TR2023019393A2 - Yünlü teksti̇l ürünleri̇ni̇n asi̇t boyar maddelerle boyanmasinda metali̇k mordan tuzlarinin kullanildiği yeni̇ bi̇r boyama yöntemi̇ - Google Patents

Abstract

Buluş, tekstil sektöründe, kumaş, lif vb. yünlü mamullerin metalik mordanlar (kimyasal mordanlar) ve biyo-mordanlar varlığında asit boyar maddeler ile boyanması için geliştirilmiş yeni bir boyama yöntem ile ilgilidir.

Description

TARIFNAME YÜNLÜ TEKSTIL ÜRÜNLERININ ASIT BOYAR MADDELERLE BOYANMASINDA METALIK MORDAN TUZLARININ KULLANILDIGI YENI BIR BOYAMA YÖNTEMI Teknik Alan Bulus, tekstil sektöründe, kumas, lif vb. yünlü mamullerin metalik mordanlar (kimyasal mordanlar) ve biyo-mordanlar varliginda asit boyar maddeler ile boyanmasi için gelistirilmis yeni bir boyama yöntem ile ilgilidir. Teknigin Bilinen Durumu Yün diger lif türlerine oranla daha karmasik bir yapiya sahip olup, yün liflerinin boyanmasinda fiziksel faktörler, örnegin lifin fiziksel yapisi çok önemlidir. Ayni kalitedeki bir örnekte bile, yün liflerinin çapi oldukça farklidir. Boyarmaddenin lif içine difüzyonu yüzeyde meydana geldiginden ve ince liflerde materyalin birim agirligina tekabül eden birim yüzeyin daha fazla olmasindan, genellikle ince lifler, kalin liflere göre boyarmaddeyi daha çok adsorplamaktadir. Teknikte yünlü kumaslarin boyanmasinda öncelikle asit ve metal-kompleks boyar maddeler kullanilmaktadir. Boyama sirasinda sicaklik 105°Clye kadar çikabilmekte ve pH 2-7 araliginda tercih edilmektedir. Metal-kompleks boyar maddeler gerçekte asit boyar madde molekülleri olup boya üretimi sirasinda krom gibi bir metal ile kompleks olusturularak üretilmektedir. Metal-kompleks boyar maddeler metal ile kompleks halde üretilmis asit boyalardir. Fakat normal asit boyalardan farkli olarak boyar madde molekülleri bir metal ile kompleks yapmis halde bulunmaktadir. 1:1 metal-kompleks boyalarda bir asit boya molekülü bir metal ile komplekslesmis ve 12 (veya 2:1) metal-kompleks boyalarda iki adet asit boya molekülü yine bir adet metal ile komplekslesmis durumdadir. Metal olarak en fazla krom kullanilir. Bu boyar maddelere "asit boyar maddeler" denmesinin nedeni boyama uygulamalarinin mutlaka asidik sartlar altinda yapilmasidir. Teknikte yünlü kumaslarin boyanmasinda kullanilan asit boyar maddelerle yapilan çalismalar mevcuttur. Fakat bu çalismalarda asit boyar maddelerin yün kumaslara uygulanmasindan sonra elde edilen renkleri gelistirmek için bir islem uygulanmasi söz konusu degildir. Yünlü mamullerin boyanmasinda alternatif olarak krom-mordan (veya sadece mordan) boyalarin da kullanilmasi mümkün olmasina ragmen boyama adimlarinda asit boyanin lif içinde komplekslesmesi için boyama banyosuna krom metali ilave edilmektedir. Boyama sonucunda gidere atilan çözelti içinde kalan artik krom metali dogaya büyük zarar verdiginden krom-mordan boyama günümüzde kullanilmamaktadir. Yünlü mamullerin boyanmasi yün-tipi reaktif boyalarla da yapilabilmesine ragmen uygulamalarda istenen renk sonuçlari elde edilemedigi için yün-tipi reaktif boyalar yünlü mamullerin boyanmasinda tercih edilmemektedir. Yünlü mamullerin boyanmasinda kullanilan asit boyalar temelde üç farkli molekül büyüklügündedir. Bu boyama için kullanilan asit boyalarin moleküler