretilmekte ve ortaya çikan ham kumasin mukavemet degerinin 38698.02 yüksek olmasi saglanmaktadir. Ham kumasin mukavemet degerinin yüksek olmasiyla kumas veya kumastan üretilen giyim esyasi ozon ile agartildiginda da mukavemet degerinin yüksek olmasi saglanmaktadir. Ipligin üretiminde uygulanan büküm ipligin ve dolayisiyla kumasin mukavemetini arttirmaktadir.Böylece bu kumastan elde edilen ve ozon ile agartilan ürünlerin mukavemeti artis göstermektedir Bulusun farkli bir uygulamasinda kumasin terbiye isleminde alkali islem uygulanmaktadir. Kumasin alkali/merserize islemine tabi tutulmasiyla fiberler dolgunlasarak sikismakta, kumasin mukavemeti artarken elastan fiberin daha iyi sarilmasiyla da ozon ile agartma islemi için daha uygun hale gelmektedir. Bulus konusu kumas ile ozon ile agartma isleminde mukavemet degerleri, standartlarca belirlenen mukavemet degerlerinin üzerinde ve yüksek elastikiyet saglayarak yüksek geri toplama yani düsük kalici uzama degerlerine sahip giyim esyalari üretilebilmektedir. Bu sayede denim kumasindan elde edilen giyim esyalarinin üretiminde agartma islemi için ozon kullanimi yayginlasacak ve çevre kirliliginin azaltilmasi saglanacaktir. Bulus konusu kumas ile elde edilen giyim esyalari özellikle kuru ozon olarak bilinen giyim esyasinin direkt olarak ozon gazina tabi tutuldugu agartma isleminde bahsedilen özellikler açisindan çok iyi sonuçlar vermistir. BULUSUN DETAYLI AÇIKLAMASI Kumas, en az bir kismi pamuktan olusan bir harmandan üretilen ve en az bir çözgü ipligi ve en az bir atki ipligi içermektedir. Kumas tercihen denim kumasi olup, denim kumasinin karakteristik özellikleri olan 3/1 Z seklinde dokunmus ve boyanma isleminde indigo ve/veya sülfür boyarmaddesi kullanilmistir. Bulus konusu kumas, iplik kalinligi 6 ila 24 Ne arasinda olan ve harmaninda rejenere ve/veya sentetik fiber yer alan ve içerisinde kalinligi en az 44 Dtex olan 38698.02 en az bir elastan fibere sahip atki ipligi içermektedir. Kumasin atki ipliginde en az bir elastan fiber içermekte olup, bu sayede "comfort strech denim" olarak adlandirilan orta seviyede esneme kapasitesine sahip bir kumas olmaktadir.Kumas ile olusturulan giyim esyasinin estetik bir görünüme sahip olmasi ve ayni zamanda rahat bir kullanim saglamasi gerçeklestirilmektedir. Bulus konusu kumasta, estetik görünümün ve rahat kullanimdan feragat edilmeyerek atki ipliginin kalinligi 6 - 24 Ne arasinda, tercihen ise 6 - 12 Ne arasinda seçilmektedir. Daha ince ipliklerin, ozonla agartma isleminde mukavemet degerlerinin büyük ölçüde azaldigi yapilan deneylerce sabittir. Benzer sekilde istenen esneklige sahip kumasin elde edilebilmesi için elastan orani en fazla %2 olacak sekilde kumas üretilmekte olup, elastan orani arttikça ozon ile agartma isleminde mukavemet kaybi artmaktadir. Bu sebeple orta esneklikte üretilen bulus konusu kumasta, elastan miktari düsük tutulurken elastanin korunmasi içinde orta kalinlikta atki iplikleri kullanilmaktadir. Elastan oraninin düsük tutulup istenen seviyede elastikiyetin saglanabilmesi ve ayni zamanda üretim maliyetlerinin optimize edilebilmesi en az 44 Dtex kalinliga sahip elastan fiberin kullanimiyla mümkün kilinmistir. Bulus sahibi gerçeklestirdigi sayisiz deney sonucunda kumasin, ürüne diger bir ifadeyle giyim esyasina dönüstükten sonra gerçeklestirilen agartma isleminde özellikle ozon ile