NL8700658A - Houtverduurzamingsmiddel en werkwijze voor het verduurzamen van hout. - Google Patents

Description

•* * VO 8506

Titel: Houtverduurzamingsmiddel en werkwijze voor het verduurzamen van hout.

De uitvinding heeft betrekking op een houtverduurzamingsmiddel, omvattende een voor houtaantastende micro-organismen en/of insekten toxische stof en een wateroplosbare en waterzwelbare stof, alsmede op een werkwijze 5 voor het verduurzamen van hout door het hout te behandelen met een houtverduurzamingsmiddel, dat een voor houtaantastende micro-organismen en/of insekten toxische stof en een waterzwelbare stof omvat.

Dergelijke houtverduurzamingsmiddelen en -methoden 10 zijn bekend uit EP-A-0152976. Het daarin beschreven houtverduurzamingsmiddel bestaat uit een houtconserverende stof, die opgenoraen is in een wateroplosbaar of water-zwelbaar polymeer dat bij contact met water de houtconserverende stof afgeeft aan het omringende hout. Als 15 houtconserverende stof (dat wil zeggen actieve stof) kunnen alle voor dat doel bekende stoffen worden gebruikt, maar bij voorkeur worden boor- en fluorverbindingen gebruikt, zoals borax-boorzuur mengsels en bifluoriden-mengsels. Als wateroplosbare en waterzwelbare polymeren 20 kunnen bijvoorbeeld polyvinylpyrrolidon, polyvinylalkohol, polyethyleenglycol, polyacrylamide, en de uit NL-A-7908799 bekende polymeerlegeringen worden toegepast. Het houtverduurzamingsmiddel is bestemd voor gebruik bij bestaande houtconstructies, zoals kozijnen e.d., en is daartoe 25 uitgevoerd als een voorwerp (pellets, granules, tabletten, staven e.d.) dat in speciaal aangebrachte boorgaten kan worden geplaatst. Desgewenst is het voorwerp nog voorzien van een waterdoorlatende bekleding van wateroplosbare of waterzwelbare polymeren, teneinde een gelijk-30 matiger afgifte van actieve stof te realiseren.

Een nadeel van dit bekende produkt is echter, »" - Ci v -· - > £ , -2- * dat de afgifte van actieve stof aan het omringende hout pas op gang komt wanneer een hoog vochtgehalte is bereikt, nl. in de orde van grootte van 25-34% houtvochtigheid. Doordat de aantasting van het hout 5 in veel gevallen reeds bij een lagere houtvochtigheid plaatsvindt, geeft dit bekende houtverduurzamingsmiddel geen effectieve bescherming tegen aantasting van het hout door insekten (zoals termieten, die reeds in droog hout aantasting geven) en micro-organismen (zoals 10 schimmels, die reeds bij een houtvochtigheid van ongeveer 21% aantasting geven). Bovendien blijkt- bij onvoldoende vochttoevoer na verloop van tijd een verharding van de actieve stof op te treden, welke in een geringer oplossend vermogen en daardoor een geringere werkzaamheid 15 resulteert.

Soortgelijke bezwaren treden op bij andere bekende houtverduurzamingsmiddelen, zoals boraxpillen die eveneens pas bij hogere waarden van de houtvochtigheid actief worden en na verloop van tijd verstenen, en 20 pillen op basis van natriumbenzoaat als actieve stof, welke zich pas bij een houtvochtigheid boven 34% door het hout verspreidt.

Nog veel groter zijn echter de bezwaren, die kleven aan houtverduurzamingsmiddelen die in de vorm . 25 van oplossingen in verbreekbare of vloeistofdoorlatende houders in boorgaten moeten worden geplaatst. Naast grote veiligheidsproblemen kan worden gewezen op een onaangename penetrante geur, lekkages die de verf doen verkleuren, en een weinig gelijkmatige verspreiding 30 in het hout.

Voor houtverduurzaming in de timmerindustrie en ambachtelijke timmernijverheid, waarbij nieuw hout preventief wordt behandeld, wordt in de praktijk gebruik gemaakt van impregneringsmethoden (dompelen, sproeien, 35 inspuiten, e.d.) met oplossingen van actieve stof.

