Przedmiotem wynalazku jest hamulec tasmo¬ wy, zwlaszcza sprzegla wielotarczowego. Znane sprzegla wielotarczowe, zwlaszcza sprze¬ gla sterowane hydraulicznie zawieraja zasadni¬ czo dwie wspólosiowe czesci obrotowe: jedna, ni¬ zej nazywana czescia prowadzona, stanowiaca obracajacy sie czlon i zawierajaca dwie czesci tworzace wzgledem siebie uklad cylinder-tlok be¬ dacy komora cisnieniowa o zmiennej objetosci, oraz druga, nizej nazwana czescia prowadzaca, zawierajaca co najmniej jedna tarcze cierna prze¬ widziana do sciskania poosiowo przez sprzegniete z nia czesci tworzace wspomniana czesc prowa¬ dzona, a to w celu zespolenia z ta czescia przez wprowadzenie do komory cisnieniowej plynu pod cisnieniem* oraz sprezyste srodki umieszczone po¬ miedzy • czesciami tworzacymi czesc prowadzona, ulatwiajace ich rozsprzegniecie, w celu uwolnie¬ nia tarczy ciernej. Sprzegla takie znajduja zastosowanie przy wal¬ kach odbioru mocy w ciagnikach. Jedno z zagadnien do rozwiazania przy budowie takich sprzegiel jest wynikiem tego, ze plyn uzy¬ wany do ich smarowania i chlodzenia, a którym w praktyce jest olej, wywoluje wskutek zjawiska zabierania, niezamierzone obracanie sie czesci prowadzonej gdy ta znajduje sie w polozeniu rozsjprzegriieciia wzgledem czesci prowadzacej, a to moze utrudnic sprzegniecie jakiegokolwiek czlonu obrotowego, który ma byc napedzany przez walek odbioru mocy sterowany czescia prowadzona. Dla przezwyciezenia tej trudnosci zaproponowa¬ no wyposazenie czesci prowadzonej takiego sprze¬ gla w hamulec, który móglby dzialac na te czesc prowadzona, gdy ta znajduje sie w polozeniu rozsprzegniecia wzgledem odpowiedniej czesci pror wadzacej. Dla wykorzystania faktu istnienia plynu pod cisnieniem niezbednego do sterowania sprzegla, zwyklo sie uzywac ten plyn równiez do sterowa¬ nia hamulca skojarzonego ze sprzeglem. Posród znanych do tej pory urzadzen tego ro¬ dzaju, zaproponowano uzycie hamulca hydraulicz¬ nego z tlokiem, który móglby dociskac ploze ha¬ mulcowa do cylindrycznego podparcia kontrolo¬ wanej czesci prowadzoneju W sprzeglach rozpatrywanego rodzaju zwyklo sie montowac je na wsporniku tworzacym lozysko dla czesci prowadzonej. W wyniku tego istnieje nieuniknione przesu¬ niecie osiowe pomiedzy tym podparciem prowadza¬ cym czesci prowadzonej, przez które jest ona sprzegnieta ze wspornikiem tworzacym lozysko, a podparciem hamowania tej czesci prowadzonej, na które musi dzialac skojarzony z nia hamulec. To przesuniecie osiowe jest powodem tego, ze czesc prowadzona, z chwila gdy oddzialywuje na nia hamulec, jest poddawana momentowi prze¬ chylajacemu wzgledem wspornika tworzacego lo- 117 5803 zysko, a to w praktyce jest przyczyna szybszego zuzywania sie tego lozyska. Hamulce tasmowe sa dobrze znane. Zawieraja one tasme hamulcowa] tworzaca petle wokól cy¬ lindrycznego podparcia obracajacego sie, hamo¬ wanego czlonu oraz czlon wykonawczy zdolny do docisniecia co najmniej czesci tej tasmy hamul¬ cowej do wspomnianego podparcia cylidrycznego Hamulec taki zostal zastosowany w wielotarczo¬ wym sprzegle sterowanym hudraulicznie dzialaja¬ cym w obu kierunkach, opisanym we francuskim opisie patentowym nr 926 278. Zgodnie z tym patentem, czlon wykonawczy zastosowany do sterowania hamulca jest czlpnem wykonawczym hydraulicznym, zawiera tylko je¬ den tlok, który jest doczepiony do jednego konca tasmy hamulcowej, której drugi koniec jest do¬ czepiony do stalej skrzyni