Przedmiotem wynalazku jest urzadzenie do od¬ dzialywania na kat zalamania pojazdu przegubo¬ wego, w którym pomiedzy czlonami pojazdu sprze¬ gnietymi ze soba przegubowo sa umieszczone si¬ lowniki hydrauliczne robocze, wplywajace na kat zalamania czlonów pojazdu przegubowego a wy¬ posazone w hydrauliczne zespoly zaworowe, ste¬ rowane przez uklad kierowniczy pojazdu przegu¬ bowego.Znane sa urzadzenia do sterowania kata zalama¬ nia czlonów pojazdu przegubowego, sprzegnietych ze soba przegubowo, w których tloczyska dwóch silowników hydraulicznych roboczych sa przyla¬ czone do jednego, zas ich cylindry do drugiego z czlonów pojazdu, przy czym przestrzenie robo¬ cze silowników hydraulicznych sa polaczone za po¬ moca zaworów sterowniczych. W polozeniu zam¬ kniecia zaworu sterowniczego czynnik roboczy nie moze wyplywac co najmniej z jednej przestrzeni roboczej, a tym samym nie moze równiez prze¬ mieszczac sie tlok roboczy, przeciwstawiajac sie powstawaniu zbyt duzego kata zalamania.Znane sa rózne rozwiazania umozliwiajace uru¬ chamianie zaworu sterowniczego. W rozwiazaniu ukladu sterowania, znanym z opisu ogloszeniowego RFN nr 2 420 203, zawór hydrauliczny, wspóldziala¬ jacy z silowikami roboczymi jest polaczony z ma¬ szyna matematyczna w jeden uklad funkcjonalny.Z wymienionym zespolem elektronicznym jest po¬ laczony czujnik analizujacy kat skretu przednich 10 15 20 25 30 kól kierowanych oraz czujnik analizujacy zalama¬ nia obu czlonów pojazdu wzgledem siebie, przy czym dany przez nie sygnal elektryczny jest po¬ równywany za pomoca maszyny matematycznej z zadanym katem zalamania odpowiadajacym da¬ nemu katowi skretu kól kierowanych i, w zalez¬ nosci od wyniku porównania, jest blokowany za~ wór hydrauliczny lub co najmniej jedna przestrzen robocza.Nie rozpowszechnilo sie natomiast w szerszym zakresie stosowanie w pojazdach przegubowych urzadzen przeciwstawiajacych sie powstawaniu nie¬ dopuszczalnego kata zalamania, poniewaz nie za¬ pewniaja one osiagniecia zadowalajacych wyników, zwazywszy skomplikowanie ich konstrukcji oraz znaczna wysokosc kosztów inwestycyjnych, w do¬ wolnych warunkach jazdy.Wyjatek stanowia autobusy czlonowe z silnikiem w tylnej czesci, z napedem na os tylnego czlonu pojazdu, który pcha czlon przedni. Bez urzadzenia przeciwstawiajacego sie powstawaniu nadmierne¬ go kata zalamania, tego rodzaju napedu stosowac nie mozna, poniewaz sila napedowa dziala na zakrecie jako zwiekszajaca kat zalamania.Uzycie elektrycznych czujników pomiarowych oraz elektronicznych zespolów obliczeniowych w pojazdach samochodowych oznacza przekroczenie ogólnego poziomu wiedzy fachowej, jaka posiada obsluga zajmujaca sie konserwacja i utrzymywa¬ niem pojazdów w eksploatacji, i dlatego w wielu 128 77«128 776 krajach, w których produkuje sie samochody, brak bazy do wytwarzania i obslugi takich zespolów elektronicznych. *rCeleinrwynalazku jest skonstruowanie urzadzenia ^pbJw*afecego na 'kat zalamania czlonów pojazdu przegubowego, a przy tym zbudowanego ze zna¬ nych elementów hydraulicznych, mechanicznych i ewentualnie elektrycznych lecz nie elektronicz¬ nych,*-waz-nadajacego sie zarówno do przeciwsta¬ wiania sie powstawaniu niedopuszczalnego zalama¬ nia jak i do oddzialywania na kat zalamania po¬ jazdu przegubowego, i to zrówno zlozonego z czlo¬ nu ciagnacego i naczepy w postaci czlonu ciagnio¬ nego, jak i zlozonego z naczepy siodlowej napedza¬ nej za pomoca osi tylnej, to znaczy czlonu pcha¬ jacego, i pchanego czlonu przedniego, a ponadto celem wynalazku jest skonstruowanie urzadzenia do oddzialywania na kat zalamania pojazdu prze¬ gubowego, umozliwiajacego wywieranie momentu obrotowego przeciwnego przyrostom kata zalama¬ nia i przeciwstawianie sie zalamywaniu sie czlo¬ nów pojazdu przegubowego w kierunku przeciw¬ nym do kierunku zalamywania cie, przyporzadko¬ wanego kierunkowi skrecania kól kierowanych.Zgodnie z wynalazkiem urzadzenie do odzialywa- nia na kat zalamania pojazdu przegubowego ma silowniki umieszczone po obu stronach wzdluznej linii srodkowej pojazdu, kazdy z dwiema przestrze¬ niami roboczymi oraz tlokami przylaczonymi do jednego z czlonów pojazdu i cylindrami przyla¬ czonymi do drugiego z tych czlonów, przy czym kazda z tych przestrzeni roboczych jest polaczona z przestrzenia hydrauliczna jednego hydropneuma¬ tycznego akumulatora energii za pomoca zespolu zaworowego, który zawiera zawory zwrotne i za¬ wory dlawieniowe wlaczone równolegle, odcina¬ jace przeplyw od strony przestrzeni roboczej w strone hydro-pneumatycznego akumulatora energii.Istote wynalazku stanowi zastosowanie elemen¬ tu czujnikowego do pomiaru kata i wyczuwania kierunku skretu przedniej osi pojazdu, polaczone¬ go z zawieradlem zaworu dlawieniowego o na¬ stawnym przekroju przeplywowym.Ponadto, element czujnikowy jest sprzegniety z oprawa cierna, wykonujaca ograniczony ruch w kierunku obrotu segmentu, na którym jest ta opra¬ wo cierna zamontowana, przy czym segment jest osadzony na elemencie poruszajacym sie odpowied¬ nio do skretu walu kierownicy ukladu kierowni¬ czego, korzystnie na ramieniu przekladni kierow¬ niczej. • Korzystnie element czujnikowy wyczuwajacy kie¬ runek skretu ma postac dzwigni dwuramiennej, opartej 6 hydrauliczny silownik czujnikowy i opra¬ we cierna, a ponadto hydrauliczny silownik czuj¬ nikowy jest polaczony z hydraulicznym silowni¬ kiem odbiornikowym, który jest polaczony z za¬ wieradlem zaworu dlawieniowego.W szczególnosci element czujnikowy jest pola¬ czony przewodem z przestrzenia robocza hydrau¬ licznego silownika odbiornikowego, przy czym ele¬ ment czujnikowy stanowi hydrauliczny silownik czujnikowy, którego tlok jest polaczony z ramie¬ niem przekladni kierowniczej.Tlok hydraulicznego silownika odbiornikowego jest polaczony przegubowo z koncem dzwigni po¬ równawczej, której drugi' koniec jest przegubowo polaczony z tlokiem drugiego hydraulicznego silow¬ nika odbiornikowego, polaczonego przewodem z, hy- 5 draulicznym silownikiem czujnikowym, wyczuwa¬ jacym kat zalamania pojazdu, przy czym tlok tego silownika jest polaczony z jednym czlonem po¬ jazdu, zas jego cylinder z drugim czlonem po¬ jazdu. io Korzystnie, tlok hydraulicznego silownika od¬ biornikowego jest polaczony z ruchomym rdzeniem ferromagnetycznym elektromagnesu, a ponadto elektromagnes jest polaczony z elementem czujni¬ kowym wyczuwajacym kat skretu kól kierowanych 15 pojazdu. Tlok drugiego hydraulicznego silownika odbiornikowego jest polaczony z ruchomym rdze¬ niem ferromagnetycznym elektromagnesu, przy czym elektromagnes jest polaczony z czujnikiem wyczuwajacym kat zalamania pojazdu. 2Q Kazdy zawór dlawieniowy ma akumulator hy¬ dro-pneumatyczny, którego przestrzenie pneuma¬ tyczne sa polaczone ze zródlem czynnika pod cis¬ nieniem, a korzystnie z ukladem hamulcowym, po¬ przez nastawny zawór regulacji cisnienia, korzyst- 25 nie zawór zwrotny.Przedmiot wynalazku zostanie blizej opisany na podstawie przykladów jego wykonania pokazanych na rysunku, na którym fig. 1 przedstawia usytuo¬ wanie urzadzenia wedlug pierwszego jego przykla¬ so du wykonania w autobusie przegubowym, fig. 2 — urzadzenie z fig. 1 z czujnikami hydraulicznymi, fig. 3 — urzadzenie wedlug drugiego przykladu wykonania zamontowane równiez w autobusie prze¬ gubowym, a fig. 4 przedstawia urzadzenie wedlug 35 fig. 3 z czujnikami hydraulicznymi.Czlon przedni 2 oraz czlon tylny 3 sa polaczone ze soba za pomoca przegubu 4. Do czlonów pojazdu, polaczonych ze soba przegubowo, sa zamocowane