Hierbij doen zich echter ook problemen voor, zoals v / Ij i· v 5 (5 -3- ί een onvoldoende indringing in het hout, de noodzaak om het hout na de behandeling enkele dagen te laten drogen voordat het geverfd kan worden, milieubelasting door verdamping van het oplosmiddel en/of de actieve 5 stof en door lekkages van de opslagvaten, en verhoging van het houtvochtgehalte (bij gebruik van waterige oplossingen) waardoor extra lange droogtijden nodig zijn en scheuren kunnen ontstaan. De actieve stof wordt veelal alleen in het oppervlak van het hout 10 opgenomen, waardoor onvoldoende bescherming in het inwendige van het hout wordt gerealiseerd en bovendien een later ontsnappen van de actieve stof, indien deze vluchtig is, mogelijk is, resulterend in gezondheidsproblemen voor bewoners en een verdere afname van de 15 werkzaamheid.

De uitvinding verschaft nu een houtverduurzamings-middel, dat zowel voor het behandelen van bestaande houtconstructies, zoals kozijnen, binten e.d., als voor het behandelen van nieuw hout in de timmerindustrie 20 en ambachtelijke timmernijverheid, alsmede voor het behandelen van levende bomen (bijv. tegen de iepziekte), voor schimmelbestrijding in muren of de grond, voor het conserveren van monumenten en waterbouwkundige werken (bijv. tegen de paalworm) bruikbaar is en de 25 bovengenoemde nadelen vermijdt.

Het houtverduurzamingsmiddel volgens de uitvinding omvat een voor houtaantastende micro-organismen en/of insekten toxische stof en een wateroplosbare en water-zwelbare stof, en wordt gekenmerkt doordat het middel 30 tevens een wateraantrekkende stof en een waterafstotende stof omvat.

Hoewel het houtverduurzamingsmiddel volgens de uitvinding alle bekende soorten van voor houtaantastende micro-organismen en/of insekten toxische stoffen 35 kan bevatten, waaronder metaalverbindingen zoals tributyltin- $ 7 ' . :,-,8 -4- oxyde, zouten van koper, chroom, arseen, boor-bevat-tende verbindingen, organische pesticiden zoals penta-chloorfenol, lindaan, DDT, etc., gaat de voorkeur vanwege een hoge effectiviteit en geringe milieubezwaren 5 uit naar bifluoriden, en bevat het houtverduurzamings-middel volgens de uitvinding liefst een of meer van de verbindingen KHF2, NaHF2 en NH4HF2.

Ook wat de wateroplosbare en waterzwelbare stof betreft kan het houtverduurzamingsmiddel volgens de 10 uitvinding uiteenlopende typen stoffen met de genoemde eigenschappen bevatten, waaronder de in EP-A-0152976 genoemde polymeren. De voorkeur gaat echter om redenen .. van effectiviteit, prijs en biologische afbreekbaarheid uit naar wateroplosbare en waterzwelbare cellulosederi-15 vaten, zoals de bekende methylcellulosen.

Het houtverduurzamingsmiddel volgens de uitvinding onderscheidt zich van alle bekende middelen doordat het bovendien zowel een wateraantrekkende stof als een waterafstotende stof omvat.

20 Als wateraantrekkende stof wordt bij voorkeur een hygroscopisch anorganisch zout gebruikt, waarvan er vele bekend zijn. Liefst wordt calciumchloride gebruikt, omdat deze stof zoveel water aantrekt dat uiteindelijk vervloeiing optreedt en omdat daarbij 25 geen stoffen ontstaan die schade aan het te behandelen hout kunnen aanbrengen. Bruikbaar, maar minder geschikt, zijn stoffen zoals magnesiumoxyde, magnesiumchloride, magnesiumsulfaat, calciumoxyde, calciumsulfaat, fosfor-pentoxyde, etc.

30 Als waterafstotende stof bevat het houtverduurza mingsmiddel volgens de uitvinding bij voorkeur een wateroplosbaar polymeer met waterafstotende eigenschappen, zoals in het bijzonder wateroplosbare silicoonverbindingen, zoals siliconen en siloxanen. Geschikt is bijvoorbeeld 35 het siliconen BS 47 produkt van Wacker-Chemie GmbH.

Het houtverduurzamingsmiddel volgens de uitvinding % 7 7 r> ' 7 7 -5- kan desgewenst nog andere componenten bevatten, zoals vulstoffen (bijv. krijt, silicaten, MgO), kleurstoffen, reukstoffen, oplosmiddelen, etc.

