Przedmiotem wynalazku jest sposób wytwarza¬ nia wodorotlenków metali alkalicznych przez elek¬ trolize roztworu halogenku metalu alkalicznego, w elektrolizerach przeponowych.W elektrolizerach przeponowych np. typu opi¬ sanego w opisie patentowym St. Zj. Am. nr 1866 065, przestrzen anodowa jest oddzielona od przestrzeni katodowej przepuszczalna przepona. So¬ lanke z chlorku metalu alkalicznego, np. chlorku litowego, sodowego lub potasowego, wprowadza sie do przestrzeni anodowej, w której styka sie ona z anodami, po czym przenika przez przepone do przestrzeni katodowej, w której styka sie z katodami. W czasie przepuszczania pradu elek¬ trycznego miedzy elektrodami, na anodach wy¬ dziela sie chlor, a na katodach tworzy sie wodo¬ rotlenek metalu i wydziela wodór. W celu zmniej¬ szenia do minimum spadku napiecia w elektroli- zerze, katody umieszcza sie mozliwie najblizej przepony. W praktyce przepone stanowi zazwy¬ czaj cienki arkusz wlóknistego materialu, korzyst¬ nie z wlókien azbestowych, otaczajacy katody ma¬ jace postac siatek utkanych z zelaznego drutu i podtrzymywany przez te katody. Przestrzen ka¬ todowa moze wypelniac wodór, lecz zgodnie z naj¬ nowoczesniejszymi metodami dopuszczalne jest wypelnienie tej przestrzeni roztworem wodorotlen¬ ku metalu alkalicznego do poziomu, przy któ¬ rym znaczna czesc przepony jest zanurzona i przy którym roztwór przelewa sie przez elektrolizer. 10 u W kazdym przypadku powierzchnia katod styka¬ jaca sie z przepona jest zwilzona katolitem.Procesy elektrochemiczne przebiegajace w elek¬ trolizerach przeponowych znane sa z prac R. L.Murray'a i M. S. Kirchner'a, opublikowanych w Transactions of the Elekctrochemical Society, 86, str. 83—106, /1944/.Chlor jako taki oraz w postaci kwasu pochlo- rowego jest mniej lub bardziej rozpuszczalny w solance, nawet w podwyzszonych temperaturach, w zwiazku z czym tworzy on podchloryny wedlug nastepujacych równan: H10+Clr+H++Cl-+HC10 HC10-*H++C10 C10-+Na*-*NaClÓ (1) (2) (3) Czesc chloru przenika przez przepone w posta¬ ci roztworu w przenikajacej przez te przepone solance. Chlor stykajac sie w przestrzeni katodo¬ wej z wodorotlenkiem metalu alkalicznego reaguje z nim z wytworzeniem podchlorynu metalu alka¬ licznego wedlug ponizszych równan: Na++20H-+Clr^NaC10+CH-HtO (4) Na++OH-+HC10^NaC10+H,0 (5) przy czym podchloryn jest najprawdopodobniej calkowicie zjonizowany: 108 934108 934 Na++OH-+HClO^Na*+CIO-+H20 (6) Wynikiem tego jest oczywiscie strata chloru i wodorotlenku metalu alkalicznego jako uzytecz¬ nych produktów, z czym wiaze sie równiez zmniej- 5 szenie wydajnosci pradowej.Wieksza strata jest zwiazana ze wsteczna mi¬ gracja jonów z przestrzeni katodowej lub z po¬ wierzchni samej katody przez przepone do prze¬ strzeni anodowej, glównie naladowanych ujemnie 10 jonów hydroksylowych, wedrujacych do nalado¬ wanej dodatnio anody. Jony hydroksylowe osiaga¬ jac anode traca ladunek, przy czym wydziela sie tlen. W anolicie o normalnej wartosci pH wyno¬ szacej okolo 4, w wyniku reakcji jonów hydro- ksylowych i chloru moze powstac kwas pochlora- wy wedlug równania: 0H-+C12^HC10+C1+ (7) Co wiecej, poniewaz jony hydroksylowe prze- 2Q noszace ladunki ujemne ulegaja rozladowaniu na