Przedmiotem wynalazku jest uklad synchroniza¬ cyjny dla zebatych przekladni zmianowych z osa¬ dzona nieobrotowo na wale przekladni ale prze¬ suwna w kierunku osiowym tuleja sprzeglowa, któ¬ ra jest sprzegnieta przynajmniej z jedna czescia przekladni za pomoca uzebienia sprzegajacego, ma¬ jacy po jednym pierscieniu ciernym dla kazdej z dajacych sie sprzegac czesci przekladni, który to pierscien obraca sie w ograniczonym zakresie wzgledem tulei sprzeglowej i jest wyposazony w uzebienie sprzegajace wspólpracujace z uzebieniem sprzegajacym tulei sprzeglowej.Z niemieckiego opisu wylozeniowego DT-OS 1 555 158 znany jest uklad synchronizujacy, w któ¬ rym dwa pierscienie cierne sa polaczone ze soba za pomoca plytkowych sprezyn zginanych, które przy przelaczaniu zostaja zgiete przez przesuwna tuleje zmniejszajaca ich dlugosc. Takie rozwiazanie zmniejsza opory przelaczania i nadaje sie do za¬ stosowania tylko w takich przypadkach gdzie istnieja dwa pierscienie cierne.W niemieckim opisie patentowym 1278 853 jest opisany uklad synchronizacyjny, w którym do kaz¬ dego pierscienia ciernego zamocowany jest wieniec blaszany ze sprezystymi jezyczkami, przy czym je¬ zyczki te sa uklasztowane wypukle i przechodza na przemian przez otwory wykonane _w przesuw¬ nej tulei.Przy tym znanym rozwiazaniu pierscienie cierne nie maja zadanego uzebienia sprzegajacego, a dl* zablokowania ruchu tulei przesuwnej przed zsyn¬ chronizowaniem jezyezki maja zukosowania, które wspólpracuja z brzegami otworów w tulei przesuw¬ nej. Równiez wypuklosci sprezystych jezyczków wspólpracuja z brzegami tych otworów w tulei.Na skutek duzej ilosci otworów w tulei przesuwnej eraz koniecznosci zukosowania otworów tej tulei po obu stronach, wykonywanie tulei przesuwnej jest bardzo trudne i zwiazane z duzymi nakladami.Celem wynalazku jest wyeliminowanie tych nie¬ dogodnosci zwiazanych z dotychczas znanymi ukla¬ dami synchronizacyjnymi.Dla osiagniecia tego celu postawiono sobie za zadanie opracowac uklad synchronizacyjny o mo¬ zliwie najmniejszych nakladach zwiazanych z wy¬ twarzaniem i montazem, przy jednoczesnym wy¬ tlumieniu drgan skretnych czesci obracajacych sie wzgledem siebie w ogranicznym zakresie.Zadanie to rozwiazano wedlug wynalazku w ten sposób, ze kazdemu z pierscieni ciernych przypo¬ rzadkowany jest wieniec blaszany zamocowany na przesuwnej tulei sprzeglowej, posiadajacy szereg je¬ zyczków sprezynujacych w kierunku promieniowym i przebiegajacych w przyblizeniu równolegle do osi tulei, które to jezyczki sa zagiete pod katem lub po luku na ich wolnych koncach i przylegaja z pew¬ nym wstepnym naprezeniem do powierzchni ob¬ wodowej rowka wykonanego w pierscieniu ciernym tak, ze przesuwna tuleja sprzeglowa jest polaczona z kazdym pierscieniem ciernym za posrednictwem 97 23297 232 3 4 sprezystych jezyczków przez zatrzasniecie sie ich w rowku pod dzialaniem sily sprezystosci, która ma byc przezwyciezona przy przelaczaniu.Postac wykonania ukladu synchronizujacego we¬ dlug wynalazku, w której zastosowano zasadniczo te same elementy konstrukcyjne polega na tym, ze wieniec blaszany z jezyczkami jest umieszczony na kazdym z pierscieni ciernych, natomiast rowki obwodowe sa wykonane na przesuwnej tulei sprze¬ glowej.Wieniec blaszany ze sprezystymi jezyczkami mo¬ ze byc przy odpowiednim oprzyrzadowaniu wyko¬ nany racjonalnie w jednej operacji na prasie i mo¬ ze byc latwo zamocowany do pierscienia ciernego lub przesuwnej tulei sprzeglowej na przyklad przez przynitowanie. Obwodowy rowek do przenoszenia ograniczonej sily poosiowej przez tuleje sprzeglo¬ wa na pierscien cierny jest potrzebny tylko na jed¬ nej z tych dwóch czesci i moze byc wykonany bar¬ dzo niewielkim kosztem, poniewaz czesci te mozna bedzie obrabiac calkowicie bez odmocowywania.Tuleja sprzeglowa i pierscienie cierne sa polaczone ze soba za pomoca jezyczków sprezystych blasza-, nego wienca i moga byc latwo montowane poprzez nasuniecie na siebie w kierunku poosiowym. Uklad synchronizacyjny wymaga tylko tyle miejsca w kie¬ runku poosiowym ile jest potrzebne dla pomiesz¬ czenia widelek zmianowych.\ Szczególnie korzystnym okazuje sie rozwiazanie, gdzie jezyczki sprezyste sluza jednoczesnie do ograniczania ruchu obrotowego kazdego z pierscieni ciernych wzgledem przesuwnej tulei sprzeglowej w polozeniu zaskoczenia. Mozna to uzyskac przez od¬ powiednie ograniczniki umieszczone na pierscie¬ niach ciernych, wzglednie tulei przesuwnej, których polozenie jest uzaleznione od szerokosci jezyczków sprezystych w kierunku obwodowym.Uklad synchronizacyjny i wieniec blaszany ze sprezystymi jezyczkami moga, byc rozwiazane, ze konce tych jezyczków wywieraja nacisk na wspól¬ pracujaca z nimi czesc skierowana na zewnatrz lub do wewnatrz. W pierwszym przypadku, wspólpra¬ cujaca z nimi czesc ma rowek obwodowy znajdu¬ jacy sie po stronie wewnetrznej, a w odniesieniu do sily zatrzaskiwania nalezy uwzgledniac fakt, ze sila odsrodkowa dzialajaca na jezyczki sumuje sie ze sprezysta sila wstepna jezyczków^ gdy sprzeglo obraca sie. W drugim przypadku sytuacja jest odwrotna to znaczy czesc wspólpracujaca z jezycz¬ kami ma rowek obwodowy na swej stronie ze¬ wnetrznej, a sila odsrodkowa zmniejsza sile za¬ trzaskiwania sie jezyczków.We wszystkich przypad¬ kach sila wstepna sprezystych jezyczków powoduje tlumienie drgan skretnych przez co zmniejsza sie halasliwosc pracy mechanizmu i zlagodzone zostaja uderzenia skretne wystepujace pomiedzy pierscie¬ niem ciernym i przesuwna tuleja sprzeglowa.Rowki obwodowe moga byc szerokie, ze stale tylko jedna powierzchnia boczna rowka, równo¬ znaczna z jednym uskokiem profilu obwodowego tego rowka^ bierze udzial w sprezystym zatrza¬ skiwaniu. Rowki obwodowe dla sprezystych jezycz¬ ków moga byc wykonane takze w obrebie uzebien pod warunkiem, ze szerokosc jezyczków w kierun¬ ku obwodowym bedzie odpowiednio wieksza od wrebów miedzyzebnych.Przedmiot wynalazku jest przedstawiony w przy¬ kladach wykonania na rysunku, na którym fig. 1 przedstawia uklad synchronizacyjny z dwoma pierscieniami ciernymi i dwoma wiencami blasza¬ nymi zamocowanymi do przesuwnej tulei sprzeglo¬ wej, których sprezyste jezyczki wciskane sa pod dzialaniem sily sprezystosci w kierunku do we¬ wnatrz, przy czym jezyczki te ograniczaja takze droge obrotu pierscieni ciernych; fig. 2 — wieniec blaszany ukladu synchronizacyjnego z fig. 1 w prze¬ kroju poprzecznym do osi wienca, wykonanym w obrebie jezyczków, przy czym widoczne sa ogra¬ niczniki na pierscieniach ciernych, sluzace do ogra¬ niczania drogi obrotu za pomoca jezyczków; fig. 3 — fragment ukladu synchronizacyjnego z fig. 1 poka¬ zany w rzucie poziomym; fig. 4 — uklad synchro¬ nizacyjny z dwoma pierscieniami ciernymi i z dwo¬ ma zamocowanymi na przesuwnej tulei sprzeglo¬ wej wiencami blaszanymi, których sprezyste je¬ zyczki wywieraja nacisk skierowany na zewnatrz i ograniczaja droge ruchu obrotowego pierscieni ciernych; fig. 5 — uklad synchronizacyjny z fig. 4, w przekroju poprzecznym wzdluz linii V—V, przez wieniec blaszany w obrebie jezyczków, przy czym widoczne sa wyciecia w pierscieniach ciernych, któ¬ re jednoczesnie sluza jako ograniczniki ruchu obro¬ towego, fig. 6 — fragment przesuwnej tulei sprzeg¬ lowej i wienca blaszanego ukladu synchronizacyj¬ nego z fig. 4, w rzucie poziomym, a fig. 7 — uklad synchronizacyjny z dwoma pierscieniami ciernymi i dwoma wiencami blaszanymi, zamocowanymi na tych pierscieniach gdzie nacisk jezyczków sprezy¬ nujacych jest skierowany na zewnatrz.Uklad synchronizacyjny przedstawiony na fig. I do 3 sklada sie z przesuwnej tulei sprzeglowej osa¬ dzonej nieobrotowO ale przesuwnie w kierunku po¬ osiowym na wale 3 przekladni, która to tuleja sklada sie w tym przypadku z pierscienia profilo¬ wego 4 i pierscienia przesuwajacego 11, przy czym pierscien profilowy ma po obu stronach zewetrzne uzebienie sprzegajace ze zukosowanymi powierzch¬ niami przejsciowymi, za pomoca którego moze byc on sprzegany na przemian z jednym kolem zeba¬ tym 1 lub drugim kolem zebatym 2. Dalej uklad sklada sie z pierscieni ciernych 5 po jednym dla kazdego z kól zebatych 1 i 2, a kazdemu z tych pierscieni jest przyporzadkowany wieniec blaszany 6 z szeregiem sprezystych jezyczków, które to wience sa przymocowane na przyklad przez przynitowanie do rirzesuwnej tulei sprzeglowej po obu jej stro¬ nach i sluza jednoczesne jako boczne prowadzenie dla widelek zmianowych. Pierscienie cierne posia¬ daja po zewnetrznej stronie rowki obwodowe 2, w które~ wchodza ksztaltowe konce jezyczków, wci¬ skane pod dzialaniem sily wstepnej sprezynowania, która wciska te jezyczki do rowków.Na fig. 1 tuleja przelaczajaca 4, 11 jest pokazana w polozeniu biegu luzem. Przy przelaczaniu biegów na przyklad w kierunku kola zebatego 1 przemiesz¬ cza sie tuleja przelaczajaca 4, 11 i wience blasza¬ ne 6 jak tez pierscienie cierne 5, które sa przy¬ trzymywane przez wience blaszane 6 w ramach niewielkiego luzu w kierunku kola zebatego 1 do- 40 45 50 55 6097 232 6 póki stozkowe powierzchnie cierne pierscienia 5 i kola zebatego 1 nie beda przylegaly do siebie.Przy dalszym przesuwaniu sprezyste jezyczki 5 wychodza z rowka 2 pierscienia ciernego, nalezacego do kola zebatego 1, przy czym jezyczki te sa wy¬ pychane w kierunku na zewnatrz przeciwnie do kierunku dzialania aily sprezystosci. Aby to na¬ stapilo musi byc pokonana sila oporu zalezna od ilosci i uksztaltowania jezyczków sprezystych, a takze od ksztaltu rowka, która jest przenoszona jako osiowa sila dociskowa z jezyczków sprezystych na pierscien cierny 5, a stad na powierzchnie cierne, przez co przed nastapieniem synchronizacji na pierscien cierny dziala okreslony moment obro¬ towy wywolany sila tarcia, który