TR2023006584A2 - Lyocell (li̇yosel) teksti̇l ürünleri̇ni̇n reakti̇f boyar maddelerle boyanmasi i̇çi̇n i̇ki̇ adimli mordanlama i̇çeren yeni̇ bi̇r boyama yöntemi̇ - Google Patents

Abstract

Buluş, tekstil sektöründe liyosel (lyocell) tekstil ürünlerinin reaktif boyar maddelerle boyanmasında renklerin iyileştirilmesi, aynı rengin eldesi için kullanılan boyar madde miktarının azaltılması, renk değişiminin önlenmesi ve daha yüksek haslık değerlerinin elde edilmesi amacıyla metalik mordanların (kimyasal mordanlar) ve biyo-mordanların hem boyama öncesinde ve hem de boyama sonrasında kullanımını içeren yeni bir boyama yöntemi ile ilgilidir.

Description

TARIFNAME LYOCELL (LIYOSEL) TEKSTIL ÜRÜNLERININ REAKTIF BOYAR MADDELERLE BOYANMASI içiN iKi ADIMLI MORDANLAMA IÇEREN YENI BIR BOYAMA YÖNTEMI Teknik Alan Bulus, tekstil sektöründe Iiyosel (Iyocell) tekstil ürünlerinin reaktif boyar maddelerle boyanmasinda renklerin iyilestirilmesi, ayni rengin eldesi için kullanilan boyar madde miktarinin azaltilmasi, renk degisiminin önlenmesi ve daha yüksek haslik degerlerinin elde edilmesi amaciyla metalik mordanlarin (kimyasal mordanlar) ve biyo-mordanlarin hem boyama öncesinde ve hem de boyama sonrasinda kullanimini içeren yeni bir boyama yöntemi ile ilgilidir. Teknigin Bilinen Durumu Liyosel (Iyocell), rejenere selüloz kaynakli bir tekstil lifi ürünüdür. Ticari adi Tencel® olan Lyocell lifleri odun hamurundan elde edilmektedir. Lyocell lifi, selüloz hammaddesi bir organik çözücü içinde çözündürülerek yas çekim ile lif egirilmesi sonucu elde edilmektedir. Çogunlukla yas veya kuru-jet çekim yöntemleri kullanilmaktadir. Hus, mese veya okaliptüs gibi bitkilerin odun hamurlarinin NMMO (N-methymorpholine N-oxide, N-metilmorfolin N- oksit) çözeltisinde çözünmesiyle elde edilen maddeye *macun* adi verilmektedir. Bu çözünmüs selülozik macun önce bir sogutma hava boslugundan ekstrüde edilmekte ve sonrasinda egirilmektedir. Ekstrüder tarafindan bu macun düze deliklerinden geçilmeye zorlaninca uzun, ince lifler haline getirilmektedir. Sonraki evrede seyreltik bir egirme banyosunda liflerin koagülasyonu saglanmaktadir. Lif çekiminden sonra NMMOlnun fazla suyu buharlastirilarak lif konsantrasyonu arttirilmaktadir. Bu evrede liflerin içyapisinda ve ayni zamanda Iiflerden ayrilabilen fibriler bir iç doku olusturmaktadir. Lif çekimi ve buna bagli lif özellikleri sonucunda viskoz tipi polinozik lifler gibi mükemmel ve uzunlamasina kontinü filament bir yapi elde edilmektedir. Olusan lifler kesilip stapel hale getirilebilir, lifler yaglanip anti-statik özellik kazandirilir ve son olarak yikanip kurutulur. Burada kullanilan NMMO çözeltisinin %99.51 geri dönüstürülebilir. Kalan °A›1,den az kisim ise dogada biyobozunabilirlige sahiptir. Lifin üretim süreci toksik kimyasal madde kullanimini ortadan kaldirdigindan ve su ve hava emisyonunu da azalttigindan, çevreye oldukça duyarli bir üretim olarak karsimiza çikmaktadir. Ayni zamanda düsük C02 ve 802 emisyonu, düsük abiyotik tükenme karasal ekotoksiste ve fotokimyasal olarak düsük olumsuz etki yapmaktadir. Liyocell (lyocell) lifleri için hazirlanan selüloz çözeltisinin üretim metodu viskoz rayonu çözeltisinden tamamen farklidir. Odun hamuru organik çözeltide çökerek olusmaktadir. Lifin hidroksil gruplarinda yer degistirme olmamaktadir ve hiçbir kimyasal yan ürün ortaya çikmaktadir. Çevresel endiselerden dolayi arastirmacilar selüloz çözeltisinin hazirlanmasinda yeni metotlar aramislar ve NMMOlyu kesfetmislerdir. NMMO çözücüsü selülozu dogrudan çözerek odun hamuru haline getirmektedir. Bir Amerikan firmasi olan American Enka, NMMO çözücüsünü kullanarak bir rejenere selüloz lifi egirme metodu kesfetmis ancak bu prosesin ticarilestirmesinde basarisiz olmustur. Birlesik Kralliktaki Courtaulds firmasinin AR-GE lideri Pat White basarili bir mühendislik yaklasimi ile yeni bir selüloz çözeltisi egirme metodu gelistirmistir. 