Przedmiotem wynalazku jest zawór sterujacy do sterowania czynnikiem cisnieniowym ukladów kierowni¬ czych wspomaganych, zwlaszcza do pojazdów mechanicznych, skladajacy sie z cylindra, z przesuwnego osiowo wzgledem tego cylindra tloka, z dwóch nie przesuwnych wzgledem tego cylindra tloków reakcyjnych, prowa¬ dzonych w otworach osiowych tloka oraz z dwóch przestrzeni reakcyjnych, ograniczonych w otworach osiowych przez tloki reakcyjne.Tego rodzaju zawory sterujace, znane na przyklad z opisu patentowego nr DT-OS 2121002 maja obok sterowania czynnikiem cisnieniowym w przestrzeniach cisnieniowych cylindra silownika równiez na celu znaczne ulatwienie kierowcy pojazdu mechanicznego kierowanie pojazdem przez zmiane cisnien, dzialajacych pomiedzy tlokami reakcyjnymi, a tlokiem zaworu, przy zmniejszonym jednoczesnie nakladzie sily.Zawory te maja jednak w okreslonych stanach ruchu pojazdu te niedogodnosc, ze przy wiekszych ruchach kierowania nie jest do unikniecia wiekszy wzrost sily, wywieranej przez kierowce na kierownice. Z uwagi na to, ze przy mniejszej predkosci jazdy, na przyklad w czasie parkowania pojazdu, wystepuja na torze jazdy wieksze opory przy kierowaniu kolami pojazdu, przeto wzrasta przy tym równiez i sila na kierownicy. Tego rodzaju duzy wzrost sily jest jednak w tym stanie ruchu pojazdu niepozadany.W innych znanych urzadzeniach do sterowania czynnikiem cisnieniowym, na przyklad z opisu wylozenio- wego nr DT-PS 1238769, ten wzrost sily jest jednak ograniczony dzieki temu, ze sila reakcji, która musi przezwyciezyc kierowca, jest wylaczona za pomoca urzadzenia dodatkowego od okreslonej wielkosci sily kiero¬ wania lub wzrasta tylko nieznacznie.Zastosowanie takiego urzadzenia dodatkowego, w którym dwa tloki zaworowe sa wykonane jako tloki stopniowe, w których sa umieszczone przesuwnie tuleje sterujace i znajduje sie tuleja zaworowa, w nowoczesnych urzadzeniach kierowniczych, dla których jest do dyspozycji tylko mala przestrzen, na przyklad w zaworze sterujacym wedlug wspomnianego opisu wylozeniowego jest jednak niemozliwe.2 94956 Dlatego tez zadaniem wynalazku jest wyposazenie zaworu sterujacego, którego przestrzen nadaje sie na przyklad do wbudowania w niej tloka silownika ukladu kierujacego wspomaganego, w urzadzenie ograniczajace sile kierowania.Zadanie to zostalo rozwiazane dzieki opracowaniu konstrukcji zaworu wedlug wynalazku, którego istota polega na tym, ze w tloku cylindra osadzono dwa sterowane na przemian przez cisnienie robocze zawory ograniczajace sile kierowania, wykonane jako zawory nadcisnieniowe, za pomoca których jest zmieniane, powy¬ zej okreslonego cisnienia roboczego, cisnienie w jednej z przestrzeni reakcyjnych, dla wyrównania cisnienia panu¬ jacego w drugiej przestrzeni reakcyjnej.Zawór sterujacy zgodnie z wynalazkiem jest wyposazony w zawór nadcisnieniowy, umieszczony w otwar¬ tych do srodka tloka otworach osiowych kazdego tloka reakcyjnego, przy czym strona wlotowa zaworu nad- cisnieniowego jest polaczona z przestrzenia wlotowa zaworu sterujacego, a strona wylotowa jest polaczona z rowkiem pierscieniowym tloka i dzieki temu w zaleznosci od polozenia tloka jest polaczona z przestrzenia wlotowa lub z centralnym rowkiem ruchu zwrotnego zaworu sterujacego.Przestrzenie