Przedmiotem wynalazku jest srodek chwasto¬ bójczy zawierajacy jako substancje czynna nowe pochodne tetrahydro-l,3,5-oksadiazyn-4-onu p o- gólnym wzorze 1, w którym Ri oznacza rodnik alkilowy zawierajacy od 2 do 4 atomów wegla, X oznacza atom chlorowca zas R2 oznacza rodnik alkilowy zawierajacy od 1 do 4 atomów wegla.Srodek chwastobójczy zawierajacy jako substan¬ cje czynna co najmniej jeden zwiazek o wzorze 1 ma zastosowanie do wybiórczego niszczenia chwastów w uprawach takich jak: pszenica, ku¬ kurydza, ryz, bawelna, orzeszki ziemne i soja.Wiele pochodnych 3-fenylo-tetrahydro-l,3,5-oksa- diazyn-4-onu bylo juz opisanych sposród nich niektóre z racji ich dzialania chwastobójczego.Tak, na przyklad, w patencie francuskim nr 1450 485 opisano zwiazki o ogólnym wzorze 2, w którym A oznacza atom wodoru, grupe metylowa lub atom chloru, zas Ri oznacza rodnik alkilowy zawierajacy od 1 do 8 atomów wegla. Dzialanie chwastobójcze zwiazków opisanych w tym pa¬ tencie jest czesto zadowalajace, jednakze ich to¬ lerancja wzgledem wiekszosci upraw takich jak pszenica, kukurydza, soja lub bawelna jest na ogól niedostateczna przy zwyczajowo przyjetych dawkach, dlatego tez nie mozna ich stosowac bez ryzyka dla tych upraw.W rzeczywistosci, aby wybiórczo dzialajacy sro¬ dek chwastobójczy mógl byc uzyty w praktyce do niszczenia chwastów w danej uprawie istotne jest it 25 80 by przy stosowanym dawkowaniu odznaczal sie jednoczesnie z jednej strony mozliwie najsilniej¬ szym dzialaniem chwastobójczym wzgledem mozli¬ wie najwiekszej liczbie gatunków chwastów wy¬ stepujacych w tej uprawie oraz, z drugiej strony, mozliwie najwyzsza tolerancja wzgledem" tej u- prawy.Zwiazki stanowiace substancje czynna srodka wedlug wynalazku odpowiadaja obu tym wyma¬ ganiom. Stosowane w zwyczajowo przyjetych dawkach sa one tolerowane przez takie uprawy, jak pszenica, kukurydza, ryz, soja, bawelna i o- rzeszki ziemne, te ostatnie traktowane przed wzejsciem uprawy. Przy tychze samych dawkach wykazuja one bardzo silne dzialanie chwastobój¬ cze na glówne chwasty, zarówno trawiaste jak i dwuliscienne, . wystepujace w tych uprawach.Mozna je równiez stosowac metoda traktowania po wzejsciu, w celu niszczenia chwastów w upra¬ wach pszenicy i kukurydzy.W szczególnosci korzystne wyniki uzyskuje sie w przypadku stosowania zwiazków wedlug wyna¬ lazku o ogólnym wzorze 3, w którym X ma to samo znaczenie jak we wzorze 1, korzystnie, gdy X oznacza atom chloru lub fluoru.Zwiazki stanowiace substancje czynna srodka wedlug wynalazku wytwarza sie przez reakcje pochodnej N-fenylomocznika o wzorze 4 z formal¬ dehydem lub zwiazkiem wydzielajacym formalde7 hyd jak polioksymetylen lub paraformaldehyd 107 652107 652 wedlug podanego schematu, w którym Ri, RE i X maja to samo znaczenie jak we wzorze 1.Przyklad I. Badanie dzialania chwastobój¬ czego zwiazków bedacych substancja czynna srod¬ ka wedlug