agartma isleminde elastan fiberlerin, islem sonrasinda elastikiyetlerini kaybettigini gözlemlemistir. Kumasin özellikle ozon ile agartmaya dayanimli olmasi için çesitli katki malzemeleri denenmis olup, katkinin özellikle atki ipligine yapilmasinin dayanim açisindan büyük ölçüde iyi sonuçlar verdigi görülmüstür. Atki ipligine yapilan sentetik ve/veya rejenere fiber katkilarinin ozon ile agartma isleminde elastan fiberlerinin zarar görmesini engelledigi deneyler ile tespit edilmistir. Katkinin sentetik fiber özelinde polyester olmasi dayanim açisindan ciddi iyilestirmeleri beraberinde getirmistir. Katki hem atki hem de çözgü ipligi özelinde gerçeklestirilebilmektedir, bulusun genelinde tercihen atki ipligine vurgu yapilmakta ancak bahsedildigi üzere katki, üreticinin 38698.02 tercihine göre, üründeki istenen katki oranina göre çözgü ipligine de uygulanabilmektedir. Sentetik fiber katkisinin yaninda kullanilan rayon, liyosel, modal, bambu fiberleri gibi rejenere fiber katkilarinin tek basina sentetik fiber katkisi veya sadece rejenere fiber katkisina oranla kolektif bir dayanim artisi sagladigi gözlemlenmistir. Özellikle atki ipligini olusturan harman içerisine katilan rejenere fiber katkisi ile birlikte katilan düsük miktarlardaki sentetik katki ile ozon ile agartma isleminde büyük ölçüde iyilestirmeler saglanmistir. Katki oranlari istenen mukavemet degerlerine bagli olarak degisebilmekte ve en fazla harmanin %50,si olacak sekilde belirlenmektedir. Katki, yukarida açiklandigi gibi tek basina sentetik fiber veya tek basina rejenere fiber katkisi olabilecegi gibi her iki tip fiberden olusan bir karisim da olabilmekte ve yine yukarida açiklandigi üzere tercih edilmektedir. Örnegin, atki ipliginde %5 polyester fiber ve %25 oraninda liyosel fiber katkisi yapildiginda elde edilen ham kumas mukavemet ve elastikiyet degerleri ile ozon ile yapilan agartma sonrasinda elde edilen mukavemet ve elastikiyet degerleri, söz konusu iki tip katkinin tek baslarina sagladigi etkilerin toplamindan daha büyüktür. Bulusun farkli bir uygulamasinda, kumas içerisinde kullanilan fiberlerin en az bir kismi geri dönüstürülmüs malzemeden üretilmektedir. Geri dönüstürülmüs (recycled) malzemeden üretilen kumaslann ve giyim esyalarinin mukavemet degerlerinin standart degerlerden daha düsük oldugu, baska bir ifadeyle geri dönüstürülmüs fiberlerden üretilen giyim esyalarinin daha dayaniksiz oldugu bilinmektedir. Ancak yukarida anlatilan kolektif etkinin bir diger getirisi/faydasi olarak kumasin üretiminde geri dönüstürülmüs malzeme kullanimina olanak saglanmaktadir. Iki farkli tipteki katkinin sagladigi ekstra dayanim sayesinde geri dönüstürülmüs fiberler kullanilarak çevreye duyarli bir kumas gelistirilmektedir. 38698.02 Kumasin mukavemetinin arttirilmasi için özellikle ozon ile agartma islemi sonrasindaki mukavemetinin yüksek olmasi için ipliklerin üretiminde siro büküm teknigi kullanilmaktadir. Bunun yaninda kumasin terbiye isleminde alkali islem gerçeklestirilmektedir. Her iki islemde tek baslarina veya birlikte gerçeklestirilebilmekte ve kumasin özellikle ozon ile agartma isleminden sonra mukavemetli olmasi saglanmaktadir. Kumasin boyuna uzanan iplikler (çözgü), enine uzanan iplikler (atki) ile ayni harmandan üretilebilmektedir. Denim kumasinin bir özelligi olarak çözgü ipliginin kalinligi, atki ipliginin kalinligindan daha