Srodek barwiacy w postaci trwalego, stezonego roztworu wod¬ nego zasadowych barwników azowych, metynowych, azametyno- wych, akrydynowych, azynowych, oksazynowych, ksantenowych lub antrachinonowych, zawierajacych grupe trójmetyloamoniowa lub cykloamoniowa, albo zasadowych barwników trójfenylometa- nowych zawierajacych co najmniej dwie pierwszorzedowe lub drugorzedowe grupy aminowe 10 15 Przedmiotem wynalazku jest srodek barwiacy w postaci trwalego, stezonego wodnego roztworu zasadowych barwników azotowych, metynowych, azametynowych, akrydynowych, azynowych, oksa- zynowych, ksantenowych lub aaitrachinonowych, za¬ wierajacych grupe trójmetyloamoniowa lub cyklo- amoniowa, albo zasadowych barwników trójfeny- lometanowych, zawierajacych co najmniej dwie pierwszorzedowe lub drugorzedowe grupy amino¬ we.Znane jest stosowanie zasadowych barwników w postaci stezonych, podstawowych roztworów wodnych, poniewaz stosowanie takich roztworów umozliwia unikniecie tych niedogodnosci, które wystepuja przy stosowaniu barwników w postaci drobno zmielonych proszków a mianowicie: pyle¬ nia, trudnosci zwiazanych z rozpuszczeniem i pienieniem sie. Ponadto barwniki w postaci, cieklej zajmuja mniej miejsca w srodkach tran- sporjcwych i daja sie latwiej dozowac. Ze wzgledu 20 na niekiedy trudna rozpuszczalnosc znanych soli barwników zasadowych, do wytwarzania takich stezonych, odpornych na cieplo i mróz roztworów podstawowych nadaja sie przede wszystkim sole barwników zasadowych, zawierajace jako anion, 25 anion rozpuszczalnego w wodzie kwasu karboksy- lowego. , Jako substancje wspomagajace rozpuszczanie i ewentualnie sluzace jednoczesnie jako rozpu¬ szczalniki do otrzymywania takich poprzednio 30 2 omówionych, stezonych roztworów stosuje sie roz¬ puszczalne w wodzie, ciekle w zwyklej tempera¬ turze wielowodorotlenowe alkohole lub ich etery lufo rozpuszczalne w wodzie polietery. Stosuje sie zwlaszcza dwu- i trójwodorotlenowe alkohole lub ich niskoczasteczkowe etery, takie jak glikol ety¬ lenowy, glikol dwuetylenowy, eter jednoetylowy glikolu etylenowego, eter jednoetylowy glikolu dwuetylenowego, octan eteru jednoetylowego gli¬ kolu dwuetylenowego, eter jednobutylowy glikolu dwuetylenowego, eter jednobutylowy glikolu trój- etylenowego, glikol trójetylenowy, glikol dwupro- pylenowy, gliceryne, eter 1,3-dwuetylowy glicery¬ ny. Ponadto jako srodki wspomagajace rozpuszcza¬ nie mozna stosowac rozpuszczalne w wodzie ami¬ dy, laktamy, laktony lub ewentualnie zawierajace grupy hydroksylowe nitryle, takie jak formamid, dwumetyloformamid, N-metylopirolidon, butyro- lakton, acetonitryl lub P-hydroksypropionitryl.Równiez jako substancje ulatwiajace rozpuszczanie lub ewentualnie sluzace jednoczesnie jako roz¬ puszczalniki stosuje sie inne ciekle zwiazki), np. octan etylu, hydroksymaslan etylu, alkohol dwu- acetonowy, alkohol czterowodorofurfurylowy, acetonyloaceton, sulfolan, sulfotlenek metylowy, czterowodorofuran lub dioksan, ponadto stale zwiazki, takie 'Jak kaprolaktam: ~ Omówione zwiazki wspomagajace rozpuszczanie moga sluzyc jednoczesnie jako rozpuszczalniki, przy czym mozna stosowac dodatkowe inne roz- 8017880178 3 puszczalniki