wynalazku w szklarni metoda trakto¬ wania upraw przed wzejsciem.Odpowiednia ilosc nasion zalezna od rodzaju rosliny i wielkosci jej nasion wysiewa sie w do¬ niczkach o wymiarach 9X9X9 cm napelnionych lekka gleba rolnicza. Nasiona pokrywa sie war¬ stwa gleby grubosci okolo pól centymetra.Po zwilzeniu gleby doniczki opryskuje sie taka iloscia cieczy, zawierajacej okreslona dawke ba¬ danej substancji czynnej, by ilosc cieczy przypa¬ dajacej na doniczke odpowiadala objetosci 500 l/ha.Ciecz przyrzadza sie przez odpowiednie rozcien¬ czenie woda emulgujacego sie koncentratu o na¬ stepujacym skladzie wagowym: badanej substan¬ cji czynnej 20%, srodka zwilzajacego i dyspergu¬ jacego 10%, cykloheksanonu jako rozpuszczalnika 70% tak, by ciecz zawierala okreslone stezenie substancji czynnej. Próby przeprowadza sie sto¬ sujac dawki substancji czynnej od 1 kg/ha do 8 kg/ha.Potraktowane badanym srodkiem chwastobój¬ czym doniczki umieszcza sie w korytach do na¬ wadniania metoda dolnej irygacji i utrzymuje w ciagu 35 dni w temperaturze pokojowej i przy wilgotnosci wzglednej powietrza 70%.Po uplywie 35 dni okresla sie stopien uszkodze¬ nia badanych roslin w porównaniu z uprawami kontrolnymi traktowanymi w tych samych wa¬ runkach dyspersja nie zawierajaca substancji czynnej.W zalaczonej tablicy I podano dla kazdej ba¬ danej substancji: — w przypadku roslin uprawnych dawke sub¬ stancji czynnej w kg/ha powodujaca uszko¬ dzenie co najmniej 20% danej rosliny, — w przypadku chwastów dawke substancji czyn¬ nej w kg/ha powodujaca zniszczenie co naj¬ mniej 90% danego chwastu.W praktyce srodek chwastobójczy jest tym bar¬ dziej cenny im wieksza jest jego dawka tolero¬ wana przez rosliny uprawne oraz im mniejsza jest dawka dzialajaca niszczaco na chwasty.T« 1 1 1 Rosliny uprawne: Pszenica (Triticum vulgare) Kukurydza (Zea mays) Ryz (Oryza sativa) Bawelna (Gossypium hirsutum) Soja (Glycine max) Fasola (Phaseolus vulgaris) a b 1 i c a I Zwiazek z przy¬ kladu I 2 =8 8 8 8 =8 =4 Zwiazek z przy¬ kladu II 3 8 8 8 8 - .. 8 Zwiazek z przy¬ kladu III 4 8 8 8 | 8 8 2 | 10 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 1 1 Chwasty | trawiaste: (Digitaria i Palusznik sanguinalis) Zycica (Lolium italicum) Wlosnica (Setaria faberi) Chwasty dwuliscienne: Kombsa (Chenopodium sp.) Psianka (Solanum nigrum) Gorczyca (Sinapis alba) Gwiazdnica (Stellaria media) Zlocien (Chrysanthemum | segetum) 2 = 1 =2 =3 ii A A A A 3 = 1 =3 =3 <1 ¦ . <1 6,5 <1 <8 4 <1 <1 2 <;1 . <1 <1 <1 <1 1 Przyklad II. Badanie dzialania chwastobój¬ czego metoda traktowania upraw po wzejsciu.W metodzie tej badana kompozycja traktuje sie rosliny w stadium wyksztalcenia dwóch lisci, u- trzyrnujac pozostale warunki takie same jak w poprzednim przykladzie.Dla kazdej z badanych substancji czynnych uzyskane wyniki zestawione w tablicy II ozna¬ czaja podobnie jak w przykladzie IV: — w przypadku roslin uprawnych