anodzie, migracja wsteczna tych jonów powoduje zmniejszenie wydajnosci pradowej.Jon podchlorynowy tworzacy sie w wyniku hy¬ drolizy chloru rozpuszczonego w anolicie traci la¬ dunek na anodzie z wytworzeniem jonu chlora- nowego wedlug równania: 12C10-+6H20^4C10-8+8Cl-+12H++302+12-e (8) Kwas pochlorawy i jon podchlorynowy sa nie¬ trwale w warunkach elektrolizy i daza do przfeja- cia w jon chloranowy z wytworzeniem tlenu we¬ dlug równan: 25 C10-+2HC10^C10-8+2Cl-+2H+ (9) 2HC10-*02+2Cl-+2H+ (10) 35 Powstawanie tlenu w wyniku rozladowywania na anodzie jonów hydroksylowych i rozkladu czes¬ ci podchlorynów w anolicie powoduje zamieszcze¬ nie chloru. Ponadto, czesc tlenu dzialajac na ano- 40 dy sporzadzone z grafitu powoduje powolne ich zuzywanie sie, co z kolei powoduje zanieczyszcze¬ nie chloru dwutlenkiem wegla. Podobnie, tlen two¬ rzy sie w wyniku rozkladu czesci podchlorynów w katolicie zanieczyszcza wodór. 45 W przestrzeni katodowej znaczne ilosci jonów podchlorynowych i chloranowych ulegaja reduk¬ cji wodorem in statu nascendi /H% wydzielajacym sie na katodzie, zgodnie z równaniami: 50 2H0+ClO-^Cl-+H2O (11) 6H0+ClO-3-^Cl-+3HjO (12) Czesc tych jonów nie ulega jednak redukcji w katolicie i opuszcza elektrolizer zanieczyszczajac 55 wyciek z elektrolizera, który glównie stanowi wy¬ czerpana solanka z rozpuszczonym w niej wodo¬ rotlenkiem metalu alkalicznego.W obecnosci nadmiaru alkalii chloran jest dosc trwaly i ma on tendencje do pozostawania w 60 wycieku z elektrolizera i przeplywania do wypa¬ rek, w których zateza sie wodorotlenek metalu alkalicznego. Praktycznie cala ilosc chloranu nie ulega zmianie w etapie odparowywania i pozo¬ staje w produkcie koncowym, stanowiac wysoce 65 niekorzystne zanieczyszczenie, zwlaszcza przy wy¬ twarzaniu sztucznych wlókien celulozowych.Problem obnizenia ilosci chloranów próbowano rozwiazac dwojako. /a/ Zawartosc powstalych chloranów mozna zmniejszyc poddajac dalszej obróbce wodorotle¬ nek metalu alkalicznego, a takze stosujac rózne specjalne metody obróbki, znane np. z opisów patentowych St. Zj. Am. nr nr 2 622 009, 2 044 888, 2 142 670, 2 208 545, 2 403 789, 2 415 798, 2 446 868 i 2 562 16 2 oraz brytyjskich opisów panteowycb 642 946 i 664 023. /b/ Powstawanie chloranów podczas elektrolizy mozna zmniejszyc dodajac do solanki zasilajacej elektrolizer substancje reagujaca korzystnie z jo¬ nami hydroksylowymi, ulegajacymi wstecznej mi¬ gracji z przestrzeni katodowej przez przepone do przestrzeni anodowej. Reakcja ta zapobiega pow¬ stawaniu czesci podchlorynów wedlug równania 7, a tym samym dodatkowo zapobiega tworzeniu sie chloranów wedlug równan 8, 9 i 10. Metody usu¬ wania migrujacych wstecznie jonów hydroksylo¬ wych zanim wezma one udzial w reakcji wytwa¬ rzania chloranów znane sa z opisu patentowego St. Zj. Am. nr 583 330, zgodnie z którym jako wspomniany reagent stosuje sie kwas solny oraz z opisu patentowego St. Zj. Am. nr 2 569 329, zgod¬ nie z którym stosuje sie siarke w dajacej sie utlenic postaci, np. czterosiarczek dwusodu.Z opisu patentowego St. Zj. Am. nr 2 823 177 znany jest inny sposób regulacji zawartosci chlo¬ ranu w wodorotlenku metalu alkalicznego, zgod¬ nie z którym nikiel, kobalt lub ich sole w