De relatieve hoeveelheden van de componenten 5 kunnen binnen ruime grenzen variëren. Doorgaans zal de actieve stof aanwezig zijn in een hoeveelheid van ongeveer 1-20 gew.%, de wateroplosbare en waterzwelbare stof aanwezig zijn in een hoeveelheid van ongeveer 1-98 gew.%, bij voorkeur 20-97 gew.%, de wateraantrekkende 10 stof aanwezig zijn in een hoeveelheid van ongeveer 1-10 gew.%, en de waterafstotende stof aanwezig zijn in een hoeveelheid van ongeveer 0,1-5 gew.% waarbij alle percentages betrokken zijn op het totale droge gewicht van het houtverduurzamingsmiddel.

15 Het belang van de wateraantrekkende stof ligt hierin, dat deze reeds bij een lage houtvochtigheid van bijvoorbeeld slechts 14% verspreiding van het middel door het hout mogelijk maakt. Zonder aan deze theorie gebonden te willen zijn, wordt verondersteld 20 dat de aantrekking van vocht door de wateraantrekkende stof leidt tot een opzwellen van de wateroplosbare en waterzwelbare stof in het gat, waarin het houtverduurzamingsmiddel is aangebracht. Daardoor maakt het middel goed contact met het omringende hout en wordt 25 een gelijkmatige indringing in het hout verzekerd.

Verdere wateraantrekking leidt ertoe, dat de componenten van het middel in oplossing gaan en de oplossing zich als gevolg van capillairkrachten in het hout verspreidt. Nadat de oplossing zich over een uitgestrekt gebied heeft verspreid en het vochtgehalte weer is afgenomen wordt de actieve stof mede door de meegevoerde waterafstotende stof onder zwakzure of basische omstandigheden in het hout gefixeerd en dankzij de vochtwerende eigenschappen van de waterafstotende stof tegen uitloging 35 met water beschermd.

Het houtverduurzamingsmiddel volgens de uitvinding · "=;; V-1 ‘ .

k -βίε bij voorkeur uitgevoerd als een voorwerp dat in een speciaal daarvoor in het hout aangebracht gat kan worden geplaatst. Hoewel vele vormen bruikbaar zijn, bijv. pillen, korrels, tabletten, is het middel 5 bij voorkeur staafvormig uitgevoerd. Een groot oppervlak is wenselijk en kan op velerlei wijzen worden gerealiseerd, bijv. door putjes en/of bultjes, door groeven, of door het oppervlak schroefdraadvormig uit te voeren. Voor de vervaardiging van het gevormde houtverduurza-• 10 mingsmiddel volgens de uitvinding staan meerdere methoden ter beschikking. In de praktijk zal echter persen van het middel in een geschikte matrijs de voorkeur hebben, mede omdat daardoor een gewenste oppervlaktecon-figuratie kan worden verzekerd.

15 Om contact van gebruikers (werklieden en doe-het- zelvers) met de toxische stof te voorkomen kan het houtverduurzamingsmiddel volgens de uitvinding worden geleverd in een kunststoffolie doordruk-verpakking en/of zodanig zijn uitgevoerd dat de toxische stof 20 zich alleen of hoofdzakelijk in het binnenste van het middel bevindt. Bij voorkeur bevinden zich in het laatstbedoelde geval de wateroplosbare en waterzwel-bare stof en de wateraantrekkende stof in de mantel van het houtverduurzamingsmiddel, terwijl de actieve 25 stof en de waterafstotende stof zich in het binnenste bevinden. De waterafstotende stof kan echter desgewenst eveneens in de mantel worden opgenomen. Ook meerlaagse configuraties zijn mogelijk, bijv. een buitenste laag uit zwelmiddel en wateraantrekkende stof, een tussenlaag 30 uit zwelmiddel en toxische stof, en een binnenste laag uit zwelmiddel en waterafstotende stof. In het eerstbedoelde geval heeft het verder de voorkeur dat het staafvormige houtverduurzamingsmiddel volgens de uitvinding een puntig uiteinde heeft om doordrukken 35 door de kunststoffolie te vergemakkelijken.