dawke sub¬ stancji czynnej w kg/ha powodujaca uszkodze¬ nie co najwyzej 20% danej rosliny, — w przypadku chwastów dawke substancji czyn¬ nej w kg/ha powodujaca zniszczenie co naj¬ mniej 90% danego chwastu.Ta 1 Rosliny uprawne: Pszenica (Triticum vulgare) Kukurydza (Zea mays) Chwasty trawiaste: Palusznik (Digitaria sanguinalis) Chwastnica (Echinochloa crus-galli) Zycica (Lolium italicum) blica II Zwiazek z przy¬ kladu I 2 =8 8 <1 <1 Zwiazek z przy¬ kladu II 3 = =5 2 <1 <1 Zwiazek z przy- i kladu III 4 8 8 <2 1 15 107 652 6 1 1 Wlosnica (Setaria faberi) Chwasty dwuliscienne: Komosa (Chenopodium sp.) Psianka (Solanum nigrum) Gorczyca (Sinapis alba) Gwiazdnica (Stellaria media) Zlocien (Chrysanthemum segetum) 2 <1 <1 <1 <1 <1 3,0 3 1,5 <1 <1 <1 <1 2 4 <2 1 <1 <1 <1 <1 4 Przyklad III. Badania porównawcze selek¬ tywnosci dzialania srodków chwastobójczych wzgledem roslin uprawnych metoda traktowania przed wzejsciem.W próbie tej porównano selektywnosc dzialania w przykladzie IV ze stosowano kom- zwilzalnych zawie- 20% wagowych 69% wagowych 25 kladzie I i III cytowanego wyzej patentu fran¬ cuskiego 1 450 485.Stosowano metode opisana niniejszego wynalazku z tym, pozycje w postaci proszków rajacych odpowiednio: Substancja badana Kaolina jako napelniacz Krzemionka jako srodek przeciwko zbrylaniu "~ 5% wagowych Lignosiarczaii wapniowy jako srodek dyspergujacy 5% wagowych Izopropylonaftalenosulfonian sodowy jako srodek zwilzajacy 1% wagowy Próby selektywnosci przeprowadzono stosujac dawki substancji czynnej od 1 do 8 kg/ha.Liczby podane w tablicy III oznaczaja stopien uszkodzenia roslin uprawnych traktowanych srod¬ kami chwastobójczymi w wyzej podanych warun¬ kach w stosunku do roslin nietraktowanych. Licz¬ ba 100 oznacza calkowite zniszczenie danego ga¬ tunku rosliny. Warunkiem dopuszczenia srodka do stosowania w uprawach danej rosliny jest, by uszkodzenie jej nie przekraczalo 20%, korzystnie by bylo nizsze niz 10%.Roslina uprawna Pszenica Kukurydza Ryz Bawelna Orzeszki ziemne Soja Dawka w kg/ha 1 4 8 1 4 8 1 4 8 1 4 8 1 4 8 1 4 8 Tablica Zwiazek z przykladu I 0 0 10 0 0 0 0 10 15 0 0 0 0 0 0 0 0 20 III Zwiazek z przykladu II 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Zwiazek A 5 80 100 0 80 100 i) 60 80 15 100 ICO 0 0 25 100 100 100 Zwiazek II 0 25 85 0 20 60 ¦¦.o ¦¦ -, 0 -15 0 ¦ 0 15 _ 0 0 5 6 50 60 w stosunku do pszenicy (Triticum vulgare), kuku¬ rydzy (Zoa mays), ryzu (Oryza sativa), bawelny (Gossypium barbadense), orzeszków ziemnych (Arachis hypogea) i soi (Glycine max) z jednej strony zwiazków wedlug wynalazku z przykladu I i III, z drugiej zas strony zwiazków nastepuja¬ cych: 3-(3,4-dwuchloro-fenylo)-5-metylo-tetrahydro- l,3,5-oksadiazyn-4-on: zwiazek A, 3-(4-chloro-fenylo)-5-metylo-tetrahydro-l,3,5- oksadiazyn-4-on: zwiazek B.Zwiazki A i B sa to zwiazki opisane w przy- 55 60 65 Porównanie tych wyników wskazuje, ze w daw¬ kach od 1 do 8 kg/ha zwiazki wedlug wynalazku odznaczaja sie ogólnie o wiele lepsza tolerancja wzgledem badanych roslin uprawnych niz zwiazki porównawcze A i B.Przyklad IV. Badania porównawcze dziala¬ nia chwastobójczego metoda traktowania chwa¬ stów przed wzejsciem.Próby te odnosza sie do tych samych zwiazków co w przykladzie poprzednim, przy czym badano je metoda opisana w przykladzie IV. Kazdy z ba¬ danych zwiazków stosowano w formie kompozy-107 652 7 8 cji opisanej w przykladzie VI. Próby porównaw¬ cze przeprowadzono stosujac dawki substancji czynnej od 0,25 do 2 kg/ha. Liczby podane w ta¬ blicy 4 oznaczaja dla danego zwiazku badanego i dla danej dawki stopien uszkodzenia rosliny w procentach w stosunku do roslin nietraktowanych.Liczba 100 oznacza calkowite zniszczenie danego chwastu, a tym samym pelne dzialanie chwasto¬ bójcze.Wyniki podane w przykladzie III i IV wyka¬ zuja, ze zwiazki stanowiace substancje czynna srodka wedlug wynalazku odznaczaja sie w zasa¬ dzie takim samym dzialaniem chwastobójczym w stosunku do badanych chwastów, co zwiazki po¬ równawcze A i B, róznia sie jednak od nich znacz¬ nie o wiele lepsza selektywnoscia wzgledem ba¬ danych roslin uprawnych, w szczególnosci w sto¬ sunku do pszenicy, kukurydzy, bawelny, orzesz¬ ków ziemnych i soi. Z tego wzgledu mozna je stosowac bez ryzyka do niszczenia chwastów w tych uprawach w dawkach substancji czynnej od 0,5 do 8 kg/ha, korzystnie 1 do 3 kg/ha.W praktyce zwiazki wedlug wynalazku rzadko stosuje sie same bez dodatków. O wiele czesciej stanowia one jeden ze skladników kompozycji, które na ogól sklatiaja sie z nosnika i/lub srodka powierzchniowo czynnego jako dodatku do sub¬ stancji czynnej wedlug wynalazku.Okreslenie „nosnik" w sensie uzytym w niniej¬ szym opisie patentowym oznacza substancje or¬ ganiczna lub nieorganiczna, naturalna lub synte¬ tyczna, która w polaczeniu z substancja czynna ulatwia jej aplikowanie na rosliny, nasiona lub na glebe, lub tez ulatwia jej transport lub ope¬ rowanie nia. Nosnik moze byc staly, jak na przy¬ klad glinki, krzemiany naturalne lub syntetycz¬ ne, zywice, woski, stale nawozy sztuczne i tym podobne, lub ciekly jak woda, alkohole, ketony, frakcje naftowe, weglowodory chlorowane i skrop¬ lone gazy.Srodek powierzchniowo czynny moze byc emul¬ gatorem, dyspergatorem lub srodkiem zwilzaja¬ cym, przy czym kazdy z nich moze byc typu jo¬ nowego lub niejonowego, jak na przyklad sole kwasów poliakrylowych lub kwasów lignosulfo- nowych, oraz kondensaty tlenku etylenu z tlusz¬ czowymi alkoholami, kwasami lub aminami.Srodki wedlug wynalazku sporzadza sie w po¬ staci proszków zwilzalnych, proszków do opyla¬ nia, granulek, roztworów, koncentratów emulgu¬ jacych sie, emulsji, zawiesin stezonych i aerozoli.Proszki zwilzalne sporzadza sie tak, by zawie- blic wiazc zykla 0 0 6 80 100 0 50 96 20 80 90 0 0 30 80 100 100 0 60 100 60 100 100 0 96 