Przedmiotem wynalazku jest zawór wielodrogowy do pomp dla gestych cieczy. Znane sa zawory wielodrogowe do pomp dla gestych cieczy posiadajace w obudowie ruchomy zespól przelaczajacy, który na jednym koncu posiada co najmniej jeden ruchomy wlot przed jednym lub wieloma otworami obudowy, natomiast na przeciwleglym koncu przed otworem tlocznym po¬ siada wlot otoczony slizgowym uszczelnieniem stykowym otworu przewodu tloczacego usytuowa¬ nego w obudowie, a w szczególnosci w plycie zabudowanej na wewnetrznej sciance obudowy we wszystkich posrednich i krancowych polozeniach zespolu przelaczajacego.Zawory wielodrogowe tego rodzaju steruja strumieniem gestej cieczy ze zbiornika wste¬ pnego napelnienia podawanym do zasysajacego cylindra tloczacego z cisnieniowego cylindra tloczacego do przewodu tlocznego. We wnetrzu zespolu przelaczajacego narasta bedaca pod nadcisnieniem gesta ciecz, która odpowiednio do cisnienia w cylindrach tloczacych wzgled¬ nie do statycznego cisnienia w przewodzie tlocznym takze w stanie spoczynkowym znajduje sie wedlug wszelkich zasad pod wiekszym cisnieniem pochodzacym od slupa tlocznego gestej cieczy, anizeli cisnienie tej gestej cieczy, panujace w zespole tloczacym w zbiorniku wstepnym* Uszczelnienie stykowe musi byc tym samym na swoich przeciwleglych powierzchniach docisniete we wszystkich fazach ruchowych zespolu.przelaczajacego wysokim cisnieniem, zas wydostawanie sie gestej cieczy z zespolu tloczacego na zewnatrz jest uniemozliwione. Odno¬ si sie to nie tylko do prawie wszystkich mediów, bedacych gestymi cieczami, lecz takze do czastek, które oddzialywaja erozyjnie na powierzchnie uszczelniajace. Przy tloczeniu be¬ tonu przede wszystkim wystepuja ziarnka piasku* Dlatego tez czesto nie dopuszcza sie do bezposredniego oddzialywania uszczelnienia stykowego na wewnetrzna strone obudowy, tylko na plyte, która umieszczona jest na sciance obudowy. Dlatego tez wymaga sie, azeby pomimo obecnosci scierajacych czastek w gestej cieczy, nie nastepowalo znaczne zuzycie przez scieranie podczas wystarczajaco dlugich okresóv eksploatacji pompy.Znane sa pompy do cieczy gestej, posiadajace obrotowy element wychylny, stanowiace zespól przelaczajacy, bedacy w wyniku zróznicowanych i jeden w zaleznosci od drugiego zsyn-2 140 267 chronizowanyeh odstepów wlotu i wylotu od osi ich walu napedowego oraz w odniesieniu do Jednego punktu osi walu w stanie obciazenia, co najmniej w przyblizeniu bezmomentowego.Wylot elementu obrotowo-wychylnego posiada linie zarysu w ksztalcie nerki, która nadaza za uszczelniajaca strona czolowa slizgowego uszczelnienia stykowego obejmujacego otwór przewodu tloczacego, lecz nie przekracza jego krawedzi. Pompy do cieczy gestych o bar¬ dzo duzych wydajnosciach stosowane sa przede wszystkim do betonu i zaprawy, w których problem uszczelnienia wylotu zespolu przelaczajacego stal sie jednak bardzo powazny.Uszczelnienie stykowe wykonane jest jednakze jako uszczelnienie twarde, które wspól¬ pracuje z utwardzona powierzchnia plyty, zabezpieczajacej obudowe przed scieraniem. Je¬ dnakze nie udaje sie opanowac do tego stopnia scierajacego dzialania twardych czastek skladowych w gestej cieczy, azeby osiagnac wymagane miedzynaprawcze okresy eksploatacyj¬ ne. Drobne czastki, tzn. zwlaszcza ziarnka piasku w betonie wnikaja pomiedzy wzajemnie uszczelniajace sie powierzchnie i wytwarzaja na nich rowki, które przy kontynuowaniu eks¬ ploatacji pompy powiekszaja sie prowadzac do bardzo znacznego zuzycia stykowego uszczel¬ nienia i sciernej plyty. Prowadzi to nie tylko do bardzo duzych nakladów na konieczne czesci zamienne lecz takze powoduje nieszczelnosci w eksploatacji takich pomp miedzy wy¬ lotem zespolu przelaczajacego i otworem przewodu tlocznego, co przyczynia sie do zakló¬ cen w eksploatacji.Celem wynalazku jest zredukowanie zuzycia zaworu wielodrogowejo do rozmiarów optymal¬ nych oraz zapewniajacych szczelnosc na wylocie obrotowego zespolu wychylnego. Zgodnie z wynalazkiem zadanie rozwiazano zapewniajac w miekkim uszczelnieniu wykonanym jako usz¬ czelnienie stykowe, przynaleznym do dzialajacej uszczelniajaco strony czolowej, w kazdym kierunku ruchu dopuszcza sie wstepne przebieganie wycieraczki utworzonej na uszczelnieniu stykowym, która wspólpracuje z wygladzona i plaska powierzchnia obudowy wzglednie zuzy¬ wanej plyty co zapobiega sie wciaganiu drobnych czastek i nie dopuszcza w ten sposób do powstawania na nowo rowków. Przy tym wykorzystuje sie, ze krawedzie otaczajace wylot ze¬ spolu przelaczajacego nie przechodza przez krawedzie otworu przewodu tlocznego w obudowie wzglednie w scieranej plycie, przy czym cala powierzchnia, która wynika z sumy obydwóch powierzchni czesciowych, objetych uszczelnieniem stykowym w obydwóch pozycjach laczacych lub krancowych zespolu przelaczajacego, dzialajacego w danym przypadku wychodzac od otwo¬ ru przewodu tloczacego zanim zostanie on uszczelniony.Wycieraczka tym samym nie jest zuzywana przez rozdrobnione czastki zawarte w betonie takie jak kamienie. Po dluzszych okresach stosowania rowki wykonane w miekkim uszczelnie¬ niu, a wiec powstale w wyniku okreslonej w produkcji technologii wykanczajacej na powie¬ rzchni uszczelniajacej miekkiego uszczelnienia, zachowuja jeszcze swój pierwotny ksztalt, co oznacza, ze na tym miekkim uszczelnieniu nie powstaja zadne, dajace sie pomierzyc do¬ datkowe rowki, Wynik ten jest o tyle nieoczekiwany, ze w wyniku uformowania wlotu zespo¬ lu przelaczajacego w ksztalcie nerki lub wzdluznego otworu, podczas obrotowego ruchu wy¬ chylajacego lub tez ruchu poslizgowego zespolu przelaczajacego uszczelnienia stykowego nie wykonuje na zakrzywionych lub prostych krawedziach wzdluznych powierzchni czescio¬ wych, zadnego praktycznie ruchu wycierajacego, który to ruch zostaje wykonany w prakty¬ ce na krótkich, najczesciej pólkolowych krzywiznach kazdorazowo dla calej powierzchni zas slizgowe uszczelnienie stykowe pomimo jego wszedzie jednakowego przekroju, na okres¬ lonych odcinkach jego rozpietosci jest róznie obciazone, odpowiednio do zróznicowanych oddzialywan. Dzialanie uszczelniajace powstaje przez cisnienie