TARIFNAME OZONA DAYANIMLI BIR KUMAS Bu bulus, ozon ile agartma islemine dayanimli olan bir kumas ile ilgilidir. Denim kumasindan üretilen giyim esyalarinin, özellikle kotlarin kullanilmis bir görünüme sahip olmasi tüketiciler için tercih edilen bir özelliktir. Denim kumasindan üretilen kot ve benzeri giyim esyalari, kullanilmis görünüm için agartma adi verilen bir prosese tabi tutulmaktadir. Kumas üzerindeki indigo ve/veya baska tipteki boyanin uzaklastirilarak kumas renginin açilmasi yani agartilmasini ve efekt almasini saglayan sodyum hipoklorit, potasyum permanganat gibi zararli kimyasallar kullanilmakta, ayrica dogal ve/veya sentetik taslar kullanilmaktadir. Bu islemler sirasinda veya sonrasinda yapilacak durulama ve yikama islemlerinde asiri su tüketimi gerçeklestirilmektedir. Bu islemler çevre kirliligine yol açmakta ve insan sagligini olumsuz etkilemektedir. Çevreye duyarli bir agartma islemi için denim kumasinin ozona tabi tutulmasi bilinen bir yöntemdir. Denim kumasi nemlendirilerek veya islatilarak ozona tabi tutulmakta ve kumasin agartilmasi saglanmaktadir. Ozon ile agartma islemi, kumas üzerine farkli baglarla baglanmis boya moleküllerini oksitleyip uzaklastirarak kumasin kullanilmis bir görünüme kavusmasini saglamaktadir. Bu esnada ortamda bulunan ozon, kumas ile de etkilesime girerek, pamuk fiberlerini (elyaf/lif) de oksitlemekte ve fiberlerin dolayisiyla denim kumasinin mukavemeti azalmaktadir. Özellikle koyu renklerden çok açik renklere dogru yapilan agartma isleminde denim kumasi uzun süre ozona maruz kalmakta ve kumasin kullanim ömrü azalmaktadir. Ozon ile agartma islemi ayrica kumasin esnemesine olanak saglayan elastik/elastan fiberlerin de yapisini bozmaktadir. Ozon ile agartilan giyim esyalarinda elastikiyet kaybi ve geri toplamama bilinen problemlerdir. 38698.01 Kumas üretiminde ozona dayanim saglayan para-aramid gibi sentetik fiber içeren ipliklerin kullanimi bilinmektedir. Ozona dayanim saglayan para-aramid güneste sararmakta ve indigo boyama islemine uygun degildir. Ayni zamanda bütünüyle sentetik iplikten üretilen denim kumaslari kullanicilar tarafindan tercih edilmemektedir. Ozon ile agartma yapilan proseslerde mukavemeti azalmayan bir denim kumasi teknikte uzun zamandir istenen bir özelliktir. Teknigin bilinen durumunda yer alan CN203019765 sayili Çin faydali model basvurusunda ozona dayanim için polyester içerige sahip bir kumastan bahsedilmektedir. basvurusunda ozon ile agartma isleminin kumasin mukavemetiyle olan iliskisinden bahsedilmektedir. basvurusunda kumas içerisine para-aramid eklenerek ozona dayanim saglanmasindan bahsedilmektedir. Bu bulusun amaci, ozona dayanimli bir iplik içeren bir kumas ve bu kumastan üretilen bir giyim esyasinin elde edilmesini saglayarak ozon ile agartilmis ve dayanikli giyim esyalarinin elde edilmesinin saglanmasidir. Bu bulusun amacina ulasmak için gerçeklestirilen ve istemlerde açiklanan kumas, atkisinda ve/veya çözgüsünde elastikiyet saglayan elastomerik malzemenin (elastan) yaninda sentetik ve/veya rejenere fiber katki içermekte ve atki ve/veya çözgü ipliginin kalinligi 6 - 24 Ne, tercihen ise 12 - 20 Ne araligindadir. Yüksek elastikiyet derecesine sahip olmasi istenen denim kumasinin üretiminde, mukavemet saglamak ve ozon ile agartma yapildiginda elastanin yapisinin bozulmamasi için tercihen çok düsük miktarda sentetik ve/veya rejenere fiber katkisi kullanilmaktadir. Bu sayede ozon ile yapilan agartma islemi sonrasinda da 38698.01 yüksek elastikiyet ve mukavemet degerlerine sahip giyim esyalari elde edilmektedir. Atki ipliginin harmanina eklenmesi tercih edilen katki ile elastanin etrafi sarilarak iplik ozona dayanimli hale getirilmektedir. Atki ipligi kalinligi ozonla agartma isleminde zarar görmeyecek kadar kalin ancak estetik görünümü bozmayacak kadar da ince seçilmekte ve verilen deger araliginda atki iplikleri kullanilmaktadir. Atki ipliginin harmanina yapilan sentetik ve/veya rejenere fiber katkisi, katki oraninin en fazla harman içerisindeki pamuk ile yari yariya olacagi sekilde seçilmektedir. Kumasin çözgü ipliginin atki ipliginden daha kalin seçilmesiyle ve tercihen çözgü sikliginin atki sikligindan fazla olmasiyla birim kumas içerisindeki katki orani düsük tutulmaktadir. Tercih edilen uygulamada atki ipligine yapilan sentetik ve/veya rejenere fiber katkisi en fazla %20 seviyesinde oldugunda, kumasin tamamindaki katki orani en fazla %5 seviyesinde olmaktadir. Atki ve çözgünün sikligi ve çözgü ipliginin kalinligi, birim kumastaki katki oraninin dayanimli hem de mümkün oldugunca dogal fiberden üretilmesi saglanmaktadir. Atki da kullanilan elastan fiberinin kalinligi, atki içerisinde kaç adet elastan fiber kullanildigina bagli olarak belirlenmektedir. Elastanin kalinlastirilmasi yüzey alanini arttirarak ozon ile agartma isleminde birim zamanda okside olan molekül sayisinin azalmasini saglayip ozona dayanimi arttirirken, elastan fiberi kalinlastikça yirtilma/kopma mukavemeti düsmektedir. Bu sebeple atki ipligi içerisindeki elastan/elastanlar ozona dayanim saglayacak kadar kalin, mukavemetin istenen seviyede olacagi kadar da ince seçilmektedir. Kumas iplikleri ring ve open end teknigiyle üretilmektedir. Open-end üretim yönteminde büküm hava akimi ve rotorla yapilir. Rotorun içine düsen elyaflar merkezkaç kuvveti ile egrilir. Ring iplik üretiminde ise, elyaflar istenilen numarada büküm saglanarak iplik olusturulur. Ring iplik makinesinde yapilan modifikasyonlarla bir veya daha fazla elyafin kilifi olusturan elyafin merkezinde 38698.01 ve/veya disinda oldugu iplik üretilmektedir. Amaca, makineye, üretim yogunluguna, kapasiteye, elyaf cinsine göre üretim yöntemi degiskenlik gösterebilmektedir. Iplik egirme yöntemlerine siro, core spun, dual core örnek olarak söylenebilmektedir. Kumas iplikleri özellikle atki ipligi üretilirken tercihen Siro büküm teknigiyle üretilmekte ve ortaya çikan ham kumasin mukavemet degerinin yüksek olmasi saglanmaktadir. Ham kumasin mukavemet degerinin yüksek olmasiyla kumas veya kumastan üretilen giyim esyasi ozon ile agartildiginda da mukavemet degerinin yüksek olmasi saglanmaktadir. Bulusun farkli bir uygulamasinda kumasin terbiye asamasinda alkali islem uygulanmaktadir. Kumasin alkali/merserize isleme tabi tutulmasiyla