1982lde Courtaulds küçük bir pilot fabrika kurmustur ve haftada 100 kg Lyocell lifi üretmistir. 1984tte üretim kapasitesi haftada 1 tona çikartilmistir. 1988lte Grimbsy*de (Ingiltere) haftada 25 tonluk yari-ticari üretim hatti hayata geçirilmistir. ve Courtaulds*taki üretim tam ticari kapasiteye ulasmistir ve bu yeni rejenere lifi TENCEL ticari adi ile üretilmeye baslanmistir. Baska bir büyük Avrupa Sirketi olan Lenzing (Avusturya) Lyocell lifi üretimine baslamistir. Normalde viskoz rayonu üretim hattini özellestirilerek üretilen lyocell lifleri yerine Lenzing 1990lda lyocell lifi üretmek için bir pilot fabrika kurmustur. Lenzingtin büyük çapli üretim fabrikasi Heiligenkruz*da (Avusturya) 1997 yilinda üretime geçmistir. Yillik kapasitesi 12.000 ton olarak lyocell kesikli lifi üretimi gerçeklesmistir. Bu life Lenzing Lyocell adi verilmistir. 2004lte Lenzing Tencel grubunu satin almistir ve Mobile Alabamalda bir fabrika ve Grimsby*de bir fabrika Lenzing firmasina geçmistir. 2022 itibariyle Lenzing dünyanin en büyük lyocell lifi üretebilecek kapasitede yeni bir fabrika kurmustur. Liyosel üretiminde klasik viskoz üretimindeki gibi çözme aninda zararli kimyasal türevlerinin olusmamasi bir avantajdir. Birincil enerji talebi, su kullanimi ve arazi kullanimina göre en düsük çevresel etki lyocell liflerine ait iken en yüksek çevresel etki viskoz rayonuna aittir. Fakat diger rejenere selüloz liflerinin çevresel etkileri viskoza nazaran daha düsüktür. Viskoz rayonu ve lyocell karsilastirilinca; fosil yakit gereksinimi, toplam enerji verimliligi, fosil yakita daha az bagimlilik gibi avantajlari yaninda üretiminde geri dönüstürülebilen bir çözücü kullanilabildigi için lyocell lifleri, viskoz rayonuna rakip bir lif olarak karsimiza çikmistir. Odun hamurlari sürdürülebilir endüstriyel ormanlarda yetisen agaçlardan hasat edilerek üretilir. Viskoz rayonu ile kiyaslandiginda lyocell liflerinin içyapilari daha yüksek kristalinite ve daha büyük kristal boyutuna sahiptir. Lyocell lifleri islak ve kuru halde yüksek mukavemete sahiptir; bunun yaninda pamuk ve viskoz rayonuna göre islak ve kuru halde iken çekme mukavemeti degerleri daha yüksektir. Suda düsük çekme özelligi göstermesi ile giysilerde iyi bir boyutsal stabilite saglamaktadir. Pamuk ve viskoz rayonuna göre daha yüksek boyanabilirlik özelligi göstermektedir. Alkali sartlar altinda stabilizasyonu viskoza göre daha yüksektir. Kumaslara tas yikama ve kum yikama uygulanabilir ve bunun yaninda seftali tüyü efekti verilebilir. Lyocell kumaslar fazla siviyi (terlemeyi) emip hizla atmosfere birakabilir. Tencel pamuga göre %50 daha fazla nem emer (%65 bagil nemden %100 bagil neme geçtiginde). Lyocell lifleri pamuga kiyasla termal geçirgenlige karsi daha az dirençlidir ve daha yüksek buhar geçirgenligine (iyi termal ve iyi nem yönetimi) sahip olmasi nedeniyle giyim konforu yüksektir. Lyocell (liyosel) lifleri tipki diger selülozik yapili lifler gibi Direkt, Reaktif, Küp, Kükürt ve Azoik boyar maddeler ile boyanabilmektedir. Liyosel liflerinin yüksek fibrilasyon özelligi ve gördügü alkali ön terbiye islemleri sonucunda, boyar madde alim hizi, renk derinligi ve buna bagli olarak iyi nem tutma özelligi gelisir. Bunun sonucunda liyosel liflerinin boyar maddeleri alim yetenekleri diger selülozik liflere göre bazi farkli sonuçlar göstermektedir. Lyocell lifinden üretilmis ürünlerde boyama ve bitim islemleri, özellikle fibrilasyon özelliginden dolayi çok büyük önem tasimaktadir. Boyanmis ve kullanima hazir tekstil materyallerinde ve özellikle de giyim amaçli kullanilacak olanlarda kullanim süresi boyunca renk degisiminin olmamasi ve renklerin yikama sonrasinda, terleme sonrasinda, ütüleme