PL206662B1 - Sposób wytwarzania powłoki zawierającego enzym granulatu do zastosowania w pokarmie dla zwierząt, granulat zawierający enzym, pokryty dyspersją cząstek, sposób wytwarzania pokarmu dla zwierząt lub przedmieszki lub prekursora pokarmu dla zwierząt oraz kompozycja pokarmowa - Google Patents

Description

(21) Numer zgłoszenia: 369723 (51) Int.Cl.

(22) Data zgłoszenia: 14.01.2003 A23K 1/165 (2006.01) (86) Data i numer zgłoszenia międzynarodowego:

14.01.2003, PCT/EP03/000341 (87) Data i numer publikacji zgłoszenia międzynarodowego:

24.07.2003,

Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej

Sposób wytwarzania powłoki zawierającego enzym granulatu do zastosowania (54) w pokarmie dla zwierząt, granulat zawierający enzym, pokryty dyspersją cząstek, (54) sposób wytwarzania pokarmu dla zwierząt lub przedmieszki lub prekursora pokarmu dla zwierząt oraz kompozycja pokarmowa
(30) Pierwszeństwo: 15.01.2002, EP, 02075017.0	(73) Uprawniony z patentu: BASF AKTIENGESELLSCHAFT, Ludwigshafen, DE
(43) Zgłoszenie ogłoszono: 02.05.2005 BUP 09/05	(72) Twórca(y) wynalazku: CARL SIDONIUS MARIA ANDELA, Delft, NL WILLEM JOHAN BEEKMANN, Delft, NL JOHANNES HENRICUS VAN DOESUM, Zoetermeer, NL
(45) O udzieleniu patentu ogłoszono: 30.09.2010 WUP 09/10	(74) Pełnomocnik:
	rzecz. pat. Jan Dobrzański

PL 206 662 B1

Opis wynalazku

Dziedzina wynalazku

Wynalazek dotyczy sposobu wytwarzania powłoki zawierającego enzym granulatu do zastosowania w pokarmie dla zwierząt, granulatu zawierającego enzym, pokryty dyspersją cząstek, sposobu wytwarzania pokarmu dla zwierząt lub przedmieszki lub prekursora pokarmu dla zwierząt oraz kompozycji pokarmowej.

Stan techniki

Pokarm dla zwierząt stanowi jeden z największych kosztów utrzymywania bydła oraz innych zwierząt. Zastosowanie różnych enzymów w pokarmie dla zwierząt np. w pokarmie dla bydła, stało się niemal powszechną praktyką. Enzymy te są zwykle wytwarzane przez hodowanie mikroorganizmów w kadziach fermentacyjnych wielkiej skali, obsł ugiwanych przez przemysł owych producentów enzymów. W końcowej fazie fermentacji, otrzymany bulion zwykle poddaje się serii etapów filtracji, aby rozdzielić biomasę (mikroorganizmy) od pożądanego enzymu (w roztworze). Następnie roztwór enzymu zatęża się i przetwarza jako ciecz (często po dodaniu różnych stabilizatorów) lub do suchego preparatu.

Z przyczyn ekonomicznych i praktycznych, suche preparaty enzymu są czę sto preferowane w stosunku ciekłych preparatów enzymów. Niemniej jednak, nawet gdy wybrany jest suchy preparat enzymu, niektóre etapy procesu granulowania pokarmu, takie, jak kondycjonowanie, mogą być szkodliwe dla enzymu. Różni wytwórcy enzymu opracowali różne sposoby wytwarzania takie, aby zwiększyć stabilność suchych produktów zawierających enzym podczas granulowania i magazynowania pokarmu. Na przykład, jednym ze sposobów jest pokrycie granulki zawierającej enzym odpowiednią substancją powlekającą.

Opis EP 0569468 odnosi się do preparatu składającego się z granulatu zawierającego enzym, który to granulat jest pokryty woskiem o wysokiej temperaturze topnienia albo tłuszczem, które uważa się za zwiększające odporność na warunki granulowania. Wadą takiego pokrycia jest to, że czas rozpuszczania granulatu jest długi (około jednej godziny). Z tego powodu biologiczna dostępność enzymu dla zwierzęcia ulega zmniejszeniu. W dodatku, granulaty mają szeroki rozkład wielkości cząstek, który utrudnia otrzymanie równomiernego rozkładu stężenia enzymu po pokryciu warstwą, ponieważ małe cząstki zawierają względnie wysoką ilość substancji powlekającej w porównaniu do dużych cząstek.

W opisie WO 00/47060 ujawniono uż ycie poli(glikolu etylenowego) (PEG) jako materiału pokrywającego. Te powłoki (PEG) mają wadę, że nie zwiększają one stabilności granulowania granulatu enzymu do pożądanego poziomu.

Istnieje zatem wciąż zapotrzebowanie na stabilne preparaty enzymów do stosowania w pokarmie dla zwierząt, które byłyby tanie i łatwe do wytwarzania i które łączyłyby zadowalającą stabilność granulowania z dobrą biologiczną dostępnością dla zwierzęcia.

Istota wynalazku

Przedmiotem wynalazku jest sposób wytwarzania powłoki zawierającego enzym granulatu do zastosowania w pokarmie dla zwierząt, obejmujący pokrycie granulatu dyspersją zawierającą cząstki substancji hydrofobowej rozproszone w rozpuszczalniku hydrofilowym, charakteryzujący się tym, że jako substancję hydrofobową stosuje się poliolefinę wybraną spośród polietylenu, polipropylenu, polibutylenu i polibutadienu. W jednym z korzystnych wariantów realizacji sposobu według wynalazku do powlekania granulatu stosuje się dyspersję zawierającą cząstki o wielkości w zakresie od 10 do 1000 nm. W innym korzystnym wariancie realizacji sposobu według wynalazku stosuje się substancję hydrofobową o temperaturze topnienia pomiędzy 40 i 200°C. W kolejnym korzystnym wariancie realizacji sposobu według wynalazku substancję hydrofobową stosuje się w ilości od 0,1 do 20% wagowych w stosunku do masy granulek. W dalszym korzystnym wariancie realizacji sposobu wedł ug wynalazku jako rozpuszczalnik stosuje się wodę. W następnym korzystnym wariancie realizacji sposobu według wynalazku do powlekania granulatu stosuje się dyspersję zawierającą od 10 do 60% wagowych substancji hydrofobowej. W innym korzystnym wariancie realizacji sposobu według wynalazku do powlekania granulatu stosuje się dyspersję poliolefin zawierających grupy kwasowe stabilizowane aminą lub amoniakiem. W szczególnie korzystnym przypadku grupami kwasowymi są grupy karboksylowe. W innym szczególnie korzystnym przypadku stosuje się dyspersję poliolefin zawierających grupy kwasowe stabilizowane amoniakiem. W jeszcze innym korzystnym wariancie realizacji sposobu według wynalazku jako enzym w granulacie stosuje się fitazę, ksylanazę, β-glukanazę, proteazę, fosfolipazę, amylazę i/lub oksydazę glukozową.