reakcyjne zaworu wedlug wynalazku sa polaczone poprzez otwory dlawiace z dwoma rowka¬ mi pierscieniowymi tloka.Otwory wlotowe i wylotowe wykonane w tloku lub w tlokach reakcyjnych, sa skierowane do i od zawo¬ rów nadcisnieniowych i sa wykonane jako otwory dlawiace, a zawory nadcisnieniowe sa wykonane jako zawory kulkowe i/lub jako zawory tlokowe, przy czym tloki sa zaopatrzone w boczne powierzchnie sterujace.Przedmiot wynalazku jest przedstawiony przykladowo na rysunku schematycznym, na którym fig. 1 przed¬ stawia konstrukcje zaworu sterujacego, umieszczonego w ukladzie kierowniczym wspomaganym, fig. 2 i 3 —przyklady wykonania zaworu sterujacego, uwidocznionego na fig. 1, w powiekszeniu, przy srodkowym ustawieniu tloka, fig. 4 — zawór sterujacy, uwidoczniony na fig. 3, z wychylonym tlokiem, a fig. 5 — dalszy przyklad wykonania zaworu sterujacego, uwidocznionego na fig. 1, w powiekszeniu, z wychylanym tlokiem.Zawór sterujacy 1 jest tak umieszczony w wspomaganym ukladzie kierowniczym, uwidocznionym na fig. 1, ze przestrzenie wlotowe 3 i 4 sasiadujace ze stronami czolowymi tloka 2 sa polaczone w sposób staly z pompa 6 silownika za pomoca przewodu 5.Centralny rowek zwrotny 7 jest polaczony ze zbiornikiem 9 za pomoca przewodu 8, a dwa rowki pierscie¬ niowe 10 i 11 tloka 7 sa polaczone przewodami 12 i 13 z komorami cylindrycznymi 14 i 15 silownika 16.Na rysunku nie przedstawiono zaworu cisnieniowego i ograniczajacego przeplyw zaworu ssacego i czesci mechanicznej wspomaganego ukladu kierowniczego, poniewaz te czesci sa bez znaczenia dla sposobu dzialania zaworu sterujacego wedlug wynalazku.Zawór sterujacy 1 wedlug przykladu wykonania jest umieszczony w tloku 17, który razem z obudowa 18 tworzy silownik 16.Tlok 2 jest umieszczony w cylindrze 19 osiowo przesuwnie i jest przestawiany za pomoca czopa 20, odpowiednio do obrotu, na nie uwidocznionej na rysunku kierownicy.W otworach osiowych 21 i 22 (fig. 2) tloka 2 sa prowadzone dwa nieprzesuwne w stosunku do cylindra 19 tloki reakcyjne 23 i 24. Tloki reakcyjne 23 i 24 wytwarzaja przy przesuwie tloka 2 z jego polozenia srodkowego sile dzialania zwrotnego, która odpowiada udzialowi sily kierowania, jaka wklada kierowca przy kierowaniu pojazdem. W otworach osiowych 25 i 26 kazdego tloka reakcyjnego 23 lub 24 otwartych do srodka tloka 2, jest umieszczony zawór nadcisnieniowy 27 lub 28, który sklada sie z tloka pomocniczego 29 lub 30 i z kulki 33 lub 34, obciazonej przez sprezyne naciskowa 31 lub 32.Strona wlotowa zaworów nadcisnieniowych 27 i 28, które sa utworzone przez gniazdo kulki 33 lub 34 na tloku pomocniczym 29 lub 30, sa polaczone poprzez otwory dlawiace 35 lub 36 w tlokach reakcyjnych 23 lub 24 z przestrzeniami wlotowymi 3 lub 4.Dwie przestrzenie 37 lub 38, umieszczone na stronach wylotowych zaworów nadcisnieniowych 27 lub 28 oraz dwie przestrzenie reakcyjne 39 lub 40 umieszczone w otworach osiowych 21 lub 22, sa polaczone poprzez otwory dlawiace 41 lub 42 w tloku z rowkami pierscieniowymi 10 lub 11.Rowki pierscieniowe 10 i 11 sa polaczone w polozeniu srodkowym tloka 2 poprzez otwarte krawedzie sterujace wlotowe 43 lub 44 z przestrzeniami wlotowymi 3 lub 4, albo poprzez krawedzie sterujace ruchu zwrotnego 45 lub 46 w cylindrze 10, a otwory 49 