jak np. lodowaty kwas octowy, mrówkowy lub ich mieszaniny.Te dotychczas stosowane kompozycje albo nie pozwalaly na wytworzenie roztworu o . wystar¬ czajaco wysokim stezeniu, albo w przypadku sto¬ sowania zasadowych barwników w postaci soli kwasu karboksylowego, rozpuszczalnego w wodzie, wymagaly dodatkowego etapu postepowania tak, zeby zazwyczaj otrzymywane podczas syntezy chlorki barwników zasadowych przeksztalcic po¬ przez zasade barwnika ^y sól barwnika z kwasem organicznym. W trakcie tej dodatkowej obróbki wystepowaly straty barwników, poniewaz prze¬ ksztalcenie barwnika tego typu w wolna zasade wymaga zachowania nadzwyczaj lagodnych wa¬ runków reakcji. Podczas kolejnego przeksztalce¬ nia wolnej zasady barwnika w sól z kwasem organicznym dodatkowo daje sie zaobserwowac nietrwalosc zasady barwnikowej, objawiajacej sie spadkiem intensywnosci wybarwienia lub zmet¬ nieniem odcienia wybarwienia.Stwierdzono, ze mozna wyeliminowac omówione niedogodnosci stosowania przy barwieniu znanych roztworów wielu soli barwników zasadowych za¬ wierajacych jako anion," anion mocnego kwasu nieorganicznego otrzymujac trwaly, stezony roz¬ twór wody tych soli w taki sposób, ze bez po¬ przedzajacego przeksztalcanie soli w wolna za¬ sade barwnika i bez wprowadzania dodatku srod¬ ka ulatwiajacego rozpuszczanie barwnik rozpu¬ szcza sie w wodnym roztworze maloczasteczkowe- go kwasu tluszczowego o 1—4 atomach wegla, zawierajacym co najmniej 50 czesci wagowych wody.Srodek barwiacy w postaci trwalego, stezonego roztworu wodnego zasadowych barwników azo- wych, metynowych, azometynowych, akrydyno- wych, azynowych, oksazynowych, ksantenowych lub antrachinonowych, zawierajacych grupe trójmety- loamoniowa lub cykloamoniowa albo zasadowych barwników trójfenylometanowych zawierajacych co najmniej dwie pierwszorzedowe lub drugo- rzedowe grupy aminowe, wedlug wynalazku za¬ wiera 10—80 zasadowego barwnika, wywodzacej sie z mocnego kwasu nieorganicznego, oraz 90—20% wagowych mieszaniny rozpuszczalnikowej, skladajacej sie za¬ sadniczo z 5—50% wagowych wody, 95—50°/o wa¬ gowych co najmniej jednego z kwasów tluszczo¬ wych o 1—4 atomach wegla, 0—25°/o wagowych alkoholu jednowodorotlenowego lub ketonu jako dodatkowego rozpuszczalnika, i ewentualnie za¬ wiera ponadto niejonotwórczy lub kationoczynny srodek powierzchniowo czynny i/lub 0,1—3% wa¬ gowych srodka przeciwpieniacego.Srodowisko rozpuszczalnikowe stanowia wodne roztwory niepodstawionych kwasów tluszczowych, np. kwasu mrówkowego, octowego lub propiono- wego lub ich mieszanin oraz podstawianych kwa¬ sów tluszczowych, np. kwasu chlorooctowego lub mlekowego..Do wytwarzania srodka wedlug wynalazku na¬ daja sie barwniki zasadowe nalezace do róznych klas, takich jak barwniki monoazowe, dwuazowe lub.poliazowe, dwu- trójarylometanowe, akrydyno- 4 we, ksantenowe, polimetynowe lub azametynowe, tiazolowe, azynowe, oksazynowe lub tiazynowe.Jako korzystne barwniki w srodku barwiacym wedlug wynalazku wystepuja zasadowe barwniki azowe, metynowe, azametynowe, akrydynowe, azynowe, oksazynowe, ksantenowe lub antrachi- nonowe, zawierajace grupe trójmetyloamoniowa lub cykloamoniowa, albo' zasadowe