wewnetrzne przetworzone w sily osiowe w promieniowej powierzchni czesciowej na tylnej stronie miekkiego uszczel¬ nienia w kolnierzu, w wyniku czego to miekkie uszczelnienie zostaje utrzymane w stanie naprezenia wstepnego w kierunku tloczenia na scierana plyte wzglednie na odpowiednia scianke obudowy w zaleznosci od cisnienia wewnetrznego. Z drugiej strony cisnienie wew¬ netrzne wyciska miekkie uszczelnienie na zewnatrz na wykonana tam powierzchnie przylega¬ nia. Zostaje ono tam zabezpieczone przeciwko wygniataniu go z jego gniazda w kolnierzu.140 267 3 Zgodnie z wynalazkiem, miekkie uszczelnienie wykonuje sie przede wszystkim, odpowie¬ dnio do jego róznych czynnosci, jako dzialajacy zgarniacz i/lub krawedzie uszczelniajace lub wargi. Daje sie to osiagnac przy pomocy uszczelnienia o przekroju czworokatnym a tak¬ ze odpowiednio zlozonych ksztaltów przekrojowych przy uszczelnieniach wargowych. Przy stosowaniu skrajnie wysokich cisnien tloczenia okazalo sie celowym, azeby przeciwdzialac wydostawaniu sie miekkiego uszczelnienia miedzy czolowa powierzchnie pierscienia kolnie¬ rzowego i powierzchnie przeciwlegla na obudowie wzglednie na scieranej plycie przy pomo¬ cyzzewnetrznego pierscienia oporowego. Metalowy pierscien oporowy moze okazac sie korzy¬ stny takze na promieniowej tylnej stronie miekkiego uszczelnienia, poniewaz nadaje ono pewna stabilnosc ksztaltowa pierscieniowi uszczelniajacemu, przez co zaoszczedza sie we¬ wnetrzny wystep kolnierza, który poza tym konieczny jest do ruchu ssacego.Zgodnie z inna postacia wykonania rozwiazania wedlug wynalazku mozna umiescic miedzy miekkim uszczelnieniem a promieniowa powierzchnia kolnierzowa pierscien przylgowy, na którym jest uksztaltowana powierzchnia przyIgowa oraz umieszczona wewnatrz powierzchnia podporowa dla miekkiego uszczelnienia. Tego rodzaju pierscien przylgowy moze w znacznym stopniu ulatwic wymiane miekkiego uszczelnienia.Przedmiot wynalazku jest przedstawiony w przykladach wykonania na rysunku, na którym na fig. 1 uwidoczniono w widoku z góry przez zespól przelaczajacy w celu odtworzenia ob¬ szaru wychylenia, fig. 2 koncówka wylotu zespolu przelaczajacego w przekroju wzdluz linii 5-B w ujeciu wycietym, oraz przyporzadkowane do niego czesci w przekroju wzdluz linii B^3 na fig. 1, fig. 3 inna postac wykonania zaworu wielodromowego, odpowiadajaca postaci przedstawionej na fig. 2 oraz na fig. 4 kolejna postac wykonania zaworu wielodrogowego, odpowiadajaca postaci, przedstawionej na fig. 2 i 3. Zespól przelaczajacy (fig. 1 ) wychy¬ la sie przy pomocy nie przedstawionego na rysunku walu, na którym jest on zamocowany za posrednictwem ramienia wokól geometrycznej osi 2. Kat obrotu jest uwidoczniony przy pomo¬ cy podwójnej strzalki. Zespól przelaczajacy stanowi element obrótowo-wychylny, który laczy naprzemian otwór tloczacy 5 z cwona nie pokazanymi otworami, wykonany w sciance 3 (fig. 2) obudowy 4, zas nie pokazane otwory sa otworami wylotowymi cylindrów tloczacych. Otwory te jak równiez otwór wylotowy umieszczone sa w pewnym odstepie promieniowym od