sirasinda ve isik altinda kullanimdan sonra degismemesi beklenmektedir. Teknikte Iyocell kumaslarin boyanmasinda kullanilan boyar maddeler arasinda bulunan Direkt boyar maddeler ve Küp (vat) boyar maddelerle yapilan deneysel çalismalar ve endüstriyel boyamalar mevcuttur. Lyocell liflerinde reaktif boyar maddelerin kullanimi disindaki diger boyar maddeler boyali mamullerden beklenen yikama, ter, ütüleme ve isik hasliklarini tam olarak verememektedir. Literatürde yapilmis olan mevcut boyama çalismalari incelendiginde Lyocell kumaslarin reaktif boyar maddelerle boyanmasinda metalik tuzlarin mordan olarak kullanildigi ve ön- son mordanlama olarak yeni bir mordanlama metodunun kullanildigi herhangi bir çalisma bulunmamaktadir. Lyocell kumaslarin boyanmasinda öncelikle reaktif boyar maddeler de kullanilmaktadir. Ancak Iyocell kumaslarin reaktif boyar maddelerle boyanmasinda her zaman yeterli hasliklar elde edilememektedir. Boyama islemi tamamlandiktan sonra boyamada kullanilan reaktif boyar maddelerin özelligine göre genel olarak katyonik fiksatör adi verilen sentetik mordan kimyasallari ile sulu ve asidik çözelti içinde islem yapilabilmektedir. Bu islem sonucunda lif üzerindeki boyar maddelerin suda çözünürlükleri engellenmeye çalisilmakta ve bunun sonucunda da yas hasliklarda (yikama, su, ter vb) daha yüksek haslik degerlerinin elde edilmesi amaçlanmaktadir. Ancak bu islemler her zaman basarili sonuçlar vermemekte, çogunlukla elde edilmis olan materyalin renginde degisimler görülmekte ve hedeflenen haslik degerlerindeki iyilesme sinirli olmaktadir. Lyocell liflerinin fibrilasyon özelliklerinden dolayi renk kaybi ve renk açilmasi da siklikla gözlemlenmektedir. Bu nedenle teknigin bilinen durumunda söz konusu sorunlarin ortadan kaldirilmasini saglayan liyosel tekstil ürünlerinin reaktif boyar maddelerle boyanmasinda, ayni renk derinligi için kullanilan boyar madde miktarinin azaltildigi, istenilen rengin tam olarak elde edildigi, boyama ve kullanim sonrasinda renk degisiminin önlendigi ve yas hasliklarin arttirildigi yeni bir boyama yöntemine ihtiyaç dogmustur. numarali doküman gösterilebilir. Bahsi geçen doküman, kestane kabuklarinin bitkisel boya olarak kullanilmasiyla elde edilen ve kahverengi renge boyanmis liyosel kumas ve bu kumasin hazirlanma yöntemi ile ilgilidir. Dokümanda bahsedilen renklendirici, kimyasal olarak modifiye edilmis kahverengi pigment molekülü olup gerçekte bir dogal pigment uygulamasidir. Pigmentler ve boyar maddeler birbirlerinden farkli renklendirici kimyasallardir. Pigmentler suyun içinde çözünmez ve tekstil liflerine affiniteleri (ilgileri) yok iken boyar maddeler suyun içinde çözünür ve tekstil liflerine affiniteleri (ilgileri) vardir. Ilgili dokümanda reaktif boyar madde kullanimi bulunmamakta ve mordanlama, özellikle iki adimli mordanlama metodundan bahsedilmemektedir. kumaslarin boyanmasinda metalik mordan tuzlarinin kullanildigi bir reaktif boyama yöntemi ile ilgilidir. Söz konusu basvuruda boyanmis ve kullanima hazir tekstil materyallerinde ve özellikle de giyim amaçli kullanilacak ürünlerde, yas haslik degerlerinin arttirilmasi ile kullanim süresi boyunca renk degisiminin olmamasini, renklerin iyilestirilmesini ve kullanim ömrünün uzatilmasini saglayan ve liyosel kumaslarin metalik mordan tuzlari varliginda reaktif boyar maddelerle boyanmasi yöntemi açiklanmaktadir. Ancak bahsedilen basvuruda ön ve son mordanlamanin birlikte uygulandigi yeni bir mordanlama metoduyla reaktif boyar madde uygulamalarinin verimli hale getirilmesinden bahsedilmemektedir. Sonuç olarak yukarida anlatilan olumsuzluklardan dolayi ve mevcut çözümlerin konu hakkindaki yetersizligi nedeniyle ilgili teknik alanda bir gelistirme yapilmasi gerekli kilinmistir. Bulusun Kisa Açiklamasi Mevcut bulus, yukarida