dwa silowniki hydrauliczne 5a, 5b, usytuowane sy- 40 metrycznie wzgledem przegubu 4. Tloczyska 6a, 6b, silowników hydraulicznych 5a, 5b sa zamocowane do czlonu tylnego 3 a cylindry 7a, 7b do czlonu przedniego 2. Hydrauliczne przestrzenie robocze 8a, 7b sa polaczone kazda z jednym zespolem zaworo- 45 wym, przy czym przestrzen robocza 8a jest pola¬ czona z zespolem zaworowym lOa za pomoca prze¬ wodu rurowego 9a, zas przestrzen robocza 8b jest polaczona z zespolem zaworowym lOb za pomoca przewodu rurowego 9b. 50 Z zespolem zaworowym lOa jest za pomoca prze¬ wodu rurowego lla przylaczona przestrzen hydrau¬ liczna 13a akumulatora hydropneumatycznego, któ¬ rego przestrzen pneumatyczna 14a jest za pomoca zaworu zwrotnego 15a oraz przewodu 16a przyla- 55 czona do zródla 17 czynnika pod cisnieniem. Zródlo 17 czynnika pod cisnieniem stanowi pneumatyczny uklad hamulcowy przegubowego zestawu kolowe¬ go. Zespoly zaworowe lOa, lOb maja taka sama konstrukcje. Dolna przestrzen robocza 33 jest po- 60 laczona z przewodem rurowym 9a a górna prze¬ strzen robocza 38 jest polaczona z przewodem ru¬ rowym lla. W sciance 35 oddzielajacej obie te przestrzenie robocze jest umieszczony zawór zwrot¬ ny 34 oraz równolegle z nim zawór dlawieniowy 65 36. Zawór zwrotny 34 zamyka sie w przypadku5 wystapienia przeplywu z dolnej przestrzeni robo¬ czej 33 w kierunku górnej przestrzeni roboczej 38.Zawieradlo 37 zaworu dlawieniowego 36 znajduje sie w polaczeniu kinematycznym z zespolem po¬ równawczym 18.Dla informacji kierowcy oraz w celu regulacji przestrzenie pneumatyczne 14a, 14b akumulatora hydro-pneumatycznego 12a i 12b sa za pomoca przewodów 43 polaczone z zaworami 15a, 15b oraz za pomoca przewodów 43 z manometrami 45 oraz regulatorami 46 uruchamianymi z zewnatrz przez osoby obslugujace.Przekladnia kierownicza 21 ukladu kierowniczego 20 przedniej osi kierowanej 19 przedniego czlonu 2 pojazdu jest wyposazona w ramie 22, którego kat wychylenia jest proporcjonalny do kata skretu kól kierowanych przednich. Do ramienia 22 przekladni kierowniczej jest przylaczony czujnik kata skretu kól kierowanych, majacy postac hydraulicznego silownika czujnikowego 25.Tlok 26 hydraulicznego silownika czujnikowego 25 jest przylaczony przegubowo do ramienia 22 przekladni kierowniczej, przy czym jego przestrzen hydrauliczna jest polaczona przewodem rurowym 28 z przestrzenia robocza 30 silownika hydraulicz¬ nego odbiornikowego 29. Tlok 31 silownika hydrau¬ licznego odbiornikowego, stanowiacy obciazony sprezyna 32 suwak przekazujacy sygnal okresla¬ jacy kat skretu kól kierowanych, jest polaczony z wejsciem zespolu porównawczego 18. Do wejscia zespolu porównawczego 18 jest równiez przylaczo¬ ny tlok 48 obciazony sprezyna 49 i majacy postac suwaka przekazujacego sygnal, okreslajacy kat za¬ lamania pojazdu, a umieszczonego wewnatrz silow¬ nika hydraulicznego odbiornikowego 50, którego przestrzen robocza 51 jest za pomoca przewodu ru¬ rowego 52 przylaczona do czujnika 40a kata zala¬ mania pojazdu. Czujnik 40a kata zalamania ma po¬ stac hydraulicznego silownika czujnikowego 40, którego cylinder 41 jest zamocowany do przedniego czlonu 2 zas tlok 39 — do tylnego czlonu 3 pojazdu, przy czym do jego przestrzeni roboczej 42 jest przy¬ laczony przewód rurowy 52.Zespól porównawczy 18 ma postac mechaniczne¬ go zespolu dzwigniowego, przy czym tloki 31, 48, dobudowane do niego, sa usytuowane równolegle lecz przeciwnie wzgledem siebie a do nich jest za pomoca przegubów 60, 59 przylaczona dzwignia po¬ równawcza 58, której chwilowe srodki obrotu 57a, 57b sa usytuowane w odleglosci, od przegubów 60, 59, odwrotnie proporcjonalnej do przesuniecia tlo¬ ków 31, 48.Chwilowe srodki obrotu 57a, 57b pozostaja w po¬ laczeniu kinematycznym z zawieradlem 37 zaworu dlawieniowego 36 zespolów zaworowych. 