Przedmiotem wynalazku jest sposób uzyskiwania surowca rumiankowego do wyrobu leków o znacz¬ nej zawartosci chamazulenu i a-bisabololu dziala¬ jacego przeciwzapaleniowo.Surowiec rumiankowy stosowany w lecznictwie pochodzi przewaznie ze stanowisk dzikich lub tez z upraw o nieokreslonym materiale siewnym. Odpo¬ wiednie róznice wystepuja takze w skladzie poszcze¬ gólnych partii surowca, jesli chodzi o jego pocho¬ dzenie, odmiane i zawartosc substancji czynnych.Dokladne znormalizowanie roslinnych materialów leczniczych mozna osiagnac jedynie przez uzywanie surowca dostatecznie jednorodnego i trwalego.Rumianek (Matricaria Chamomilla L., Asteraceae) nalezy do najczesciej stosowanych roslin leczni¬ czych, a znaczenie jego w lecznictwie stale wzrasta.W zwiazku z duzym zapotrzebowaniem surowiec oferowany na rynku, pochodzacy z upraw lub ze zbioru roslin dzikich, jest bardzo róznorodny.Przeciwzapaleniowego dzialania rumianku nie mozna przypisac tylko jednemu skladnikowi. Raczej chodzi o kompleksowe dzialanie, przy czym za glów¬ ne nosniki czynnosci nalezy uznac chamazulen i /-/-a-bisabolol. Z tego powodu rumiankowy suro¬ wiec do wyrobu leków powinien zawierac mozliwie duzo chamazulenu i bisabololu.Deutsches Arzneibuch w wydaniu VII przewiduje zawartosc olejku eterycznego w kwiatach rumianku co najmniej 0,400% wagowych a próba barwna po- 10 15 winna wykazywac zawartosc okolo 0,016% wago¬ wych chamazulenu.Wedlug E. Steineggera i R. Hansela (Lehrbuch der Pharmakognosie, Wydanie III, Springer-Verlag, Berlin-Heidelber-Nowy Jork, 1972) zawartosc olej¬ ku wynosi okolo 0,5%. Zawartosc chamazulenu w olejku wynosi 1—15%, co odpowiada zawartosci a- zulenu w surowcu 0,005—0,075% wagowych.Systematyczne badania surowców rumiankowych pochodzacych z glównych krajów produkujacych, wykonane w okresie ostatnich 6 lat, ujawnily wy¬ stepowanie odwrotnej proporcjonalnosci miedzy za¬ wartoscia chamazulenu i bisabololu w tym surow¬ cu: duzej zawartosci chamazulenu towarzyszy bar¬ dzo mala zawartosc bisabololu i odwrotnie.Najwieksza zawartosc chamazulenu znaleziona podczas tych badan wynosila 0,117% wagowych, a najwieksza zawartosc bisabololu 0,172% wagowych.Od zawartosci tych dwóch substancji czynnych w olejku eterycznym zalezy optymalny okres przepro¬ wadzania zbioru koszyczków kwiatowych rumian¬ ku. Zawartosc olejku eterycznego w kwiatach ru¬ mianku wykazuje od rozpoczecia kwitnienia kwia¬ tu (I stadium kwitnienia) do calkowitego rozkwit¬ niecia (V stadium) tylko nieznaczne zmiany. Decy¬ dujace jest jednakze to, ze zmienia sie znacznie za¬ wartosc azulenu i bisabololu w olejku etetycznym, w trakcie poszczególnych etapów kwitnienia od I do V. Zarówno w przypadku rumianku pospolitego jak i innych gatunków rumianku, zawartosc ta jest naj- 114 331114 331 wieksza w czasie pelnego kwitnienia, a wiec V etapu.I tak na przyklad w publikacji; Handbuch Arznei- und Gewurzpflanzenbau — E. F. Heeger, Deutscher Bauerverlag, NRD, 1956, str. 499 zaproponowane jest Rozpoczecie zbiorów w 3 do 5 dni po pelnym roz¬ kwitnieciu kwmtów^koszyczków kwiatowych. Ten ol^r^u^Cstr.