lub 50 z centralnym rowkiem zwrotnym 7.Na fig. 3 jest przedstawiona inna postac wykonania zaworu sterujacego. W tej postaci wykonane zawory nadcisnieniowe 27 i 28 jako zawory pasowane, zostaly zastapione przez zawory nadcisnieniowe 327 lub 328, wykonane jako zawory tlokowe.W otworze osiowym 53 lub 54 kazdego tloka reakcyjnego 323 lub 324*polaczonym poprzez otwory dlawiace 51 lub 52 z przestrzeniami wlotowymi 3 lub 4, jest umieszczony tlok 55 lub 56.94956 3 Tlok 55 lub 56 posiada boczne powierzchnie sterujace 57 lub 58 i jest utrzymywany w swym polozeniu zamykajacym za pomoca sprezyny naciskowej 59 lub 60, albo sprezyny talerzowej 61 lub 62.Pozostale czesci zaworu sterujacego 301 odpowiadaja czesciom zaworu sterujacego 1, przedstawionego na figi.Przez wychylanie tloka 2 w sposób pokazany na fig. 4, przestrzen wlotowa 3 jest polaczona poprzez otwarta, wlotowa krawedz sterujaca 43, rowek pierscieniowy 10 i przewód 12 zjedna komora cylindryczna 14.Druga komora cylindryczna 15 jest natomiast polaczona poprzez przewód 13, rowek pierscieniowy 11 otwarta, zwrotna krawedz sterujaca 43, rowek pierscieniowy 48 i otwór 50 z centralnym rowkiem biegu zwrotnego 7.Przeciwlegla wlotowa krawedz sterujaca 44 i przeciwlegla krawedz ruchu zwrotnego 45 sa zamkniete.Jedna przestrzen reakcyjna 39 jest polaczona poprzez otwór dlawiacy 41, rowek pierscieniowy 10 i otwar¬ ta krawedz wlotowa 43 z przestrzenia wlotowa 3, a druga przestrzen reakcyjna 40 jest polaczona poprzez otwór dlawiacy 42, rowek pierscieniowy 11, otwarta krawedz ruchu zwrotnego 46, rowek pierscieniowy 46 i otwór 50 z centralnym rowkiem ruchu zwrotnego 7. Róznica cisnien w obu przestrzeniach reakcyjnych 39 i 40 powoduje powstanie sily reakcji, skierowanej przeciwnie do ruchu wychylania czopa 20 na tloku 2. Tasila reakcji powodu¬ je sile kierowania, jaka wywiera kierowca na pojazd.W zaworze nadcisnieniowym 326 panuje na jego stronie wylotowej cisnienie ruchu zwrotnego centralnego rowka ruchu zwrotnego 7. W zaworze nadcisnieniowym 327 panuje natomiast w tym polozeniu tloka 2 zarówno na stronie wlotowej, jak i na stronie wylotowej cisnienie robocze przestrzeni wlotowej 3, które jest równe cisnieniu roboczemu przestrzeni wlotowej 4.Jezeli cisnienie robocze przekroczy wysokosc wyznaczona przez wymiary zaworu nadcisnieniowego 328, to wówczas otwiera sie zawór nadcisnieniowy 328, to znaczy tlok 56 jest przesuwany wbrew dzialaniu sily sprezyny naciskowej 60 do chwili utworzenia przez boczne powierzchnie sterujace 58 tloka 56 polaczenia, pomiedzy przestrzenia wlotowa 4 a przestrzenia reakcyjna 40.Cisnienie przestrzeni wlotowej 4 po jego zdlawieniu przez powierzchnie sterujace 58 jest przenoszone do przestrzeni reakcyjnej 40.Z uwagi na to, ze przestrzen reakcyjna 40 jest polaczona poprzez otwór dlawiacy 42 z centralnym row¬ kiem ruchu zwrotnego 7, przeto w komorze reakcyjnej 40 daje sie regulowac cisnienie mieszane, które przeciw¬ dziala cisnieniu panujacemu w przestrzeni reakcyjnej 30. Tak wiec widac tu wyraznie, ze w normalnym ruchu jazdy jest wytwarzana sila reakcji, rosnaca wraz ze wzrostem cisnienia roboczego w komorach cylindrycznych 14 i 15 i wywolujaca u kierowcy uczucie niezawodnosci kierowania pojazdem, a w czasie parkowania sila reakcji jest ograniczona