PL 206 662 B1

Przedmiotem wynalazku jest również granulat zawierający enzym, pokryty dyspersją cząstek złożonych zasadniczo z substancji hydrofobowej, cechujący się tym, że substancją hydrofobową jest poliolefina wybrana spośród polietylenu, polipropylenu, polibutylenu i polibutadienu, zaś granulat jest wytworzony poprzez pokrycie suchego granulatu dyspersją zawierającą cząstki substancji hydrofobowej rozproszone w rozpuszczalniku hydrofilowym.

Ponadto, przedmiotem wynalazku jest sposób wytwarzania pokarmu dla zwierząt lub przedmieszki lub prekursora pokarmu dla zwierząt, charakteryzujący się tym, że granulat według wynalazku miesza się z co najmniej jedną substancją pokarmową lub składnikiem pokarmu dla zwierząt. W korzystnym przypadku mieszaninę co najmniej jednej substancji pokarmowej i granulatu poddaje się działaniu pary, formuje peletki i schładza.

Przedmiotem wynalazku jest także kompozycja pokarmowa zawierająca granulat według wynalazku.

Powlekanie granulek enzymu dyspersją zgodnie z opisanym powyżej sposobem według niniejszego wynalazku zapewnia małe pochłanianie wody podczas etapu kondycjonowania procesu wytwarzania pokarmu i, nieoczekiwanie, korzystnie krótki czas rozpuszczania granulki enzymu.

Dla umożliwienia tworzenie się odpowiedniej warstwy na granulce, która ma być powleczona, dyspersja według wynalazku korzystnie ma wielkość cząstki taką, jak wyszczególniono poniżej i/lub jest jednorodna i/lub jest fizycznie stabilna. Korzystniej cząstki w dyspersji mają wielkość w zakresie od 10 do 1000 nm (włącznie z wartościami granicznymi), jeszcze korzystniej od 10 do 500 nm, a najkorzystniej od 10 do 200 nm.

Dyspersja według wynalazku korzystnie jest zdolna do tworzenia jednorodnej warstwy podczas suszenia powleczonych granulek.

Dyspersja według wynalazku korzystnie jest także zdolna do tworzenia nierozpuszczalnej w wodzie warstwy podczas suszenia we wzglę dnie niskiej temperaturze, typowo w temperaturze znacznie poniżej temperatury topnienia substancji hydrofobowej.

Ponadto dyspersja według wynalazku korzystnie jest zdolna do tworzenia cienkiej warstwy, która nie tworzy pęknięć podczas suszenia. Cienka warstwa typowo ma grubość 50 μm lub mniej, korzystnie 20 nm lub mniej, korzystniej 10 μm lub mniej.

Dolna granica grubości warstwy może wynosić być 1-2 nm. Na grubość warstwy może wpływać zawartość substancji hydrofobowej w dyspersji.

Jak opisano powyżej substancja hydrofobowa używana w dyspersji do powlekania granulatu enzymu według wynalazku korzystnie posiada temperaturę topnienia, która jest wystarczająco wysoka, aby zapobiegać topnieniu powlekającej warstwy substancji hydrofobowej w warunkach przygotowywania peletek pokarmu. Jak wskazano powyżej, korzystnie temperatura topnienia substancji hydrofobowej wynosi pomiędzy 40 i 200°C, zaś najkorzystniej pomiędzy 50 i 180°C.

Odpowiednim rozpuszczalnikiem do rozpraszania cząstek substancji hydrofobowej jest rozpuszczalnik, w którym substancja hydrofobowa jest nierozpuszczalna - rozpuszczalnik hydrofilowy taki, jak woda lub etanol, przy czym korzystnym rozpuszczalnikiem jest woda. Typowo dyspersja może zawierać od 10 do 60% substancji hydrofobowej w rozpuszczalniku, korzystnie od 20 do 40% substancji hydrofobowej w rozpuszczalniku. Aby utrzymywać stabilną dyspersję, można dodać do niej substancje stabilizujące takie, jak środki powierzchniowo czynne.

Jak wskazano powyżej, jako substancję hydrofobową stosuje się poliolefinę wybraną spośród polietylenu, polipropylenu, polibutylenu i polibutadienu, przy czym szczególnie korzystny jest polietylen i/lub polipropylen. Wspomnianą poliolefiną może być zasadniczo liniowy polimer, tj. polimer, który nie jest rozgałęziony lub wykazuje mały stopień rozgałęzienia. Zatem zasadniczo liniowy polimer może zawierać liniowy polimer z krótkimi bocznymi łańcuchami tj. o długości najwyżej do około 10 atomów węgla.

Korzystnie poliolefina wykazuje koniec zakresu wartości temperatury topnienia w zakresie od 100 do 200°C (włącznie z wartościami granicznymi), korzystniej od 105 do 190°C, zaś najkorzystniej od 120 do 180°C.

Dla polietylenu, ciężar cząsteczkowy może być w zakresie 3000 - 20 000 Da.

Grupy karboksylowe dogodnie można wprowadzać do poliolefin na przykład przez utlenianie. Ilość grup kwasowych wprowadzanych do poliolefin jest charakteryzowana przez tak zwaną liczbę kwasową. Liczba kwasowa poliolefin może zmieniać się w zakresie między 2 i 30 (włącznie z wartościami granicznymi), korzystnie między 4 i 30, korzystniej między 12 i 18, w przypadku polietylenu.

PL 206 662 B1

Do dyspersji poliolefin można dodawać dodatkowe związki, aby nadawać korzystne właściwości dyspersji. Na przykład, cząstki poliolefin mogą być fizycznie stabilizowane specyficznymi związkami zapobiegającymi krzepnięciu i/lub sedymentacji. Dyspersja może też zawierać związki, które sprzyjają tworzeniu warstwy nierozpuszczalnej w wodzie podczas suszenia. Przykładami dodatkowych związków są środki powierzchniowo czynne albo aminy.