büyüklügü arttikça öncelikle yikama hasliklarinda bir iyilesme elde edilmesine ragmen boyama düzgünlügünün ve hedeflenen rengin elde edilmesi zorlasmaktadir. Küçük moleküllü asit boyalarin kullaniminda ise boyama düzgünlügü ve hedeflenen renk nüansi daha kolay elde edilebilmesine ragmen yapilan boyamalarin yikama hasliklari düsük kalmaktadir. Yünlü mamullerin asit boyalarla boyanmasinda boyama düzgünlügünün elde edilmesi ile istenen yas hasliklarin elde edilmesi ayni anda gerçeklesememektedir. Bu nedenle teknigin bilinen durumunda yünlü mamullerin asit boyarmaddelerle boyanmasinda, hem düzgün boyamanin hem de iyi yas hasliklarin elde edilebildigi yeni bir boyama yöntemine ihtiyaç Literatürde yapilan arastirmada teknigin bilinen durumuna bir örnek olarak CN103911867A numarali doküman gösterilebilir. Bahsi geçen doküman, ipek veya yün gibi protein lif ürünlerinin renk hasligini iyilestirmek için enzimatik bir yöntem ile ilgilidir. Söz konusu yöntem polifenol oksidaz islemi, asit boyama, yikama islem adimlarini içermektedir. Ancak yün kumaslarin boyanmasi için klorlama ön isleminin uygulanmasi, ön-es zamanli veya son mordanlama uygulanmasindan bahsedilmemektedir. Sonuç olarak yukarida anlatilan olumsuzluklardan dolayi ve mevcut çözümlerin konu hakkindaki yetersizligi nedeniyle ilgili teknik alanda bir gelistirme yapilmasi gerekli kilinmistir. Bulusun Kisa Açiklamasi Mevcut bulus, yukarida bahsedilen gereksinimleri karsilayan, tüm dezavantajlari ortadan kaldiran ve ilave bazi avantajlar getiren, yünlü tekstil ürünlerin metalik mordanlar (kimyasal mordanlar) ve biyo-mordanlar varliginda asit boyar maddeler ile boyanmasi için gelistirilmis boyama yöntemi ile ilgilidir. Bulusun öncelikli amaci, yünlü tekstil ürünlerinin metalik mordanlar (kimyasal mordanlar) ve biyo-mordanlar kullanilarak asit boyar maddeler ile verimli bir sekilde boyanmasi için gelistirilen bir yöntemi ortaya koymaktir. Metalik (kimyasal) mordan veya biyo-mordan kullanimi ile boyama çözeltisi içindeki boyar maddenin tümünün lifler tarafindan çözeltiden alinmasi ve asidik ortamda Iif içinde olusabilecek iyonik baglar, hidrojen baglari ve van der Waals baglarina ek olarak, ister bag olusturmus olsun ister olmasin Iif içindeki bütün asit boya moleküllerinin metalik (kimyasal) mordan veya biyo-mordan molekülleri ile kenetlenerek suda çözünmeyen kompleksler olusturmasini saglamaktir. Bu kompleks boya molekülünün eksi yükünün metalik mordan molekülünden gelen arti yükle birlesmesi sonucu olusmaktadir. Böylece boya molekülleri daha büyük agregatlar olusturarak suda çözünürlüklerini kaybetmektedir. Bunun sonucunda öncelikle boyama çözeltisi içinden bütün boya moleküllerinin Iif içine çekilmesi ve yas haslik sonuçlarinin da yükseltilmesi amaçlanmaktadir. Bulusun amaci, boyama öncesinde yapilan klorlama ön islemi ile yün liflerinin dis katmanini olusturan pulcuk tabakasi uzaklastirilmasi yün liflerinin korteks hücre yapisi açiga çikartilarak boyama islemine daha uygun hale getirilmesini saglamaktir. Bulusun bir amaci, yünlü kumaslarin asit boyar maddelerle boyanmasinda; metalik mordanlar (kimyasal mordanlar) ve biyo-mordanlarin ön-mordanlama veya es zamanli- mordanlama veya son-mordanlama seklinde