do wartosci, umozliwiajacej latwy przebieg parkowania.W zaleznosci od wymagan charakterystyki sily kierowania daje sie wiec regulowac przez odpowiedni dobór srednic otworów dlawiacych 35, 36, 41, 42, 51 i 52, cisnienie w przestrzeniach reakcyjnych 39 i 40, a tym samym sila reakcji ponad wysokosc, ustalona przez zawory nadcisnjeniowe. Jest tu na przyklad mozliwe calko¬ wite ograniczenie sily reakcji do ustalonej wysokosci lub nawet jest tu mozliwy dalszy, nieznaczny wzrost tej regulacji powyzej punktu otwarcia zaworu nadcisnieniowego.Przy wychylaniu tloka 2 w przeciwnym kierunku, obowiazuja te same zasady.Sposób dzialania zaworu sterujacego 1, uwidocznionego na fig. 2, odpowiada sposobowi dzialania zaworu 301 uwidocznionego na fig. 3 i 4 i z tego powodu sposób ten nie jest tu blizej wyjasniony.W dalszym przykladzie wykonania wynalazku, pomiedzy komorami reakcyjnymi 539 i 540 a centralnym rowkiem ruchu zwrotnego tloka 7, w tloku 502 sa umieszczone zawory nadcisnieniowe 527 i 528, uwidocznione na fig. 5. Komory reakcyjne 539 i 540 sa ograniczone z jednej strony przez zawory nadcisnieniowe 527 lub 528, a z drugiej strony przez tloki reakcyjne 523 lub 524 oraz sa polaczone poprzez otwory dlawiace 63 lub 64 z rowkami pierscieniowymi 510 lub 511.Strony wylotowe zaworów nadcisnieniowych 527 i 528 sa natomiast polaczone poprzez otwory dlawiace 65 lub 66 z rowkami pierscieniowymi 47 lub 48, a dzieki temu równiez z centralnym rowkiem ruchu zwrotnego 7. Dla dalszych czesci zaworów sterujacych 501 obowiazuja te same zasady jakie zostaly opisane przy omawianiu rozwiazania uwidocznionego na fig. 1.Przez wychylenie tloka 502 w kierunku pokazanym na fig. 5, przestrzen reakcyjna 539 laczy sie poprzez otwór dlawiacy 63 i rowek pierscieniowy 510 z przestrzenia wlotowa 3, a druga przestrzen reakcyjna 540 laczy sie poprzez otwór dlawiacy 64 i rowek pierscieniowy 511 z centralnym rowkiem ruchu zwrotnego 7.Powstajaca tu w obu przestrzeniach reakcyjnych 539 i 540 róznica cisnien powoduje sile reakcji, skierowa¬ na w przeciwnym kierunku do ruchu wychylania 20 na tloku 502.Jezeli cisnienie robocze, dzialajace w przestrzeni reakcyjnej 539 jako cisnienie reakcyjne, przekroczy wyso¬ kosc wyznaczona przez zawór nadcisnieniowy 527, to wówczas zawór ten otwiera sie.4 94956 Cisnienie reakcji, a tym samym sila reakcji, dzialajaca na tlok 502, nie wzrasta lub w zaleznosci od wymiarów otworów dlawiacych 63 i 65 wzrasta tylko nieznacznie.Przy wychylaniu tloka 502 w przeciwnym kierunku obowiazuja te same zasady.Przez zastosowanie konstrukcji zaworu nadcisnieniowego 27 i 28 lub 327 i 328, albo 527 i 528 w zaworze sterujacym 1 lub 301, albo 501 wedlug wynalazku jest umozliwione w bardziej korzystny sposób ograniczenie sily kierowania ukladami kierowniczymi o malej przestrzeni, przeznaczonej do wbudowania w nia zaworu.Dalsza zaleta wynalazku polega na tym, ze przez otwory dlawiace, umieszczone pomiedzy przestrzeniami reakcyjnymi a rowkami pierscieniowymi, sa tlumione skutecznie drgania wystepujace w tego rodzaju zaworach sterujacych.Oprócz tego przez odpowiednie zwymiarowanie otworów dlawiacych przed i za zaworami nadcisnieniowy- mi mozliwe jest calkowite lub czesciowe ograniczenie sily reakcji powyzej okreslonej wartosci. PL