Przedmiotem wynalazku jest srodek chwastobójczy zawierajacy substancje pomocnicze i fitotoksyczne sub¬ stancje czynne.Srodek wedlug wynalazku zawiera jako fitotoksyczna substancje czynna nowy zwiazek o ogólnym wzorze 1, w którym podstawniki R sa jednakowe lub rózne i oznaczaja rodniki alkilowe o 1-7 atomach wegla, R" oznacza rodnik alkilenowy o 1 -7 atomach wegla, rodnik alkilidenowy o 2-7 atomach wegla, Q oznacza grupe alkoksykarbonylowa o 1-7 atomach wegla, grupe amidowa, jedno- lub dwupodstawiona grupe amidowa, w której podstawnikami sa rodniki alkilowe lub arylowe o 1—7 atomach wegla, grupe karbohydrazydowa lub grupe karbohydrazydowa podstawiona w pozycji 1, w której podstawnikami sa rodniki alkilowe lub arylowe o 1—7 atomach wegla, X oznacza atom chlorowca, n oznacza liczbe calkowita 0, 1 lub 2.Rodnikami alkilowymi o 1-7 atomach wegla sa proste lub rozgalezione rodniki alkilowe, takie jak rodnik metylowy, etylowy, propylowy, izopropylowy, butylowy, izobutylowy, M-rzed. butylowy, pentylowy itp.Atomami chlorowca sa atomy fluoru, chloru, bromu i jodu. Rodnikami alkilenowymi o 1-7 atomach wegla sa proste lub rozgalezione rodniki alkilenowe, takie jak rodnik etylenowy, propylenowy, 1-metyloetylenowy, 2-metyloetylenowy, butylenowy, 1-metylopropylenowy, 2-metylopropylenowy, 3-metylopropylenowy, 1,1-dwu- metyloetylenowy, 1,2-dwumetyloetylenowy, 2,2-dwumetyloetylenowy itp.Rodnikami alkilidenowymi o 2-7 atomach wegla sa proste lub rozgalezione rodniki alkilidenowe, takiejak rodnik etylidenowy, propylidenowy, izopropylidenowy, butylidenowy, 1-metylopropylidenowy, 2-metylopropy- lidenowyitp.Przykladami grup alkoksykarbonylowych o 1-7 atomach wegla sa grupy, takie jak metoksykarbonylowa, etoksykarbonylowa, propoksykarbonylowa, izopropoksykarbonylowa, a przykladami rodników arylowych sa rodniki, takie jak fenylowy, tolilowy lub naftylowy.Zwiazki o wzorze 1 maja zabarwienie brazowe, zóltobrazowe lub zólte i w temperaturze 20-25° sa ciala¬ mi stalymi lub cieklymi. Sa one rozpuszczalne w granicach potrzebnych do zastosowania w srodku chwastobój-2 94 343 czym, w rozpuszczalnikach takich jak aceton lub benzen, ajako sole, amidy i hydrazydy sa rozpuszczalne w wo¬ dzie, co najmniej w granicach potrzebnych do zastosowania w srodku chwastobójczym.Sposób wytwarzania zwiazków o wzorze 1, w którym R, R", Q, X i n maja wyzej podane znaczenie, polega na tym, ze, fenyloamine o ogólnym wzorze 2, w którym R ma wyzej podane znaczenie, poddaje sie reakcji ze zwiazkiem o ogólnym wzorze 3, w którym X, R" i Q, maja wyzej podane znaczenie w srodowisku zawierajacym zasade taka jak np. wodorotlenek potasowy, po czym otrzymany produkt poddaje sie reakcji z halogenkiem jedno-, dwu- i trójchlorowcoacetylu o ogólnym wzorze 4, w którym X i n maja wyzej podane znaczenie.Przykladami zwiazków stanowiacych fitotoksyczna substancje czynna srodka chwastobójczego wedlug wynalazku sa zwiazki podane w tablicy I.Tablica I Numer zwiazku 1 1 2 3 4 ¦ 6 Nazwa zwiazku Widmo w podczerwieni przy dlugosci fali w mikronach (C=) N-karboetoksy-N-chloroacetylo-2,6-dwumetyloanilina 5,71 N-karboetoksyetylo-N-chloroacetylo-2-metylo-6-etyloanilina | ' 5,70 N-karboizopropoksyetylo-N-chloroacetylo-2-etylo-6-metyloanilina 5,87 N-Jcarboizopropoksyetylo-N-chloroacetylo-2,6-dwuetyloanilina 1 5,84 N-karboetoksypropylo-N-chloroacetylo-2,6-dwuetyloanilina 5,80 N-karboetoksypropylo-N-chloroacetylo-2-etylo-6-metyloanilina 