10a, lOb za pomoca elementów przenoszacych ruch, maja¬ cych postac dzwigni dwuramiennych 55 osadzonych w przegubach 54. W srodkowym polozeniu spoczyn¬ kowym dzwigni porównawczej 58 powierzchnie sty¬ kowe 56a, 56b obu dzwigni 55 sa oparte o chwilo¬ we srodki obrotu 57a, 57b. Oba zawory dlawienio- we 36 znajduja sie w polozeniu otwarcia, ponie¬ waz zawieradla 37 sa polaczone z dzwigniami dwu- ramiennymi 55 za pomoca przegubów 53.Urzadzenie wplywajace na kat zalamania pojazdu 28 776 6 dziala nastepujaco. Przy jezdzie pojazdu 1 n* wprost kat skretu kól kierowanych a = 0° a kat zalamania pojazdu równawcza 58 znajduje sie w polozeniu srodko- * wym, gdy zawory dlawieniowe 36 zespolów zawo* rowych lOa, lOb znajduja sie w polozeniu otwarcia, a przestrzenie hydrauliczne 8a, 8b silowników hy¬ draulicznych 5a, 5b pozostaja w polaczeniu z prze¬ strzeniami roboczymi 13a, 13b akumulatora hydro- w -pneumatycznego 12a, 12b. Plyn hydrauliczny znaj¬ duje sie pod cisnieniem panujacym w przestrzec niach pneumatycznych 14a, 14b, co oznacza, ze uklad znajduje sie w stanie naprezenia wstepnego, zapewniajacego tlumienie drgan.J5 Jesli przy kacie skretu kól kierowanych a =lP tylny czlon pojazdu wychyli sie w lewa strona, to hydrauliczny silownik czujnikowy 40 kata zalama¬ nia zostanie zsuniety, czynnik roboczy przeplynie z przestrzeni hydraulicznej 42 hydraulicznego silow- 20 nika odbiornikowego 50 i przemiesci jego tlok w strone rozsuniecia, na skutek czego dzwignia po¬ równawcza 58 obróci sie wokól czopa 60. Punkt wzglednie powierzchnia porównawcza dzwigni 58 przesunie sie i za pomoca opartej o nia przeciw- 25 leglej powierzchni 56a obróci dzwignie dwuramien- na 55, która przesunie zawieradlo 37 zaworu dla¬ wieniowego 36 zespolu zaworowego lOa w strone zamykania. W przypadku zwiekszonego dlawienia czynnik roboczy moze przeplywac z przestrzeni ro- 30 boczej 8a roboczego silownika hydraulicznego 5a poprzez przewód rurowy 9a, zawór dlawieniowy 36 zespolu zaworowego lOa, przewód rufowy lla do przestrzeni hydraulicznej 13a dopiero po pokonaniu zwiekszonego oporu, a zatem roboczy silownik liy- 35 drauliczny 5a wytwarza sile zapobiegajaca zataiy- kaniu.Tymczasem podczas rozsuwania roboczego silow¬ nika hydraulicznego 5b znajdujacego sie po pra¬ wej stronie czynnik roboczy moze bez przeszkód 4t przeplywac z przestrzeni hydraulicznej 13b poprzez przewód roboczy llb, zespól zaworowy lOb, które¬ go zawór dlawieniowy 36 jest niezmiennie otwar¬ ty, i którego zawór zwrotny 34 równiez przepusz¬ cza w tym kierunku czynnik roboczy, a takze po- 45 przez przewód rurowy 9b do przestrzeni hydrau¬ licznej 8b. Przy zmniejszaniu kata zalamania po¬ jazdu roboczy silownik hydrauliczny 5a jest roz¬ suwany, a przy tym czynnik roboczy przeplywa w przestrzeni hydraulicznej 13a akumulatora hydro- 50 -pneumatycznego 12a poprzez przewód rurowy lla, zawór zwrotny 34 i zawór dlawieniowy 36 zespolu dlawieniowego lOa, a takze poprzez przewód ruro¬ wy 9a do przestrzeni roboczej 8a. Tymczasem na skutek zsuwania roboczego silownika hydrauliczne- 55 go 5b czynnik roboczy przeplywa z-przestrzeni ro¬ boczej 8b poprzez przewód rurowy 9b, otwarty za¬ wór dlawieniowy 36 zespolu dlawieniowego lOb oraz przewód rurowy llb z powrotem do przestrze¬ ni hydraulicznej 13b akumulatora hydro-pneuma- 60 tycznego 12b.Podczas jazdy na zakrecie, przy skrecaniu kól kierowanych przednich urzadzenie wplywajace na kat zalamania pojazdu dziala nastepujaco. Uklad kierowniczy 20 jest tak skonstruowany,, ze przy «5 skrecaniu kola kierownicy w prawo ramie 22 prze-128 776 8 fcladni kierowniczej obraca sie zgodnie z kierun¬ kiem wskazówek zegara, przy czym tlok 26 jest