^^Liersz 2) jest okresem, w któ¬ rym7 kwiaty rozkwitaja w 100% (V stadium kwit¬ nienia). W publikacji i tej podano równoczesnie, ze jeszcze ,bi^otwarte lub otwarte dopiero w polowie kw^y nie moga byc' zrywane. Nastepnie M. S. Ka- rawya, Bulletin of the Faculty of Pharmacy Cairo Univ. 6, 33—45 (1967) na stronie 40, w punkcie 4 po¬ daje, ze kwiaty rumianku dopiero w ostatnim eta¬ pie — w czasie pelnego kwitnienia posiadaja szcze¬ gólnie duza zawartosc prochamazulenu. To samo wynika z publikacji Kaisera, Hasenmaiera, Aren.Pharm. 269, str. 686 (1956) i Schencka, Frómming., Arch. Pharm. 289, str. 202, 203 (1956). Stwierdzili oni bowiem, ze zawartosc prochamazulenu w ru¬ mianku jest najwieksza w okresie pelnego kwitnie¬ nia tuz przed zwiednieciem, a zebrane kwiaty ru¬ mianku otwarte w polowie brazowieja podczas su¬ szenia.Wszystkie wyzej wymienione publikacje wskazu¬ ja na to, ze w okresie kiedy nastepuje calkowite roz¬ kwitniecie, to znaczy 100% kwiatów rurkowptych jest otwartych, otrzymuje sie surowiec o najwyz¬ szej zawartosci substancji czynnych i wtedy naste¬ puje zbiór.Jedynie publikacja „Materialy do cwiczen z far¬ makologii", Akademia Medyczna w Warszawie mó¬ wi, ze kwiaty rumianku pospolitego zbiera sie na poczatku kwitnienia, a nastepnie suszy w cieniu w temperaturze nie wyzszej od 35° C, zawieraja one nie mniej niz 0,3% olejku eterycznego. Podany okres ziboru odpowiada I stadium kwietnienia.Suszenie koszyczków kwiatowych odbywa sie z reguly albo przez sztuczne doprowadzanie powietrza, lub tez suszy sie bezposrednio na sloncu. Przekra¬ cza sie przy tym zwykle temperature 50° C, a przy suszeniu sztucznym temperatura moze nawet osiag¬ nac 100° C.Stwierdzono nieoczekiwanie, ze sposobem wedlug wynalazku uzyskuje sie surowiec rumiankowy z od¬ miany rumianku o nazwie H-29 nadajacy sie szcze¬ gólnie dobrze do wytwarzania leków rumianko¬ wych o maksymalnej zawartosci substancji biolo¬ gicznie czynnych. Przy czym warunki w jakich prze¬ biegaja poszczególne stadia procesu wedlug wynalaz¬ ku jak zbiór i suszenie sa zupelnie odmienne od opisanych w literaturze.Sposobem wedlug wynalazku otrzymuje sie z od¬ miany H-29 surowiec rumiankowy do wyrobu le¬ ków o np. maksymalnej zawartosci chamazulenu 0,050% wagowych.Odmiana rumianku H-29 nalezy do gatunku ru¬ mianku Matricaria chomomflla, Asteraoese. Jest to ten sam fenotyp, jak zwykly* prawdziwy rumianek i ma przykladowo nastepujace cechy: 1. Kwitnaca roslina.Poczatek kwitnienia (liczba dni od 1 stycznia) Dlugosc pedu kwiatowego, mm Barwa liscia pierzastego (1—3) 20 135—150 300—600 zielona Rodzaj upierzenia liscia pierzastego na srodku lodygi.(1—3) : Uscie 2- 3-krotnie pierzasto- 9 dzielne, 8—10 par Srednica kwiatostanu koszyczkowego, mm : 20— 25 Zawartosc olejku eterycznego w kwia- 10 tostanach bez lodygi, w % w stosunku do suchejmasy : 0,8—1,5 Zawartosc azulenu w olejku eterycz¬ nym 20— 25 Rozpad wysuszonych kwiatostanów w u surowcu, (9—1), •/• : 25— 35 2. Owoce.Ciezar 1000 ziarn, g : t),039 3. Inne cechy.Zawartosc bisabololu w olejku eterycz¬ nym,•/• 25— 45 Stwierdzono, ze przy zbieraniu i suszeniu mozna z H-29 uzyskac cenny surowiec rumiankowy o za¬ wartosci chamazulenu co najmniej 0,105% wago¬ wych, np. 0,150—0,250% wagowych i o zawartosci bi¬ sabololu co najmniej 0,2% wagowych, np. 0,200— —0,300% wagowych. : Sposób wedlug wynalazku uzyskiwania z Matri¬ caria chamomilla surowca rumiankowego do wy- ^ robu leków o znacznej zawartosci a-bisabololu i chamazulenu polega na tym, ze zbiór koszyczków kwiatowych odmiany