Powłokę substancji hydrofobowej korzystnie stosuje się w ilości 0,1 - 20% (masa hydrofobowej substancji do masy granulek), korzystniej w ilości 0,2 - 10%, zaś najkorzystniej w ilości 0,4 - 5% masy granulek. Udziały procentowe używane we wszystkich tych zestawieniach odnoszą się do udziałów procentowych suchej masy i jeżeli nie wskazano inaczej, dotyczą masy suchego granulatu, przed powlekaniem.

Do nakładania poliolefin i opcjonalnie jednego lub kilku innych materiałów powlekających na granulat dostępna jest pewna liczba znanych sposobów, które obejmują zastosowanie złoża fluidalnego, granulatora o dużej sile ścinania, granulatora mieszającego lub mieszalnika typu Nauta. W preferowanym sposobie nakładania substancji hydrofobowych na granulat, substancję hydrofobową rozpyla się w postaci dyspersji ponad złożem fluidalnym granulek, które mają zostać powleczone.

Według przedmiotowego wynalazku granulki, które mają zostać powleczone zawierają enzym pokarmowy, opcjonalnie stały nośnik i opcjonalnie jeden albo większą liczbę dodatków.

Typowo granulka może zawierać cząstki, z których 90% ma wielkość 300 μm albo większą, z górnym ograniczeniem wielkości wynoszącym około 3 mm. Alternatywnie, granulat może stanowić mikrogranulat, którego 90% cząstek ma wielkość 300 μm albo mniejszą, z dolnym ograniczeniem wielkości do 10 - 25 μm.

Stałym nośnikiem, który można stosować przy wytwarzaniu granulatu jest na przykład proszek, który można uformowany w postać granulki i który korzystnie ma średnią wielkość cząstki w zakresie między 5 i 20 Lim.

Na przykład, stały nośnik może w pierwszym rzędzie składać się z jadalnego polimeru węglowodanowego. Liczne korzyści z zastosowania jadalnego polimeru węglowodanowego przedstawiono w zgłoszeniu patentowym WO 98/54980.

Jadalnym polimerem węglowodanowym jest polimer węglowodanowy dopuszczony do stosowania jako dodatek pokarmowy. Jadalny polimer węglowodanowy wybiera się tak, aby był jadalny dla zwierzęcia, dla którego pokarm jest przeznaczony, jak również korzystnie przyswajalny. Korzystnie polimer zawiera heksozowe jednostki polimerowe, korzystniej glukozowe jednostki polimerowe. Najkorzystniej węglowodanowy polimer zawiera jednostki α-D-glukopiranozy, amylozy (liniowy polimer (1-4) α-D-g luka nowy) i/lub amylopektyny (rozgałęziony polimer D-glukanowy z wiązaniami α- D-(1 -4) i a-D-(1—6)). Korzystnym polimerem węglowodanowym jest skrobia. Inne odpowiednie polimery zawierające heksozę, które można używać zamiast, albo w uzupełnieniu skrobi, obejmują α-glukany, β-glukany, pektynę (taką, jak protopektynę) i glikogen. Pod uwagę bierze się też pochodne tych polimerów węglowodanowych takie, jak etery i/lub ich estry. Odpowiednio, polimer węglowodanowy jest nierozpuszczalny w wodzie.

W innych wariantach realizacji wynalazku, do granulatu można włączyć jeden lub większą liczbę składników dodatkowych, np. jako środki pomocnicze przy przetwarzaniu i/lub dla dalszego polepszenia stabilności granulowania i/lub stabilności przechowywania granulatu. Pewną liczbę takich dodatków omówiono poniżej.

W innym wariancie realizacji wynalazku, dodatek zawiera nieorganiczną sól rozpuszczalną w wodzie (jak sugerowano w EP 0758018). Korzystnie granulki zawierają co najmniej 0,1% rozpuszczalnej w wodzie soli nieorganicznej zawierającej dwuwartościowy kation, korzystniej cynk. Najkorzystniej solą nieorganiczną jest siarczan cynku. Korzystnie produkt końcowy zawiera od 500 - 1,500 mg Zn/kg produktu końcowego, korzystniej 700 - 1,300 mg Zn/kg produktu końcowego i najkorzystniej 900 - 1,100 mg Zn/kg produktu końcowego. Preferuje się kationy dwuwartościowe, ponieważ zapewniają one najlepszą stabilność przechowywania i przetwarzania. Jako anion preferuje się siarczan, ponieważ umożliwia on najlepszą wydajność suszenia. Sole można dodawać (np. do mieszaniny) w stanie stałym. Alternatywnie, sól (sole) można rozpuszczać w wodzie albo w cieczy zawierającej enzym, na przykład przed mieszaniem ze stałym nośnikiem.

Dalszą poprawę stabilności granulowania można osiągnąć przez włączenie do preparatu związków hydrofobowych, tworzących żel i/lub rozpuszczających się powoli. Związki te można dodawać w ilości co najmniej 0,1% (wagowych), korzystnie co najmniej 0,5%, a korzystniej co najmniej 1% pożądanego związku (w stosunku do masy wody i stałych składników nośnika, jeśli są obecne) do

PL 206 662 B1 mieszaniny, która ma być przetwarzana w granulki. Odpowiednie substancje obejmują pochodne celulozy takie, jak HPMC (hydroksypropylometyloceluloza), CMC (karboksymetyloceluloza), HEC (hydroksyetylo-celuloza), poli(alkohole winylowe) (PVA) i/lub oleje jadalne. Oleje jadalne takie, jak olej sojowy lub olej rzepakowy, można dodawać (np. do mieszaniny do granulowania) jako środki pomagające przy przetwarzaniu.

Korzystnie w procesie wytwarzania granulatu, enzym i woda stosuje się jako ciecz (korzystnie wodną) zawierającą enzym taką, jak roztwór lub gęsta zawiesina, która pochodzi z procesu fermentacji mikrobiologicznej lub stanowi pochodną substancji otrzymanej w tym procesie. Proces fermentacji będzie zwykle jedynym, w którym wytwarza się enzym. W wyniku procesu fermentacji może powstawać bulion, który zawiera mikroorganizmy (które wytwarzały żądany enzym) i roztwór wodny. Ten roztwór wodny po oddzieleniu od niego mikroorganizmów (na przykład przez filtrację) może stanowić stosowaną w wynalazku ciecz wodną zawierającą enzym. Dlatego w preferowanych wariantach realizacji wynalazku ciecz wodna zawierająca enzym jest filtratem. Zwykle enzym będzie obecny w swojej postaci aktywnej. Korzystnie ciecz jest w postaci stężonej takiej, jak ultrafiltrat (UF), która może umożliwić otrzymanie granulatu o pożądanym poziomie aktywności.