barwniki trój- fenylometanowe zawierajace co najmniej dwie pierwszorzedowe lub drugorzedowe grupy amino¬ we.' * Szczególne korzystne barwniki zasadowe zawie¬ raja grupe cykloamoniowa nalezaca do 5- lub 6-czlonowego pierscienia heterocyklicznego.Do innych bardzo korzystnych barwników za¬ liczaja sie zasadowe barwniki monoazowe zawie¬ rajace grupe pirydyniowa zwiazana swym czwar¬ torzedowym atomem azotu z niskoczasteczkowa grupa alkiloaminowa, zwlaszcza z grupa etyleno- aminowa, oraz zasadowe barwniki metynowe lub azametynowe zawierajace pierscien heterocyklicz¬ ny z szeregu pirolu, imidazolu, tiazolu, benzo- tiazolu, triazolu lub tiadiazolu.Szczególnie interesujace sa takze barwniki 1,4-dwuamino-antrachinonowe, w których co naj¬ mniej jedna grupa aminowa jest podstawiona rodnikiem alkilowym o 1—4 atomach wegla lub rodnikiem aryloalkilowym, i które zawieraja zwiazana swym czwartorzedowym atomem azotu grupe pirydyniowa lub trójmetyloamoniowa.Stosuje sie barwniki nie zawierajace grup na¬ dajacych rozpuszczalnosc w wodzie, zwlaszcza grup sulfonowych i karboksylowych, a przy tym w postaci soli z mocnymi kwasami nieorganicz¬ nymi, takich jak fosforany, siarczany, metylosiar- czany, halogenki, halogenki cynku lub azotany.Powinny byc stosowane barwniki mozliwie czy¬ ste, to znaczy nie zawierajace zanieczyszczen w postaci soli nieorganicznych.W celu sporzadzenia srodka barwiacego poste¬ puje sie np. tak, ze sole barwników zasadowych rozpuszcza sie w omówionych roztworach wod¬ nych w pokojowej lub podwyzszonej temperatu¬ rze, przy czym ewentualnie dodaje sie nieznaczne ilosci np. 0,1—3°/o srodków zapobiegajacych pie¬ nieniu oraz najwyzej 5°/o dodatkowego rozpusz¬ czalnika, np. alkoholu jednowodorotlenowego lub ketonu. Mozna równiez dodawac niejonotwórczy lub kationoczynny srodek powierzchniowo czynny.Korzystnie stosuje sie takie ilosci skladników, aby srodek barwiacy wedlug wynalazku zawieral barwnik w wysokim stezeniu, np. w stezeniu 10—30°/o wagowych, korzystnie 10—50% wagowych.Roztwory te, pomimo wysokiego stezenia barw¬ nika, wykazuja charakter roztworu wlasciwego i nawet przy pewnym stanie przesycenia sa prze¬ waznie ciekle równiez w temperaturze ponizej 0°C. Nawet przy dlugim magazynowaniu nie ob¬ serwuje sie wykrystalizowania barwników.Srodki barwiace wedlug wynalazku mieszaja sie w kazdym stosunku z woda, i czesciowo z odpo¬ wiednimi rozpuszczalnikami organicznymi, tak ze mozna je latwo dozowac objetosciowo.Nadaja sie zwlaszcza do wytwarzania roztworów farbiarskich do barwienia papieru i wlókien tek- 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 6080178 15 stylnych oraz ponaidto do innych celów, w których stosuje sie barwniki zasadowe, np. do wytwarza¬ nia atramentów do przyrzadów rejestrujacych, atramentów do poduszek do stempli, tasm do maszyn do pisaniaitd. 