uygulanabildigi bir yöntem saglamaktir. Yünlü mamullerin anyonik boyalar ile boyanmasinda gerekli olan büyük miktarlarda tuz kullanimina gerek duymayan bir yöntem saglamaktir. Bulusun diger amaci, yünlü mamullerin mevcut yöntemlerde asit boyar maddelerle basarisiz boyamalarin önüne geçen, fazla boyar madde kullanimini önleyen ve hedef rengin tam olarak elde edilmesini saglayan bir boyama yöntemi gelistirmektir. Bulusun diger amaci, asit boyar maddeler ile boyanan yünlü mamullerin, boyama sonrasinda renklerinin ütüIeme, isik vb. dis etkenler karsisinda ve kullanima bagli olarak (ter vb.) degismemesi için gelistirilen yöntemi ortaya koymaktir. Bulusun diger amaci, moleküler büyüklüklerine göre "egalize asit boyalar", "dinkIeme asit (asit-dink) boyalar" ve "süper dinkIeme asit (süper asit-dink) boyalar" olarak siniflandirilan asit boyalarin, üç farkli mordanlama islemiyle de uygulanabildigi bir yöntem gelistirmektir. Bulusun bir diger amaci 98-105°C boyama sicakligi araliginda, pH 2-7 araligindaki uygulanan bir boyama yöntemi ortaya koymaktir. Yukarida anlatilan amaçlarin yerine getirilmesi için bulus, yünlü mamul tekstil ürünlerinin asit boyar maddeler ile boyanmasi için gelistirilmis bir yöntem olup, i. Yünlü tekstil ürünün liflerinin modifiye edilmesi için klorlama ön islemine tabi tutulmasi ve ardindan yikanmasi, ii. pH 2-7 araliginda boyama çözeltisinin hazirlanmasi, iii. Yünlü tekstil ürünün boyama çözeltisi içerisine batirilmasi, iv. Asit boyar maddelerin boyama çözeltisine ilave edilmesi, içerisinde bekletilmesiyle boyama isleminin gerçeklestirilmesi vi. Boyama islemi ardindan ürüne yikama ve kurutma islemlerinin uygulanmasi Islem adimlarini ve iv) islem adimindan önce veya iv) islem adimi sirasinda asit boyarmaddeler ile birlikte veya iv) islem adimi sonrasinda biyo-mordan ve/veya metalik mordan tuzlarinin ilave edilmesi ile mordanlama isleminin uygulanmasini ihtiva etmektedir. Bulusun yapisal ve karakteristik özellikleri ve tüm avantajlari asagida verilen sekiller ve bu sekillere atiflar yapilmak suretiyle yazilan detayli açiklama sayesinde daha net olarak anlasilacaktir ve bu nedenle degerlendirmenin de bu sekiller ve detayli açiklama göz önüne alinarak yapilmasi gerekmektedir. Bulusun Anlasilmasina yardimci olacak Sekiller Sekil 1: Ön mordanlama isleminin sematik gösterimidir. Sekil 2: Es zamanli mordanlama isleminin sematik gösterimidir. Sekil 3: Son mordanlama isleminin sematik gösterimidir. Referanslarin Açiklanmasi 1. Asit Boyar maddeler 2. Metalik Mordan veya biyo-mordan tuzu Bulusun Detayli Açiklamasi Bu detayli açiklamada bulus konusu yöntem sadece konunun daha iyi anIasiImasina yönelik olarak ve hiçbir sinirlayici etki qusturmayacak sekilde açiklanmaktadir. Bulus, yünIü mamul tekstil ürünlerinin asit boyar maddeler ile boyanmasinda, boyama sonrasi kullanim ve dis etken kaynakli renk degisimini önlemek, haslik degerini yükseltmek amaciyla biyo-mordan ve/veya metalik mordan tuzlarinin kullanildigi bir boyama yöntemi ile ilgilidir. Bulus konusu boyama yöntemi; i. Yünlü tekstil ürünün Iierrinin modifiye edilmesi için kIorIama ön islemine tabi tutulmasi ve ardindan yikanmasi, ii. pH 2-7 araliginda boyama çözeltisinin hazirlanmasi, iii. Yün tekstil