osi 2 walu.Nie przedstawiony na rysunku wal wychylania jest wsparty osiowo, przy czym kazdorazo¬ wy odstep wlotu zespolu przelaczajacego, przyporzadkowanego cylindrom oraz odstep wylotu zespolu przelaczajacego 6 (fig. 2), jest tak dobrany w zróznicowany sposób od osi 2 walu, zas odstep wlotu jest wiekszy, anizeli odstep wylotu. Niezaleznie od powyzszego, linia obrysu wylotu w zespól przelaczajacy 1 posiada ksztalt nerkif tzn. równolegle krawedzie wzdluzne sa jednakowo zakrzywione oraz polaczone sa ze soba przy pomocy krótkich krawe¬ dzi poprzecznych, zaokraglonych wspólsrodkowo w stosunku do otaczanego otworu. W celu ustalenia prawidlowej pozycji laczacej, przebieg ten jest odtworzony przy pomocy linii kreska-kropka 7 (fig. 1). Powierzchnia 8, ograniczona podwójna linia kreskowana, Jest w tym stanie przelaczenia zakryta wylotem obrótowego elementu wychylnego, podczas gdy w innej, tzn. lewej pozycji przelaczenia, zakryta jest powierzchnia 10, ograniczona cia¬ gla linia 9. Stany przelaczania znajduja sie kazdorazowo na koncu ruchu, pokazanego przez podwójna strzalke na fig.1. , Jak to uwidocznione zostalo zwlaszcza na fig. 2, na wewnetrznej stronie 11 obudowy znajduje sie polerowana plyta 12, która przykrecona jest do scianki 3 obudowy przy pomocy wielu srub 14 z lbem wpuszczanym. Ta plyta 12 ma ze swej strony wybranie 15, które odpo¬ wiada otworowi 5 przewodu tloczonego w. obudowie 4. Zakonczenie zespolu przelaczajacego 1 od strony przewodu tloczacego zawiera kolnierz 16, które na swojej czolowej stronie posia¬ da wybranie 17. Wybranie posiada promieniowa plaszczyzne 18 i przebiegajaca do niej pod katem prostym osiowa plaszczyzne 19. Pierscien przylgowy 20 spoczywa promieniowa powierz¬ chnia zewnetrzna 21 oraz osiowa powierzchnia zewnetrzna 22 na plaszczyznach 18 i 19 wy¬ brania 17. Posiada on osiowy wystep 23 w kierunku strzalki tloczenia 24 w kierunku do otworu 5 przewodu tlocznego. Przy pomocy jego osiowej zewnetrznej powierzchni 25 podpiera4 140 267 on osiowa powierzchnie przylgowa 26 miekkiego uszczelnienia 27, którego promieniowa po- wierzchnia przylgowa 28 spoczywa na odpowiedniej powierzchni promieniowej pierscienia przylgowego 20. Wymienione miekkie uszczelnienie 27 jest uwidocznione wraz z Jego linia¬ mi obrysowymi 9 na fig. 1. Zawór w postaci wykonania wedlug fig. 2 i 3 posiada umiesz¬ czona na zewnatrz warge 29, która w obszarze zakrzywien 30 i 31 wyciera powierzchnie 8 albo 10, które w obydwóch postaciach wykonania utworzone sa przez powierzcznie 32 plyty 12. Co najmniej w obszarze powierzchni 8 albo 10, przede wszystkim jednak na calkowitej powierzchni wewnetrznej 32, powierzchnia plyty 12 wykonana jest jako plaska i wygladzo¬ na. Jezeli plyta 12 zostanie usunieta, wewnetrzna strone 11 obudowy 3 mozna wypolerowac, zwlaszcza po utwardzeniu. W danym przypadku udaje sie chromowanie powierzchni, przynaj¬ mniej 8 albo 10.W miejsce obrysu w ksztalcie nerki 7 wzglednie 9 fig» 1, mozna w innych postaciach konstrukcyjnych pomp do gestych cieczy zastosowac takze ograniczenie powierzchni 8 albo 