bardzo rozdrobnionej postaci wprowadza sie do przepony przed jej umieszczeniem w elektrolizerze, w któ¬ rym ma byc ona stosowana. Przypuszcza sie, iz nikiel lub kobalt ulega w przeponie przemianie w nierozpuszczalna postac wodorotlenkowa, która nastepnie dziala katalitycznie, zmniejszajac pow¬ stawanie chloranów podczas pracy elektrolizera dzieki rozkladowi podchlorynu bedacego prekurso¬ rem, zanim ulegnie on przemianie w chloran. Dzia¬ lanie to jest skuteczne przez okres czasu krótszy od czasu uzytkowania przepony w procesie elek¬ trolizy, tak wiec proces ten nalezy przerwac i wy¬ mienic przepone jesli chce sie uzyskac niskie ste¬ zenie chloranu w wodorotlenku metalu alkalicz¬ nego. Okres przydatnosci przepony typu opisanego w cytowanym opisie patentowym zalezy od ilosci niklu w przeponie, postaci w której nikiel lub ko¬ balt wystepuje oraz zdolnosci produkcyjnej elek¬ trolizera. Okres uzytkowania przepony moze przed¬ wczesnie ulec skróceniu w wyniku zatrucia sta¬ nowiacego katalizator wodorotlenku niklawego lub kobaltawego podczas zaklócen w pracy ukladu.Stwierdzono, ze w procesach przemyslowych elek- trolizery z takimi zawierajacymi nikiel lub kobalt przeponami byly w pelni sprawne w ciagu 1—2 miesiecy, po czym przepony trzeba bylo wymieniac podczas postoju instalacji.W sposobie wedlug wynalazku stale zmniejsze¬ nie ilosci chloranów powstajacych podczas elek¬ trolizy solanek z halogenków metali alkalicznych osiaga sie droga okresowego dodawania niklu do elektrolizerów przeponowych. Nikiel korzystnie108 934 6 rozpuszcza sie w solance zasilajacej elektrolizer, dzieki czemu jest on nanoszony na przepone rów¬ nomiernie, co stanowi korzystna ceche w porów¬ naniu ze znanymi metodami, zgodnie z którymi czyniono próby uzyskania takiej równomiernosci droga mieszania bardzo drobnego stalego niklu z materialem, z którego wytwarzano przepone. Ko¬ niecznosc stosowania stalych czastek niklu pro¬ wadzila do zuzywania go w nadmiarze w porów¬ naniu z iloscia rozpuszczonego niklu stosowanego w sposobie wedlug wynalazku.Przypuszcza sie, ze nikiel tworzacy roztwór w solance reaguje z ulegajacymi wstecznej migracji jonami hydroksylowymi, tworzac równomierna po¬ wloke wodorotlenku niklawego na przeponie lub dyspersje tego wodorotlenku w przeponie. Wodo¬ rotlenek niklawy zapobiega powstawaniu chlora¬ nów, prawdopodobnie katalizujac rozklad podchlo¬ rynów bedacych prekursorami chloranów. Wodo¬ rotlenek niklawy dziala skutecznie jako katali¬ zator zmniejszajacy do minimum tworzenie sie chloranów do momentu jego zatrucia, zuzycia, itp.Scisle okreslona przyczyna, z powodu której nikiel traci po pewnym czasie aktywnosc jest nieznana, jakkolwiek rzeczywiscie ma to miejsce. Wraz ze wzrostem ilosci niklu wydluza sie okres jego ak¬ tywnosci. Zgodnie ze sposobem wedlug wynalaz¬ ku proces zmniejszania ilosci chloranu mozna przedluzac dodajac ponownie do pracujacego w sposób ciagly elektrolizera solanke zawierajaca nikiel.Sposób wedlug wynalazku opisano w odniesie¬ niu do elektrolizy solanek z chlorku sodowego w elektrolizerach przeponowych, jakkolwiek sposób ten mozna równiez stosowac w przypadku in¬ nych halogenków metali alkalicznych.Podczas elektrolizy solanek z