rumianku H-29 przeprowa¬ dza sie w okresie wegetacyjnym, gdy kwiaty rurko¬ wate otwarte sa w 50%, po czym poddaje suszeniu 35 w temperaturze do 50° C, za pomoca ogrzanego po¬ wietrza w ciagu 5—6 godzin.Zwyczajnie rozwiniety koszyczek kwiatowy (kwia¬ tostan) rumianku sklada sie z okolo 500 kwiatów rurkowatych i 12—18 kwiatów jezyczkowych. Kwia- 40 ty rozwijaja sie stopniowo od dolu ku górze. Od stopnia rozwoju, w którym rozwinely sie najnizsze kwiaty rurkowate do stopnia rozwoju, w którym otwarte sa wszystkie kwiaty uplywa okolo 3 tygod¬ nie. Podczas rozwoju osobniczego zmienia sie po- 45 stac koszyczka kwiatowego, który przed kwitnie¬ ciem jest pólkolisty i ma wyrazne dno kwiatu, na¬ tomiast potem przyjmuje ksztalt stozkowy z pu¬ stym dnem kwiatu. Ciezar wzrasta przy tym prawie dwukrotnie. Dla jednego kwiatostanu okres pelnego 90 kwitnienia wynosi okolo 3 tygodnie. Czas kwitnie¬ nia rozciaga sie na okres 50—65 dni. Dlatego juz w wypadku jednej rosliny nalezy liczyc sie z dlugim okresem kwitnienia.Szczególnie korzystne jest, jesli dla odmiany H-29 55 zbiór odbywa sie w okresie wegetacyjnym, gdy do¬ piero 50% kwiatów rurkowatych jest rozwinietych (okres kwitnienia III a nawet IV). Podczas suszenia nie nalezy przekraczac temperatury 50°C, zwraca¬ jac uwage na to, aby doprowadzic cieplo w ilosci nie 60 przekraczajacej ilosci ciepla, niezbednej do wysu¬ szenia. Oznacza to, ze za pomoca wazen kontrol¬ nych nalezy sprawdzac, czy osiagnieto staly ciezar.Suszenie moze odbywac sie w warunkach natural¬ nych lub sztucznych. Wydajnosc substancji czynnych 65 jest najwieksza podczas suszenia w warunkach na-114 5 turalnych bez dostepu swiatla slonecznego. Suszenie powinno sie odbywac mozliwie szybko, a nawet bez¬ posrednio po zbiorze. Suszenie nalezy wykonywac w cienkich warstwach, np. 5—20 cm, korzystnie 10 cm.W tabeli podano zawartosc substancji czynnych w odmianie H-29 od stopnia rozwoju w okresie zbio¬ ru, przy zachowaniu podanych powyzej warunków suszenia.Tabela Zmiany zawartosci substancji czynnych w odmianie H-29 w zaleznosci od stopnia rozwoju w okresie zbioru 1 Okres 1 kwitnienia podczas zbioru I II III IV V Liczba koszycz¬ ków na Ig 21 0 8 6 5 Zawartosc w !¦/• wagowych 1 olejku eterycz¬ nego 0,801 0,75* 0,904 0,928 0,897 chama¬ zulenu iliffl bisabo- lolu mm Suszenie koszyczków kwiatowych rumianku w tych badaniach, których wyniki zestawiono W-ta¬ beli, prowadzono przy uzyciu promienników pod¬ czerwieni i dmuchawy w temperaturze 30°C do stalego ciezaru, tj. w ciagu okolo 12 godzin. Ozna¬ czanie zawartosci bisabololu prowadzono metoda chromatografii gazowej, podana w „Deutsche Apotheker-Zeitung, 108 [/1968/, str. 293 i nastepne.Ponizej podano okresy wegetacyjne.Okres I : Koszyczki kwiatowe bez kwiatów je¬ zyczkowych lub z pionowo stojacych kwiatami jezyczkowymi.Okres II : Kwiaty jezyczkowe wyraznie wygiete na zewnatrz, jednakze kwiaty rurko¬ wate jeszcze nie otwarte.Okres III : Kwiaty rurkowate otwarte w 50*/*, dno kwiatowe czesciowo jeszcze plasko sklepione i skromnie napelnione.Okres IV : Koszyczki kwiatowe rozkwitly w 50— —100%. Dno kwiatowe puste. Ustaly okresowe dzienne ruchy kwiatów je¬ zyczkowych.Okres V : Koszyczki kwiatowe rozkwitly w 100% (pelne kwitnienie).Okres VI : Koszyczki kwiatowe w stanie prze- kwitania. Kwiaty jezyczkowe