10 w postaci wydluzonego otworu. Warga uszczelniajaca 29 jest usytuowana promieniowo na zewnatrz i wykonuje tylko czynnosc zgarniania przy wycieraniu powierzchni, miekkie uszczelnienie 27 posiada jeszcze jedna, promieniowa wewnetrzna warge uszczelniajaca 34, która ze swej strony wykonuje funkcje nie tylko zgarniacza lecz takze Jako uszczelnienie.Przedstawione na fig. 2 i 3, miekkie uszczelnienie 27 uwidocznione jest w stanie zamonto¬ wania, v: którym to stanie wargi 29 i 34 w wyniku wstepnego naprezenia montazowego miek¬ kiego uszczelnienia 27 sa splaszczone. Wazne i znaczace sa jednak zaokraglenia 35, 36, które sa uzyte do utworzenia warg. W przykladzie wykonania na fig. 3 przewidziany jest jeszcze jedor. promieniowy zewnetrzny pierscien oporowy 37, który wykonany jest z tward¬ szego materialu, anizeli miekkie uszczelnienie 27. Jako material na ten pierscien oporo¬ wy pod uwage wchodzi zwlaszcza utwardzona, usieciowana wzglednie dajaca sie usieciowac oraz nietrwala termoplastycznie zywica sztuczna (Poliolefiny). W przeciwienstwie do nie¬ go miekkie uszczelnienie 27 wykonane jest oprócz skóry przede wszystkim z dastomeru, tzn. zwlaszcza z tworzywa o elastycznosci gumy, a wiec z naturalnego kauczuku, albo kau¬ czuku syntetycznego lub z tworzywa podobnego do kauczuku, które moze byc uzbrojone wkla¬ dkami C~ Znajdujacy sie we wnetrzu 39 zespolu przelaczajacego i tloczony czynnik 40 - zgodnie z przykladem wykonania beton - poddany jest wysokiemu cisnieniu, które w postaci wykona¬ nia uwidocznionej na fig. 2 i 3, powstaje za waga 34 w zaokragleniu 41 i narasta na pro¬ mieniowej powierzchni 21 wybrania 17 w kolnierzu 16 wzglednie na promieniowej powierz¬ chni pierscienia przylgowego 20. Obciaza ono tam promieniowa powierzchnie 28 miekkiego uszczelnienia, które w wyniku tego zostaje wstepnie naprezone w kierunku 24 wzglednie w kierunku otworu 5 przewodu tlocznego. Spowodowany tym cisnieniem nacisk opiera sie na osiowej powierzchni 43 wybrania 17 w kolnierzu 16 w kierunku promieniowym. Nie jest po¬ kazany metalowy pierscien oporowy 37, polepszajacy sztywnosc ksztaltu, który to pier¬ scien moze byc umieszczony na promieniowej powierzchni 28 miekkiego uszczelnienia 27 i znajduje zastosowanie razem lub tez bez oporowego pierscienia 37.W przykladzie wykonania wedlug fig. 4 zastosowane jest miekkie uszczelnienie 27 o przekroju czworokatnym, którego zewnetrzna osiowa krawedz 46 sluzy jako zgarniacz, pod¬ czas gdy osiowa wewnetrzna krawedz 47 znajduje zastosowanie jako zgarniacz i jako uszczel¬ nienie. Krawedzie te ograniczaja promieniowa zewnetrzna powierzchnie 48 miekkiego uszczel¬ nienia 27. Promieniowa wewnetrzna powierzchnia równolegla 49 sluzy do podparcia uszczel¬ nienia pierscieniowego 50 w ksztalcie "0M, które ze swej strony spoczywa na promieniowej powierzchni 21 wybrania 17. Wybranie 17 tworzy w przykladzie wykonania z fig. 3 i 4 je¬ dnostke konstrukcyjna ze srodkowym kolnierzem pierscieniowym 52, który odpowiada kolnie¬ rzowi pierscieniowemu 23 pierscienia przylgowego 20. Podczas ruchu zespól