5 W nizej podanych przykladach czesci, o ile nie podano inaczej, oznaczaja czesci wagowe, procen¬ ty oznaczaja procenty wagowe a temperatury sa podane w stopniach Celsjusza.Przyklad I. 4 czesci suchego czerwonego 10 barwnika C. I. Basic Red 22 wprowadzono mie¬ szajac do mieszaniny skladajacej sie z 85 czesci lodowatego kwasu octowego i 35 czesci wody i przy mieszaniu rozpuszczono, nastepnie roztwór przesaczono przez filtr klarujacy.Roztwór po kilkumiesiecznym magazynowaniu w temperaturze 40°C nie wykazal zadnych zmian.W podobny sposób mozna wytworzyc roztwór 40 czesci podanego wyzej barwnika w mieszani- 20 nie skladajacej sie z 80 czesci kwasu propionowe- go i 40 czesci wody.Przyklad II: 35 czesci suchego niebieskiego barwnika C. I. Basic Blue 80 rozpuszczono mie¬ szajac w mieszaninie skladajacej sie z 16 czesci 25 lodowatego kwasu octowego i 144 czesci wody, nastepnie przesaczona przez filtr klarujacy.Otrzymany roztwór nie wykazywal zadnych zmian po kilkumiesiecznym magazynowaniu w temperaturze60°C. 30 Taki sam trwaly roztwór barwnika mozna otrzy¬ mac przez odparowanie pod zmniejszonym cisnie¬ niem wodnego roztworu barwnika otrzymanego po syntezie i zadanie zatezonego roztworu odpowie¬ dnia iloscia lodowatego kwasu octowego. 35 Trzyklad III. 25 czesci suchego czerwonego barwnika o wzorze 1, przy mieszaniu rozpuszczo¬ no w roztworze skladajacym sie z 90 czesci kwa¬ su mrówkowego i 30 czesci wody i otrzymany roztwór przesaczono przez filtr klarujacy. W ten 40 sam sposób otrzymano roztwór azonatu wyzej podanego barwnika, rozpuszczajac 25 czesci azo¬ tanu barwnika w mieszaninie zlozonej z 150 czes¬ ci kwasu mrówkowego i 30 czesci wody.Oba roztwory nie wykazuja zadnych zmian 45 nawet po kilkumiesiecznym magazynowaniu.Przyklad IV. 24 czesci suchego zóltego barw¬ nika C. I. Basic Yellow 40, rozpuszczono miesza¬ jac w mieszaninie skladajacej sie z 34 czesci kwasu mrówkowego i 6 czesci wody, nastepnie roztwór przesaczono. Otrzymano preparat trwaly na magazynowanie.W analogiczny sposób rozpuszczono 24 czesci wyzej podanego barwnika w mieszaninie skladaja¬ cej sie z 20 czesci kwasu mlekowego, 20 czesci wody, przy czym po klarownym przesaczeniu otrzymano preparat trwaly na magazynowanie.Przyklad V. 126 czesci suchego czerwonego barwnika C. I. Basic Red 60, rozpuszczono mie- 60 szajac w 403 czesciach kwasu mrówkowego i 71 czesciach wody i otrzymany roztwór przesaczono.Otrzymano preparat trwaly w magazynowania.Równiez trwale na magazynowanie preparaty otrzymano przez rozpuszczenie 22,3 czesci czerwó- 65 nego barwnika o wzorze 2 lub zóltego barwnika o wzorze 3 w 65,8 czesciach kwasu mrówkowego i 11,5 czesciach wody i przesaczenie otrzymanych roztworów przez filtr klarujacy.Przyklad VI. 36 czesci suchego fioletowego barwnika C. I. Basic Violet 1 wprowadzono da mieszaniny skladajacej sie z 42 czesci kwasu oc¬ towego, 42 czesci wody i po 0,5 godzinnym mie¬ szaniu roztwór przesaczono przez filtr klarujacy.Otrzymano preparat trwaly na magazynowanie.Mozna równiez rozpuscic wilgotny placek filtra¬ cyjny barwnika, stosujac odpowiednio mniejsza ilosc wody przy otrzymywaniu roztworu.Przyklad VII. 25 czesci suchego czerwonego barwnika o wzorze 4 wprowadzono do mieszaniny 61 czesci kwasu octowego i 61 czesci wody, na¬ stepnie mieszano w ciagu 1 godziny i otrzymany roztwór przesaczono. Otrzymano preparat odporny na magazynowanie. Mozna równiez rozpuscic wil¬ gotny placek filtracyjny barwnika, stosujac odpo¬ wiednio mniejsza ilosc wody. PL PL