powoduje obróce¬ nie tego pierscienia w polozenie zatrzymania. Obrót wsteczny pierscienia ciernego 5 z polozenia zatrzy¬ mania w polozenie przelaczania ma miejsce do¬ piero po nastapieniu synchronizacji i jest wywo¬ lywany przez zukosowane powierzchnie przejsciowe uzebienia sprzegajacego na pierscieniu ciernym 5 i piersceniu profilowym 4. Obrót wzgledny pomie¬ dzy tuleja przesuwna 4, 11 i pierscieniem ciernym 5 jest ograniczony powierzchniami zderzakowymi 7 i 8 na zewnetrznej stronie pierscienia ciernego, których Usytuowanie jest zalezne od polozenia i szerokosci jezyczków sprezystych 10.Uklad synchronizacyjny przedstawiony na fig. 4 odpowiada funkcjonalnie zasadniczo pod wszyst¬ kimi wzgledami przykladowi wykonania pokaza- . nemu na fig. 1 z tym, ze jezyczki sprezyste 10 wchodza w rowek pierscieniowy wykonany po we¬ wnetrznej stronie pierscienia ciernego 45. Sila wstepna jezyczków sprezystych jest skierowana na zewnatrz i przez przesuwanie tulei sprzeglowej 4, 11 jezyczki sprezyste sa wypychane do wewnatrz 1 w momencie wychodzenia z rowka. Ograniczenie drogi ruchu obrotowego pierscienia ciernego 5 wzgledem tulei sprzeglowej 4, 11 nastepuje za po¬ moca powierzchni zderzakowych 7 i 8, które po¬ wstaja na skutek wykonania wyciec w uzebionym kolnierzu 9 pierscienia ciernego 5 sluzacych dla przejscia przez nie jezyczków sprezystych 10. Pod wszystkimi pozostalymi wzgledami dzialanie tego • rozwiazania odpowiada dzialaniu rozwiazania we¬ dlug fig. 1. Dla obu rozwiazan ukladu synchroniza¬ cyjnego przedstawionych na fig. 1 do 3 i 4 do 6 wspólnym jest jeszcze dodatkowo to, ze w obu przypadkach zajmuja one malo miejsca w kierun¬ ku osiowym, co jest wazne dla wielkosci obudowy przekladni oraz jej ciezaru i kosztów wykonania.Na fig. 7 jest przedstawiony uklad synchroniza¬ cyjny z dwoma pierscieniam ciernymi 75, do któ¬ rych zamocowane sa wience blaszane 76, których sprezyste jezyczki 70 wciskane sa na zewnatrz w rowek wykonany w otaczajacej je tulei przesuw¬ nej . 71. Przedstawiony tutaj przyklad wykonania jest zastosowany w ukladzie zmiany biegów prze¬ kladni planetarnej, gdzie kolo zewnetrzne 71 prze¬ kladni stanowi jednoczesnie tuleje sprzeglowa i moze byc sprzegane na przemian z jarzmem 72 kól obiegowych i wtedy przekladnia obraca sie ca¬ la z predkoscia kola srodkowego lub z obudowa 73 przez co obroty kola srodkowego zostaja zmniej¬ szone. Ograniczenie drogi obrotu pierscieni ciernych 75 wzgledem tulei przesuwnej 71 nie jest pokazane na fig. 7 ale nastepuje ono przez to, ze czesc spre¬ zystych jezyczków 70 jest wygieta hakowato na koncach, a konce te wspólpracuja z lukami mie- dzyzebnymi tulei przesuwnej 71. Cechy niniejszego wynalazku pozwalaja na uzyskanie konstrukcji zajmujacej wyjatkowo malo miejsca przy jedno¬ czesnym dobrym tlumieniu ewentualnych drgan skretnych pierscienK ciernych 75, a takze zmniej- szeniu ilosci czesci, co jest korzystne zarówno ze wzgledów ekonomicznosci jak i pewnosci dzialania.Zastosowanie cech wymienionych na poczatku przy omawianiu przykladu pokazanego na fig. 7 nie ogranicza sie tylko do zmiany biegów w prze- kladniach planetarnych ale takze mozliwe jest przeniesienie tych cech w taki sam sposób do przekladni zmianowych innego typu. PL