przylaczajacy wychyla sie pomiedzy obydwoma polozeniami pzelaczania, oznaczonymi podwójna strzalka, w takt tloków tam i z powrotem w obydwóch cylindrach tloczacych. Miekkie uszczelnienie 27 jest slizgowym uszczelnieniem stykowym, które plaskie i wygladzone plyty scieralne wzgle¬ dnie powierzchnie 8 i 10 obudowy z linia obrysu 7 wzglednie 9 w ksztalcie nerki, pokazana140 267 5 na fig. 1, najpierw wyciera sie zanim jeszcze uszczelnia sie wargi uszczelniajace 34 wzglednie krawedzie uszczelniajace 29 obciazone wewnetrznym naciskiem zespolu przela¬ czajacego, które opieraja sie na powierzchniach 8 wzglednie 10. Miekkie uszczelnienie 27 posiada wszedzie jednakowa powierzchnie przekroju, jesli sie wezmie pod uwage stan tego uszczelnienia przed zamontowaniem.Zastrzezenia patentowe 1. Zawór wielodrogowy do pomp tlokowych dla betonu i cieczy gestych, który ma poru¬ szajacy sie w obudowie wychylny korpus, który na jednym koncu, przed Jednym lub wieksza iloscia otworów obudowy ma ruchomy wlot, a na przeciwleglym koncu przed otworem przewodu tlocznego ma urzadzenie przepustowe objete uszczelka stykowa, która otacza otwór przewo¬ du tlocznego w obudowie lub ustawiona przed nim plytke we wszystkich polozeniach posre¬ dnich i koncowych wychylnego korpusu, przy czym uszczelka stykowa wykonana przy zacho¬ waniu wszedzie jednakowego przekroju porusza sie po plaskich i wygladzonych powierzch¬ niach plytki lub obudowy o podluznym wzglednie nerkowatym obrysie i w celu docisniecia zasilana jest bezposrednio cisnieniem wewnetrznym srodka tloczacego w wychylnym korpu¬ sie, znamienny tym, ze uszczelnienie stykowe wykonane jest jako miekka uszczelka (27), która ma krawedzie (46, 47; 29t 34); zewnetrzna zgarniajaca przy scie¬ raniu i wewnetrzna zgarniajaca przy scieraniu i wewnetrzna zgarniajaca i uszczelniajaca, lub krawedz scieta pierscienia samouszczelniajacego, przy czym miekka uszczelka (27) na zewnatrz oparta jest na otaczajacym przepustowe urzadzenie (6) kolnierzu (16), wychyl¬ nego korpusu (1), a w kierunku tloczenia (24), na scieranej powierzchni (32) korpusu lub plytki (12). 2. Zawór wielodrogowy wedlug zastrz. 1, znamienny tym, ze ma promie¬ niowy zewnetrzny oporowy pierscien (37), umieszczony na miekkiej uszczelce (27). 3. Zawór wielodrogowy wedlug zastrz. 1 lub 2, znamienny tym, Z3 na oporowy pierscien oddzialowujacy na promieniowa tylna oporowa powierzchnie (28) miek¬ kiej uszczelki (27). 4. Zawór wielodrogowy wedlug zastrz. 1, znamienny tym, ze ma czolowe wybranie (17) w kolnierzu (16) z promieniowa wewnetrzna oporowa powierzchnia (21) i pro¬ stokatna, osiowa zewnetrzna powierzchnie (19) oraz osiowy wewnetrzny kolnierzowy pier¬ scien (52). 5. Zawór wielodrogowy wedlug zastrz. 4, znamienny tym, ze w wybraniu (17) oparty jest osadczy pierscien (20) na promieniowej wewnetrznej powierzchni (18) i osiowej zewnetrznej powierzchni (19) przy czyn osadczy pierscien (20) twcrzy jedno¬ stke konstrukcyjna z kolnierzowym pierscieniem (23).140 267 FIG.1 ,17.27 Pracownia Poligraficzna V? PRL. Naklad 100 egE.Cena 130 zl PL PL PL