Hoewel de afmetingen van het gevormde houtverduurza- g 7 ft tn r 'v; n i i w -7- mingsmiddel volgens de uitvinding in beginsel binnen ruime grenzen kunnen worden gevarieerd, is een bijzonder voordeel van het onderhavige middel gelegen in de mogelijkheid om relatief geringe afmetingen te gebruiken, 5 zodat nauwe boorgaten volstaan en houtbeschadiging tot een minimum kan worden beperkt. In een voorkeursuitvoeringsvorm is het middel staafvormig uitgevoerd, liefst met schroefdraadoppervlak, met een diameter van ca. 5 mm en variërende lengtes, bijv. 20 mm, 40 10 mm en 60 mm, waarbij boorgaten met diameters van 6-8 mm voldoende zijn.

Het houtverduurzamingsmiddel volgens de uitvinding kan worden toegepast in bestaande houtconstructies, door vaklieden of door doe-het-zelvers, voor preventie 15 en onderhoud, door op plaatsen die het meest gevaar voor houtaantasting lopen, zoals dorpels en in het algemeen in of vlak boven de grond gelegen houtdelen, en houtverbindingen in kozijnen e.d., een of meerdere gaten te boren en het houtverduurzamingsmiddel volgens 20 de uitvinding in deze gaten te plaatsen, waarbij eventueel gebruik gemaakt wordt van een doordruk-verpakking om direkt contact tussen de gebruiker en het middel te vermijden. Doorgaans zal het de voorkeur hebben om het gat vervolgens af te sluiten, waartoe een bijpas-25 send dopje geschikt is. Hoewel dit dopje in beginsel van velerlei soorten materialen, zoals metaal, hout, e.d. kan zijn vervaardigd, bestaat het bij voorkeur uit kunststof, zoals hard PVC en kan het door middel van geschikt gekozen organen aan de binnenzijde van 30 het dopje en aan het houtverduurzamingsmiddel volgens de uitvinding met het ingebrachte middel worden verbonden. Voorbeelden van voor dit doel geschikte organen zijn een schroefdraad, een bajonetsluiting en een klik-mecha-nisme. Aan de buitenzijde kan het dopje voorzien zijn 35 van een of meerdere gleuven om manipulatie met een instrument, zoals een schroevendraaier, mogelijk te V· ** .·*. : Γ »-· ' ï‘ * v · · · · “·· -8- •r 4 maken. Een en ander maakt verwijdering zonder beschadiging van het hout mogelijk. Verwijdering kan gewenst zijn in verband met het inbrengen van een nieuwe dosis, of om andere redenen. De grootte van het dopje wordt 5 gekozen naar de grootte van het houtverduurzamings-middel en de grootte van het boorgat. Geschikt voor staafvormige houtverduurzamingsmiddelen met een diameter van 5 mm zijn dopjes met een buitendiameter (bij taps toelopende dopjes een maximale buitendiameter) van 10 ca. 6-8 mm.

Het houtverduurzamingsmiddel volgens de uitvinding kan ook worden toegepast voor het preventief behandelen van nieuw hout in de timmerindustrie en ambachtelijke timmernijverheid. Behalve de hierboven voor behandeling 15 van bestaande constructies beschreven gebruikswijze en analoge gebruikswijzen is ook een meer of minder geautomatiseerde bijzondere toepassing mogelijk, waarbij in lijn liggende gaten worden geboord in met elkaar te verbinden houtdelen, welke gaten een diepte hebben 20 Van ongeveer de helft van het te gebruiken staafvormige houtverduurzamingsmiddel volgens de uitvinding, vervolgens het middel in het gat van het onderliggende houtdeel wordt geplaatst en daarna het tweede houtdeel zodanig wordt aangebracht dat het uitstekende deel van het 25 middel zich uitstrekt in het gat van dit tweede houtdeel. In een voorkeursuitvoeringsvorm van het staafvormige houtverduurzamingsmiddel volgens de uitvinding, welke voorkeursuitvoeringsvorm in het bijzonder voor deze bijzondere toepassing geschikt is, is om het staafvormige 50 middel in het midden een ring aangebracht die bij een geautomatiseerd proces voor een juiste plaatsing zorgt en bij voorkeur vloeistofdoorlatend is uitgevoerd (door perforaties en/of door materiaalkeuze, zoals papier) zodat de actieve stof via deze ring van het 35 ene houtdeel naar het andere houtdeel kan migreren.