ürünün boyama çözeltisi içerisine batirilmasi, iv. Asit boyar maddelerin boyama çözeltisine ilave edilmesi, içerisinde bekletilmesiyle boyama isleminin gerçeklestirilmesi vi. Boyama islemi ardindan ürüne yikama ve kurutma islemlerinin uygulanmasi Islem adimlarini ve iv) islem adimindan önce veya iv) islem adimi sirasinda asit boyarmaddeler ile birlikte veya iv) islem adimi sonrasinda biyo-mordan ve/veya metalik mordan tuzlarinin iIave edilmesi ile mordanIama isleminin uygulanmasini içermektedir. Bulus konusu yöntemin i) islem adiminda boyanacak yünIü kumasa kIorIama islemlerinden birisi uygulanarak yüzey Iierrinin modifiye edilmesi saglanmaktadir. Yünlü tekstil mamulüne yapilan kIorIama islemi endüstriyel olarak uygulanan kIorIama islemlerinden herhangi biri olabilir. Burada istenen sonuç yün Iierrini kaplayan pulcuk tabakasinin tamamen uzaklastirilmasidir. Isletme ve üretim özelliklerine bagli olarak kIorIama islemi Iif halde, tops halde veya kumas haIde yapilmis oIabiIir. Bulus konusu yöntemle boyanacak yünIü kumasi olusturan Iierr daha önceden kIorIama islemine tabi tutulmaktadir. KIorIama islemi Iif, tops veya kumas halde yapilabilmektedir. KIorIama islemi Iifin, Iif, tops veya dokuma kumas formunda olmasina göre degisiklik göstermektedir. Bulusun tercih edilen yapilanmalarinda kIorIama islemi aktif klor gazi ve sodyum hipokIorit varliginda pH2 civarinda oda sicakliginda yapilmaktadir. Islem sartlari Iif materyalinin fiziksel durmuna ve seçilen kIorIama kimyasallarina göre degisiklik gösterebilmektedir. Bulus konusu yöntemin; (ii) adiminda boyama çözeltisi kuvvetli ve zayif asitler kullanilarak pH 2-7 araliginda hazirlanmaktadir. Kuvvetli asit olarak bunlarla sinirli olmamak üzere hidroklorik asit ve süIfurik asit kullanilabillirdir. Zayif asit olarak ise bunlarla sinirli olmamak üzere asetik asit ve formik asit kullanilabilir. Boyama çözeltisi 40-60"C sicaklik araIi ginda hazirlanmaktadir. Bulus konusu yöntemin; (iv) adiminda boyama çözeltisine agirlikça % 0,5- 8 araliginda asit boyar maddeler ilave edilmektedir. Asit boyalar moleküler büyüklüklerine göre küçükten büyüge dogru egalize asit boyalar", "dinkleme asit (asit-dink) boyalar" ve "süper dinkleme asit (süper asit-dink) boyalar" olarak siniflandirilirmaktadir. Bulus konusu yöntemde egalize asit boyalar", "dinkleme asit (asit-dink) boyalar" ve "süper dinkleme asit (süper asit-dink) boyalar" arasindan seçilen asit boyar maddeler kullanilmaktadir. Bulus konusu yöntemin; (vi) adiminda boyama sonrasi tercihen 50"Cide anyonik ve noniyonik yüzey aktif madde içeren çözelti içinde 40 dakika süreyle yikama islemi uygulanmaktadir. Ardindan çesme suyu varliginda tercihen 20 dakika durulama yapilmakta ve durulamanin ardindan tercihen 90"Cide kurutma ge rçekIestiriImektedir. Boyama çözeltisi klorlanmis olan boyanacak yünlü kumas, %0.5-8 asit boyar madde, %0.1- metalik (kimyasal) veya biyo-mordan, pH 2-7 ayari için gerekli miktarda hidroklorik, süIfurik, asetik veya formik asit bulunmaktadir. Boyama çözeltisine reaktif boyar madde ve mordan kimyasali ilaveleri kullanilan mordanlama metoduna göre yapilmaktadir. Bulus konusu yöntemin bir yapilanmasinda; biyo-mordan ve/veya metalik mordan tuzlarinin boyama çözeltisine