Jeżeli stosuje się nośnik stały, ilość cieczy zawierającej enzym (a więc i enzymu), która może być absorbowana na nośniku jest zwykle ograniczona przez ilość wody, która może być absorbowana. Roztwór enzymu może zawierać około 25% (wagowych) materiału suchego. Ilość wody dodawanej do stałego nośnika jest taka, że (w znaczącej części) jest ona w całości absorbowana przez wszystkie składniki obecne w stałym nośniku. W przedmiotowym wynalazku rozważa się stosowanie wyższej temperatury w celu absorbowania większej ilości cieczy zawierającej enzym i rzeczywiście jest to korzystne, zwłaszcza, gdy dotyczy to enzymów trwałych termicznie. Tak więc, dla tych enzymów mieszanie stałego nośnika i cieczy (albo enzymu i wody) prowadzi się w temperaturze powyżej 30°C, korzystnie powyżej 40°C, a korzystniej powyżej 50°C. Alternatywnie lub dodatkowo, ciecz można stosować w tej temperaturze. Ogólnie, preferuje się warunki nie powodujące pęcznienia nośnika stałego (w niższych temperaturach) ze względu na zmniejszanie strat wynikających z niestabilności (wrażliwości termicznej) enzymów w wyższej temperaturze.

Woda albo ciecz zawierająca enzym może zawierać jeden lub większą liczbę enzymów. Odpowiednie enzymy (enzym) są enzymami pokarmowymi przeznaczonymi do włączenia do pokarmu dla zwierząt (włącznie z pokarmem dla zwierząt domowych). Funkcją tych enzymów pokarmowych jest często podnoszenie szybkości przemiany pożywienia, np. przez zmniejszanie lepkości albo przez zmniejszanie przeciwodżywczego efektu różnych składników pokarmu. Enzymy pokarmowe (takie, jak fitaza) można też stosować do zmniejszania w nawozie ilości związków, które są szkodliwe do otoczenia.

W jednym z wariantów realizacji wynalazku, granulki przygotowuje się tak, ż e posiadają wysokie stężenie enzymu pokarmowego. Korzyści przygotowywania kompozycji posiadających duże stężenie fitazy opisywano już w WO 98/55599.

Odpowiednie enzymy obejmują: fosfatazy takie, jak fitazy (zarówno 3-fitazy i 6-fitazy) i/lub fosfatazy kwasowe, karbohydrazy takie, jak enzymy amylolityczne i/lub enzymy rozkładające ściany komórek roślin włączając celulazy takie, jak β-glukanazy i/lub hemicelulazy takie, jak ksylanazy albo galaktanazy i/lub pektynazy, proteazy albo peptydazy takie, jak lizozym, galaktozydazy, esterazy, lipazy, fosfolipazy takie, jak trzustkowe fosfolipazy A2 ssaka i oksydaza glukozowa. Korzystnie enzym pokarmowy jest co najmniej enzymem wybranym z grupy składającej się z fitaz, ksylanaz, β-glukanaz, proteaz, fosfolipaz i oksydaz glukozowych. Korzystniej enzym pokarmowy jest co najmniej enzymem wybranym z grupy składającej się z fitaz i ksylanaz.

Jeżeli enzym jest fitazą, wtedy granulat końcowy może korzystnie mieć aktywność enzymu w zakresie od 4 000 do 20 000 FTU/g (jednostek fitazy na jednostkę masy pokarmu), korzystniej od 5000 do 20 000 FTU/g, najkorzystniej od 5 000 do 15 000 FTU/g. Jedną jednostkę fitazy (FTU) definiuje się przy tym jako ilość enzymu, który powoduje wydzielanie 1 μmola fosforanu nieorganicznego na minutę z fitynianu sodu (0,0051 mol/litr) w temperaturze 37°C i przy pH = 5,5 w warunkach, w których aktywność fitazy wyznaczono zgodnie z procedurą ISL-method 61696 (ręczne oznaczanie z wykorzystaniem molibdenianu-wanadianu).

Jeżeli enzym jest ksylanazą, wtedy granulat końcowy korzystnie może mieć aktywność enzymu w zakresie od 5 000 do 100 000 EXU/g (jednostek endoksylanazy na jednostkę masy pokarmu), korzystniej od 10 000 do 100 000 EXU/g, a najkorzystniej od 15 000 do 100 000 EXU/g. Jedną jednostkę endoksylanazy (EXU) definiuje się przy tym jako ilość enzymu, który wydziela 4,53 μmoli cukrów re6

PL 206 662 B1 dukujących, wyznaczanych jako równoważniki ksylozy, na minutę, w warunkach procedury ISL-method 61731.

Sposoby ISL są do nabycia na zamówienie w DSM, Food Specialties, Agri Ingredients, A. Fleminglaan 1, P.O. Box 1, 2600 MA, Delft, Holandia.

Poza tymi enzymami pokarmowymi, wynalazek można z równym powodzeniem stosować w przypadku nieenzymatycznych polipeptydów posiadających aktywność biologiczną takich, jak determinanty antygenowe do stosowania jako szczepionki i/lub polipeptydów opracowanych tak, aby posiadały zwiększoną zawartość istotnych aminokwasów, których biologiczna aktywność może być wrażliwa na termiczną dezaktywację.

Granulat, który ma być powleczony według do wynalazku, można przygotować przez suszenie roztworu wodnego zawierającego enzym, na przykład ultrafiltratu opisanego powyżej, w szczególności przez suszenie rozpyłowe lub suszenie wieloetapowe. Opcjonalnie, dodatki można dodawać przed lub podczas suszenia, na przykład jako środki pomocnicze przy przetwarzaniu albo dla poprawy stabilności granulowania. Ponadto, podczas suszenia można dodać obojętny związek albo materiał, na przykład sól nieorganiczną, maltodekstryny, mąka granulowana, powodując tzw. współsuszenie.