De centrale holte van de ring moet net voldoende groot £ Ί £ A £ £ &

•Λ.;’ * V' · V*' *W

I * & -9- zijn om plaats te bieden aan het staafvormige middel, terwijl de buitendiameter binnen ruime grenzen kan variëren. Een ring, geschikt voor gebruik in combinatie met een staafvormig houtverduurzamingsmiddel met een 5 diameter van 5 mm, heeft een binnendiameter van ca.

5 mm en een buitendiameter van bij voorkeur 12-20 mm.

De uitvinding zal hierna aan de hand van de tekening nader worden toegelicht. In de tekening toont 10 fig. I staafvormige houtverduurzamingsmiddelen volgens de uitvinding met een schroefdraadvormig oppervlak en voorzien van een afsluitdopje, in verschillende lengtes; fig. 2a een geschikt dopje met uitwendige schroef- 15 draad; fig. 2b het uiteinde van een bijpassend staafvormig houtverduurzamingsmiddel, dat via een kliksysteem met het dopje kan worden verbonden; fig. 3 houtdelen, nadat ze zijn voorzien van 20 houtverduurzamingsmiddelen volgens de uitvinding en nadat de werkzame stof zich in het omringende gebied heeft verspreid; fig. 4 een raam- en kozijnconstructie, nadat deze volgens de uitvinding is behandeld en de werkzame 25 stof zich heeft verspreid (de verspreiding is aangegeven, hoewel deze in de praktijk aan de buitenkant niet zichtbaar is); fig. 5 varianten van staafvormige houtverduurzamingsmiddelen volgens de uitvinding; 30 fig. 6 varianten van bruikbare afsluitdopjes; fig. 7 varianten van de buitenkant (bovenzijde) van de dopjes; fig. 8 een uitvoeringsvorm van een staafvormig houtverduurzamingsmiddel volgens de uitvinding, waarin 35 de actieve stof (bifluoride) samen met de waterafstotende stof (siliconen) is ingekapseld in een mantel van f. ' " ” - : £ 0 -10- de wateroplosbare en waterzwelbare stof (methylcellu-lose) en de wateraantrekkende stof (calciumchloride); fig. 9 staafvormige houtverduurzamingsmiddelen volgens de uitvinding met een schroefdraadvormig opper-5 vlak en in het midden voorzien van een ring van vloeistofab-sorberend papier, in verschillende lengtes; fig. 10 een geperforeerde ring, geschikt voor gebruik bij de uitvoeringsvormen van fig. 9; fig. 11 een houtverbinding met deuvels en lijm 10 tussen twee houtdelen, waarbij een houtverduurzamings-middel volgens fig. 9 is toegepast; en fig. 12 dezelfde houtverbinding nadat de actieve stof zich in het omringende gebied heeft verspreid.

Een voorbeeld van een geschikte samenstelling 15 van het houtverduurzamingsmiddel volgens de uitvinding is als volgt:

CaCl2 ; ca. 5 gew.% siliconen : ca. 0,5 gew.% 20 bifluoride : ca. 2 gew.% methylcellulose: ca. 92,5 gew.% £ / ·, · w

Claims (25)

1. Houtverduurzamingsmiddel, omvattende een voor houtaantastende micro-organismen en/of insekten toxische stof en een wateroplosbare en waterzwelbare stof, met het kenmerk, dat het middel tevens een wateraantrek-5 kende stof en een waterafstotende stof omvat.

2. Houtverduurzamingsmiddel volgens conclusie 1, met het kenmerk, dat het middel als voor houtaantastende micro-organismen en/of insekten toxische stof een of meer bifluoriden bevat.

3. Houtverduurzamingsmiddel volgens conclusie 2, met het kenmerk, dat het middel een of meer van de verbindingen KHF2, NaHF2 en NH4HF2 bevat.

4. Houtverduurzamingsmiddel volgens een van de conclusies 1-3, met het kenmerk, dat het middel als 15 wateroplosbare en waterzwelbare stof een of meer wateroplosbare en waterzwelbare cellulose-derivaten bevat.

5. Houtverduurzamingsmiddel volgens conclusie 4, met het kenmerk, dat het middel een of meer methylcellu-losen bevat.

6. Houtverduurzamingsmiddel volgens een van de conclusies 1-5, met het kenmerk, dat het middel als wateraantrekkende stof een hygroscopisch anorganisch zout bevat.