5,80 ,91 ,92 6,05 6,05 6,03 6,03 Zwiazki stanowiace substancje czynna srodka wedlug wynalazku dzialaja niszczaco na liczne chwasty, a poniewaz równoczesnie w stezeniach niszczacych dla chwastów sa tolerowane przez wiele roslin pozadanych, przeto srodek wedlug wynalazku moze byc skutecznie stosowany jako selektywny srodek chwastobójczy i to zarówno przed wzejsciem jak i po wzejsciu roslin.Srodek^ wedlug wynalazku moze zawierac wiecej niz jeden zwiazek o wzorze 1, jak równiez moze tez zawierac inne, znane substancje chwastobójcze. Stezenie substancji czynnej w srodku wedlug wynalazku zalezy od sposobu stosowania tego srodka i zwykle wynosi 0,1—90% wagowych, a w przypadku preperatów skoncentro¬ wanych 10-90%, korzystnie 10—50% wagowych. W preparatach gotowych do uzycia stezenie substancji czynnej wynosi 0,1-20%, a korzystnie 0,5—10% wagowych.Oprócz substancji czynnej srodek wedlug wynalazku zawiera skladniki pomocnicze, to jest znane substan¬ cje ulatwiajace stosowanie srodka na glebe lub na rosliny. Skladnikami tymi sa rozcienczalniki, nosniki, substan¬ cje powierzchniowo czynne, ulatwiajace rozpylanie lub zwiekszajace przyczepnosc. Srodki o konsystencji stalej, majace postac proszku lub granulatu, zawieraja zwykle stale nosniki, a w celu zwiekszenia przyczepnosci moga zawierac dodatek wody, olejów, alkoholi, glikoli, wodnych roztworów zywic, woski itp. Jako obojetny staly nosnik stosuje sie np. glinki, mielone kaczany kukurydzy, skorupy orzechów oraz rózne zmielone produkty mineralne lub organiczne, drobno zmielone. W srodkach stalych substancja czynna stanowi zwykle 2-20% wago¬ wych, substancje nadajace przyczepnosc stanowia 5-40% wagowych, a nosnik 60-93% wagowych srodka.Srodek w postaci preparatu granulowanego impregnowanego substancja czynna wytwarza sie korzystnie w ten sposób, ze stopiona lub rozpuszczona substancja czynna zrasza sie obojetny nosnik, po czym rozpuszczal¬ nik mozna pozostawic lub odparowac. W preparatach granulowanych zawartosc substancji czynnej wynosi zwykle 2-20% wagowych, reszte stanowi nosnik.Srodek wedlug wynalazku mozna tez wytwarzac w ten sposób, ze substancje czynna miesza sie z silnie rozdrobnionym nosnikiem, takim jak np. glina, wegiel, gips, po czym miesza z woda lub inna ciecza dajaca sie odparowywac, po czym suszy otrzymana paste, rozdrabnia i przesiewa. Mozna tez granulowac te paste lub wytlaczac w postaci pretów, które nastepnie tnie sie na zadane kawalki. W tego typu srodkach zawartosc substancji czynnej wynosi zwykle 2-50% wagowych, a reszte stanowi staly nosnik.Srodki w postaci preparatów do rozpylania zawieraja zwykle obojetny, staly nosnik dajacy sie rozpylac, taki jak glina, talk, atapulgit, pirofilit, ziemia okrzemkowa, kaolin, krzemian glinowo-magnezowy, montmorylo- nit, ziemia Fullera lub trociny. Jesli preparaty te rozprasza sie za pomoca powietrza, moga byc w postaci pylów.Jesli sa rozpraszane za pomoca wody, to maja postac proszków zwilzalnych. Proszki zwilzalne korzystnie zawiera¬ ja srodek emulgujacy, taki jak srodek powierzchniowo-czynny w stezeniu wystarczajacym do wytworzenia za-94 343 wiesiny o dostatecznym stopniu trwalosci gdy preparat zmiesza sie z odpowiednia iloscia wody. Opisane wyzej preparaty zawieraja okolo 10-80% wagowych substancji czynnej, okolo 20-90% wagowych nosnika i ewentual¬ nie 1 10'7 wagowychemulgatora. ' Srodek chwastobójczy