Alternatywnie, granulat, który ma być powleczony, można przygotować przez mechanicznie przetwarzanie mieszaniny enzymu, wody (np. cieczy zawierającej enzym), stałego nośnika i opcjonalnie - dodatków, stosując znane techniki często wykorzystywane w procesach przetwarzania żywności, pożywienia i enzymów. To przetwarzanie mechaniczne obejmuje na przykład spęcznianie, wytłaczanie, sferonizację, granulację prowadzącą do uzyskania peletek, granulację prowadzoną przy dużej sile ścinania, granulację bębnową, aglomerację w złożu fluidalnym lub kombinację tych metod. Te procesy są zwykle charakteryzowane przez wkład energii mechanicznej takiej, jak obrót ślimaka albo mechanizmu mieszalnika, ciśnienie wywierane przez toczący się mechanizmu urządzenia do sporządzania peletek, ruch cząstek spowodowany przez obracający się dolny talerz zagęszczarki ze złożem fluidalnym lub ruch cząstek spowodowany przez strumień gazu, lub ich kombinację.

Procesy te umożliwiają stałemu nośnikowi (np. w postaci proszku), zmieszanie z enzymem i wodą, na przykład z cieczą zawierającą enzym (wodny roztwór lub gęstą zawiesinę), a następnie granulowanym. Alternatywnie stały nośnik można mieszać z enzymem (np. w postaci proszku), do którego dodaje się wówczas wodę, zawartą w cieczy (lub w gęstej zawiesinie), (przy czym woda może spełniać funkcję cieczy granulacyjnej).

W jeszcze innym wariancie realizacji wynalazku granulat (np. aglomerat) otrzymuje się przez rozpylanie albo powlekanie nośnika cieczą zawierającą enzym, jak na przykład we złożu fluidalnym zagęszczarki. Tak otrzymane granulki mogą zawierać aglomerat, który można otrzymać w złożu fluidalnym zagęszczarki. Korzystnie, mieszanie cieczy zawierającej enzym i stałego nośnika dodatkowo obejmuje ugniatanie mieszaniny przed wytłaczaniem. To może poprawiać plastyczność mieszaniny, a w nastę pstwie uł atwić granulację .

Jeżeli granulat wytwarza się przez wytłaczanie, to korzystnie prowadzi się ten proces pod niskim ciśnieniem. To może przynieść taką korzyść, że temperatura wytłaczanej mieszaniny nie będzie wzrastała, lub będzie wzrastała tylko nieznacznie. Niskociśnieniowe wytłaczanie obejmuje wytłaczanie na przykład w koszowej lub kopułowej prasie do wytłaczania typu Fuji Paudal.

Otrzymany wytłoczony produkt może być poddany zaokrągleniu (np. sferonizacji), jak na przykład w urządzeniu Marumeriser™ i/lub sprasowaniu. Wytłoczony produkt można poddawać sferonizacji przed suszeniem, ponieważ może to zmniejszyć tworzenie się pyłu w granulacie końcowym i/lub może ułatwiać jakiekolwiek powlekanie granulatu.

Następnie granulki można wysuszyć, jak na przykład w suszarce ze złożem fluidalnym lub, w przypadku zagęszczarki ze złożem fluidalnym natychmiast moż na je suszyć (w zagęszczarce) do otrzymania (stałego, suchego) granulatu. Inne znane sposoby suszenia granulek w przemyśle przetwórstwa żywności, pożywienia lub enzymów mogą być stosowane przez osobę biegłą w dziedzinie. Odpowiednio, granulat może ulegać odkształceniom plastycznym. Korzystnie suszenie zachodzi w temperaturze produktu od 25 do 60°C, korzystnie od 30 do 50°C.

Następnie tak otrzymany suchy granulat powleka się dyspersją według wynalazku. W obecnym wynalazku dodatkowo przewiduje się, że przed pokryciem go warstwą dyspersji według wynalazku granulat może być powleczony warstwą powlekającą, różniącą się od warstwy substancji hydrofobowej według wynalazku.

Korzystnie granulki otrzymane po powleczeniu mają względnie wąski rozkład wielkości (np. są monodyspersyjne). To może ułatwiać jednorodny rozkład granulatu enzymu w granulkach pokarmu.

PL 206 662 B1

Sposób według wynalazku zmierza do wytwarzania granulatów o wąskim rozkładzie wielkości cząstek. Granulki mogą mieć kształt nieregularny (ale korzystniej - regularny), na przykład mogą mieć w przybliżeniu kształt sferyczny.

Jeżeli jest to konieczne dla dalszego zawężenia rozkładu wielkości granulek, do procesu może być włączony dodatkowy etap taki, jak przesiewanie.

Granulat zawierający enzym, który to granulat można otrzymać w sposobie według wynalazku (który stanowi inny aspekt wynalazku) stanowi wynik poszukiwania rozwiązania lub co najmniej złagodzenia problemów spotykanych wcześniejszej w stanie techniki. Te granulaty powlekane posiadają wysoką stabilność granulowania i krótki czas rozpuszczania. Dlatego dostępność biologiczna enzymu dla zwierzęcia jest zwiększona w porównaniu do klasycznych granulek pokrytych tłuszczem.

Tak więc, jak wskazano powyżej wynalazek dotyczy również granulatu zawierającego enzym, który to granulat można otrzymać w wyżej wymienionych procesach, a który posiada właściwości omówione poniżej. Granulat składa się z granulek zawierających enzym pokarmowy, opcjonalnie stały nośnik i opcjonalnie jeden lub większą liczbę dodatków, pokrytych warstwą substancji hydrofobowej.

Granulat według wynalazku jest odpowiedni do zastosowania do wytwarzania pokarmu dla zwierząt; W takich procesach granulat miesza się z substancjami pokarmowymi takimi, jak część przedmieszki lub jak prekursor pokarmu dla zwierząt.

Według wynalazku właściwości granulatu pozwalają na jego zastosowanie jako składnika mieszaniny, która jest dobrze dostosowana jako pokarm dla zwierząt, zwłaszcza, jeżeli mieszaninę poddaje się działaniu pary, a później granuluje i opcjonalnie suszy.

Tak więc, dalszy aspekt przedmiotowego wynalazku dotyczy sposobu wytwarzania pokarmu dla zwierząt lub przedmieszki lub prekursora pokarmu dla zwierząt, który to sposób obejmuje mieszanie granulatu zabezpieczanego przez obecny wynalazek z jedną lub większą liczbą substancji lub składników pokarmowych dla zwierząt.