100 80 100 100 10 60 65 Tablica IV Owies gluchy (Avena fatua) Palusznik (Digitaria sanguinalis) Chwastnica (Echinochloa crusgalli) Zycica (Lolium multiflorum) Wlosnica (Setaria faberii) Komosa (Chenopodium album) Zlocien (Chrysanthemum segetum) Psianka (Solanum nigrum) Gorczyca (Sinapis alba) Gwiazdnica (Stellaria media) Dawka | w kg/ha 1 1 2 0,26 1 2 0,26 1 2 0,15 1 2 0,26 1 2 0,?6 1 2 0,26 1 2 0,25 1 2 0,26 1 2 0,26 1 2 I Zwiazek z przykladu I 1 ° • 0 -6 80 100 0 50 96 20 80 90 0 0 30 80 100 100 0 60 100 60 100 100 1 0 96 100 80 100 100 Zwiazek z przykladu II 1 ° 1 ° 20 100 100 0 86 100 10 90 96 0 60 98 80 100 100 0 96 100 80 100 100 0 90 100 80 100 100 1 Zwiazek A 0 16 70 100 1 100 0 90 100 80 90 100 X 0 90 100 70 90 100 80 100 100 80 100 100 0 60 96 80 1 90 100 | Zwiazek B 0 0 0 100 100 0 0 26 0 80 90 0 30 98 80 100 100 60 300 100 0 60 80 0 30 80 30 60 80 |9 107 652 10 raly od 25 do 95% wagowych substancji czynnej oraz zazwyczaj, jako dodatek do stalego nosnika, od 0 do 5% wagowych srodka zwilzajacego i od 3 do 10% wagowych jednego lub wiecej srodków stabilizujacych i/lub innych dodatków takich jak srodków ulatwiajacych penetracje, klejów, srod¬ ków przeciw zbrylaniu, barwników i tym podob¬ nych. Przykladowo sklad proszku zwilzalnego jest nastepujacy: 3-(3-chloro-4-izopropylofenylo)-5-metylo-tetra- hydro-l,3,5-oksadiazyn-4-on jako srodek czynny 50% Lignosiarczan wapniowy jako srodek dyspergujacy 5% Anionowy srodek zwilzajacy 1% Krzemionka jako srodek przeciw zbrylaniu 5% Kaolin jako wypelniacz 39% Proszki rozpuszczalne w wodzie wytwarza sie przez zmieszanie 20 do 95% wagowych substancji czynnej, od 0 do 10% rozcienczalnika zapobiega¬ jacego zbrylaniu i od 0 do 1% srodka zwilzaja¬ cego, reszte stanowi rozpuszczalny w wodzie roz¬ cienczalnik, glównie sól. Przykladem proszku roz¬ puszczalnego w wodzie jest kompozycja o naste¬ pujacym skladzie: 3-(3-chloro-4-izopropylofenylo)-5-metylo-tetrahy- dro-l,3,5-oksadiazyn-4-on jako srodek czynny 70% Anionowy srodek zwilzajacy 0,5% Krzemionka jako srodek przeciw zbrylaniu 5% Siarczyn sodowy jako rozpuszczalny rozcienczalnik 24,5% Granulki przeznaczone do wysiewania na gle¬ be o srednicy ziarna od 0,1 do 2 mm wytwarza sie przez aglomeracje lub przez impregnacje. Na ogól granulki zawieraja od 0,5 do 25% substancji aktywnej i od 0 do 10% wagowych dodatków, ta¬ kich jak stabilizatory, srodki pomocnicze regulu¬ jace szybkosc wydzielania sie substancji czynnej, srodki wiazace i rozpuszczalniki.Emulgujace sie koncentraty, które mozna sto¬ sowac przez opryskiwanie zawieraja zwykle jako dodatek do rozpuszczalnika, a w razie potrzeby do pomocniczego rozpuszczalnika, od 10 do 50% wagowych na objetosc srodka czynnego oraz od 2 do 20% wagowych na objetosc odpowiednich dodatków, takich jak stabilizatory, srodki ulat¬ wiajace penetracje, inhibitory korozji, kleje i bar¬ wniki.Przykladem emulgujacego