wedlug wynalazku mozna wytwarzac równiez w postaci roztworów substancji czynnej w obojetnym, korzystnie lotnym rozpuszczalniku, takim jak np. izoforon, cykloheksanon, ksylen itp.Roztwór stanowiacy ewentualnie koncentrat, zawiera 10—50% wagowych substancji czynnej i 50-90% wago¬ wych rozpuszczalnika. Roztwór taki stosuje sie sam lub rozciencza rozpuszczalnikiem: Jezeli jeden lub wiecej skladników mieszaniny fitotoksycznej nie rozpuszcza sie w wodzie, to mozna sporzadzac roztwór w rozpuszczal¬ niku i nastepnie dyspergowac roztwór w wodzie lub wode dyspergowac w roztworze. W tym ostatnim przypadku korzystne jest dodawanie emulgatora, w stezeniu wystarczajacym do wytworzenia zawiesiny o zadanym stopniu trwalosci. Emulgator zazwyczaj dodaje sie w ilosci 1-10% wagowych koncentratu. Wode stosuje sie w takiej ilosci aby stezenie mieszaniny fitotoksycznej wynosilo 0,5-10% wagowych preparatu.Przykladami srodków powierzchniowo czynnych stosowanych w cieklych i stalych postaciach srodka we¬ dlug wynalazku sa znane srodki powierzchniowo czynne typu anionowego, kationowego lub niejonowego, takie jak oleiniany metalu alkalicznego, np. sodu lub potasu i podobne mydla, sole aminowe kwasów tluszczowych o dlugim lancuchu, sulfonowane oleje zwierzece i roslinne, np. oleje rybne, olej rycynowy, sulfonowane oleje naftowe, sulfonowane weglowodory acykliczne, sole sodowe kwasów lignosulfonowych, alkilonaftalenosulfonia- ny sodowe, laurylosulfonian sodu, monolaurylofosforany dwusodowe, laurynian sorbitu, monostearynian penta- erytrytu, monostearynian gliceryny, tlenki polietylenu, produkty kondensacji tlenku etylenu z kwasem stearo- wym, alkohol stearylowy, stearyloamina, aminy kalafonii, dehydroabietyloamina i podobne, sole lauryloaminy, sole dehydroabietyloaminy, bromek laurylopirydyniowy, bromek stearylotrójmetyloamoniowy i chlorek cetylo- dwumetylobenzyloamoniowy. Inne przyklady sa wymienione w „Detergents and Emulsifiers - 1968 AnnuaT Johna W. McCutcheon.Srodki chwastobójcze wedlug wynalazku w postaci rozpraszalnej moga zawierac równiez jeden lub wiecej innych skladników, takich jak regulatory wzrostu roslin, srodki owado-, roztoczo-, grzybo-, nicieniobójcze, odzywki i podobne.Chwastobójcze wlasciwosci srodków wedlug wynalazku wykazano w próbach, których wyniki sa przedsta¬ wione w tablicy II. Próby te prowadzono w ten sposób, ze 15 czesci wagowych kazdego z badanych zwiazków rozpuszczono w 400 czesciach objetosciowych acetonu, do roztworu dodawano emulgator i antyutleniacz i o- trzymany koncentrat dyspergowano w wodzie, otrzymujac emulsje, która rozpylano w zwykly sposób, stosowa¬ ny w tego rodzaju próbach. Jako emulgator stosowano mieszanine monooleinianu polioksyetylenosorbitu o prze¬ cietnej zawartosci oksyetylenu wynoszacej 20% molowych z mono- i dwuglicerydami kwasów tluszczowych, a jako antyutleniacz stosowano mieszanine butylohydroksyanizolu, butylohydroksytoluenu, kwasu cytrynowego i glikolu propylemnvego.W próbach prowadzonych po wzejsciu roslin, rosliny w stadium pierwszego prawdziwego liscia zraszano emulsja badanego zwiazku, stosujac na 1 ha 1,13 kg i 11,3 kg badanej substancji. Rosliny trzymano w cieplarni, w warunkach korzystnych dla ich rozwoju i w okreslonych odstepach czasu rosliny traktowane badanymi srodka¬ mi porównywano z takimi samymi roslinami, utrzymywanymi w takich samych warunkach, lec? nie traktowany¬ mi badanymi