wysuwany z hydraulicznego silownika czujnikowe¬ go 25, Przy tym czynnik roboczy przeplywa z hy¬ draulicznego silownika odbiornikowego 29 poprzez przewód rurowy 28 do przestrzeni roboczej 27, zas tlok odbiornikowy 31 jest przesuwany w kierunku zsuwania i powoduje obrót dzwigni porównaw¬ czej 58.Podczas jazdy pojazdu na zakrecie, nie zaklóco¬ nej poslizgiem, kat zalamania a przybiera wartosc przyporzadkowana katowi skretu kól kierowanych a, to znaczy, ze silownik hydrauliczny czujnikowy 40 jest rozsuwany, przy czym czynnik roboczy przeplywa z cylindra 51 hydraulicznego silownika odbiornikowego 50 poprzez przewód rurowy 52 do przestrzeni roboczej 42, na skutek czego tlok 48 porusza sie w strone zsuwania, powodujac obrót dzwigni porównawczej 58. Do osiagniecia odpowied¬ niej wielkosci kata tp wzgledem kata a tloki 48, 31 sa przemieszczane w ten sposób, ze dzwignia po¬ równawcza 58 obraca sie wokól chwilowego srod¬ ka obrotu 57at 57b, przy czym jednak punkt ten nie-ulega przesunieciu, i dzwignia dwuramienna 55 pozostaje w stanie spoczynku, zas zawory dlawie- niowe 36 zespolów zaworowych lOa, lOb pozostaja w stanie otwarcia.Gdy kat zalamania pojazdu zacznie odbiegac od kata zalamania skretu kól kierowanych a, wtedy chwilowy srodek obrotu 57a, 57b dzwigni porównawczej 58 ulegnie przemieszczeniu, przy czym zostanie zamkniety za¬ wór dlawieniowy 36, zapobiegajac dalszemu wzros¬ towi niepozadanej odchylki od kata zalamania.W przypadku, gdy kierowca wykonuje podczas postoju lub wolnej jazdy pojazdu skret kól kiero¬ wanych np. w lewo, to ramie 22 przekladni kie¬ rowniczej obraca sie w kierunku przeciwnym do kierunku ruchu wskazówek zegara, a hydrauliczny silownik czujnikowy 25 jest zsuwany, na skutek czego plyn hydrauliczny przeplywa z przestrzeni roboczej .27 poprzez przewód rurowy 28 do silow¬ nika odbiornikowego, którego tlok 31 przemieszcza sie w strone rozsuwania, przy tym dzwignia po¬ równawcza obraca sie wokól sworznia 59, prze¬ mieszczajac za pomoca dzwigni dwuramiennej 55 za- wieradlo 37 zaworu dlawieniowego 36 w kierunku zamykania. Tym samym urzadzenie to nie prze¬ szkadza wprawieniu pojazdu w ruch, gdy stoi on w pozycji, w której kat zalamania tomiast kola przednie skrecone w lewo, poniewaz zalamywanie w prawa strone jest zablokowane.Hydro-pneumatyczne akumulatory 12a, 12b energii sa dopelniane ze zródla 17 czynnika pod cisnieniem, korzystnie pneumatycznego ukladu hamulcowego, za pomoca zaworów regulacyjnych 15a, 15b.Manometry 45 wykazuja cisnienie panujace w akumulatorach 12a, 12b, przy czym wartosci cisnie¬ nia mozna w kazdym przypadku oddzielnie nasta¬ wic za pomoca regulatorów 46.Zgodnie z fig. 3 i 4 czlon przedni oraz czlon tyl¬ ny pojazdu 1 sa sprzegniete ze soba za pomoca przegubu 4. Do poszczególnych czlonów pojazdu, sprzegnietych ze soba przegubowo sa zamocowane symetrycznie wzgledem przegubu 4 silowniki hy¬ drauliczne robocze 5a, 5b, których tloczyska 6a, 6b sa zamocowane do czlonu tylnego 3, natomiast cy¬ lindry 7a, 7b — do czlonu przedniego 2. Hydrau¬ liczne przestrzenie robocze 8a, 8b cylindrów 7a, 7b 5 sa przylaczone kazda do jednego zespolu zaworo¬ wego. Przestrzen robocza 8a za pomoca przewodu rurowego 9a jest dolaczona do zespolu zaworowego lOa, zas przestrzen robocza 8b za pomoca przewodu rurowego 9b do zespolu zaworowego lOb. io Zespól zaworowy lOa jest polaczony z przestrze¬ nia hydrauliczna 13a hydro-pneumatycznego aku¬ mulatora 12a energii za pomoca przewodu rurowe¬ go Ha. Przestrzen pneumatyczna 14a jest za po¬ moca zaworu zwrotnego 15a i przewodu 16a przy^ 15 laczona do zródla 17 czynnika pod cisnieniem.Zródlo 17 czynnika pod cisnieniem stanowi, ko¬ rzystnie, nie przedstawiony pneumatyczny uklad hamulcowy przegubowca.Zespól zaworowy lOa jest za pomoca przewodu 20 posredniego 18 polaczony funkcjonalnie z zespolem czujnikowym 25, wyczuwajacym skret kól kiero¬ wanych przedniej osi 19, korzystnie poprzez wy¬ czuwanie kierunku skretu ramienia 22 przekladni kierowniczej. 