iv) islem adimindan 20-60 dakika önce ilave edilmesiyle yünlü tekstil ürününe 40-60"C sicaklikta 20-60 dakika süresince ön mordanlama islemi uygulanmaktadir. Burada Ön mordanlama süresi 20-60 dakika olup ardindan boyama çözeltisi sicakligi 98-105CC*ye yükseltilmektedir. iv) islem adimindan sonra v) islem Bulus konusu yöntemin diger yapilanmasinda; biyo-mordan ve/veya metalik mordan tuzlarinin 40-60CC sicakliktaki boyama çözeltisine asit boyar maddeler ile birlikte ilave edilmesi ve sicakligin 98-105"C araligina yükseltilmesiyle yünIü tekstil ürünlerine mordan mordanlama islemi uygulanmaktadir. Bulus konusu yöntemin diger bir yapilanmasinda; biyo-mordan ve/veya metalik mordan tuzlarinin boyama çözeltisine iv) islem adimindan asit boyar maddelerin ilave edilmesinden -90 dakika sonra ilave edilmesi ardindan yünlü tekstil ürünlerine boyar madde ve mordan islemi uygulanmaktadir. Burada asit boyar madde içeren 40-60"C sicakliktaki boyama çözeltisinin sicakligi 30-90 dakika sonra 98-105CC,ye çikartilmakta ve b iyo-mordan ve/veya metalik mordan tuzlari ilave edilmekte ve ardindan v) islem adimimda boyar madde ve dakika süresince son mordanlama islemi uygulanmaktadir. Sekil 1 de Ön mordanlama isleminin sematik gösterimi verilmektedir. Bulus konusu boyama isleminden önce boyanacak yünlü kumasa bir klorlama islemi yapilmis olmalidir. Boyama daha önceden klorlama islemi yapilmis yünlü kumaslara uygulanir. Bulus konusu yöntemin tercih edilen bir uygulamasinda; ilk olarak yün tekstil ürünü Iierrinin modifiye edilmesi için klorlama ön islemine tabi tutulmakta ve ardindan yikanmaktadir. Ardindan pH 2-7 araliginda 40-60"C sicakliklarinda bir boyama çözeltisi hazirlanmakta ve yün tekstil ürünü bu boyama çözeltisi içerisine batirilmaktadir. Ardindan agirlikça %0.1 - 5 araliginda biyo-mordan ve/veya metalik mordan tuzlari boyama çözeltisine ilave edilmekte ve yünlü tekstil ürününe 40-60"C sicaklikta 20-60 dakika süresince ön mordan lama islemi uygulanmaktadir. Ön mordanlama sonrasi boyama çözeltisine tercihen agirlikça % 0,5- 8 araliginda asit boyar maddeler ilave edilmekte ve ardindan boyama çözeltisi sicakligi 98-105C*ye içerisinde bekletilerek boyanmaktadir. Boyanan islemi ardindan ürüne yikama ve kurutma islemlerinin uygulanmaktadir. Sekil 2 de Es zamanli mordanlama isleminin sematik gösterimi verilmektedir. Bulus konusu yöntemin tercih edilen diger uygulamasinda; yün tekstil ürünü, Iierrinin modifiye edilmesi için klorlama ön islemine tabi tutulmakta ve ardindan yikanmaktadir. Ardindan pH 2-7 araliginda, 40-60"C sicakliklarinda bir boyama çözeltisi hazirlanmakta ve yünlü tekstil ürünü bu boyama çözeltisi içerisine batirilmaktadir. Ardindan tercihen % 0,5- 8 araliginda asit boyar maddeler ve agirlikça %0.1 - 5 biyo-mordan ve/veya metalik mordan tuzlari boyama çözeltisine ilave edilmektedir ve ardindan boyama çözeltisi sicaklik 98-105CC araligina yükseltilerek bu sicaklik ve 30-120 dakika süresince yün tekstil ürününe boyama ve es zamanli mordanlama islemi uygulanmaktadir. Boyama islemi ardindan ürüne yikama ve kurutma islemlerinin uygulanmaktadir. Sekil 3 de son mordanlama isleminin sematik gösterimi verilmektedir. Bulus konusu yöntemin tercih edilen diger bir uygulamasinda; ilk