Przedmiotem wynalazku jest urzadzenie docis¬ kowe, zwlaszcza do hamulców tarczowych, w któ¬ rym nacisk osiowy wytwarzany jest na skutek wzglednego ruchu katowego pomiedzy dwiema zasadniczo równoleglymi plytami dociskowymi usy¬ tuowanymi w jednej osi, pomiedzy którymi umiesz¬ czone sa kulki lub waleczki wspóldzialajace z na¬ chylonymi biezniami znajdujacymi sie na, lub w przyleglych powierzchniach czolowych tych plyt.Tego rodzaju urzadzenia dociskowe sa powszech¬ nie uzywane np. w hamulcach tarczowych rozpie¬ ranych, w których plyty dociskowe umieszczone sa pomiedzy obrotowymi tarczami ciernymi dociska¬ nymi do nieruchomych powierzchni na skutek osio¬ wego rozsuniecia tych plyt. Przyklad wykonania takiego hamulca przedstawiony jest w opisie pa¬ tentowym Wielkiej Brytanii nr 1 030 312. Tarcze obrotowe osadzone osiowo przesuwnie na wale i zabezpieczone przed obrotem wzgledem niego sa umieszczone pomiedzy plytami dociskowymi, roz¬ pieranymi poosiowe a promieniowymi po¬ wierzchniami w nieruchomej obudowie. W po¬ wierzchniach czolowych plyt dociskowych wykona¬ ne sa za pomoca skrawania nachylone lub stozkowe wneki wspóldzialajace ze soba, wewnatrz których umieszczone sa kulki lub waleczki rozpierajace plyty dociskowe w przypadku katowego przemiesz¬ czenia plyt dociskowych wzgledem siebie. Urucho¬ mienie hamulca polega na katowym przemieszcze¬ niu plyt dociskowych w przeciwnych kierunkach 3© az do chwili docisniecia ich do tarcz hamulco- W3'ch. Na skutek tego tarcze hamulcowe zabieraja plyty dociskowe w kierunku obwodowym do chwili oparcia sie zderzaka znajdujacego sie na ' jednej z plyt dociskowych, w zaleznosci od kierunku obro¬ tu, o zderzak znajdujacy sie w obudowie. przy czym dalszy ruch katowy drugiej plyty dociskowej wraz z tarcza hamulcowa powoduje rozparcie tych plyt dociskowych za porrioca kulek lub waleczków oraz-samowzmocnienie sie hamulca podczas hamo¬ wania.W opisie patentowym nr 2 387 039 Stanów Zjed¬ noczonych Ameryki opisane jest urzadzenie docis¬ kowe do haiTLulca z rozpieranymi plytami docis¬ kowymi podobne do przedstawionego w opisie pa¬ tentowym nr 1 030 312 Wielkiej Brytanii z tym, ze bieznie wspóldzialajace z kazda z plyt dociskowych wykonane sa na trzech wkladkach o zarysie ko¬ lowym umieszczonych w plytkich wnekach w tych plytach. Kazda z tych wkladek umiejscowiona jest osiowo w swej plycie na wystepach oporowych znajdujacych sie na jej powierzchni podstawy, przy czym powierzchnia czolowa kazdej z tych wkladek dolega do powierzchni wewnetrznej wneki.Tego rodzaju urzadzenia dociskowe sa stosunko¬ wo proste i tanie w wytwarzaniu, gdy sa malych rozmiarów, natomiast w przypadku urzadzen o wiekszych srednicach obróbka skrawaniem posz¬ czególnych powierzchni czolowych plyt docisko¬ wych staje sie skomplikowana gdyz nalezy zapew 92 4023 92 402 4 nic równomierny rozklad obciazen na poszczególne waleczki lub kulki.Jezeli dopuszczalna jest pewna niewspólosiowosc plyt dociskowych to "niedogodnosc te mozna usunac stosujac tylko trzy kulki lub trzy waleczki, ponie¬ waz plyty umieszczone na trzech podporach maja wlasciwosc samoregulacji. Jednakze, czesto mus] byc stosowane wiecej niz trzy kulki lub waleczki ze wzgledu na koniecznosc przenoszenia duzej sily