z lat¬ woscia opadaja. Rozpoczelo sie doj¬ rzewanie nasion.Chamazulen oznaczano metoda spektrofotomet- ryczna, stosowana zwykle do ekstraktów rumianku.Metody oznaczen analitycznych.Oznaczanie olejków eterycznych Olejki eteryczne, jak równiez chamazulen, pow¬ stajacy z prochamazulenów oddziela sie od pozo¬ stalych skladników przez destylacje z para wodna.Aby zapobiec stratom chamaluzemu w wyniku utle¬ niania, dodaje sie podczas destylacji nieznaczna ilosc kwasu askorbinowego. Olejki eteryczne ekstrahuje 331 6 sie z destylatu przez wytrzasanie z eterem nafto¬ wym lub pentanem. Po odparowaniu rozpuszczalni¬ ka oznacza sie calkowita ilosc olejku grawimetrycz¬ nego. W otrzymanym olejku oznacza sie chamazulen s spektrofotometrycznie i bisabolol — metoda chro¬ matografii gazowej.Oznaczenie prowadzi sie w aparacie, zlozonym w zasadzie z 1 1 kolby okraglodennej, nasadki desty¬ lacyjnej o dlugosci okolo 30 cm i skierowanej ku 10 dolowi chlodnicy kulkowej o dlugosci okolo 50 cm.Jako odbieralnik sluzy 1 1 rozdzielacz, który ma kreske oznaczajaca objetosc 400 ml.Grawimetryczne oznaczanie olejku eterycznego 10 g kwiatu rumianku zadaje sie w 1 1 kolbie o- 19 kraglodennej 600 ml wody i 0,5 kwasu askorbinowe¬ go i miesza przez poruszanie kolby ruchem kolo¬ wym. Po wlozeniu skorupek ulatwiajacych wrzenie i dodaniu kilku kropel silikonowego srodka do ni¬ szczenia piany przedestylowuje sie na malym plo¬ si mieniu w 400 ml w ciagu okolo 3 godzin. Po zakon¬ czeniu destylacji odlacza sie nasadke destylacyjna i przeplukuje, podobnie jak chlodnice, dwukrotnie przy uzyciu po 20 ml eteru naftowego wrzacego w temperaturze 30—50° C i dajacego pozostalosc po- a nizej 50 mg/l, lub tez przy uzyciu pentanu. Eter naf¬ towy laczy sie z destylatem w rozdzielaczu i po do- dartu okolo 80 g (tj. 65—70 ml) soli kuchennej wy- trsfsa energicznie w ciagu 1 minuty. Nastepnie de¬ stylat wytrzasa sie jeszcze trzykrotnie przy uzyciu so po 20 ml eteru naftowego. Wszystkie ekstrakty uzys¬ kane z eterem naftowym zbiera sie w 200 ml kol¬ bie Erlenmeyera i suszy w czasie 1 godziny przy uzyciu okolo 4 g bezwodnego siarczanu sodowego.Wysuszone ekstrakty z eterem naftowym saczy sie 35 przez saczek z bibuly do starowanej 150 ml kolby plaskodennej ze szlifem, przy czym nalezy unikac podawania srodka suszacego na saczek. Siarczan so¬ dowy, pozostajacy w kolbie Erlenmyera, przemywa sie jeszcze trzykrotnie przy uzyciu po 5 ml eteru 40 naftowego i otrzymane przy tym ekstrakty takze saczy sie przez wyzej wymieniony saczek. Na zakon¬ czenie przemywa sie jeszcze saczek dwukrotnie przy uzyciu po 5 ml eteru naftowego. Nastepnie rozpusz¬ czalnik odparowuje sie w wyparce obrotowej. O- 41 grzewa sie ja laznia wodna o temperaturze 50—52° C.Ostatnie slady eteru naftowego usuwa sie doklad¬ nie, przedmuchujac gruszke gumowa. Kolbke wsta¬ wia sie do eksykatora, napelnionego blekitnym ze¬ lem krzemionkowym i wazy po uplywie 2 godzin. 