büyüktür. Çözgü ipligi, atki ipliginin daha kalin bir versiyonu olabilecegi gibi elastan fiberin kullanilmadigi bir versiyonu da olabilmektedir. Çözgü ipliklerinin daha kalin seçilmesi sayesinde ham kumasta veya ozon ile yapilan agartma sonrasinda mukavemet problemi yasanmamaktadir. Yukarida özellikleri anlatilan kumas ile üretilen giyim esyasinin tümündeki sentetik ve/veya rejenere fiber katki orani en fazla %20 seviyesindedir. Bu amaçla katkinin bulundugu atki ipliginin sikligi ve kalinligi, giyim esyasindaki katkinin belirtilen degeri geçmeyecegi sekilde ayarlanmaktadir. Tercih edilen uygulamada katki olarak hem sentetik fiber hem de rejenere fiber kullanilmakta olup, giyim esyasindaki toplam katki orani tercihen %10,un altindadir. Bu sayede giyim esyasinin ozon ile agartma islemine uygun olmasi baska bir ifadeyle ozon ile agartma isleminde mukavemet kaybi yasamamasi saglanmaktadir. Böylelikle iplikten baslayip nihai kullanicinin giyebilecegi giyim esyasina dönüsen kumasin, tüm asamalar göz önüne alindiginda çevreye duyarli olmasi saglanmaktadir. Söz konusu kumastan üretilen giyim esyasi, ozon kullanilarak agartilmaktadir.Ozon ile agartma islemi, bir tambur içerisine islak veya kuru olarak yerlestirilen giyim esyalarinin direkt olarak ozon gazi ile etkilesime geçerek veya içerisine ozon enjekte edilen suyla yikanmasi seklinde gerçeklestirilmektedir. Bulus konusu kumastan elde edilen giyim esyalarinin ham hallerinin mukavemet 38698.02 degerleri teknikte bilinen kumaslardan üretilen giyim esyalarinin mukavemet degerleri ile benzerlik gösterse de bulus konusu kumasin anlatilan özellikleri sayesinde ozon ile agartma islemi sonrasindaki mukavemet degerleri, teknikte bilinen kumaslardan üretilen giyim esyalarinin ozon ile agartma islemi sonrasindaki mukavemet degerlerinin çok üzerindedir. Mukavemetin yüksek de ozon isleminde oksidasyondan tutulabilmesi sayesinde elastan fiberi korunmakta ve elastikiyetini kaybetmemektedir. Mukavemet testleri ASTM D1424 (yirtilma mukavemeti) ve ASTM D5034 (kopma mukavemeti) standartlarina göre gerçeklestirilmekte ve ham kumas ile ozon kullanilarak agartilan giyim esyalarindan alinan numunelerin mukavemet degerleri ölçülerek karsilastirma yapilmaktadir. Bulus konusu kumas ile üretilen giyim esyalarinda, ozon ile agartma sonrasinda elde edilen ortalama mukavemet degerleri asagidaki tabloda belirtilmektedir. Ham Kumas Ozon Sonrasi Çözgü Kopma (N) ~600 ~400 Yirtilma (N) ~60 ~30 Atki Kopma (N) ~500 ~350 Yirtilma (N) ~50 ~30 Tablo 1. Mukavemet Degerleri Bulus konusu kumas, tercihen kolektif etki saglamak amaciyla rejenere ve sentetik fiberler ile katkilanmakta ve ozon ile gerçeklestirilen agartma islemi sonrasinda mukavemet kaybindaki azalma ciddi oranda azaltilmistir. Normal sartlarda istenilen renk solduima ve efektlendirme sonrasi kullanilamayacak derecede mukavemeti düsük ürün yerine kullanim dayanimi, mukavemeti yüksek ürün ortaya konulmus olmaktadir. Ayni zamanda elastan fiberlerin korunmasi saglanarak ozon islemi sonrasinda yüksek elastikiyet ve düsük kalici uzama degerleri elde edilmektedir. Bulus konusu kumas ile birlikte denim agartma isleminde uzun zamandir bilinen ancak mukavemet problemleri sebebiyle yaygin 38698.02 olarak kullanilamayan ozon ile agartmanin yayginlasmasi beklenmekte ve denim sektörünün çevreyi kirletmesinin önüne geçilecektir. TR TR