docisku i wtedy niewspólosiowosc jest niedopusz¬ czalna.Celem wynalazku jest usuniecie tych niedogod¬ nosci.Cel ten jest osiagniety przez urzadzenie docis¬ kowe zawierajace dwie plyty dociskowe, usytuo¬ wane zasadniczo równolegle i wspólosiowo, dwa ze¬ stawy czlonów prowadniczych umieszczonych na przeciw siebie pomiedzy przyleglymi powierzchnia¬ mi czolowymi plyt dociskowych i zabezpieczone przed przemieszczeniem obwodowym wzgledem plyt dociskowych oraz waleczki lub kulki umiesz¬ czone pomiedzy nachylonymi biezniami czlonów prowadniczych, patrzac w kierunku poosiowym, przy czym uklad ten umozliwia rozpieranie plyt dociskowych w kierunku poosiowym za pomoca waleczków lub kulek pod wplywem ruchu wzgled¬ nego katowego pomiedzy tymi plytami dociskowy¬ mi. Urzadzenie to charakteryzuje sie tym, ze ma trwale odksztalcalne elementy umieszczone pomie¬ dzy co najmniej jednym z czlonów prowadniczych a wspóldzialajaca z nim plyta dociskowa umozli¬ wiajace zmiane jego polozenia w kierunku poosio¬ wym pod wplywem obciazenia poosiowego, a tym samym bardziej równomierny rozklad obciazenia poosiowego na poszczególne waleczki lub kulld w czasie kolejnych uruchomien urzadzenia.Bieznia czlonów prowadniczych zwykle wspól¬ dziala tylko z jednym waleczkiem lub kulka) lecz jej ksztalt moze umozliwiac wspóldzialanie z wie¬ cej niz jedna kulka lub waleczkiem.Gdy urzadzenie jest uzyte po raz pierwszy do wytworzenia .nacisku osiowego, a czlon prowadni- czy jest nadmiernie lub nierównomiernie obciazony poprzez kulki lub waleczki, czesci odksztalcalne ulegaja odksztalceniu plastycznemu umozliwiajac bardziej równomierny rozklad obciazenia poosio¬ wego na poszczególne kulki lub waleczki.Korzystnie tylko jedna z plyt dociskowych jest wyposazona w czlon prowadniczy oraz czesci oH- ksztalcalne, czesto jednak kazda z plyt dociskowych jest wyposazona w co najmniej jeden czlon pro¬ wadniczy oraz polaczone z nim czesci odkisztal- calne.W przypadku gdy plyta dociskowa wyposazona jest w wiele czlonów prowadniczych, jeden lub wiecej z czlonów prowadniczych zaopatrzony jest w czesci odksztalcalne.Czesci odksztalcalne stanowia co najmniej jeden, przenoszacy obciazenie wystep, znajdujacy sie na czlonie prowadniezym lub plycie dociskowej oraz odpowiednio powierzchnie plyty lub czlonu pro- wadniczego, z która wspóldziala ten wystep.Wystep móglby byc sam wykonany jako ód- ksztalcalny, lecz korzystniej wykonany jest ze sto¬ sunkowo twardego materialu a powierzchnia wspóldzialajaca z nim ze stosunkowo miekkiego materialu, dzieki czemu nadmierne obciazenie po¬ woduje zaglebienie sie wystepu w tej powierzchni.Ma to te zalete, ze wspóldzialanie wystepu ze sciankami powstalego zaglebienia zabezpiecza czlon prowadniczy przed ruchem obwodowym wzgledem plyty dociskowej. ¦ - Korzystnie, czlon prowadniczy zaopatrzony jest w wystepy w celu ulatwienia skrawania plyty do¬ ciskowej mieszczacej czlony prowadnicze a takze dlatego, poniewaz zwykle czlony prowadnicze sa utwardzane.W przypadku gdy wymagany jest docisk w 'jed¬ nym kierunku stosuje sde czlony prowadnicze za¬ wierajace tylko jedna bieznie, natomiast w przy¬ padku, gdy wymagany jest docisk w dwóch "kie¬ runkach stosuje sie czlony prowadnicze zaopatrzo¬ ne w dwie