7. Houtverduurzamingsmiddel volgens conclusie 6, 25 met het kenmerk, dat het middel CaCl2 bevat.

8. Houtverduurzamingsmiddel volgens een van de conclusies 1-7, met het kenmerk, dat het middel als waterafstotende stof een wateroplosbaar polymeer bevat.

9. Houtverduurzamingsmiddel volgens conclusie 8, 30 met het kenmerk, dat het middel een of meer wateroplos bare silicoonverbindingen bevat.

10. Houtverduurzamingsmiddel volgens een van de conclusies 1-9, met het kenmerk, dat het middel is uitgevoerd fc 1 *· ^ ' :· b i -12- als een voorwerp dat in een boorgat kan worden geplaatst.

11. Houtverduurzamingsmiddel volgens conclusie 10, met het kenmerk, dat het middel is uitgevoerd als een staafvormig voorwerp.

12. Houtverduurzamingsmiddel volgens conclusie 11, met het kenmerk, dat het staafvormige middel van een vergroot oppervlak is voorzien.

13. Houtverduurzamingsmiddel volgens conclusie 12, met het kenmerk, dat het staafvormige middel een schroef-10 draadvormig oppervlak bezit.

14. Houtverduurzamingsmiddel volgens een van de conclusies 11-13, met het kenmerk, dat om het staafvormige middel een ring is aangebracht.

15. Houtverduurzamingsmiddel volgens conclusie 14, 15 met het kenmerk, dat de ring vloeistofdoorlatend is uitgevoerd.

16. Houtverduurzamingsmiddel volgens conclusie 15, met het kenmerk, dat de ring geperforeerd is.

17. Houtverduurzamingsmiddel volgens conclusie 15, 20 met het kenmerk, dat de ring van papier is vervaardigd.

18. Houtverduurzamingsmiddel volgens een van de conclusies 10-13, met het kenmerk, dat het middel is voorzien van een bijpassend dopje voor het afsluiten van een boorgat waarin het middel is aangebracht.

19. Houtverduurzamingsmiddel volgens conclusie 18, met het kenmerk, dat het dopje aan de binnenzijde is voorzien van een of meerdere organen waardoor het dopje kan worden verbonden met het middel, dat van bijpassende organen is voorzien.

20. Houtverduurzamingsmiddel volgens conclusie 18 of 19, met het kenmerk, dat het dopje aan de buitenzijde is voorzien van een of meerdere gleuven waardoor het met behulp van een instrument, zoals een schroevendraaier, kan worden aan- of losgedraaid.

21. Houtverduurzamingsmiddel volgens een van de conclusies f mi A A A 1¾ b ƒ y y -f w V -13- 18-20, met het kenmerk, dat het dopje van kunststof is vervaardigd.

22. Houtverduurzamingsmiddel volgens een van de conclusies 1-20, met het kenmerk, dat het middel verpakt is in 5 een kunststoffolie.

23. Werkwijze voor het verduurzamen van hout door het hout te behandelen met een houtverduurzamingsmiddel, dat een voor houtaantastende micro-organismen en/of insekten toxische stof en een waterzwelbare stof omvat, 10 met het kenmerk, dat men een houtverduurzamingsmiddel volgens een of meer van de conclusies 1-22 toepast.

24. Werkwijze volgens conclusie 23, met het kenmerk, dat het middel preventief wordt toegepast bij nieuw hout door in lijn liggende gaten te boren in met elkaar 15 te verbinden houtdelen, in het gat dat in het onderliggende houtdeel is aangebracht een staafvormig houtverduurzamingsmiddel volgens een van de conclusies 11-17 te plaatsen en vervolgens het tweede houtdeel zodanig aan te brengen dat het uitstekende gedeelte van het 20 staafvormige houtverduurzamingsmiddel zich uitstrekt in het gat dat in dit tweede houtdeel is aangebracht.

25. Werkwijze volgens conclusie 23, met het kenmerk, dat het middel bij bestaande houtconstructies wordt toegepast door op plaatsen, die voor houtaantasting 25 gevoelig zijn, gaten te boren en in deze gaten een houtverduurzamingsmiddel volgens een van de conclusies 10-13 en 18-21 te plaatsen. ft 7 η π ' ·* £