fiberler (lif/elyaf) dolgunlasarak sikismakta, kumasin mukavemeti artarken elastan fiberin daha iyi sarilmasiyla da ozon ile agartma islemi için daha uygun hale gelmektedir. Bulus konusu kumas ile ozon ile agartma isleminde mukavemet degerleri, standartlarca belirlenen mukavemet degerlerinin üzerinde ve yüksek elastikiyet saglayarak yüksek geri toplama yani düsük kalici uzama degerlerine sahip giyim esyalari üretilebilmektedir. Bu sayede denim kumasindan elde edilen giyim esyalarinin üretiminde agartma islemi için ozon kullanimi yayginlasacak ve çevre kirliliginin azaltilmasi saglanacaktir. Bulus konusu kumas ile elde edilen giyim esyalari özellikle kuru ozon olarak bilinen giyim esyasinin direkt olarak ozon gazina tabi tutuldugu agartma isleminde bahsedilen özellikler açisindan çok iyi sonuçlar vermistir. BULUSUN DETAYLI AÇIKLAMASI Kumas, en az bir kismi pamuktan baska bir ifadeyle selüloz esasli fiberden olusan bir harmandan üretilen ve en az bir çözgü ipligi ve en az bir atki ipligi içermektedir. Kumas tercihen denim kumasi olup, denim kumasinin karakteristik özellikleri olan 3/1 Z seklinde dokunmus ve boyanma isleminde indigo ve/veya sülfür boyarmaddesi kullanilmistir. 3869801 Bulus konusu kumas, iplik kalinligi 6 ila 24 Ne arasinda olan ve harmaninda rejenere ve/veya sentetik fiber yer alan ve içerisinde en az bir elastan fibere sahip atki ipligi içermektedir. Kumasin atki ipliginde en az bir yüksek elastikiyet degerine sahip bir elastan fiber içermekte olup, bu sayede "power strech denim" olarak adlandirilan yüksek esneme kapasitesine sahip bir kumas olmaktadir. Yüksek esneme degerlerine sahip denim kumaslarinda genellikle ince yapida iplikler kullanilmakta olup, kumas ile olusturulan giyim esyasinin estetik bir görünüme sahip olmasi ve ayni zamanda rahat bir kullanim saglamasi gerçeklestirilmektedir. Bulusun tercih edilen uygulamalarinda iplik kalinligi, özellikle atki ipligi kalinligi 12 - 20 Ne olarak kullanilmaktadir. Bulus konusu kumasta, estetik görünümün ve rahat kullanimdan feragat edilmeyerek atki ipliginin kalinligi 6 - 24 Ne arasinda, ve tercihen 12 - 20 Ne arasinda seçilmektedir. Daha ince ipliklerin, ozonla agartma isleminde mukavemet degerlerinin büyük ölçüde azaldigi yapilan deneylerce sabittir. Bulus sahibi gerçeklestirdigi sayisiz deney sonucunda kumasin, ürüne diger bir ifadeyle giyim esyasina dönüstükten sonra gerçeklestirilen agartma isleminde özellikle ozon ile agartma isleminde elastan fiberlerin, islem sonrasinda elastikiyetlerini kaybettigini gözlemlemistir. Kumasin özellikle ozon ile agartmaya dayanimli olmasi için çesitli katki malzemeleri denenmis olup, katkinin özellikle atki ipligine yapilmasinin dayanim açisindan büyük ölçüde iyi sonuçlar verdigi görülmüstür. Atki ipligine yapilan sentetik ve/veya rejenere fiber katkilarinin ozon ile agartma isleminde elastan fiberlerinin zarar görmesini engelledigi deneyler ile tespit edilmistir. Katkinin sentetik fiber özelinde polyester olmasi dayanim açisindan ciddi iyilestirmeleri beraberinde getirmistir. Katki hem atki hem de çözgü ipligi özelinde gerçeklestirilebilmektedir, bulusun genelinde tercihen atki ipligine vurgu yapilmakta ancak bahsedildigi üzere katki, üreticinin tercihine göre, üründeki istenen katki oranina göre çözgü ipligine de uy gulanabilmektedir. 