napedu. Wskutek powyzszego, przy hamowaniu powstaje sila reakcji promieniowej nierówna. zeru, która dziala na rozpatrywana czesc sprzegla, a to jest zwiazane z istotnym skomplikowaniem' sprzegla. Celem wynalazku jest usuniecie tych niedogod¬ nosci przez zastosowanie w sprzegle rozpatrywa¬ nego rodzaju, hamulca tasmowego przystosowane¬ go do zrównowazonego co najmniej statycznie, dzialania promieniowego na czesc prowadzona ta¬ kiego sprzegla. Cel ten osiagnieto przez wykonanie hamulca ta¬ smowego zawierajacego tasme hamulcowa tworza¬ ca petle wokól cylindrycznego podparcia obraca¬ jacego sie czlonu, oraz hydrauliczny czlon wyko¬ nawczy z tlokiem dociskajacym co najmniej czesc tej tasmy hamulcowej do podparcia cylindryczne¬ go. Zgodnie z wynalazkiem czlon wykonawczy za¬ wiera dwie czesci poruszajace sie w kierunkach przeciwnych i umieszczone promieniowo pomie¬ dzy tasma hamulcowa, a podparciem cylindrycz¬ nym, naprzeciwko tego podparcia i w jednej z nim linii, przy czym jednai z tych czesci sluzy do dociskania tasmy hamulcowej do pierwszej czesci podparcia cylindrycznego, a druga sluzy do doci¬ skania plozy hamulcowej do drugiej czesci pod¬ parcia cylindrycznego, umieszczonej wzdluz sred¬ nicy naprzeciwko pierwszej czesci. Hamulec tasmowy wedlug wynalazku pozwala na unikniecie tych niedogodnosci a ponadto wyka¬ zuje caly szereg innych zalet. Ruchome czesei takiego hamulca moga stanowic na przyklad dwa tloki slizgajace sie wewnatrz jednego cylindra. Moze to takze byc nieprzeloto¬ wy cylinder korzystnie prowadzony, oraz tlok po¬ ruszajacy sie w tym cyflindrze. Niezaleznie od rozwiazania, ruchome czesci ta¬ kiego hamulca, ze wzgledu na ich ustawienie w jednej linii promieniowo naprzeciwko rozpatry¬ wanego czlonu obrotowego, wywieraja takie dzia¬ lania, które co najmniej statystycznie, równowaza sie wzajemnie, w wyniku czego nie powstaje dla czlonu obracajacego sie jakakolwiek promieniowa sila reakcji mogaca spowodowac jego przechyla¬ nie. Przy zachowaniu jednakowych warunków, ha¬ mulec tasmowy wedlug wynalazku wykazuje ko- L7 580 4 rzystnie w stosunku do porównywalnych znanych hamulców tasmowych szereg zalet bedac odwra¬ calnym i wykazujac wielka prostote budowy i sterowania. Znajduje on zastosowanie we wszystkich hamo¬ wanych mechanizmach obrotowych glównie w sprzeglach sterowanych hydraulicznie a szczegól¬ nie wielotarczowych w których, ze wzgledów wy¬ zej wyjasnionych nalezy przy rozprzegnieciu ha- mowac czesc prowadzona. Przedmiot wynalazku jest uwidoczniony w przy¬ kladach wykonania na rysunku, na którym fig. 1 przedstawtia sprzeglo wyposazone w hamulec ta¬ smowy, w przekroju podluznym, fig. 2 '¦— prze- krój wzdluz linii II-II oznaczonej na fig. 1, fig. 3 — przekrój wzdluz linii HI-III oznaczonej na fig. 2, fig. 4 — przekrój wzdluz linii IV^IV oznaczo¬ nej na fig. 3, fig. 5 — wspornik stanowiacy lo¬ zysko sprzegla wyposazonego w hamulec tasmo- wy w widoku z góry, fig. 6 — przekrój wzdluz linii VI-VI oznaczonej na fig. 5, fig. 7 — schemat blokowy ilustrujacy obieg plynu sterujacego w sprzegle znajdujacym sie w polozeniu sprzegnie¬ cia, fig. 8 — schemat blokowy jak na fig. 7 ale dotyczacy sprzegla w polozeniu rozsprzegniecia, fig. 9 — inny przyklad rozwiazania w przekroju jak na fig. 3. Na figurze 1 pokazano wielotarczowe sprzeglu sterowane hydraulicznie. Rozwiazania praktyczne takich sprzegiel sa do¬ brze znane a poniewaz one same nie stanowia czesci obecnego