bahsedilen gereksinimleri karsilayan, tüm dezavantajlari ortadan kaldiran ve ilave bazi avantajlar getiren, Iiyosel tekstil ürünlerin metalik mordanlar (kimyasal mordanlar) varliginda reaktif boyar maddeler ile boyanmasi için gelistirilmis yeni bir boyama yöntemi ile ilgilidir. Bulusun öncelikli amaci, Iiyosel tekstil ürünlerinin reaktif boyar maddelerle metalik mordanlar (kimyasal mordanlar) ve biyo-mordanlar varliginda, ön ve son mordanlamanin birlikte uygulandigi yeni iki adimli mordanlama prosesiyle kullanilmasiyla alternatif verimli bir reaktif boyama yöntemini ortaya koymaktir. Burada ön ve son mordanlamanin birlikte uygulanmasiyla ve daha az boyar madde kullanimiyla ayni renk koyulugu elde edilmekte, yapilan yikamalar sonucu renk açilmasi ve kaybi önlenmekte ve ürün yas hasligi iyiIestiriImektedir. Bulusun amaci, ön ve son mordanlamanin birlikte uygulandigi yeni iki adimli mordanlama prosesiyle, reaktif boyar maddeler ile boyamada daha iyi renk derinliginin ve daha yüksek haslik degerlerinin elde edildigi, uygulanan boyama sonrasi yikama adimlarinin düsürüldügü, böylelikle su ve enerji tasarrufu saglayan bir boyama yöntemi saglamaktir. Bulusun bir amaci, hedef rengin tam olarak elde edilmesini saglayan bir boyama yöntemi saglamakti r. Bulusun bir amaci, reaktif boyar maddeler ile boyanan tekstil ürünlerinin, boyama sonrasinda renklerinin ütüIeme, isik vb. dis etkenler karsisinda ve kullanima bagli olarak (ter vb.) degismemesi için gelistirilen yeni bir boyama yöntemini ortaya koymaktir. Bulusun diger bir amaci, daha uzun süreli ürün kullanimi saglamak ve bu sayede yenileme maliyetlerini de azaltmaktir. Üründen uzun süre içinde maksimum fayda alinmasini saglamakti r. Yukarida anlatilan amaçlarin yerine getirilmesi için bulus, _IyoceII (Iiyosel) tekstil ürünlerinin reaktif boyar maddeler ile boyanmasinda, çok adimli reaktif yikama sayilarinin azaltilmasi, renklerin iyilestirilmesi, renk degisiminin önlenmesi ve yüksek yas haslik degerlerinin elde edilmesi amaciyla mordan tuzlarinin kullanildigi bir boyama yöntemi olup, asagidaki islem adimlarini ihtiva etmektedir; i. LiyoseI tekstil ürünlerinin alkali çözeltide bekletilmesi, ii. Tuz bilesigi/bilesikleri içeren çözeltinin hazirlanmasi ve tekstil ürünlerin bu çözeltide bekletilmesi, iii. Çözelti leinin ayarlanmasi ve mordan tuzlarinin ilave edilmesi iv. Tekstil ürüne ön mordanlama isleminin uygulanmasi, v. Çözeltiye reaktif boyar maddelerin ilave edilmesi; ve ardindan tuz bilesigi ilave edilmesi, vi. Tekstil ürününün maksimum 60-90"C sicaklik ve 60-90 dakika araliginda çözelti içerisinde bekletilmesiyle boyama isleminin gerçeklestirilmesi, vii. Boyama çözeltisinin leinin ayarlanmasi ve mordan tuzlarinin ilave edilmesi viii. Tekstil ürüne son mordanlama isleminin uygulanmasi, ix. Boyama islemi ardindan ürüne yikama ve kurutma islemlerinin uygulanmasi. Bulusun yapisal ve karakteristik özellikleri ve tüm avantajlari asagida verilen sekiller ve bu sekillere atiflar yapilmak suretiyle yazilan detayli açiklama sayesinde daha net olarak anlasilacaktir. Bu nedenle degerlendirmenin de bu sekiller ve detayli açiklama göz önüne alinarak yapilmasi gerekmektedir. Bulusun Anlasilmasina yardimci olacak Sekiller Sekil 1: Ön ve son mordanlamanin kullanildigi yeni boyama metodunun sematik gösterimidir. Referanslarin Açiklanmasi 1. Alkali Ön Islem 2. Tuz ile Ön Islem 3. Ön Mordanlama 4. Reaktif boyar maddeler ile boyama . Son mordanlama AB: Alkali bilesik T: Tuz bilesigi M: Metalik Mordan tuzu BM: Reaktif boyar madde Bulusun Detayli Açiklamasi Bu detayli açiklamada bulus konusu yöntem sadece konunun daha iyi anIasiImasina yönelik olarak ve hiçbir sinirlayici etki qusturmayacak sekilde açiklanmaktadir. Bqusa konu yöntem ile fazla boyar madde kullaniminin önlendigi, hedef rengin