olarak yünlü tekstil ürünü, liflerinin modifiye edilmesi için klorlama ön islemine tabi tutulmakta ve ardindan yikanmaktadir. Ardindan pH 2-7 araliginda olan, 40-60"C sicakliklarinda bir boyama çözeltisi hazirlanmakta ve yün tekstil ürünü bu boyama çözeltisi içerisine batirilmaktadir. Ardindan boyama çözeltisine agirlikça %0,5- 8 araliginda asit boyar maddeler ilave edilmekte ve edilmekte ve yünlü tekstil ürününe 40-60"C sicaklikta 20-60 dakika süresince boyama islemi uygulanmaktadir. Daha sonra boyama çözeltisi 98-105"C sicaklik araligina isitilmaktadir. Ardindan agirlikça %0.1 - 5 biyo-mordan ve/veya metalik mordan tuzlari boyama çözeltisine mordanlama islemi uygulanmaktadir Boyama islemi ardindan ürüne yikama ve kurutma islemlerinin uygulanmaktadir. Burada boyama sonrasi tercihen 50"Clde anyonik ve n oniyonik yüzey aktif madde içeren çözelti içinde 40 dakika süreyle yikama islemi uygulanmaktadir. Ardindan çesme suyu varliginda tercihen 20 dakika durulama yapilmakta ve durulamanin ardindan tercihen 90"Cide kurutma gerçekle stirilmektedir. Bulus konusu yöntemde ön, es zamanli ve son mordanlama islemlerinde kullanilan metalik mordan tuzlari Potasyum Aluminyum Sülfat Dodekahidrat [KAI(SO4)2 - 12H20], Demir II Sülfat Heptahidrat (FeSO4 -7H20), Bakir sülfat pentahidrat (CuSO4-5H20), Magnezyum sülfat (MgSO4), Çinko Sülfat Pentahidrat (ZnSO4-5H20) arasindan seçilmekte ve biyo- mordan olarak seçilen Tannik asit (C76H52046) kullanilmaktadir. Bulusa konu yöntem ile fazla boyar madde kullaniminin önlendigi, hedef rengin tam olarak elde edildigi, boyama sonrasi kullanim ve dis etken kaynakli renk degisiminin önlendigi, kullanim ömrünün uzatildigi ve yas hasliklarinin iyilestirildigi asit boyar maddeler ile boyanmis yünlü tekstil ürünleri ortaya koyulmaktadir. Bu yöntemimizle daha uzun süreli kullanim ömrüne sahip, maliyeti azaltilmis, maksimum faydanin alinabilecegi ürünler elde edilmektedir. Bulus konusu yöntemimizde boyama pH 2-7 araliginda gerçeklestirilmektedir. Boyamada kullanilan pH deger araligi kuvvetli ve zayif asitlerle ile elde edilmektedir. Bu belirtilen pH araliginda yün Iifin içyapisi asit iyonu (H+) absorpsiyonu sonucu pozitif yüklü hale gelmektedir. Bu sartlar altinda boyama çözeltisi içindeki eksi yüklü asit boyar madde molekülleri lif içyapisi ile iyonik (elektrostatik) baglar yapabilmektedir. Ancak burada lif içine giren her boya molekülünün lif içinde kuvvetli iyonik bag yapmadan çevresiyle zayif hidrojen ve van der Waals baglari yapmasi olasidir. Bu sekilde lif içinde özellikle de lif yüzey tabakasina yakin duran boyar madde molekülleri daha sonraki kullanim sirasinda olan yikamalarda veya su ile temasta çözünerek kolaylikla lif disina çikmakta ve çevrelerini kirletmektedir. Bu problemlere karsi bulus konusu yöntemin sundugu çözüm yünlü mamullerin asit boyar maddelerle boyanmasinda biyo-mordan ve/veya metalik (kimyasal) mordan kullanimidir. Bu biyo-mordan ve/veya metalik (kimyasal) mordanlarin kullanimi ile boyama çözeltisi içindeki bütün boyar maddenin lifler tarafindan çözeltiden alinmasi saglanmakta ve asidik ortamda lif içinde olusabilecek iyonik baglar, hidrojen baglari ve van der Waals baglarina ek olarak lif içindeki bütün asit boya