25 Na ramieniu 22 przekladni kierowniczej jest za¬ mocowany segment 26, na którym jest z niewiel¬ kim luzem zaprasowana oprawa cierna 27, wyko¬ nana z materialu ciernego. Na oprawie ciernej sa oparte osadzone na sworzniach 28a, 28b sruby na- 30 stawcze 30a, 30b dzwigni dwuramiennej o postaci dzwigni wahliwej 29a, 29b.Gdy przekladnia kierownicza 21 ma postac prze¬ kladni wspomaganej hydraulicznie, to w korzyst¬ nym przykladzie wykonania silownik hydrauliczny 35 23, oparty swym tlokiem o oprawe cierna, jest za pomoca przewodu rurowego 24 przylaczony do prze¬ wodu zasilajacego hydraulicznej przekladni kie¬ rowniczej.Do przeciwleglych koncówek przekladni wahliwej 40 29a, 29b sa przylaczone tloki 31a, 31b. Ponadto do hydraulicznego silownika czujnikowego 32a, zawie¬ rajacego tlok 31a, jest dolaczony przewód posredni 18a, przy czym te elementy konstrukcyjne sa przy¬ porzadkowane kierunkowi obrotu ramienia 22 prze- 45 kladni kierowniczej zgodnemu z kierunkiem obrotu wskazówek.Przestrzen robocza hydraulicznego silownika czuj¬ nikowego 32b, zawierajacego tlok 31b jest poja- czona z przewodem posrednim 18b, przy czym te io elementy konstrukcyjne sa przyporzadkowane kie¬ runkowi obrotu ramienia 22 przekladni kierowni¬ czej przeciwnemu wzgledem kierunku obrotu wska¬ zówek zegara. Przewód posredni 18b jest polaczony z zespolem zaworowym lOb, który jest polaczony 55 z przestrzenia hydrauliczna 13b hydropneumatycz¬ nego akumulatora 12b energii za pomoca przewodu rurowego llb. Przestrzen 14b hydro-pneumatyczne¬ go akumulatora 12b energii jest polaczona ze zród¬ lem 17 czynnika pod cisnieniem za pomoca zawo- 60 ru zwrotnego 15b oraz przewodu 16b.Dla informacji kierowcy oraz w celu regulacji przestrzenie pneumatyczne 14a, 14b akumulatorów hydro-pneumatycznych 12a, 12b sa za pomoca prze¬ wodów 44 polaczone z zaworami 15a, 15b oraz za 65 pomoca przewodów 43 z manometrami 45 oraz re-123 770 9 10 gulatorami 46 uruchamianymi z zewnatrz przez osoby obslugujace.Na fig. 4 sa przedstawione hydrauliczne zespoly zaworowe 10a, lOb. Dolna przestrzen robocza 33 zespolu zaworowego lOa pozostaje w stalym pola¬ czeniu z przewodem rurowym 9a, natomiast górna przestrzen robocza 34 — z przewodem rurowym lla.W scianke 35 oddzielajaca obie te przestrzenie robocze jest wbudowany zawór zwrotny 36, który zamyka sie w przypadku przeplywu skierowanego z dolnej przestrzeni roboczej 33 do górnej prze¬ strzeni roboczej 34, natomiast umozliwia przeplyw skierowany z górnej przestrzeni roboczej 34 do dol¬ nej przestrzeni roboczej 33. W scianke 35 jest rów¬ niez wbudowany zawór dlawieniowy 37, który w polozeniu otwarcia zapewnia nie zaklócony prze¬ plyw pomiedzy przestrzeniami roboczymi 33, 34 w obie strony.Zawieradlo 38 zaworu dlawieniowego 37 jest za pomoca trzonu 39 polaczone z tlokiem 40, zas cy¬ linder tego samego silownika hydraulicznego od- biornikowego 41 jest stale polaczony z przewodem posrednim 18b. Sprezyna 42, która jest umieszczo¬ na w silowniku hydraulicznym odbiornikowym 41 pomiedzy jego tlokiem 40 a cylindrem, dziala na tlok i zawieradlo 38 zaworu 37 w kierunku poloze¬ nia otwarcia tego zaworu dlawieniowego.Zespoly zaworowe lOa, lOb sa tak przylaczone do zespolu czujnikowego 25, wyczuwajacego kierunek ruchu, ze ten przy danym kierunku skrecania kól kierowanych zamyka zawór dlawieniowy 37 tego z zespolów zaworowych lOa, lOb, który jest pola¬ czony z hydrauliczna przestrzenia robocza 8a, 8b, nie dopuszczajaca do przeciwnego zalamywania sie wzgledem