wynalazku to zostana omówione jedynie pobieznie. Sprzeglo takie zawiera na ogól dwie wspólosic- we czesci obrotowe. Jedna z nich nazwana nizej czescia prowadzona , sklada aie z dwóch czesai 11, 12 tworzacych wzgledem siebie uklad cylinder-tlok stanowiacy komore cisnieniowa 13 o zmiennej objetosci. Ozesc cylindrowa 11 ma ksztalt dzwonu i poza czescia tlokowa która otacza, jest ona zamknieta przez tarcze 14 zespolona z niia osiiowo, a która to tarcza jest umieszczona na piascie 15 zaklinowanej obrotowo na pierwszym wale, w praktyce na wa¬ le prowadzonym, niepokazanym. Z czescia cylindrowa 11 jest zespolony obroto¬ wo szereg tarcz 16 umieszczonych miedzy soba, które spelniaja role plyt dociskowych i moga sie przesuwac osiowo wzgledem czesci cylindrowej 11 ^ pomiedzy czescia tlokowa 12 i tarcza 14. Druga wspólosiowa czesc obrotowa sprzegla wedlug wynalazku, zwana dalej czescia prowa¬ dzaca 17 zawiera szereg tarcz ciernych 18 osadzo¬ nych osiowo na przemian z tarczami 16, które to M tarcze zachowujac mozliwosc ruchu osiowego, sa zaklinowane obrotowo na drugim wale, w prak¬ tyce na wale prowadzacym niepokazanym. Od strony komory cisnieniowej 13, w czesci cy¬ lindrowej 11 czesci prowadzonej 10 znajduje sie ^ odsadzona tuleja osiowa 20, za pomoca której czesc ta jest zamocowana obrotowo w stalym wsporniku 22. W tym celu wspornik 22 ma kolnierz 23 stano¬ wiacy lozysko dla tulei 20, i który wskutek tego 65 podtrzymuje caly zespól sprzeglowy.5 117 580 6 W przykladzie rozwiazania pokazanym na fig. 1 do 8, pomiedzy tuleja 20 sprzegla a kolnierzem 23 stalego wspornika 22 istnieje tylko jeden styk cierny. W znany sposób, wsporniik 22 tworzy nie tylko, jak to wyzej wspomniano lozysko ale równiez i rozdzielacz. Z jednej strony ma on wywiercony otwór 24, którym moze byc polaczony ze zródlem plynu pod cisnieniem (fig. 6, 7 i 8), a z drugiej strony ma otwór stanowiacy komore rozdzielcza plynu pod cisnieniem, w której jest w tym ce¬ lu umieszczony ruchomy suwak rozrzadu 26 (fig. 2 i 7). Jak to jest lepiej widoczne na fig. 7 i 8, suwak rozrzadu 26 moze zajmowac dwa polozenia: pier¬ wsze, w którym laczy komore cisnieniowa 13 z otworem ,24 a wiec ze zródlem plynu pod cisnie¬ niem (fig. 7), oraiz drugie, w którym laczy te ko¬ more cisnieniowa z wylotem (fig. 8). Zarówno w jednym jak i w drugim polozeniu, suwak rozrzadu 26 zapewnia smarowanie calosci, a w szczególnosci smarowanie styku ciernego po¬ miedzy tuleja 20 czesci prowadzonej 10 a kolnie¬ rzem 23 stalego wspornika 22. Gdy komora cisnieniowa 13 jest polaczona z otworem 24 we wsporniku 22, a tym samym ze zródlem plynu pod cisnieniem (fig. 1 do 7), wów¬ czas czesc tlokowa 12 dociska osiowo tarcze 16 i tarcze cierne 18 do tarcz 14 zamykajacej czesc cylindrowa 11, a przez to czesc prowadzona 10 . zostaje przez tarcie zespolona z czescia prowa¬ dzaca 17. Sprzeglo znajduje sie wówczas w polo¬ zeniu sprzegniecia. Gdy komora cisnieniowa 13 jest polaczona i wylotem (fig. 8) wówczais sprzeglo znajduje sie w polozeniu rozsprzegniecia. W tym celu pomiedzy czesciami 11, 12 stano¬ wiacym czesc prowadzona 10, sa umieszczone srodki sprezyste, które dociskaja stale te czesci w kierunku polozenia rozsprzegniecia, w którym tarcze cierne 18 czesci prowadzacej 17 oie sa sciska¬ ne. W przedstawionym przykladzie wykonania, srodki sprezyste obejmuja sprezyne 27 umieszczo¬ na pomiedzy czescia tlokowa 12 czesci prowa¬ dzonej 10 a tulejka oporowa 