chlorku sodowe¬ go w elektrolizerach przeponowych solanke wpro¬ wadza sie do przestrzeni anodowej, w której sty¬ ka sie ona z anodami, po czym przenika przez przepone do przestrzeni katodowej, w której sty¬ ka sie z katodami. Podczas przeplywu pradu elek¬ trycznego miedzy elektrodami na anodach wy¬ dziela sie chlor, a na katodach tworzy sie wo¬ dorotlenek sodowy i wydziela wodór. W celu zmniejszenia do minimum spadku napiecia w elek- trolizerze, katody umieszcza sie mozliwie najbli¬ zej przepony. W praktyce przepone stanowi za¬ zwyczaj cienki arkusz wlóknistego materialu, ko¬ rzystnie z wlókien azbestowych, otaczajacy kato¬ dy majace postac siatek utkanych z zelaznego dru¬ tu i podtrzymywany przez te katody. Rodzaj prze¬ pony nie ma decydujacego znaczenia dla istoty wynalazku, w zwiazku z czym typowe wlókna azbestowe mozna zastepowac w calosci lub czes¬ ciowo innymi zananymi wlóknami organicznymi lub nieorganicznymi.Niewielka ilosc niklu korzystnie rozpuszcza sie w solance zasilajacej elektrolizer w etapie jego rozruchu, jakkolwiek nikiel mozna dodawac w do¬ wolnym momencie po uruchomieniu elektrolizera.Przypuszcza sie, iz rozpuszczony w solance nikiel reaguje z jonami hydroksylowymi migrujacymi wstecz z przestrzeni katodowej przez przepone, tworzac nierozpuszczalny koloidalny wodorotlenek niklawy na powierzchni przepony lub w przepo- 10 li 20 as 30 35 45 50 55 65 nie. Ten drobny osad wodorotlenku niklawego dziala katalitycznie, zmniejszajac do minimum two¬ rzenie sie chloranów. Prawdopodobnym mecha¬ nizmem tego dzialania jest katalityczny rozklad podchlorynów powstajacych jako produkty reakcji ubocznej przebiegajacej w elektrolizerze, zachodza¬ cy przed utlenieniem podchlorynów. Wprowadza¬ nie niewielkich ilosci niklu rozpuszczonego w so¬ lance zasilajacej elektrolizer moze miec charakter ciagly lub okresowy, przy czym korzystne jest o- kresowe dodawanie niklu do solanki, gdy steze¬ nie chloranów w stanowiacym produkt elektrolizy wodorotlenku sodowym przekroczy dopuszczalne minimum. Pomiedzy poszczególnymi operacjami dodawania niklu elektrolizer zasilany jest zwykla solanka. Korzysc zwiazana z okresowym wprowa¬ dzaniem niklu do solanki wynika jedynie z faktu, iz dla osiagniecia zadanego rezultatu potrzebna jest bardzo mala ilosc niklu. Tak wiec uczynie¬ nie ciaglego wprowadzania niklu operacja opla¬ calna jest prawie niemozliwe, gdyz laczyloby sie ono ze strata niklu w procesie.Teoretycznie ilosc niklu, która nalezy zastoso¬ wac w etapie poczatkowym jest taka, aby na prze¬ ponie mogla sie utworzyc bardzo równomierna powloka wodorotlenku niklawego, wzglednie by w przeponie powstala równomiernie rozmieszczona dyspersja tego zwiazku, a wiec ilosc niklu zale¬ zy jedynie od pola powierzchni przepony. Tak wiec, dodanie jedynie kilku gramów niklu jest w teorii wystarczajace nawet w przypadku instalacji przemyslowych, przy czym korzystne jest doda¬ wanie 1,55—7,75 mg na 1 cm2 pola powierzchni przepony w celu zapewnienia uzyskania odpowied¬ niej dyspersji niklu w solance i na przeponie.Nadmiarowa ilosc niklu zalezna jest jedynie od dopuszczalnej ilosci niklu w wodorotlenku sodo¬ wym, stanowiacym produkt.Korzystne jest równiez stosowanie niskich ste¬ zen niklu w solance zasilajacej elektrolizer, przy czym najlepiej jest dodawac nikiel w postaci roz¬ cienczonej, w celu latwiejszego uzyskania równo¬ miernosci tych stezen, co nie ma jednak decydu¬ jacego znaczenia dla istoty wynalazku. Dla uzy¬ skania równomiernej powloki wodorotlenku nikla¬ wego na przeponie lub dyspersji tego zwiazku w przeponie wieksze znaczenie ma w rzeczywistosci równomiernosc stezenia niz jego wielkosc.W sposobie wedlug wynalazku mozna stosowac nikiel metaliczny lub dowolny zwiazek niklu, przy czym nalezy pamietac o warunku równomiernosci stezen. Gdy stosuje sie nikiel metaliczny, powi¬ nien on byc rozpuszczony w solance i równomier¬ nie z nia wymieszany przed zetknieciem sie so¬ lanki z przepona. Prawie we wszystkich przypad¬ kach nikiel powinien byc rozpuszczony w solan¬ ce i dokladnie z nia wymieszany przed wprowa¬ dzeniem solanki do elektrolizera. W przypadku soli niklu o lepszej rozpuszczalnosci, np. chlorku ni¬ klawego, rozpuszczanie takiej soli w solance i mie¬ szanie z nia mozna prowadzic wewnatrz elektro¬ lizera, o ile wystepuje w nim dostateczna burzli- wosc, korzystnie jednak rozpuszczanie i miesza¬ nie prowadzi sie przed elektrolizerem. Korzystny¬ mi zródlami niklu sa chlorek niklawy i siarczan niklawy.108 934 8 Po wprowadzeniu niklu w poczatkowym etapie pracy elektrolizera, urzadzenie to zasila sie zwykla solanka, rejestrujac zawartosc chloranu w stano¬ wiacym produkt wodorotlenku sodowym. Gdy ilosc chloranów wzrasta ponad pewien okreslony po¬ ziom, dodaje sie ponownie nikiel. Taki tok poste¬ powania powtarza sie wielokrotnie, zmniejszajac w ten sposób niedopuszczalnie wysokie zawartosci niklu, stanowiace o dlugosci okresu uzytkowania elektrolizera. Ilosci niklu dodawane w trakcie pracy elektrolizera moga byc mniejsze niz ilosc poczatkowa, poniewaz w przeponie pozostaje na ogól pewna ilosc aktywnego niklu. Tak wiec zgod¬ nie ze sposobem wedlug wynalazku przeponowy elektrolizer chlorku metalu alkalicznego moze pra¬ cowac w sposób ciagly, podczas gdy znane sposo¬ by zmniejszania poziomu chloranów wymagaly za¬ trzymania urzadzenia i wymiany przepony, co po¬ ciaga za soba straty w produkcji.Na ogól stosowanie niklu zgodnie ze sposobem wedlug wynalazku zmniejsza ilosc powstajacych chloranów o polowe przy danych warunkach re¬ akcji, w danym elektrolizerze i przy danym ste¬ zeniu wodorotlenku sodowego.Rysunek ukazuje te wzajemne zaleznosci na przykladzie elektrolizera opisanego w przykladzie I. Rysunek przedstawia wykresy zaleznosci steze¬ nia chloranu w wodorotlenku sodowym od ste¬ zenia wodorotlenku sodowego, przed i po doda¬ niu niklu.W ponizszym przykladzie przedstawiono sposób wedlug wynalazku na podstawie wybranego elek¬ trolizera, przy czym podobne rezultaty uzyskuje sie stosujac przepony o róznych wymiarach i zmienne ilosci dodawanego niklu.Przyklad. W przykladzie tym stosuje sie ty¬ powy doswiadczalny elektrolizer przeponowy, za¬ wierajacy jako katode utkana z zelaznego drutu siatke o powierzchni 161,3 cm*, otoczona azbesto¬ wa przepona. Ilosc anolitu utrzymuje sie na po¬ ziomie okolo 310 g na 1 litr NaCl, a temperatu¬ ra w elektrolizerze wynosi podczas doswiadczenia 93°C. Elektrolizer pracuje w sposób