Uprawniony z patentu: VEB TextilkombinatCottbus, Cottbus Niemiecka Republika Demokratyczna) Sposób trwalego modyfikowania lub teksturowania wyrobów wlókienniczych Przedmiotem wynalazku jest sposób trwalego modyfikowania lub teksturowania wyrobów wlókien¬ niczych, z równoczesnym polepszeniem ich wlasciwosci uzytkowych, przy czym wlókiennicze wyroby plaskie wytwarzane sa ze zwiazków wielkoczasteczkowych.Znany jest fakt, ze na drodze zszczepienia substancji monomerycznej na polimerze wielkoczasteczkowym zwlaszcza na polimerze wieloczasteczkowym w postaci wlókien, mozna w bardzo dalekiej mierze modyfikowac jego wlasciwosci. W zaleznosci od zastosowanej substancji monomorycznej mozna uzyskac wlasciwosci hydro- filowe, hydrofobowe, barwiace, antyelektrostatyczne, i inne, co jednakze nie wywiera wplywu na makroskopowy wyglad polimeru wielkoczasteczkowego. Zaszczepianie substancji monomerycznej inicjuje sie na drodze radiacji o wysokiej energii, zwlaszcza na drodze doprowadzania strumienia pedzacych elektronów dostarczajacego energii rzedu od 0,3 MeV do kilku MeV, korzystnie w taki sposób, ze polimer wysokoczasteczkowy poddawany mody¬ fikacji napromieniowuje sie, a przed lub po napromieniowaniu doprowadza go do zetkniecia z substancja mono¬ meryczna. Zaleznie od techniki napromieniowywania mówi sie wówczas o tak zwanej metodzie równoczesnego napromieniowania (monomer przed napromienieniem wdyfundowywuje do polimeru) lub o tak zwanej metodzie wstepnego napromienienia (monomer wdyfundowywuje do polimeru po napromieniowaniu). W zaleznosci od warunków szczepienia mozliwe jest zaszczepienie albo tylko powierzchniowe albo jednorodne w masie polimeru.Ponadto wiadomo, ze polimery wieloczasteczkowe, zwlaszcza polimery w postaci wlókien, podczas pro¬ cesu szczepienia, zwlaszcza podczas inicjowanego radiochemicznie procesu szczepienia, ulegaja skurczowi. Fakt ten mozna wykorzystac w celu uzyskania powierzchniowych efektów strukturalnych, postepujac tak, ze na powierzchni tworzy sie miejscowo rozproszone punkty reaktywne, zwlaszcza wolne rodniki, a polimer wielo- czasteczkowy przed, podczas, po i przed i podczas, przed i po, podczas i po, lub przed i podczas i po utworzeniu miejsowych rodników doprowadza sie do zetkniecia z czynnikiem wywolujacym skurcz, np.: ze zwiazkiem winylowym, goracym powietrzem, goraca woda, itp. Miejscowe tworzenie rodników mozna przy tym skutecznie wywolac na drodze miejscowego napromieniowania za pomoca szablonów przeslaniajacych wzglednie na drodze stosowania napromieniania o sterowanej intensywnosci i miejscu padania, zwlaszcza na drodze stosowania stru-? 78013 mienia elektronów, albo na drodze jednorodnego napromieniania, zwlaszcza strumieniem elektronów, albo na drodze jednorodnego napromieniania i nastepujacego kolejno miejscowego rozpadu tych w calej masie jedno¬ rodnie utworzonych rodników, np.: rozpadu za pomoca miejscowo doprowadzanego ciepla.Celem wynalazku jest opracowanie uproszczonego i oplacalnego wytwarzania zmodyfikowanych polaczen.W tym celu nalezy rozwiazac zagadnienie polegajace na tym, aby w polaczeniach, zwlaszcza w polaczeniach wlókienniczych, korzystnie w plaskich wytworach wlókienniczych, uzyskac równoczesnie efekty strukturalne wzglednie teksturalne oraz inne wlasciwosci, takie jak farbiarskie, antyelektrostatyczne, hydrofilowe, hydro¬ fobowe i usuwajace brud.Sposób trwalego zmodyfikowania lub teksturowania wyrobów wlókienniczych z równoczesnym polepsze¬ niem ich wlasciwosci uzytkowych wykonanych z polimeru wielkoczasteczkowego, przy