tam olarak elde edildigi, boyama sonrasi kullanim ve dis etken kaynakli renk degisiminin önlendigi, kullanim ömrünün uzatildigi ve yüksek haslik degerleri elde edilen, reaktif boyar maddeler ile boyanmis Iiyosel tekstil ürünleri ortaya koyulmaktadir. Bu yöntemimizle daha uzun süreli kullanim ömrüne sahip, maliyeti azaltilmis, maksimum faydanin alinabilecegi ürünIer elde edilmektedir. Sekil 1 de ön ve son mordanlamanin kullanildigi reaktif boyar maddelerle yeni boyama metodunun sematik görünümü verilmektedir. Bulus konusu Iiyosel tekstil ürünlerinin reaktif boyar maddeler ile boyanmasinda, boyama sonrasi çok adimli yikama sayilarinin azaltilmasi, renklerin iyilestirilmesi, renk degisiminin önlenmesi ve yüksek yas haslik degerlerinin elde edilmesi amaciyla mordan tuzlarinin kullanildigi bir boyama yöntemi olup, asagidaki islem adimlarini içermektedir; i. LiyoseI tekstil ürünlerinin alkali çözeltide bekletilmesi , ii. Tuz biIesigi/bilesikleri içeren çözeltinin hazirlanmasi ve tekstil ürünlerin bu çözeltide bekletilmesi, iii. Çözelti pHiinin ayarlanmasi ve mordan tuzlarinin iIave edilmesi iv. Tekstil ürüne ön mordanlama isleminin uygulanmasi, v. Çözeltiye reaktif boyar maddelerin ilave edilmesi; ve ardindan tuz biIesiginin ilave edilmesi, vi. Tekstil ürününün maksimum 60-90"Cide sicaklikta 60-90 dakika araliginda çözelti içerisinde bekletilmesiyle boyama isleminin gerçeklestirilmesi, vii. Boyama çözeltisinin pHiinin ayarlanmasi ve mordan tuzlarinin ilave edilmesi viii. Tekstil ürüne son mordanlama isleminin uygulanmasi, ix. Boyama islemi ardindan ürüne yikama ve kurutma islemlerinin uygulanmasi. Bahsedilen (i) islem adiminda Iiyosel tekstil ürünlerinin alkali çözeltide tercihen oda sicakliginda 30 dakika süresince bekletilmekte ve ardindan kumas yikanmaktadir. AIkaIi çözelti alkali (bazik) olarak tercihen sodyum hidroksit, sodyum karbonat, potasyum hidroksit arasindan seçilen alkali bilesikleri daha tercihen NaOH (Sodyum Hidroksit) içermektedir. AIkaIi çözelti 0,05-4 molar ve tercihen 1 molar sodyum hidroksit içermektedir. Burada molar ifadesi: kimyasal maddelerin (özellikle asitlerin, alkaIiIerin/baziklerin ve tuzlarin) çözelti içindeki miktarlarini ifade etmek için kullanilmaktadir. Molar terimi göz önüne alinan kimyasal maddenin 1 litre çözelti içindeki mol sayisini ifade etmektedir. Mol sayisi göz önüne alinan kimyasal maddenin miktarinin o kimyasal maddenin molekül agirligina bölünmesiyle elde edilmektedir. Elde edilen mol degeri 1 litre çözelti içinde bulundugunda göz önüne alinan kimyasalin belli bir sayisal degere sahip molar çözeltisi olur. 0,05 molar NaOH (Sodyum Hidroksit, molekül agirligi 40 gram/mol) çözeltisinde bir litre sulu çözelti içinde 2 gram NaOH (Sodyum Hidroksit), 1 molar NaOH (Sodyum Hidroksit) çözeltisinde, 1 litre sulu çözelti içinde 40 gram NaOH (Sodyum Hidroksit) ve 4 molar kadar NaOH (Sodyum Hidroksit) çözeltisi içinde 160 gram NaOH (Sodyum Hidroksit) çözünmüs halde bulunur. bulundugunda sirasiyla 0,05 molar, 1 molar ve 4 molar NaOH (Sodyum Hidroksit) çözeltileri Bahsedilen (ii) islem adiminda sodyum klorür, sodyum sülfat, sodyum sülfat dekahidrat arasindan seçilen tuz bilesigiyle çözelti hazirlanmaktadir. Liyosel tekstil ürünleri bu tuz bilesigi içeren çözeltide 70-90 (C sicaklik araliginda tercihen 30 dakika süresince bekletilmektedir. (iii) islem adiminda asit ilave edilerek çözelti leinin zayif asidik bölgeye, tercihen 4-6 araligina ayarlanmakta ve ardindan agirlikça %0,1-5 araliginda, tercihen %2,5 oraninda metalik mordan veya biyo-mordan tuzlari ilave edilmektedir. (iv) islem adiminda Iiyosel tekstil ürünlerine 4-6 pH araliginda tercihen 70-90 (C sicaklik araliginda 30 dakika süresince ön mordanlama islemi uygulanmasidir. (v) islem adiminda çözeltiye agirlikça % 0,5-8, tercihen %0.5-4 aralaginda reaktif boyar maddeler ilave edilmekte ve ardindan tuz bilesigi-ilave edilmektedir. Bahsedilen tuz bilesiginin sodyum klorür, sodyum sülfat, sodyum sülfat dekahidrat arasindan seçilmektedir. Bulus konusu yöntemimizde farkli fonksiyonel grubuna sahip reaktif boyar maddeler kullanilabilmektedir. Bu boyar maddeler endüstriyel olarak kullanilan boyar maddeler olup, boyama için herhangi bir saflastirmaya gerek duyulmamaktadir. (vi) islem adiminda tekstil ürünü maksimum 60-90"Clde sica klikta, 60-90 dakika araliginda çözelti içerisinde bekletilerek boyanmaktadir. Boyama islemi süresince çözeltinin zayif asidik halde kalmasi saglanmalidir. (vii) islem adiminda pH kontrolü yapilarak ve gerekirse asit ilave edilerek çözelti pH,i zayif asit bölgesine tercihen 4-6 araligina ayarlanmaktadir. Ardindan agirlikça % 0,1-5, tercihen (viii) islem adiminda boyanmis liyosel tekstil ürünlerine 4-6 pH araliginda tercihen 70-90 (C sicaklik araliginda 30 dakika süresince son mordanlama islemi uygulanmaktadir. (ix) islem adiminda boyama islemi ardindan ürüne 5 adimli etkili bir yikama islemi uygulanmaktadir. Bu yikama islemi asagidaki islem adimlarini içermektedir; a)soguk durulama, b sicak yikama, e soguk durulama )Anyonik Yüzey Aktif Madde ile Sabunlama, )sicak yikama Bahsedilen soguk durulama (a) tercihen 10 dakika süresince, sicak yikama (b) ise tercihen 70"Clde 15 dakika süresince uygulanmaktadir. Anyoni k Yüzey Aktif Madde ile Sabunlama (0) ise 95"Ctde 20 dakika süresince uygulanmakta ardinda tercihen 70"Clde 15 dakika süresince ikinci sicak yikama (d) yapilarak tercihen 10 dakika soguk su ile durulama (e) gerçeklestirilmektedir. Bahsedilen yöntemde kullanilan mordan tuzlari; Demir (II) Sülfat Heptahidrat Sülfat Monohidrat (ZnSO4-H20) ve Magnezyum Sülfat (MgSO4) arasindan seçilmektedir. Reaktif boyar maddeler anyonik çözünür fonksiyonel gruplu boyalar olup, öncelikle ve daha çok selülozik (pamuk, viskoz rayonu ve Iyocell) mamullerin boyanmasinda kullanilmaktadir. Lyocell kumaslarin boyanmasinda NaOH (Sodyum Hidroksit) çözeltisi içinde ön bekletme ve ardindan tuz bilesigi içeren çözelti içinde bekletme, metalik mordan ve biyo-mordan tuzlariyla ön-son mordanlama yapilmasi bulusumuz konusu yöntemin ayricalikli yönünü olusturmaktadir. Reaktif boyar maddelerdeki farkli reaktif fonksiyonel gruplar lyocell kumasin boyanmasinda önemli bir parametredir. Ön ve son mordanlama islemleri için ise çözelti pH,i için 4-6 araligina ayarlanmaktadir. Ön ve son mordanlama adimlarindan sonuç alinabilmesi için çözelti pH,I zayif asidik bölgede ve özellikle pH 4-6 arasinda tutulmaktadir. Baslangiçtaki NaOH çözeltisi içinde bekletme hariç uygulama adimlari boyunca herhangi bir alkali ilavesi bulunmamaktadir. Bulusumuz konusu yöntemimizde, Iiyosel tekstil ürünlerinin boyanmasinda tekstil materyali (iplik, kumas vb.) kütlesinin (agirliginin) %0,5 - %8 araligindaki miktari tercihen %0,5-4 araligindaki miktari kadar reaktif boyar maddeler kullanilmaktadir. Örnegin %1,IIk boyama; 100 kg kumasin (tekstil materyalinin) 1 kg boyar madde ilave edilen boyama çözeltisi içinde Liyosel kumaslarin boyanmasinda tekstil materyali kütlesinin %0,1-5 araligindaki miktari, tercihen %2,5 miktari kadar metalik mordan tuzlari veya biyo-mordan kullanilarak renklendirme saglanmakta, bu renklendirme sonucunun yaninda yapilan boyamanin yas hasliklari yüksek olup renk kaybinin azaltilmasi saglanmaktadir. Örnegin %2.5,Iik mordan ilavesi; 100 kg kumasin (tekstil materyalinin) 2,5 kg mordan tuzu içeren boyama çözeltisi içinde bulunacagini ifade etmektedir. Çözeltinin asitlik-baziklik özelliklerini çözelti içindeki hidrojen (H+) ve hidroksil (OH-) iyonlari konsantrasyonlari ile verilir. pH skalasi olarak ifade edilen aralikta hem asidik hem de bazlik özellikleri için evrensel olarak hep *pH* terimi kullanilir. 