bieznie nachylone w przeciwnych kie¬ runkach, z których w danym okresie dzialania wy¬ korzystywana jest tylko jedna.Powierzchnie samej plyty dociskowej, lub od¬ powiednie powierzchnie elementu ksztaltujacego, które umozliwia umiejscowienie czlonów prowad¬ niczych w kierunku promieniowym i osiowym w czasie skladania zespolu, stanowia powierzchnie obrotowe wzgledem osi zespolu, przy czym korzyst¬ nie powierzchnie te sa zaopatrzone w miejscowe wneki lub wystepy.W przypadku stosowania waleczków czlony pro¬ wadnicze sa korzystnie podparte z pewnym luzem umozliwiajacym chybotamie wzgledem obwodu do¬ okola osi urzadzenia, w celu zrównania obciazenia wzdluz dlugosci waleczka.Przedmiot wynalazku przedstawiony jest w przy¬ kladzie wykonania na rysunku, na którym fig. 1 przedstawia urzadzenie dociskowe z waleczkami w polozeniu obciazenia, przy czym usunieta zostala górna plyta dociskowa wraz z umieszczonymi w niej czlonami prowadniczymi, fig. 2 —* jeden czlon prowadniczy urzadzenia z fig. 1 z waleczkiem w ksztalcie stozka scietego przedstawionym linia przerywana, wspóldzialajacyim z jedna z biezni czlonu prowadniczego, fig. 3 — czlon prowadniczy z fig. 2 z dwoma wystepami przenoszacymi obcia¬ zenie, w widoku perspektywicznym od dolu, fig. 4 — rozklad sil normalnych pomiedzy waleczkiem a czlonem klinowym przechodzacym przez srodek ciezkosci pola zetkniecia wystepów z plyta docisko¬ wa, fig. 5 — urzadzenie z fig. 1 w wykroju uwi¬ daczniajacym wspóldzialanie czterech czlonów pro¬ wadniczych z waleczkiem znajdujacym sie w polo¬ zeniu spoczynkowym, fig. 6 — inny przyklad wy¬ konania czlonów prowadniczych w rzucie podob¬ nym do przedstawionego na fig. 5, a fig. 7 — czlon prowadniczy wspóldzialajacy z kulkami w rzucie perspektywicznym.Jak przedstawiono na fig. 1, kazda z par jedna¬ kowych, przeciwlegle usytuowanych plyt; docisko¬ wych 1, z których na rysunku pokazano tylko jed¬ na, zaopatrzona^ jest we wneke pierscienioiwa 2, w której umieszczone jest szesc klinowych czlonów prowadniczych 3 docisnietych do siebie dzieki spre-1 zystosci kolnierza 4 otaczajacego wneke. 2. S2esc waleczków 5 w ksztalcie stozków scietych wspól¬ dziala z biezniami 6 czlonów prowadniczych, 'z któ- 1(5 40 45 50 55 605 rych tylko jeden zestaw jest przedstawiony na rysunku.Kazdy klinowy czlon prowadniczy 3 jest (fig. 2 i 3) zaopatrzony od stirony górnej w dwie bieznie 6 przeciwnie nachylone pod stalym katem na wiek¬ szej czesci ich dlugosci, lecz o rosnacym nachyleniu w kierunku swych czesci wewnetrznych 7 zakon¬ czonych grzbietem 8 umozliwiajacym na koncu drogi waleczków znaczne zmniejszenie przelozonej sily i zapobiegajacysm przejsciu waleczków poza polozenie koncowe na biezni 6, w czasie gdy urza¬ dzenie ;wytwarza obciazenie wbrew silom sprezy¬ stosci np. w zespole hamulca.Spodnia powierzchnia kazdego z klinowych czlo¬ nów prowadniczych 3 zaopatrzona jest (fig. 3) w dwa wystepy 9 oddalone od siebie w kierunku obwodowymi urzadzenia to jest w kierunku psi Y-Y, przy czym geometryczny moment bezwlad¬ nosci, powierzchni zetkniecia wystepów 9 z plyta dociskowa 1 wzgledem miejscowej promieniowej osi X-X . jest stosunkowo duzy w porównaniu z geometrycznym momentem bezwladnosci po¬ wierzchni wzgledem miejscowej