zwiazkami. W tablicy Ha podano badane zwiazki oraz rosliny i uzyskane wyniki, pizy czym wyniki okreslano w skali liczbowej 0—10, wedlug której 0 oznacza brak uszkodzenia roslin, a 10 oznacza calkowite obumarcie roslin.W próbach prowadzonych przed wzejsciem roslin emulsje badanych zwiazków rozpylano na glebe, w której swiezo zasiano badane rosliny. Na 1 ha terenu stosowano 2,26 kg i 22,6 kg badanych substancji. Naczynia z bada¬ nymi próbkami przechowywano w korzystnych dla rozwoju roslin warunkach w.cieplarni i po uplywie okreslone¬ go czasu obserwowano rozwój roslin. Badane substancje, rosliny i uzyskane wyniki podano w tablicy Ilb, przy czym ocene prowadzono w sposób analogiczny jak w próbach po wzejsciu. i4 94 343 Tablica Ha Próby po wzejsciu roslin Badany zwiazek numer zwiazku z tablicy I 1 1 1 3 4 6 Ilosc zwiazku kg/ha 1,13 11,3 1,13 11,3 1,13 ,65 1,13 ,65 1,13 ,65 , 1,13 ,65 Badane rosliny i stopien ich uszkodzenia Wlosnica 1 10 ; 3 0 6 0 4 1 0 4 Kukurydza 2 8 3 0 9 0 1 0 9 0 Gorczyca 2 1 0 0 0 0 0 2 0 2 Bawelna 0 6 0 . 9 1 6 0 4 0 6 1 • 5 1 Pomidory 3 6 2 8 0 0 0 l 0 3 °' 0 Nagietek 0 4 0 . 7 0 1 0 0 0 0 0 0 Tablica Ilb Próby przed wzejsciem roslin Badany zwiazek numer zwiazku z tablicy I 1 1 2 3 4 ' 6 Ilosc zwiazku kg/ha 2,26 22,6 2,26 22,6 2,26 11,3 2,26 11,3 2,26 11,3 2,26 11,3 Badane rosliny i stopien ich uszkodzenia Soja 2 7 0 9 0 0 1 3 0 3 1 3 Wlosnica 9 3 9 8 0 8 | Kukurydza ! 9 1 10 0 0 0 0 0 2 0 , 2 Gorczyca o 9 1 1 9 1 3 0 0. ¦ ° 0 Bawelna 0 1 4 2 4 3 4 2 8 0 8 W tablicy Ilb symbol x oznacza slabe kielkowanie roslin, nawet w próbach kontrolnych.Lacinskie nazwy roslin podanych w tablicach Ila i Ilb sa nastepujace: wlosnica — Setariaitalica *<»» kukurydza- Zea mays (odmiana U.S. nr 13 hydrid) gorczyca — Brassica juncea (odmiana Giant Curled) bawelna — Gossypium hirsutum (odmiana Coker 100A) pomidory — Lycopersicon esculentum (odmiana Rutgers) nagietek — Tagetes patula soja - Soja max (odmiana Bethel).94 343 * Wyniki podane w tablicach Ha i Ilb swiadcza o tym, ze substancje czynne srodka wedlug wynalazku dziala¬ ja silnie chwastobójczo. Tochwastobójcze dzialanie jest równiez selektywne. Na przyklad, ester etylowy N-chlo- roacety1o-N-/2,6 -dwuetylofenylo/-glicyny w postaci koncentratu o stezeniu okolo 100 g/litr badany w warun¬ kach polowych dziala silnie chwastobójczo na chwasty trawiaste, a takze na komose i pokrzywe, a równoczesnie jest dobrze znoszony przez takie rosliny uprawne jak burak cukrowy,. kukurydza, pszenica, groch, bawelna, orzeszki ziemne i soja. Wprawdzie badania przeprowadzone w cieplarni wykazuja, ze zwiazek ten nie jest dobrze tolerowany przez rosliny takie jak sorgo i ryz, to jednak w warunkach polowych rosliny te znosza bardzo dobrze ten zwiazek w stezeniach dostatecznych do niszczenia chwastów trawiastych. Zwiazek ten dziala równiez chwa¬ stobójczo na gluchy owies, a równoczesnie nie jest szkodliwy dla pszenicy i jeczmienia.Przyklad. W celu otrzymania gotowego preparatu srodka wedlug wynalazku, 1 czesc wagowa estru etylowego N-chloroacetylo-N-/2,6 -dwuetylofenylo/-giicyny rozpuszcza sie w temperaturze pokojowej w 1 czesci objetosciowej toluenu zmieszanego z 1 czescia objetosciowa monolaurynianu polioksyetylenosorbitu i otrzyma¬ ny koncentrat dysperguje w takiej ilosci wody, aby uzyskac preparat o zadanym stezeniu.'~Q Wzór 3 X-C-C(H)n(X),„„ Wzór k Prac, Poligraf. UP PRL naklad 120+18 Cona 10 zl' PL