moleküllerinin mordan molekülleri ile kenetlenerek suda çözünmeyen kompleksler olusturmaktadir. Bu kompleks boya molekülünün eksi yükünün metalik mordan molekülünden gelen arti yükle birlesmesi sonucu olusmaktadir. Böylece boya molekülleri suda çözünürlüklerini kaybetmektedir. Bunun sonucunda öncelikle boyama çözeltisi içinden bütün boya molekülleri lif içine çekilmekte ve yas haslik sonuçlari yükselmektedir. Bulusumuz konusu yöntemimizde, yün tekstil ürünlerinin boyanmasinda tekstil materyali (iplik, kumas vb.) kütlesinin (agirliginin) %0.5 - 8 araligindaki miktari kadar asit boyar maddeler kullanilmaktadir. Örnegin %3,IIk boyama; 100 kg kumasin (tekstil materyalinin) 3 kg asit boyar madde ilave edilen boyama çözeltisi içinde boyanacagini ifade etmektedir (%3 owf (kumas agirligina göre) ayni anlami tasimaktadir). Yünlü mamullerin anyonik boyalar ile boyanmasinda büyük miktarlarda tuz kullanimi gereklidir. Bulus konusu yöntem ile standart tuz kullanimi olmadan tekstil materyali kütlesinin %0,1-5 araligindaki miktari kadar metalik mordan veya biyo-mordan kullanilarak asit boyarmaddelerle renklendirme saglanmaktadir. Bu renklendirme sonucunun yaninda yapilan boyamanin yas hasliklari yüksek olup renk kaybinin azaltilmasi saglanmaktadir. Örnegin %3,IIk mordan ilavesi; 100 kg kumasin (tekstil materyalinin) 3 kg mordan tuzu içeren boyama çözeltisi içinde bulunacagini ifade etmektedir. Çözeltinin asitlik-baziklik özelliklerini çözelti içindeki hidrojen (H+) ve hidroksil (OH_) iyonlari konsantrasyonlari ile verilir. pH skalasi olarak ifade edilen aralikta hem asidik hem de bazlik özellikleri için evrensel olarak hep *pH* terimi kullanilir. 1-7 arasindaki pH degerleri çözeltinin asidik özelliklerini, 7-14 arasindaki pH degerleri çözeltinin bazik özelliklerini ifade eder. Bulus anyonik fonksiyonel gruba sahip boyar maddeler (reaktif, direkt, asit, metal-kompleks) için de uygulanabilir olmasina ragmen bu boyar maddelerin ilgili lifler (yün lifleri ve diger lifler) içinde olusturduklari baglanma (fiksasyon) reaksiyonlari birbirlerinden farklidir. Mordan uygulamasi bu baglanma (fiksasyon) reaksiyonlarini degistirmekte veya ek olarak yeni baglanma (fiksasyon) mekanizmalari olusturmaktadir. Bulusta verilen metalik (kimyasal) mordanlardan ayri olarak diger metalik (kimyasal) mordan veya biyo-mordanlar da kullanilabilmektedir. Bulusumuzu konusu yöntemle elde edilen ürünlere yikama hasligi için analiz uygulanmistir. Standart olarak yünlü kumas dogrudan klorlanmis olarak asit boyarmaddeler ile boyanmistir. Bulus konusu yöntemle boyanan numune kumas ise Çinko Sülfat Pentahidrat mordan tuzu varliginda asit boyarmaddeler ile boyanmistir. Boyama tamamlandiktan sonra herhangi bir yikama yapilmadan, ISO 105 CO6 B1M yikama hasligi standardina göre yikama hasligi testi uygulanmistir ardindan kumaslar kurutulmustur. Reflektans spektrofotometrede renk ölçümü yapilarak kumaslarin yikama hasligi testi öncesi ve yikama hasligi testi sonrasi L*, a*, b*, C* ve K/S degerleri tespit edilmistir. Tablo 1 de yikama hasligi testi sonuçlari verilmektedir. Tablo 1 Deneysel sonuçlar Asit + Çinko Sülfat Bulus konusu yöntemle kimyasal (metalik) tuzlardan birisi olan Çinko Sülfat Pentahidrat varliginda ön mordanlama metoduna göre yapilan boyama sonucunda elde edilen renk koordinat degerleri Tablo 1*de verilmektedir. Bu sonuçlara göre Çinko Sülfat kimyasal (metalik) mordani varliginda ayni boyama konsantrasyonu için renk derinligi daha koyu bir boyama elde edilmistir. Bu renk koordinat degerleri mordan kullanimi ile yünlü kumaslarda asit boyar madde uygulamalarinda daha iyi renklendirme sonuçlarinin elde edildigini göstermektedir TR TR TR TR