1-7 arasindaki pH degerleri çözeltinin asidik özelliklerini, 7-14 arasindaki pH degerleri çözeltinin bazik özelliklerini ifade eder. Bulus konusu yöntemimizin bir uygulamasinda, alkali çözelti ile ön terbiye islemi için Iiyosel tekstil ürünü olarak tercihen Iiyosel kumaslar tercihen 200 lede 8 g sodyum hidroksit içeren çözeltide 30 dakika bekletilmektedir. Ardindan tuz bilesigi (sodyum klorür, sodyum sülfat, sodyum sülfat dekahidrat vb.) tercihen 200 lede 8 g tuz bilesigi içeren çözelti hazirlanmakta, kumaslar 70-90CC ,de sicaklik araliginda bu çözeltide tercihen 30 dk bekletilmektedir. Sonrasinda çözeltiye tercihen zayif asit ilave edilerek pH zayif asidik bölgeye tercihen 4-6 araligina ayarlanmakta ve çözeltiye tercihen kumas agirliginin %2,5 kadar metalik mordan tuzlari ilave edilmektedir. Kumaslara 4-6 pH araliginda tercihen 70- 90 CC sicaklik araliginda 20-40 dakika araliginda tercihen 30 dakika süresince ön mordanlama islemi uygulanmaktadir. Ön mordanlama sonrasi çözeltiye reaktif boyar maddeler ilave edilmekte ve ardindan tuz bilesigi ilave edilmektedir. Burada tuz ilavesiyle boyar madde çekimini arttirmak amaçlanmaktadir. Ardindan kumaslar çözeltide maksimum 60-90CC de 60-90 dakika bekletilerek boyama islemi gerçeklestirilmektedir. Boyama sonrasinda pH kontrolü yapilarak gerekli ise çözeltiye asit ilave edilerek çözelti pH,i zayif asidik bölgeye tercihen pH 4-6 araligina ayarlanmakta ve ardindan metalik mordan veya biyo-mordan tuzlari ilave edilmektedir. Reaktif boyalarla boyanmis kumaslara 4-6 pH süresince son mordanlama islemi uygulanmaktadir. Boyama islemi ardindan ürüne sirasiyla soguk durulama, sicak yikama, anyonik yüzey aktif madde ile sabunlama, sicak yikama ve soguk durulama adimlarini içeren reaktif boyama sonrasi yikama islemi uygulanmakta ve ardindan kumaslar kurutulmaktadir. Reaktif boyar maddenin sahip oldugu reaktif fonksiyonel grup boyama davranisini etkilemektedir. Ayni zamanda kullanilan mordan türü ve miktari, boyama pH*i, boyama sicakligi ve boyama süresi önemli parametreler arasindadir. Kullanilan NaOH (Sodyum Hidroksit) miktari kritik bir öneme sahiptir. Ön ve Son mordanlama yapilirken kullanilan metalik ve biyo-mordan tuzlari 4-6 pH araliklari arasinda çökmeden kalabildigi için uygun pH seviyesine inerken dikkatli olunmalidir. Yikama hasligi testinden önce ve yikama hasligi testinden sonra yapilan renk ölçümleri sonucunda NaOH (Sodyum Hidroksit) ön islemli/ön islemsiz, farkli metalik mordan tuzu çesitlerindeki degisimler bazinda reflektans spektrofotometrede L*, a*, b*, C*, h° ve K/S degerleri sirasiyla tablo 1 ve tablo 2 de verilmistir. TR TR TR TR

Claims (16)

ISTEMLER
1. . Lyocell (Iiyosel) tekstil ürünlerinin reaktif boyar maddeler ile boyanmasinda, çok adimli reaktif yikama sayilarinin azaltilmasi, renklerin iyilestirilmesi, renk degisiminin önlenmesi ve yüksek yas haslik degerlerinin elde edilmesi amaciyla mordan tuzlarinin kullanildigi bir boyama yöntemi olup, özelligi; i. Liyosel tekstil ürünlerinin alkali çözeltide bekletilmesi, ii. Tuz bilesigi/bilesikleri içeren çözeltinin hazirlanmasi ve tekstil ürünlerin bu çözeltide bekletilmesi, iii. Çözelti leinin ayarlanmasi ve mordan tuzlarinin ilave edilmesi iv. Tekstil ürüne ön mordanlama isleminin uygulanmasi, v. Çözeltiye reaktif boyar maddelerin ilave edilmesi; ve ardindan tuz bilesigi ilave edilmesiî vi. Tekstil ürününün maksimum 60-90“C sicaklik ve 6 0-90 dakika araliginda çözelti içerisinde bekletilmesiyle boyama isleminin gerçeklestirilmesi, vii. Boyama çözeltisinin leinin ayarlanmasi ve mordan tuzlarinin ilave edilmesi viii. Tekstil ürüne son mordanlama isleminin uygulanmasi, ix. Boyama islemi ardindan ürüne yikama ve kurutma islemlerinin uygulanmasi islem adimlarini içermesidir.