Wynalazek znajduje zastosowanie w sposobie pobudzania wzrostu zwierzęcia, który to sposób obejmuje karmienie zwierzęcia według diety, obejmującej granulat według wynalazku. Omawiana tutaj dieta zwierzęcia może obejmować sam granulat lub granulat zawarty w pokarmie. Do odpowiednich zwierząt należą zwierzęta hodowlane, jak na przykład bydło, świnie i drób oraz ryby.

Przedmiot wynalazku w przykładach wykonania zilustrowano poniżej, przy czym przykłady mają jedynie charakter ilustracyjny i nie mogą być uznane za ograniczenie zakresu wynalazku.

P r z y k ł ad y

Ogólne sposoby

Przygotowywanie granulek zawierających fitazę. Granulki zawierające fitazę przygotowuje się według sposobu opisanego w WO98/54980

Etap kondycjonowania / sporządzania peletek gramów granulek mieszano w 10 kg wybranej przedmieszki pokarmowej i tuż przed testem wymieszano z 240 kg przedmieszki otrzymanej według tego samego przepisu. To 250 kg mieszaniny dozowano do mieszalnika/urządzenia do kondycjonowania przez dozujący podajnik ślimakowy z szybkością 600 kg/h, i tam również bezpośrednio ogrzewano ją parą do temperatury około 80°C. Czas przebywania wynosił około 30-40 sekund, po czym gorącą mieszaninę przeciskano do prasy do wytwarzania peletek. Peletki wychodzące na zewnątrz miały temperaturę między 80 i 82°C i spadały na chłodzącą taśmę. Z tej taśmy pobierano próbki do pomiaru stabilności.

Pokarm dla drobiu stosowany do analizy stabilności wytwarzania peletek:

Kukurydza (50%), groch (5%), mąka sojowa (28%), tapioka (1,98%), mączka rybna (2,5%), mączka z piór (1,5%), olej sojowy (1,75%), tłuszcz zwierzęcy (3,5%), Mervit (Premervo, Utrecht, Holandia) 100 (1%), wapień (1,1%), wodorofosforan (V) wapnia (1,22%), sól (0,3%), Mervit 394 (0,65%), Mervit 393 (1,5%) do sumy 100%.

Analiza aktywności fitazy w peletkach pokarmu

Aktywność fitazy wyznaczono według procedury ISL-method 61696 (ręczne oznaczanie z wykorzystaniem molibdenianu-wanadianu)

P r z y k ł a d 1

300 gramów niepowleczonych granulek (partia NPHG 498) było wprowadzone do aparatu ze złożem fluidalnym STREA z firmy NIRO-AEROMATIC.

PL 206 662 B1

Za pomocą górnego urządzenia rozpyłowego (dysza dwufazowa), na granulki napylono różne powłoki jak wskazano w tabeli 1. Te powleczone granulki badano w teście wytwarzania peletek jak opisano w ogólnych sposobach.

Granulki HS są to granulki pokryte tłuszczem i powłoką zapobiegającą zlepianiu się (>30%) (otrzymanym z Novo Nordisk, partia nr HF 98011450).

T a b e l a 1

Resztkowa aktywność fitazy w pokarmie dla drobiu w % po kondycjonowaniu/wytwarzaniu peletek w temperaturze 80/81°C

Oznaczenie próbki z powłoką	Czas rozpuszczania (min)	Aktywność resztkowa (%)
A Próbka niepowleczonej partii 498	1	27
B Próbka powleczona 10% roztworem PEG 6000	2	30
C Próbka powleczona 10% dyspersją wosku Carnauba	1	36
D Próbka powleczona 10% PE dyspersją Stamylan® LD1965	1	32
E Próbka powleczona 10% PE dyspersją EXACT® 8210	20	48
F Próbka powleczona 8% PE dyspersją 1205	5	57
G Próbka granulek HS	>60	55

Nieoczekiwanie czas rozpuszczania granulek nie wydaje się wykazywać korelacji z ich stabilnością wytwarzania peletek. Najważniejszym parametrem do optymalizacji jest czas rozpuszczania, ponieważ decyduje on o dostępności biologicznej enzymu dla zwierzęcia.

Powłoki próbek C i F zakupiono od Paramelt B.V. (Heerhugowaard, Holandia), a próbki D i E od DSM Research (DSM N.V., Geleen, Holandia).

P r z y k ł a d 2

Wpływ pokrycia dyspersją 1205 na stabilność wytwarzania peletek dla granulatów zawierających fitazę testowano w produkcji w skali przemysłowej.

W aparacie ze zł oż em fluidalnym GPCG 300 z firmy Glatt, 300 kg niepowleczonego granulatu, przygotowanego jak opisano w ogólnych sposobach, powleczono z użyciem 120 kg dyspersji 1205 zawierającej 19,5% suchej masy (próbka L), zaś inną partię powleczono zużyciem 60 kg roztworu PEG 6000 zawierającego 50% suchej masy (próbka K).

Te powleczone granulaty badano w teście wytwarzania peletek razem z niepowleczonym produktem (próbka H) i próbką porównawczą - granulką HS (próbka M), jak opisano w sposobach ogólnych.

Wyniki przedstawiono w tabeli 2.

T a b e l a 2

Resztkowa aktywność fitazy w pokarmie dla drobiu w % po kondycjonowaniu/wytwarzaniu peletek w temperaturze 80/80°C

Oznaczenie próbki z powłoką	Czas rozpuszczania (min)	Aktywność resztkowa (%)
H Próbka niepowleczonej partii S4893	1	33
K Próbka powleczona PEG 6000	2	36
L Próbka powleczona dyspersją PE 1205	10	74
M Próbka granulki HS	>60	76

P r z y k ł a d 3

W urzą dzeniu ze złożem fluidalnym Glatt GPCG 1.1 do powlekania warstwą, 1 kg niepowleczonego granulatu przygotowanego jak opisano w sposobach ogólnych, powlekano różnymi powłokami wymienionymi w tabeli 3. Próbkę O powleczono w warunkach topnienia w temperaturze 80°C. Próbkę P powleczono wykonaną we własnym zakresie dyspersją kazeinianu sodu i uwodornionego tłuszczu orzecha kokosowego.