38698.01 Sentetik fiber katkisinin yaninda kullanilan rayon, liyosel, modal, bambu fiberleri gibi rejenere fiber katkilarinin tek basina sentetik fiber katkisi veya sadece rejenere fiber katkisina oranla kolektif bir dayanim artisi sagladigi gözlemlenmistir. Özellikle atki ipligini olusturan harman içerisine katilan rejenere fiber katkisi ile birlikte katilan düsük miktarlardaki sentetik katki ile ozon ile agartma isleminde büyük Ölçüde iyilestirmeler saglanmistir. Katki oranlari istenen mukavemet degerlerine bagli olarak degisebilmekte ve en fazla harmamn %50°si olacak sekilde belirlenmektedir. Katki, yukarida açiklandigi gibi tek basina sentetik fiber veya tek basina rejenere fiber katkisi olabilecegi gibi her iki tip fiberden olusan bir karisim da olabilmekte ve yine yukarida açiklandigi üzere tercih edilmektedir. Örnegin, atki ipliginde %5 polyester fiber ve %25 oraninda liyosel fiber katkisi yapildiginda elde edilen ham kumas mukavemet ve elastikiyet degerleri ile ozon ile yapilan agartma sonrasinda elde edilen mukavemet ve elastikiyet degerleri, söz konusu iki tip katkinin tek baslarina sagladigi etkilerin toplamindan daha büyüktür. Bulusun farkli bir uygulamasinda, kumas içerisinde kullanilan fiberlerin en az bir kismi geri dönüstürülmüs malzemeden üretilmektedir. Geri dönüstürülmüs (recycled) malzemeden üretilen kumaslarin ve giyim esyalarinin mukavemet degerlerinin standart degerlerden daha düsük oldugu, baska bir ifadeyle geri dönüstürülmüs fiberlerden üretilen giyim esyalarinin daha dayaniksiz oldugu bilinmektedir. Ancak yukarida anlatilan kolektif etkinin bir diger getirisi/faydasi olarak kumasin üretiminde geri dönüstürülmüs malzeme kullanimina olanak saglanmaktadir. Iki farkli tipteki katkinin sagladigi ekstra dayanim sayesinde geri dönüstürülmüs fiberler kullanilarak çevreye duyarli bir kumas gelistirilmektedir. Kumas içerisindeki elastan fiberlerinin kalinligi, iplik içerisinde tek elastan kullanildiginda en az 44 Dtex, birden fazla elastan kullanildiginda ise en az 22 Dtex olarak seçilmektedir. Tercihen kumas içerisindeki elastan orani en fazla %4 38698.01 seviyesindedir. Böylelikle yüksek esneme kapasitesine sahip bir kumas elde edilirken, elastanlarin da ozon ile agartma islemine dayanimli olmasi saglanmaktadir. Elastan kalinliginin artmasi ile ozon ile agartma sonrasindaki mukavemet degerleri arasinda negatif bir korelasyon bulunmakta olup, bulusun tercih edilen uygulamalarinda ince yapida olan birden fazla elastan kullanilmasi tercih edilmektedir. Yapilan deney sonuçlarina göre ince yapida ve birden fazla elastan fiberi kullanilan kumaslarin ozon ile agartma sonrasindaki elastikiyet degerleri ve kalici uzama miktarlari istenen seviyelerde olmaktadir. Kumasin mukavemetinin arttirilmasi için Özellikle ozon ile agartma islemi sonrasindaki mukavemetinin yüksek olmasi için ipliklerin üretiminde siro büküm teknigi kullanilmaktadir. Bunun yaninda kumasin terbiye isleminde