kierunku zalamania pojazdu przyporzad¬ kowanego kierunkowi skrecania kól kierowanych.. Jesli kierunkowi skrecania kól kierowanych w prawo jest przyporzadkowany kierunek obrotu ra¬ mienia 22 przekladni kierowniczej przeciwny kie¬ runkowi obrotu wskazówek zegara, to temu kierun¬ kowi obrotu jest przyporzadkowany silownik hy¬ drauliczny czujnikowy 32, który jest polaczony z zespolem zaworowym lOa. Urzadzenie do oddzia¬ lywania na kat zalamania pojazdu dziala naste¬ pujaco.W polozeniu spoczynkowym przekladni kierowni¬ czej 21 tloki 31a, 31b czujnika 25 kierunku skreca¬ nia znajduja sie w polozeniu srodkowym. Odpo¬ wiednio do tego zawory dlawieniowe 36 sa otwarte, dlatego tez czynnik roboczy moze swobodnie prze¬ plywac pomiedzy przestrzenia robocza 8a a hydrau¬ licznym akumulatorem 12 energii poprzez przewód rurowy 9a, zespól zaworowy lOa oraz przewód ru¬ rowy lla w obie strony. Gdy zmieni sie w ten spo¬ sób kat zalamania miedzy czlonem przednim 2 a czlonem tylnym 3 pojazdu, ze silownik hydrau¬ liczny 5a zostanie zsuniety a silownik hydrauliczny 5b rozsuniety, to czynnik roboczy przeplynie z przestrzeni roboczej 8a do akumulatora hydro- -pneumatycznego 12 tak, ze wzrosnie w nim cis¬ nienie gazu. Jednoczesnie czynnik roboczy przeply¬ nie z akumulatora hydropneumatycznego 12b do przestrzeni roboczej 8b, na skutek czego spadnie w nim cisnienie gazu. W przestrzeniach roboczych 8a, 8b panuje takie samo cisnienie jak w przyla¬ czonych do nich przestrzeniach gazowych 14a, 14b i dlatego sila wynikajaca z róznicy cisnien dziala wzgledem przegubu jako moment obrotowy zwró¬ cony wbrew kierunkowi zaginania. Im wiekszy jest 5 kat zalamania pojazdu, tym wiekszy moment obro¬ towy przeciwstawiaja silowniki hydrauliczne 5a, 5b. Przy jezdzie na wprost pojazdu czlonowego, na skutek opisanego dzialania wystepuje tlumienie drgan poprzecznych czlonu tylnego tego pojazdu. w Podczas skrecania przekladni kierowniczej urza¬ dzenie dziala nastepujaco. Przy skrecaniu kól kie¬ rowanych w prawo ramie 22 przekladni kierowni¬ czej obraca sie w kierunku przeciwnym do kierun¬ ku ruchu wskazówek zegara, przy tym wraz z seg- 15 mentem 26 obraca sie az do zderzaka oprawa cier¬ na 27, przesuwajac dzwignie wahliwa i tlok 31a, który zamyka zawór dlawieniowy 37 zespolu zawo¬ rowego lOa. Tym samym czynnik roboczy moze przeplywac przez zespól zaworowy lOa tylko z aku- 20 mulatora hydropneumatycznego 12a energii poprzez przewód rurowy lla, zawór zwrotny 36 oraz prze¬ wód rurowy 9a do przestrzeni roboczej 8a, co ozna¬ cza, ze silownik hydrauliczny 5a moze dzialac tylko w kierunku rozsuwania, zas w Kierunku zsuwania 25 jest zablokowany. Tym samym silownik hydrau¬ liczny 5a pozwala na zalamanie odpowiadajace skretowi kól kierowanych w prawo, gdy jednak zostanie rozsuniety w przypadku zalamania w przeciwnym kierunku, to przy wyrzucaniu tylnego 30 czlonu z krzywoliniowego toru ruchu, zostaje za¬ blokowany.Tymczasem miedzy przestrzenia robocza 8b a hydro-pneumatycznym akumulatorem 12b energii odbywa sie niezaklócony przeplyw czynnika robo- 35 czego w obie strony. Podczas prostowania kól kie¬ rowanych, w tym przypadku skreconych w lewo, nastepuje takie samo dzialanie.Na fig. 3 jest miedzy innymi przedstawiony pro¬ sty, ze wzgledu na konstrukcje i obsluge, mecha- 40 niczno-hydrauliczny zespól czujnika kierunku skre¬ cania. Do wyczuwania ruchu ramienia 22 przeklad¬ ni kierowniczej mozna stosowac czujniki elektrycz¬ ne, natomiast do uruchamiania zawieradel 38 zawo¬ rów dlawieniowych 37 — elektromagnesy. 45 Ze wzgledu na mozliwosc wystapienia niestabil¬ nosci w dzialaniu urzadzenia, elektryczne czujniki przemieszczania wysylaja sygnal sterowniczy do¬ piero po przekroczeniu ustalonej wartosci progo¬ wej przemieszczenia. 