2. . Istem 1,e uygun bir boyama yöntemi olup, özelligi; (i) islem adiminda Iiyosel tekstil ürünlerinin sodyum hidroksit, sodyum karbonat, potasyum hidroksit arasindan seçilen alkali bilesikleri içeren alkali çözeltide bekletilmesidir.
3. . Istem 1 veya 2lye uygun bir boyama yöntemi olup, özelligi; bahsedilen (i) islem adiminda
4. . Istem 1,e uygun bir boyama yöntemi olup, özelligi; (ii) islem adiminda sodyum klorür, sodyum sülfat, sodyum sülfat dekahidrat arasindan seçilen tuz bilesigiyle çözeltinin hazirlanmasidir.
5. . Istem 1,e uygun bir boyama yöntemi olup, özelligi; bahsedilen (ii) islem adiminda Iiyosel tekstil ürünlerinin tuz bilesigi içeren çözeltide 70-90“C sicaklik araliginda 30 dakika süresince bekletilmesidir.
6. 6. Istem 1,e uygun bir boyama yöntemi olup, özelligi; (iii) islem adiminda asit ilave edilerek çözelti leinin zayif asidik bölgeye ayarlanmasidir.
7. 7. Istem 1,e uygun bir boyama yöntemi olup, özelligi; (iii) islem adiminda Demir (II) Sülfat heptahidrat, Bakir Sülfat pentahidrat, Çinko Sülfat monohidrat ve Magnezyum Sülfat arasindan seçilen metalik mordan tuzunun veya biyo-mordan olarak Tannik asitin ilave edilmesidir.
8. 8. Istem 1 veya Te uygun bir boyama yöntemi olup, özelligi; (iii) islem adiminda agirlikça
9. 9. Istem 1,e uygun bir boyama yöntemi olup, özelligi; (iv) islem adiminda Iiyosel tekstil ürünlerine 70-90 (C sicaklik araliginda 20-40 dakika süresince ön mordanIama islemi uygulanmasidir.
10. 10. Istem 1,e uygun bir boyama yöntemi olup, özelligi; (v) islem adiminda agirlikça % 0,5-8 araliginda reaktif boya maddelerin ilave edilmesidir.
11. 11. Istem 1,e uygun bir boyama yöntemi olup, özelligi; (v) islem adiminda çözeltiye sodyum kIorür, sodyum sülfat, sodyum sülfat dekahidrat arasindan seçilen tuz bilesiginin ilave edilmesidir.
12. 12. Istem 1,e uygun bir boyama yöntemi olup, özelligi; (vii) islem adiminda gerekli ise asit ilave edilerek çözelti pHiinin zayif asidik bölgeye ayarlanmasidir.
13. 13. Istem 1,e uygun bir boyama yöntemi olup, özelligi; (vii) islem adiminda Demir (II) Sülfat heptahidrat, Bakir Sülfat pentahidrat, Çinko Sülfat monohidrat ve Magnezyum Sülfat arasindan seçilen metalik mordan tuzunun veya biyo-mordan olarak Tannik asitin ilave edilmesidir.
14. 14. Istem 1 veya 13,e uygun bir boyama yöntemi olup, özelligi; (vii) islem adiminda agirlikça % 0,1- 5 araliginda metalik mordan veya biyo-mordan tuzunun ilave edilmesidir.
15. 15. Istem 1,e uygun bir boyama yöntemi olup, özelligi; (viii) islem adiminda boyanmis mordanlama islemi uygulanmasidir. 5
16. 16. Istem 1,e uygun bir boyama yöntemi olup, özelligi; ix) islem adiminda boyama islemi ardindan tekstil ürününe, soguk durulama, sicak yikama, anyonik yüzey aktif madde ile sabunIama, sicak yikama ve soguk duruIama islem adimlarini içeren yikama isleminin uygulanmasidir.