alkali islemi gerçeklestirilmektedir. Her iki islemde tek baslarina veya birlikte gerçeklestirilebilmekte ve kumasin özellikle ozon ile agartma isleminden sonra mukavemetli olmasi saglanmaktadir. Kumasin boyuna uzanan iplikler (çözgü), enine uzanan iplikler (atki) ile ayni harmandan üretilebilmektedir. Denim kumasinin bir özelligi olarak çözgü ipliginin kalinligi, atki ipliginin kalinligindan daha büyüktür. Çözgü ipligi, atki ipliginin daha kalin bir versiyonu olabilecegi gibi elastan fiberin kullanilmadigi bir versiyonu da olabilmektedir. Çözgü ipliklerinin daha kalin seçilmesi sayesinde ham kumasta veya ozon ile yapilan agartma sonrasinda mukavemet problemi yasanmamaktadir. Yukarida özellikleri anlatilan kumas ile üretilen giyim esyasinin tümündeki sentetik ve/veya rejenere fiber katki orani en fazla %20 seviyesindedir. Bu amaçla katkinin bulundugu atki ipliginin sikligi ve kalinligi, giyim esyasindaki katkinin belirtilen degeri geçmeyecegi sekilde ayarlanmaktadir. Tercih edilen uygulamada katki olarak hem sentetik fiber hem de rejenere fiber kullanilmakta olup. giyim esyasindaki toplam katki orani tercihen %10`un altindadir. Bu sayede giyim esyasinin ozon ile agartma islemine uygun olmasi baska bir ifadeyle ozon ile 38698.01 agartma isleminde mukavemet kaybi yasamamasi saglanmaktadir. Böylelikle iplikten baslayip nihai kullanicinin giyebilecegi giyim esyasina dönüsen kumasin, tüm asamalar göz önüne alindiginda çevreye duyarli olmasi saglanmaktadir. SÖZ konusu kumastan üretilen giyim esyasi, ozon kullanilarak agartilmaktadir. Ozon ile agartma islemi, bir tambur içerisine islak veya kuru olarak yerlestirilen giyim esyalarinin direkt olarak ozon gazi ile etkilesime geçerek veya içerisine ozon enjekte edilen suyla yikanmasi seklinde gerçeklestirilmektedir. Mukavemet testleri ASTM DEI424 (yirtilma mukavemeti) ve ASTM D5034 (kopma mukavemeti) standartlarina göre gerçeklestirilmekte ve ham kumas ile ozon kullanilarak agartilan giyim esyalarindan alinan numunelerin mukavemet degerleri ölçülerek karsilastirma yapilmaktadir. Bulus konusu kumas ile üretilen giyim esyalarinda, ozon ile agartma sonrasinda elde edilen ortalama mukavemet degerleri asagidaki tabloda belirtilmektedir. Ham Kumas Ozon Sonrasi Çözgü Kopma (N) ~600 ~400 Yirtilma (N) ~6O ~3O Atki Kopma (N) ~500 ~350 Yirtilma (N) ~50 ~30 Tablo 1. Mukavemet Degerleri Bulus konusu kumas, tercihen kolektif etki saglamak amaciyla rejenere ve sentetik fiberler ile katkilanmakta ve ozon ile gerçeklestirilen agartma islemi sonrasinda mukavemet kaybindaki azalma ciddi oranda azaltilmaktadir. Normal sartlarda istenilen renk soldurma ve efektlendirme sonrasi kullanilamayacak derecede mukavemeti düsük ürün yerine kullanim dayanimi ve mukavemeti yüksek ürün ortaya konmus olmaktadir. Ayni zamanda elastan fiberlerin korunmasi saglanarak ozon islemi sonrasinda yüksek elastikiyet ve düsük kalici uzama degerleri elde edilmektedir. Bulus konusu kumas ile birlikte denim 38698.01 agartma isleminde uzun zamandir bilinen ancak mukavemet problemleri sebebiyle yaygin olarak kullanilamayan ozon ile agartmanin yayginlasmasi saglanacaktir. TR TR