Claims (1)

1.STEMLER . Bulus, yünlü mamul tekstil ürünlerinin asit boyar maddeler ile boyanmasi için gelistirilmis bir yöntem olup, özelligi; i. Yünlü tekstil ürünün Iiflerinin modifiye edilmesi için klorlama ön islemine tabi tutulmasi ve ardindan yikanmasi, ii. pH 2-7 araliginda boyama çözeltisinin hazirlanmasi, iii. Yünlü tekstil ürünün boyama çözeltisi içerisine batirilmasi, iv. Asit boyar maddelerin boyama çözeltisine ilave edilmesi, içerisinde bekletilmesiyle boyama isleminin gerçeklestirilmesi vi. Boyama islemi ardindan ürüne yikama ve kurutma islemlerinin uygulanmasi Islem adimlarini ve iv) islem adimindan önce veya iv) islem adimi sirasinda asit boyarmaddeler ile birlikte veya iv) islem adimi sonrasinda biyo-mordan ve/veya metalik mordan tuzlarinin ilave edilmesi ile mordanlama isleminin uygulanmasini içermesidir. . Istem 1,e uygun bir boyama yöntemi olup, özelligi; (ii) adiminda kuvvetli ve zayif asitler kullanilarak boyama çözeltisinin pH 2-7 araliginda 40- 60“C sicaklikta hazirlanmasidir. . Istem 1,e uygun bir boyama yöntemi olup, özelligi; (iv) adiminda agirlikça % 0,5- 8 araliginda asit boyar maddelerin ilave edilmesidir. . Istem 1,e uygun bir boyama yöntemi olup, özelligi; (iv) adiminda bahsedilen asit boyar maddelerin “egalize asit boyalar”, “dinkleme asit (asit-dink) boyalar” ve “süper dinkleme asit (süper asit-dink) boyalar” arasindan seçilmesidir. . Istem 1,e uygun bir boyama yöntemi olup, özelligi; biyo-mordan ve/veya metalik mordan tuzlarinin boyama çözeltisine iv) islem adimindan 20-60 dakika önce ilave edilmesiyle yünlü tekstil ürününe 40-60“C sicaklikta 20-60 daki ka süresince ön mordanlama isleminin uygulanmasidir. . Istem 1,e uygun bir boyama yöntemi olup, özelligi; biyo-mordan ve/veya metalik mordan tuzlarinin 40-60CC sicakliktaki boyama çözeltisine asit boyar maddeler ile birlikte ilave edilmesi ve sicakligin 98-105“C araligina yükseltilmesiyle yünlü tekstil ürünlerine zamanli mordanlama isleminin uygulanmasidir. 7. Istem 1,e uygun bir boyama yöntemi olup, özelligi; biyo-mordan ve/veya metalik mordan tuzlarinin boyama çözeltisine iv) islem adimindan asit boyar maddelerin ilave edilmesinden 30-90 dakika sonra mordan ilave edilmesi ve yünIü tekstil ürünlerine boyar süresince son mordanlama isleminin uygulanmasidir. 8. Istem 1 veya 5-7iden herhangi birine uygun bir boyama yöntemi olup, özelligi; Potasyum Aluminyum Sülfat Dodekahidrat , Demir II Sülfat Heptahidrat, Bakir sülfat pentahidrat, Magnezyum sülfat, Çinko Sülfat Pentahidrat arasindan seçilen metalik mordan tuzlariyIa mordanlama isleminin gerçeklestirilmesidir. 9. Istem 1 veya 5-7iden herhangi birine uygun bir boyama yöntemi olup, özelligi; biyo- mordan olarak seçilen Tannik asit ile mordanlama isleminin gerçeklestirilmesidir. TR TR TR TR