50 Zawartosc olejku eterycznego, w mg/100 g jest *= 10 X nawazka w (mg).W otrzymanej pozostalosci oznacza sie nastepnie chamazulen i bisabolol.Spektrofotometryczne oznaczanie chamazulenu.Roztwór pomiarowy : Pozostalosc, otrzymama wyzej rozpuszcza sie w 25 ml n-heksanu lub cykloheksanu M Aparat pomiarowy : Spektrofotometr, np.PMQ II lub PMQ III, „Zeiss" Dlugoscfali : 605 nm Kuweta : 1 cm m Ekstynkcja wlasciwa chamazulenu114 331 8 cyklo- (1 g/100 ml; 1 cm) Ciecz kompensacyjna Zawartosc chamazulenu, w mg/100 g Jesli nie ma dyspozycji spektrofotometru, to ozna¬ czenie mozna wykonac przy uzyciu fotometru z filt¬ rem: 24,5 n-heksan lub heksan 102 -EM5 Aparat pomiarowy Dlugosc fali Kuweta Ekstynkcja wlasciwa chamazulenu (1 g/100 ml; X cm : Ciecz kompensacyjna Zawartosc chamazulenu, : Fotometr z filtrem, np „Eppendorf" : 578 nm : 1 cm : 20,8 : n-heksan lub cyklo¬ heksan : 120-E578 w mg/100 g W roztworze pomiarowym oznacza sie nastepnie zawartosc bisabololu.Oznaczenie bisabololu metoda chromatografii ga¬ zowej: Chromatograf gazowy Detektor Gaz nosny Kolumna Wypelnienie kolumny Temperatura detektora bloku wtryskowego Kolumny Programowanie temperatury Roztwór próbki Roztwór porównawczy Ilosc wtryskiwana Ocena : Hewlett Packard Mo¬ deli 5750 lub podobny aparat : plomieniowo-jonizacyj¬ ny .: hel : 3 cm srednica, dl. 200 cm, stalowa : XE 60; na 3°/o Chro- mosorbie WAW HP, 100—120 poz : 320°C 220° C 85—220° C 4° C/minuta stosuje sie roztwór po¬ miarowy do oznaczania chamazulenu okolo 15 mg wzorca bisabololu rozpuszcza sie w 25 ml cyklohek¬ sanu po 5 1 roztworu prób¬ ki i roztworu porów¬ nawczego oceny dokonuje sie przez porównanie po¬ wierzchni pików. zawartosc bisabololu w mg/100 g surowca = 10x na- wazka (porównawcza) powierzchnia piku próbki badanej powierzchnia piki próbki porów. 5 Chromatogram oleju eterycznego Fig przedstawia piki: bisabololu chamazulenu cis-en-in eteru 10 trans en in eteru Cis-en-in eter i trans en in eter sa to dwa spiro- etery wystepujace równiez w olejku rumiankowym o skomplikowanej budowie chemicznej dokladna nazwa chemiczna dla w/w eterów jest cis-en-in eter 15 -cis-2[heksadiin-/2,4j/yliden]-16-diaksaspiro[4,4] no- nen-3 trans-en in eter-trans 2-[heksadiin-2,4-yliolen]-l,6- -dioksaspiro/|[4,4]nonen-3- Ponizszy przyklad blizej wyjasni sposób wedlug 20 wynalazku: Przyklad. Rumianek odmiany H-29, pocho¬ dzacy z Llanos de Urgel, wysiewa sie w warunkach polowych w zwykly sposób. Skoro tylko rosliny roz¬ wina sie i ich kwiaty rurkowate otwarte sa w 50%, 25 zbiera sie glówki kwiatowe za pomoca maszyny do zrywania rumianku. Zbiór przenosi sie mozliwie szybko do miejsca bez dostepu swiatla slonecznego i tam az do dalsze] przeróbki roklada w cienkich warstwach. Nastepnie glówki kwiatowe w urzadze- ao niu sitowym oddziela sie od lodygi i suszy do stalej wagi, strata na ciezarze wynosi okolo 85°/o. Suszy sie w miejscu bez dostepu swiatla slonecznego do¬ brze wentylowanym na pólkach w warstwach o grubosci okolo 10 cm. Suszenie trwa okolo 2—3 dni. 33 w celu oddzielenia czesci lodygowych i mialu kwia¬ towego surowiec rumiankowy przesiewa sie i na¬ stepnie sprasowuje w bele.Analiza: olejek eteryczny 900 mg °/o 40 chamazulen: 175 mg Vo /—/ -a-bisabolol: 245 mg °/o Zastrzezenie paten to we Sposób uzyskiwania surowca rumiankowego do wyrobu leków o znacznej zawartosci chamazulenu i bisabololu, znamienny tym, ze zbiór koszyczków kwiatowych odmiany rumianku H-29 przeprowadza sie w okresie wegetacyjnym, gdy kwiaty rurkowa¬ te otwarte sa w 50%, po czym poddaje suszeniu w temperaturze do 50° C za pomoca ogrzanego po¬ wierza w ciagu 5—6 godzin.-ii co cis- en - in -eter 'trans- en - in- eter o o o bisabolol co co PL PL PL