28 zaklinowana osio¬ wo na tulei 20 czesci cylindrowej 11 tejze czesci prowadzonej 10. Jak to juz wspomniano, urzadzenia takie sa zna¬ ne. Znanym jest równiez kojarzenie-z czlonem obra¬ cajacym sie, który tworzy czesc cylindrowa 11 czesci prowadzonej 10, hamulca 31„ który przy sprzegle znajdujacyim sie w polozeniu rozsprze¬ gniecia blokuje obroty tej czesci cylindrowej 11 majacej w tym celu zewnetrzne cylindryczne pod¬ parcie hamulcowe 30. Wedlug wynalazku hamulec 31 tak skojarzony z czescia cylindrowa 11 czesci prowadzonej 10, jest hamulcem tasmowym, przy czym hamulec 31 zawiera tasme hamulcowa 32 tworzaca petle wo¬ kól cylindrycznego podparcia 30 czesci prowadzo¬ nej i posiadajaca, dla uzyskania styku z tym pod¬ parciem na czesci swego obwodu, zespól nakladek namuilcowych 33. Czlon wykonawczy 35 hamulca 31, który do- oiisika tasme hamulcowa 32 do podparcia cylin¬ drycznego 30, jest czlonem hydraulicznym i za¬ wiera dwa tloki 36A, 36B, poruszajace sie w prze- ciwnych kierunkach w jednym cylindrze 37 i umieszczone promieniowo pomiedzy tasma hamul¬ cowa 32 i podparciem cylindrycznym 30, naprze¬ ciwko tego podparcia i w jednej z nim linii, przy czym pierwszy z tych tloków dociska tasme ha- mulcowa do pierwszej czesci podparcia cylin¬ drycznego 30, a drugi naciska na ploze hamulco¬ wa 40 do drugiej czesci: podparcia cylindrycznego, usytuowanej wzdluz tworzacej naprzeciwko pier¬ wszej czesci. W praktyce, w, przedstawionym przykladzie, po¬ miedzy tasma hamulcowa 32 a odldlzialowujacym na nia tlokiem 36A jest umieszczony klin reduk¬ cyjny 38, przy czym sruby 39 lacza z tlokiem je¬ dnoczesnie klin redukcyjny oraz tasme hamulco- wa- 32- Cylinder 37, wspólny dla obu tloków 36A, 36B jest zespolony ze wspornikiem 22, i jest podparty z boku przez te jego czesc, w której sa wykonane wyzej opisane otwory 24 i 25 (fig. 5 i 6). Wewnetrzna przestrzen cylindra 37 potmiejdzy tlokami 36A, 36B laczy sie z otworem wspornika 22 sftaoowiacyim komore rozdzielcza 26 poprzez przelot 42, którego jeden koniec jest zatkany kul¬ ka 43 (fig. 4) przy czym przelot 42 jesli przeciety przez przelot 44 konczacy sie w przestrzeni we¬ wnetrznej, a który na jednym koncu jest zatka¬ ny kulka 45.* W pokazanym na fig. 7 polozeniu sprzegniecia; suwak rorzajdu 26 laczy wewnetrzna przestrzen cylindra 37 z wylotem wskutek czego hamulec 31 pozostaje nieczynny. Z kolei w pokazanym na fig. 8 polozeniu roz- sprzegniecia, suwak rozrzadu 26 laczy wewnetrzna przestrzen cylindra 37 z otworem 24 w stalym 40 wsporniku 22, a tym samym ze zróldftem plynu pod cisnieniem. W wyniku tego, tlok 36A dociska tasme hamul¬ cowa 32, a mówiac bardziej scisle umieszczony na niej zespól nakladek hamulcowych 33 ,do cylin- ^ drycznego podparcia 30 czesci prowadzonej 10, a jednoczesnie tlok 36B dociska ploze hamulcowa 40 równiez do tegoz podparcia cyMndlrycznegO' 30. Konstrukcja, rozmieszczenie a szczególnie wcho¬ dzace w gre powierzchnie cierne sa tak dobra¬ no ne, ze sily dzialania tloków 36A, 36B równowaza sie wzajemnie statycznie. W czesci prowadzonej 10, poza obrotem nie wy¬ stepuje jakakolwiek wypadkowa sila promienio¬ wa zwiazana z przykladanymi do niej silami ha- 55 mowania. W wyndfcu tego, hamowania nie stanowia w praktyce jakiegokolwiek zródla momentu prze¬ chylajacego czesc prowadzona 10, a to korzystnie zmniejsza zuzycie kolriirza 23 tworzacego lozysko eo wspornika 22. W razie potrzeby wnetrze otworu w kolnieirau 23 