PL 206 662 B1

T a b e l a 3

Resztkowa aktywność fitazy w pokarmie dla drobiu w % po kondycjonowaniu/wytwarzaniu peletek w temperaturze 80/80°C

Oznaczenie próbki z powłoką	Czas rozpuszczania (min)	Aktywność resztkowa (%)
N Próbka niepowleczonej partii 5193	1	20
O Próbka powleczona 10% tłuszczem Waretta	4	22
P Próbka powleczona 10% dyspersją tłuszczu	10	25
M Próbka granulki HS	>60	53

Różne testowane powłoki tłuszczowe (z wyjątkiem jednej próbki M - granulki HS) nadają granulkom krótki czas rozpuszczania, ale stabilność wytwarzania peletek powleczonych granulek nie jest znacząco zwiększona w porównaniu do granulatu niepowleczonego (próbka N).

P r z y k ł a d 4

Badano wpływ różnych stężeń dyspersji 1205 (2 do 24%, próbki S do V) na stabilność wytwarzania peletek i na czas rozpuszczania. Niepowleczone granulaty przygotowano jak opisano w sposobach ogólnych. Granulki powleczono tak, jak przedstawiono w tabeli 4 i badano w teście wytwarzania peletek opisanym w sposobach ogólnych.

Wyniki przedstawiono w tabeli 4.

T a b e l a 4

Resztkowa aktywność fitazy w pokarmie dla drobiu w % po kondycjonowaniu/wytwarzaniu peletek w temperaturze 80/80°C

Oznaczenie próbki z powłoką	Czas rozpuszczania (min)	Aktywność resztkowa (%)
R Próbka niepowleczonej partii 5193	1	22
S Próbka powleczona 2% dyspersją 1205	2	31
T Próbka powleczona 4% dyspersją 1205	2	49
U Próbka powleczona 8% dyspersją 1205	2	58
V Próbka powleczona 24% dyspersją 1205	60	75
M Próbka granulki HS	>60	64

Stężenie polietylenu, który jest stosowany do powlekania granulek wydaje się wykazywać dodatnią korelację z czasem rozpuszczania granulek.

P r z y k ł a d 5

W tym przykładzie badano wpływ dyspersji polipropylenu (PP) i dyspersji polietylenu (PE) od różnych dostawców. Niepowleczone granulki przygotowano tak, jak opisano w sposobach ogólnych. Następnie granulki powleczono tak, jak wskazano w tabeli 5 i badano w teście wytwarzania peletek opisanym w sposobach ogólnych.

Wyniki przedstawiono w tabeli 5.

T a b e l a 5

Resztkowa aktywność fitazy w pokarmie dla drobiu w % po kondycjonowaniu/wytwarzaniu peletek w temperaturze 80/80°C

Oznaczenie próbki z powłoką	Czas rozpuszczania (min)	Aktywność resztkowa (%)
W Próbka niepowleczonej partii 5193	1	21
X Próbka powleczona 4% Permanol Z (PE)	1	38
Y Próbka powleczona 4% Permanol 601 (PP)	1	43
Z Próbka powleczona dyspersją 1205 (PE)	1	39

Wszystkie trzy powłoki, a więc próbki pokryte materiałem Permanol (X+Y) od Clariant GmbH (Frankfurt nad Menem) i próbki pokryte dyspersją 1205 od Paramelt BV wykazywały aktywność reszt10

PL 206 662 B1 kową około dwa razy wyższą niż próbka nie powleczona, a jednocześnie zapewniały ten sam czas rozpuszczania.

Permanol 601 jest powłoką polipropylenową (PP) o wyższej temperaturze topnienia (wyższej o 30°C) niż powłoka polietylenowa (PE), a także o większym rozmiarze cząstek (10 razy większym) niż dyspersja 1205.

P r z y k ł a d 6

W tym przykładzie wykonano inne porównanie wpływu dyspersji polipropylenu (PP) i dyspersji i polietylenu (PE) od różnych dostawców. Niepokryte granulki były przygotowane jak opisano w Ogólnych sposobach. Następnie granulki były pokrywane jak wskazano w tabeli 6 i sprawdzane w teście granulowania opisanym w ogólnych sposobach.

Wyniki są przedstawione w tabeli 6.

T a b e l a 6

Resztkowa aktywność fitazy w pokarmie drobiu w % po kondycjonowaniu/wytwarzaniu peletek w temperaturze 80/80°C

Oznaczenie próbki z powłoką	Czas rozpuszczania (min)	Aktywność resztkowa (%)
A Próbka niepowleczonej partii R2236/R3305	1	31
B Próbka powleczona 4% PE dyspersją 1286	1	42
C Próbka powleczona 4% Permanol Z (PE)	1	44
D Próbka powleczona 4% Permanol AAP5 (PP)	1	41
E Próbka powleczona 4% Permanol AAP5 z amoniakiem (PP)	1	46
F Próbka powleczona 4% Polygen WE6 (BASF)	1	40
G Próbka powleczona 4% Polygen WE7 (BASF)	1	39

Wszystkie trzy próbki powłok Permanol (C, D, E) od Clariant GmbH (Frankfurt nad Menem), dyspersją 1286 od Paramelt BV (B) i powłoki Polygen WE6 i WE7 (F, G) od BASF Aktiengesellschaft (Ludwigshafen), wykazywały znacząco wyższą resztkową aktywność niż próbka niepowleczona, a przy tym zapewniały ten sam czas rozpuszczania.

Claims (34)