sie koncentratu jest kompozycja o nastepujacym skladzie: 3-(3-chloro-4-izopropylofenylo)-5-metylo-tetrahy- dro-l,3,5-oksadiazyn-4-on jako srodek czynny 400 g/l Dodecylobenzenosulfonian sodowy 24 g/l Nonylofenol skondensowany z 10 czasteczkami tlenku etylenu " 16 g/l Cykloheksanon 200 g/l Rozpuszczalnik aromatyczny, ile trzeba do 1 litra Stezone zawiesiny, które mozna równiez stoso¬ wac do opryskiwania roslin wytwarza sie tak, by powstal trwaly nie osadzajacy sie produkt ciekly, który zwykle zawiera od 10 do 75% wagowych substancji czynnej, od 0,5 do 15% wagowych srod¬ ków powierzchniowo czynnych, od 0,1 do 10% wagowych srodków tiksotropujacych, od 0 do 10% wagowych odpowiednich dodatków, takich jak srodki przeciwpieniace, inhibitory korozji, stabi¬ lizatory, srodki ulatwiajace penetracje i kleje oraz jako nosnik, wode lub ciecz organiczna, w której substancja czynna w zasadzie sie nie roz¬ puszcza. Niektóre stale skladniki organiczne lub sole nieorganiczne moga rozpuszczac sie w nosni¬ ku, w celu zapobiegania sedymentacji lub jako srodki przeciw zamarzaniu wody.Dyspersje i emulsje wodne, na przyklad kom¬ pozycje otrzymywane przez rozcienczenie prosz¬ ków zwilzalnych lub emulgujacych sie koncentra-. tów wedlug wynalazku równiez wchodza w jego zakres. Emulsje te moga byc typu „woda w oleju" lub „olej w wodzie" i miec zawiesista konsysten¬ cje podobna do majonezu.Srodki wedlug wynalazku moga zawierac i in¬ ne skladniki, na przyklad koloidy ochronne, kleje lub zageszczacze, srodki tiksotropujace, stabiliza¬ tory lub srodki utrwalajace, jak tez inne, znane substancje czynne o dzialaniu pestycydowym, w szczególnosci o dzialaniu owadobójczym lub grzy¬ bobójczym.• Zastrzezenia patentowe a 1. Srodek chwastobójczy, zawierajacy substancje czynna oraz staly lub ciekly nosnik i/lub Srodek powierzchniowo czynny, znamienny tym, ze jako substancje czynna zawiera nowe pochodne 3-fe- nylo-tetrahydro-l,3,5-oksadiazyn-4-onu, odpowiada¬ jace ogólnemu wzorowi 1, w którym Ri oznacza rodnik alkilowy zawierajacy 2 do 4 atomów weg¬ la, X oznacza atom chlorowca, zas R2 oznacza rod¬ nik alkilowy zawierajacy od 1 do 4 atomów weg¬ la. 2. Srodek wedlug zastrz. 1, znamienny tym, ze jako substancje czynna zawiera zwiazek o wzorze 3, w którym X ma to samo znaczenie jak w za¬ strzezeniu 1. 3. Srodek wedlug zastrz. 1, znamienny tym, ze zawiera 3-(3-chloro-4-izopropylo-fenylo)-5-metylo- tetrahydro-l,3,5-oksadiazyn-4-on. 4. Srodek wedlug zastrz. 1, znamienny tym, ze zawiera 3-(3-fluoro-4-izopropylo-ienylo)-5-metylo- -tetrahydro-l,3-5-oksadiazyn-4-on. 5. Srodek wedlug zastrz. 1, znamienny tym, ze zawiera substancje czynna w ilosci od 0,5 do 95% wagowych. 10 15 20 25 30 35 40 45 50107 652 V WZ0R 1 ii R1—K V—NH—C —NH-R2 L^3 WZdR 2 WZÓR k Rl—"^ ^—NH—C—NH —R2 + 2HCH0 O II :ChH ^N^C^N-CH3 "* RlH /-N/CxN-R2+H20 C%/CH2 WZÓR 3 SCHEMAT OZGraf. Lz. 492 (90+17) egz.Cena 45 zl PL