moze byc pokryte na przyklad molibdenem. W innym rozwiazaniu pokazanym na fig. 9, pomiedzy kolnierzem 23 tworzacym lozysko, a 65 osiowa tuleja 20 czesci prowadzonej 10 moga byc7 umieszczane lozyska, na przyklad kulkowe lub igielkowe. Tasmie hamiulcawa 32 moze stanowic zwykla ta&ma, na prczylklad metalowa, której konce cie¬ gna sa nalozone wprosit na sruby 39, a to zape- 5 wntia zeispodenie tasrily hamiuilicowej z tlokism 36A. Jest oczywiste, ze niniejszy wynalazek nie jest ograoiczony do pokaizanych i opisanych przykla¬ dów wykonania ale obejmuje wszystkie mozliwe warianty rozwiazan i/lub laczen poszczególnych 10 czesci. Szczególnie obydwie ruchome czesci, które za¬ wiera czlon wykonawczy hamulca tasmowego we¬ dlug wynalazku, zamiast stanowic dwa tloki sliz¬ gajace sie we wspólnym cylindrze moga stanowic 15 uklad, w którym jedna czescia jest nieprzelotowy cylinder a druga tlok slizgajacy sie w tym cy¬ lindrze. W tym przypadku nieprzelotowy cylin¬ der jest korzystnie odpowiednio prowadzony pro¬ mieniowo wzgledem podparcia hamulcowego 30. 2o ^est oczywiste, ze V' przypadku rozwiazania z dwoma tlokami, nie musza one koniecznie slizgac sie we wspólnym cylindrze. Zwraca sie uwage, ze odpowiednie role czesci prowadzacej i prowadzonej moga byc wzajemnie 2s zamienione a pojecia „prowadzaca" i „prowadzo¬ na" zostaly przyjete dla wygody opisu. We wszystkich przypadkach nalezy zwrócic uwa¬ ge, ze wedlug wynalazku, czlon wykonawczy z tlokami dziala na tasme hamulcowa bez posred- 30 nictwa jakiejkolwiek dzwigni wzglednie innego elementu przenoszacego lub zwrotnego, a to jest szczególnie korzystne dla skutecznosci i sprawno¬ sci rozpatrywanego hamulca. Wreszcie zakres zastosowan wynalazku nie 35 ogranicza sie do sprzegiel rozciaga sie na wszystkie mechanizmy zawierajace obracajacy sie czlon, który nalezy zahamowac. 8 Zastrzezenia patentowe 1. Hamulec tasmowy, zwlaszcza sprzegla wielo- tarczowego posiadajacy tasme hamulcowa tworza¬ ca petle wokól cylindrycznego podparcia obraca¬ jacego sie czlonu, oraz hydrauliczny czlon wyko¬ nawczy z tlokiem dociskajacym co najmniej czesc tej tasmy hamulcowej do podparcia cylindrycz¬ nego, znamienny tyms ze czlon wykonawczy (35) zawiera dwie czesci (36A, 36B) poruszajace sie w przeciwnych kierunkach i umieszozone promienio¬ wo pomiedzy tasma hamailcowa (32) a podparciem cylindrycznym (30) naprizeciiwko tego podparcia i w jednej z nim linii, przy czym jedna z tych czesci, do dociskania tasmy hamulcowej (32) do pierwszej czesci podparcia cylindrycznego (30), a druga do dociskania plozy hamulcowej (40) do drugiej czesci podparcia cyllndiryciznego (30) umie- szczonie wzdluz srednicy naprzeciwko pierwszej czesci. 2. Hamulec wedlug zastrz. 1, znamienny tym, ze pomiedzy tasma hasmiulcowa (32) a czescia (36A), której zadaniem jesit oddzialywanie na ta¬ sme (32), jest umieszczony klin redukcyjny (3S). 3. Hamulec wedlug zastrz. 1, znamienny tym, ze dwie czesci (36A, 36B) tworzac czlon wykonaw¬ czy (35) hamulca tasmowego, sa tlokami porusza¬ jacymi sie w przeciwnych kierunkach. 4. Hamulec wedlug zastrz. 3, znamienny tyin, ze dwa tloki (36A, 36B) czlonu wykonawczego (35) sa umieszczone we wspólnym cylindrze (37) zespo¬ lonym ze wspornikiem (22). . Hamulec wedlug zasjtrz. 5, znamienny tym, ze wewnetrzna przestrzen cylindra (37) jest pola¬ czona z komora rozdzielcza (25) za posrednictwem, przelotu (42). \117 580 FIG FIG FIG.6 FIG. 5 FIG. 7 FIG.8 PL