ciagly bez do¬ datków niklu przy zastosowaniu dodatków niklu w solance zasilajacej urzadzenie, przy czym w obu przypadkach rejestruje sie stezenie chloranu i wodorotlenku sodowego. Rozpuszczony w solan¬ ce zasilajacej elektrolizer i wymieszany z nia ni¬ kiel dodaje sie w ilosci 725 mg (NiClf • 6HfO), co odpowiada okolo 1,12 mg Ni na 1 cm! pola po¬ wierzchni przepony. Przecietny okres czasu po¬ miedzy poszczególnymi operacjami dodawania nik¬ lu utrzymujacymi zadany poziom chloranów wy¬ nosi okolo 22 dni.Inne doswiadczenia wykazaly, iz ilosc niklu i czestotliwosc jego dodawania zmieniaja sie znacz¬ nie w zaleznosci od danego elektrolizera i warun¬ ków jego pracy. W oparciu o wyniki znacznej liczby doswiadczen stwierdza sie, iz korzystna ilosc dodawanego niklu na jednostke pola powierzchni przepony wynosi 0,62—1,55 mg niklu na 1 cmf 5 pola powierzchni przepony, przy czym stosowac mozna ilosci wieksze lub mniejsze. Przy stosowa¬ niu mniejszych dawek nalezy z koniecznosci ope¬ racje dodawania powtarzac czesciej, a rejestrowa¬ nie stezen powinno byc dokladniejsze. Zgodnie z 10 korzystnym wariantem sposobu wedlug wynalaz¬ ku nikiel nalezy dozowac tak, aby okres czasu pomiedzy operacjami jego dodawania wynosil 15— —30 dni. Przy stosowaniu dawek wyzszych od da¬ wek korzystnych spadek poziomu chloranu jest U stale taki sam lecz okresy czasu pomiedzy ope* racjami dodawania niklu nie sa wprost propor¬ cjonalne do jego ilosci nadmiarowych i w prak¬ tyce moga ulec skróceniu.Dodajac nikiel nalezy go zmieszac z zasilajaca * elektrolizer solanka wzieta w ilosci co najmniej równej ilosci wypelniajacej elektrolizer, korzyst¬ nie z iloscia 2—10 razy wieksza. Wyzsze rozcien¬ czenie nie jest szkodliwe i mozna je stosowac, jednak uzycie mniejszej ilosci solanki niz ilosc t$ równa objetosci elektrolizera moze spowodowac nierównomierne pokrycie przepony równowazniko¬ wymi ilosciami niklu.Zastrzezenia patentowe 1. Sposób wytwarzania wodorotlenków metali al¬ kalicznych przez elektrolize roztworu halogenku metalu alkalicznego w elektrolizerze, w którym przestrzen anodowa oddziela od przestrzeni kato- 15 dowej porowata, przepuszczalna dla cieczy przepo¬ na, znamienny tym, ze do solanki zasilajacej elek¬ trolizer dodaje sie okresowo rozpuszczalny w niej nikiel. 2. Sposób wedlug zastrz. 1, znamienny tym, ze 40 nikiel dodaje sie do halogenku metalu alkalicz¬ nego zasilajacego elektrolizer w postaci rozpusz¬ czalnego chlorku niklawego. 3. Sposób wytwarzania wodorotlenków metali alkalicznych przez elektrolize halogenku metalu i5 alkalicznego w przeponowych elektrolizerach, zna¬ mienny tym, ze do elektrolizera wprowadza sie okresowo solanke zawierajaca rozpuszczony w niej nikiel, rejestruje sie zawartosc chloranów w wo¬ dorotlenku metalu alkalicznego opuszczajacym 50 elektrolizer i powtarza sie operacje zasilania elek¬ trolizera solanka zawierajaca rozpuszczony w niej nikiel po zwiekszeniu sie zawartosci chloranów, przy czym elektrolizer pracuje w sposób ciagly. 4. Sposób wedlug zastrz. 3, znamienny tym, ze 55 jako solanke stosuje sie chlorek sodowy, a jako nikiel w solance stosuje sie rozpuszczony w niej chlorek niklawy.108 934 przed dodaniem niklu 140 NaOH (g/litr) PL