1. Zastrzeżenia patentowe

   1. Sposób wytwarzania powłoki zawierającego enzym granulatu do zastosowania w pokarmie dla zwierząt, obejmujący pokrycie granulatu dyspersją zawierającą cząstki substancji hydrofobowej rozproszone w rozpuszczalniku hydrofilowym, znamienny tym, że jako substancję hydrofobową stosuje się poliolefinę wybraną spośród polietylenu, polipropylenu, polibutylenu i polibutadienu.
2. 2. Sposób według zastrz. 1, znamienny tym, że do powlekania granulatu stosuje się dyspersję zawierającą cząstki o wielkości w zakresie od 10 do 1000 nm.
3. 3. Sposób według zastrz. 1 albo 2, znamienny tym, że stosuje się substancję hydrofobową o temperaturze topnienia pomiędzy 40 i 200°C.
4. 4. Sposób według zastrz. 1 albo 2, znamienny tym, że substancję hydrofobową stosuje się w ilości od 0,1 do 20% wagowych w stosunku do masy granulek.
5. 5. Sposób według zastrz. 3, znamienny tym, że substancję hydrofobową stosuje się w ilości od 0,1 do 20% wagowych w stosunku do masy granulek.
6. 6. Sposób według zastrz. 1 albo 2 albo 5, znamienny tym, że jako rozpuszczalnik stosuje się wodę.
7. 7. Sposób według zastrz. 3, znamienny tym, że jako rozpuszczalnik stosuje się wodę.
8. 8. Sposób według zastrz. 4, znamienny tym, że jako rozpuszczalnik stosuje się wodę.
9. 9. Sposób według zastrz. 1 albo 2, albo 5, albo 7, albo 8, znamienny tym, że do powlekania granulatu stosuje się dyspersję zawierającą od 10 do 60% wagowych substancji hydrofobowej.
10. 10. Sposób według zastrz. 3, znamienny tym, że do powlekania granulatu stosuje się dyspersję zawierającą od 10 do 60% wagowych substancji hydrofobowej.
11. 11. Sposób według zastrz. 4, znamienny tym, że do powlekania granulatu stosuje się dyspersję zawierającą od 10 do 60% wagowych substancji hydrofobowej.

    PL 206 662 B1
12. 12. Sposób według zastrz. 6, znamienny tym, że do powlekania granulatu stosuje się dyspersję zawierającą od 10 do 60% wagowych substancji hydrofobowej.
13. 13. Sposób według zastrz. 1 albo 2, albo 5, albo 7, albo 8, albo 10, albo 11, albo 12, znamienny tym, że do powlekania granulatu stosuje się dyspersję poliolefin zawierających grupy kwasowe stabilizowane aminą lub amoniakiem.
14. 14. Sposób według zastrz. 3, znamienny tym, że do powlekania granulatu stosuje się dyspersję poliolefin zawierających grupy kwasowe stabilizowane aminą lub amoniakiem.
15. 15. Sposób według zastrz. 4, znamienny tym, że do powlekania granulatu stosuje się dyspersję poliolefin zawierających grupy kwasowe stabilizowane aminą lub amoniakiem.
16. 16. Sposób według zastrz. 6, znamienny tym, że do powlekania granulatu stosuje się dyspersję poliolefin zawierających grupy kwasowe stabilizowane aminą lub amoniakiem.
17. 17. Sposób według zastrz. 9, znamienny tym, że do powlekania granulatu stosuje się dyspersję poliolefin zawierających grupy kwasowe stabilizowane aminą lub amoniakiem.
18. 18. Sposób według zastrz. 13, znamienny tym, że grupami kwasowymi są grupy karboksylowe.
19. 19. Sposób według zastrz. 14 albo 15, albo 16, albo 17, znamienny tym, że grupami kwasowymi są grupy karboksylowe.
20. 20. Sposób według zastrz. 13, znamienny tym, że stosuje się dyspersję poliolefin zawierających grupy kwasowe stabilizowane amoniakiem.
21. 21. Sposób według zastrz. 14 albo 15, albo 16, albo 17, albo 18, znamienny tym, że stosuje się dyspersję poliolefin zawierających grupy kwasowe stabilizowane amoniakiem.
22. 22. Sposób według zastrz. 19, znamienny tym, że stosuje się dyspersję poliolefin zawierających grupy kwasowe stabilizowane amoniakiem
23. 23. Sposób według zastrz. 1 albo 2, albo 5, albo 7, albo 8, albo 10, albo 11, albo 12, albo 14, albo 15, albo 16, albo 17, albo 18, albo 20, albo 22, znamienny tym, że jako enzym w granulacie stosuje się fitazę, ksylanazę, β-glukanazę, proteazę, fosfolipazę, amylazę i/lub oksydazę glukozową.
24. 24. Sposób według zastrz. 3, znamienny tym, że jako enzym w granulacie stosuje się fitazę, ksylanazę, B-glukanazę, proteazę, fosfolipazę, amylazę i/lub oksydazę glukozową.
25. 25. Sposób według zastrz. 4, znamienny tym, że jako enzym w granulacie stosuje się fitazę, ksylanazę, β-glukanazę, proteazę, fosfolipazę, amylazę i/lub oksydazę glukozową.
26. 26. Sposób według zastrz. 6, znamienny tym, że jako enzym w granulacie stosuje się fitazę, ksylanazę, β-glukanazę, proteazę, fosfolipazę, amylazę i/lub oksydazę glukozową.
27. 27. Sposób według zastrz. 9, znamienny tym, że jako enzym w granulacie stosuje się fitazę, ksylanazę, β-glukanazę, proteazę, fosfolipazę, amylazę i/lub oksydazę glukozową.
28. 28. Sposób według zastrz. 13, znamienny tym, że jako enzym w granulacie stosuje się fitazę, ksylanazę, β-glukanazę, proteazę, fosfolipazę, amylazę i/lub oksydazę glukozową.
29. 29. Sposób według zastrz. 19 znamienny tym, że jako enzym w granulacie stosuje się fitazę, ksylanazę, β-glukanazę, proteazę, fosfolipazę, amylazę i/lub oksydazę glukozową.
30. 30. Sposób według zastrz. 21, znamienny tym, że jako enzym w granulacie stosuje się fitazę, ksylanazę, β-glukanazę, proteazę, fosfolipazę, amylazę i/lub oksydazę glukozową.
31. 31. Granulat zawierający enzym, pokryty dyspersją cząstek złożonych zasadniczo z substancji hydrofobowej, znamienny tym, że substancją hydrofobową jest poliolefina wybrana spośród polietylenu, polipropylenu, polibutylenu i polibutadienu, zaś granulat jest wytworzony poprzez pokrycie suchego granulatu dyspersją zawierającą cząstki substancji hydrofobowej rozproszone w rozpuszczalniku hydrofilowym.
32. 32. Sposób wytwarzania pokarmu dla zwierząt lub przedmieszki lub prekursora pokarmu dla zwierząt, znamienny tym, że granulat określony w zastrz. 31 miesza się z co najmniej jedną substancją pokarmową lub składnikiem pokarmu dla zwierząt.
33. 33. Sposób według zastrz. 32, znamienny tym, że mieszaninę co najmniej jednej substancji pokarmowej i granulatu poddaje się działaniu pary, formuje peletki i schładza.
34. 34. Kompozycja pokarmowa, znamienna tym, że zawiera granulat określony w zastrzeżeniu 31.