czym wyrób plaski miejscowo naswietla sie jonizujacym promieniowaniem o wysokiej energii, zwlaszcza promieniowaniem elektr¬ onowym, korzystnie stosujac szablony przeslaniajace a utworzone wskutek napromieniowania reaktywne centra, np. rodniki, doprowadza sie do miejscowego zaniku np. za pomoca miejscowo oddzialywujacego ogrzewania i nastepnie traktuje sie zwiazkiem winylowym przy czym tworzywo do wytwarzania wyrobów wlókienniczych, stanowia wlókna, skladajace sie z co najmniej dwóch skladników, które od siebie róznia sie odmiennym zacho¬ waniem podczas dzialania promieniowania jonizujacego lub odmiennym skurczem podczas zainicjowanych pro¬ mieniowaniemjonizujacym, chemicznych reakcji podanego rodzaju.Wytwory te miejscowo napromieniowyje sie korzystnie za pomoca promieniowania o wysokiej energii, zwlaszcza za pomoca strumienia pedzacych elektronów, przy czym steruje sie intensywnoscia lub miejscem padania strumienia elektronów. Wytwory napromieniowuje sie, odpowiednio takze poprzez szablony przesla¬ niajace. Ponadto wykazuje zalety postepowania polegajace na tym, ze wytwory napromieniowuje sie jednorodnie w calej masie, a nastepnie centra reaktywne otrzymane przez jednorodne napromieniowanie w tych wytworach doprowadza sie do miejscowego zaniku, przy czym zanik ten wywoluje sie za pomoca miejscowo oddzialowuja- cego ogrzewania. Jako dodatkowy czynnik stosuje sie jednoczesnie czynnik wywolujacy skurcz co najmniej jednego ze skladników.Podane nizej przyklady objasniaja blizej sposób wedlug wynalazku.Przyklad I. Przedze wlókiennicza skladajaca sie z 50% wlókna poliestrowego i 50% wlókna poliami¬ dowego napromieniowuje sie za pomoca strumienia elektronów wybieraka akceleratora elektronów dawka 5 X 106 radów. Nastepnie przedze wprowadza sie do 15% wodnego roztworu akryloamidu i utrzymuje w nim w temperaturze 30° w ciagu 15 minut. Zachodzi zaszczepienie akryloamidu na skladniku poliamidowym przedzy wlókienniczej, a w nastepstwie czego wystepuje skurcz skladnika poliamidowego, a tym samym i teksturowanie przedzy wlókienniczej. Dzieki zaszczepieniu akryloamidu na skladniku poliamidowym osiaga sie równoczesnie wzrost hydrofilowosci przedzy.Przyklad II. Wielka kolista próbke dzianiny skladajaca sie z teksturowanego jedwabiu poliestrowego ojednostce numeracji 17 tex., polaczonej z nicmi z jedwabiu poliamidowego o jednostce numeracji 7,6 tex., i jedwabiu poliestrowego o jednostce numeracji 7,6 tex. wykazujaca gramature 250 g/m2, miejscowo za pomoca szablonów przeslaniajacych napromieniowuje sie nieprzerwanie z wybieraka akceleratora elektronów w dawce od 500 keV do dawki 5X106 radów i nastepnie wprowadza dzianine do 20% wodnego roztworu akryloamidu. Za¬ chodzi tu zaszczepienie akryloamidu na miejscowo napromieniowanym skladniku poliamidowym, w wyniku czego wystepuje miejscowy skurcz i tym samym efekt strukturalny. Równoczesnie skladnik poliamidowy uzys¬ kuje wlasciwosci hydrofilowe. Nastepnie te próbke dzianiny ponownie napromieniowuje sie i wprowadza do 20% roztworu kwasu akrylowego w temperaturze 100°C. Zaszczepienie kwasu akrylowego na skladniku polies¬ trowym i poliamidowym powoduje polepszenie wlasciwosci hydrofilowych, usuwajacych brud i farbiarskich dzia¬ niny. W wyniku takiego postepowania uzyskuje sie specjalne efekty teksturowe i strukturalne, dobre wlasciwosci farbiarskie, dobre wlasciwosci anty-elektrostatyczne, dobre wlasciwosci usuwajace brud, dobre wlasciwosci higie- niczno-fizjologiczne w przypadku odziezy, zwlaszcza pod wzgledem wlasciwosci hydrofilowych, itp. PL PL