50 Zastrzezenia patentowe 1. Urzadzenie do oddzialywania na kat zalama¬ nia pojazdu przegubowego, w którym czlony po¬ jazdu sa sprzezone ze soba za pomoca przegubu, 55 zas równolegle do wzdluznej linii srodkowej po¬ jazdu, po obu stronach sa umieszczone silowniki hydrauliczne, kazdy z dwiema przestrzeniami ro¬ boczymi oraz tlokami przylaczonymi do jednego z czlonów pojazdu i cylindrami przylaczonymi do 60 drugiego z tych czlonów, przy czym kazda z tych przestrzeni roboczych jest polaczona z przestrzenia hydrauliczna jednego hydro-pneumatycznego aku¬ mulatora energii za pomoca zespolu zaworowego, który zawiera zawory zwrotne i zawory dlawienio- 65 we wlaczone równolegle, odcinajace przeplyw od11 128 776 12 strony przestrzeni roboczej w strone hydro-pneu- matycznego akumulatora energii, znamienne tym, ze ma element czujnikowy (25) do pomiaru kata i wyczuwania kierunku skretu przedniej osi (19) pojazdu, polaczony z zawieradlem (37) zaworu dla- wieniowego (36) o nastawnym przekroju przeply¬ wowym. 2. Urzadzenie wedlug zastrz. 1, znamienne tym, ze element czujnikowy (25) jest sprzegniety z opra¬ wa cierna (27), wykonujaca ograniczony ruch w kierunku obrotu segmentu (26), na którym jest ta oprawa cierna zamontowana, przy czym segment (26) jest osadzony na elemencie poruszajacym sie odpowiednio do skretu walu kierownicy ukladu kie¬ rowniczego (20), korzystnie na ramieniu (22) prze¬ kladni kierowniczej. - 3. Urzadzenie wedlug zastrz. 2, znamienne tym, ze element czujnikowy (25) wyczuwajacy kierunek skretu ma postac dzwigni dwuramiennej (29a, 29b), opartej o hydrauliczny silownik czujnikowy (31a, 31b) i oprawe cierna (27), a ponadto hydrauliczny silownik czujnikowy (31a, 31b) jest polaczony z hy¬ draulicznym silownikiem odbiornikowym (40), któ¬ ry jest polaczony z zawieradlem (37) zaworu dla- wieniowego (36). 4. Urzadzenie wedlug zastrz. 1, znamienne tym, ze element czujnikowy (25) jest polaczony przewo¬ dem (28) z przestrzenia robocza (30) hydraulicznego silownika odbiornikowego (29), przy czym element czujnikowy stanowi hydrauliczny silownik czujni¬ kowy, którego tlok (26) jest polaczony z ramieniem (22) przekladni kierowniczej. 10 15 20 25 30 5. Urzadzenie wedlug zastrz. 4, znamienne tym, ze tlok (31) hydraulicznego silownika odbiorniko¬ wego (29) jest polaczony przegubowo z koncem dzwigni porównawczej (58), której drugi koniec jest przegubowo polaczony z tlokiem drugiego hy¬ draulicznego silownika odbiornikowego (50), pola¬ czonego przewodem (52) z hydraulicznym silowni¬ kiem czujnikowym (40) wyczuwajacym kat zalama¬ nia pojazdu, przy czym tlok tego silownika jest polaczony z jednym czlonem (3) pojazdu, zas jego cylinder z drugim czlonem (2) pojazdu. 6. Urzadzenie wedlug zastrz. 4, znamienne tym, ze tlok (31) hydraulicznego silownika odbiorniko¬ wego (29) jest polaczony z ruchomym rdzeniem ferromagnetycznym elektromagnesu (25a), zas elek¬ tromagnes (25a) jest polaczony z elementem czuj¬ nikowym (25) wyczuwajacym kat skretu kól kie¬ rowanych. 7. Urzadzenie wedlug zastrz. 5, znamienne tym, ze tlok (48) drugiego hydraulicznego silownika od¬ biornikowego (50) jest polaczony z ruchomym rdze¬ niem ferromagnetycznym elektromagnesu (50a), zas elektromagnes (50a) jest polaczony z czujnikiem (40a) wyczuwajacym kat zalamania pojazdu. 8. Urzadzenie wedlug zastrz. 1, znamienne tym, ze kazdy zawór dlawieniowy (36) ma akumulator hydropneumatyczny (12a, 12b), którego przestrze¬ nie pneumatyczne (14a, 14b) sa polaczone ze zró¬ dlem (17) czynnika pod cisnieniem, a korzystnie z ukladem hamulcowym, poprzez nastawny zawór (15,a, 15b) regulacji cisnienia, korzystnie zawór zwrotny.128 776 mm rig.3128 776 43 44 45 46 FigA WZGraf. Z-d2 — 673/85 — 85 + 16 Cena 100 zl PL