obwodowej osi Y-Y,. Zapewnia to stabilnosc na wychylenia wzgle¬ dem osi X-X mimo dzialania sily toczacej, a przy tym umozliwia wychylenie czlonu klinowego wzgle¬ dem osi Y-Y, a tym samym bardziej równomierny rozklad obciazenia na calej dlugosci waleczka 5.Czlony prowadnicze 3 wykonane sa ze stali haf¬ towanej lub naweglanej, a powierzchnia 10 plyty dociskowej 1, z która wspóldzialaja wystepy 9 jest z materialu miekszego. Po montazu urzadzenia i w czasie pierwszego uruchamiania, obciazenia osiowe wywierane przez waleczki 5 róznia sie miedzy so¬ ba na skutek tolerancji technologicznych przyje¬ tych dla czlonów klinowych i plyt dociskowych.Poniewaz obciazenie osiowe przenoszone jest po¬ przez ograniczone powierzchnie zetkniecia wyste¬ pów 9 z powierzchnia 10, nadmierne obciazenie wywierane na niektóre z klinowych czlonów pro¬ wadniczych 3 spowoduje zaglebienie sie wyste¬ pów 9 w powierzchnie 10 oraz jej trwale odksztal¬ cenie, na skutek czego rozklad obciazenia osiowego bedzie bardziej równomierny na poszczególnych waleczkach w czasie dalszych kolejnych urucho¬ mien urzadzenia. ' - Kolnierz 4 plyty dociskowej 1 pozostaje mocno zacisniety na klinowych czlonach prowadniczych 3, na skutek czego równomierny rozklad obciazen raz osiagniety dzieki odksztalceniu powierzchni zet¬ kniecia nie ulega juz zmianie, jaka mogly by spo¬ wodowac ruchy czlonów prowadniczych 3 wzgle¬ dem plyty dociskowej 1.Na fig. 4 pokazano, ze linia dzialania sily w punkcie zetkniecia 11 waleczka 5 znajdujacego sie na biezni 6 w polozeniu obciazenia, przechodzi przez srodek ciezkosci 12 pola zetkniecia wyste¬ pów 9 z powierzchnia 10. Na skutek tego, gdy obciazenie wywierane przez waleczek stanowi maksimum, jest ono równomiernie rozlozone na obie powierzchnie zetkniecia.Fig. 5 przedstawia polozenie waleczka 5, gdy ply¬ ty dociskowe 1 znajduja sie w polozeniu spoczyn¬ kowym. Waleczek 5 znajduje sie pomiedzy biez- 402 6 niamni czterech przyleglych klinowych czlonów pro-- wadniczych 3 na skutek docisniecia plyt dociskor wych 1 przez nie pokazane sprezyny. W takim ukladzie waleczki 5 nie musza byc umieszczane w koszyczku — lecz gdyby, polozenie spoczynkowe waleczków przypadalo na inne miejsce wtedy na¬ lezaloby stosowac koszyczek.•Na fig. 6 przedstawiony jest- inny przyklad wy¬ konania urzadzenia, w którym pomiedzy przeciw- ]0 leglymi biezniami znajduje sie szersza szczelina oraz waleczki silniej dolegaja do narozy 13. Po¬ czatkowy ruch obrotowy waleczków powoduje sto¬ sunkowo szybkie przemieszczenie osiowe plyt do¬ ciskowych potem waleczki najezdzaja na bardziej 16 plaska czesc powierzchni krzywkowej.Klinowy czlon prowadniczy 3 wspóldzialajacy z kulkami przedstawiony jest na fig. 7. W czlonie tym bieznie 6 maja odmienny ksztalt, w tym celu aby z-apewnic: wieksza statecznosc wzgledem osi Y-Y, poprzez zwiekszenie momentu.. bezwladnosci pola zetkniecia wystepów wzgledem osi Y-Y. ~ Nalezy zauwazyc, ze powierzchnie zetkniecia wy¬ stepów 9, pokazanych na fig., 3, znajduja sie nie w skrajnej czesci czlonów prowadniczych, dzieki czemu odksztalcenie powierzchni 10 dokonane przez jeden z wystepów nie wywiera wplywu na umiej¬ scowienie przyleglego wystepu sasiedniego czlonu,. mimo ze czlony opieraja sie o siebie. PL