Przedmiotem wynalazku jest amortyzator te¬ leskopowy hydrauliczny posiadajacy cylinder, w którym porusza sie tlok napedzany tloczyskiem wystajacym przez górna pokrywe cylindra. Tlok dzieli cylinder na dwie komory o zmiennej obje¬ tosci, zaleznie od polozenia tloka w cylindrze.Amortyzator posiada system kanalów dla plynu tlumiacego, które lacza ze soba obie komory oraz komory ze zbiornikiem plynu tlumiacego usy¬ tuowanego na zewnatrz cylindra. System kana¬ lów zawiera czlony oporowe, przykladowo w po¬ staci zaworów dlawiacych dla wywolania sil tlu¬ miacych podczas suwów tloka. W czasie pelnego suwu tloka w glab cylindra jak i w czasie pel¬ nego suwu powrotnego co najmniej jeden kanal laczacy sie z cylindrem jest zamkniety przez tlok.Tego rodzaju amortyzator stosowany jest przy¬ kladowo dla tlumienia pionowych drgan, które wykonuje nadwozie pojazdu wzgledem sprezyscie zawieszonych kól pojazdu.Kiedy pojazd jest mocno obciazony, wtedy za¬ wieszenie kól jest ugiete, tak, ze amortyzatory sa bardziej scisniete. Zwykle dazy sie do tego aby tlumienie drgan nadwozia pojazdu bylo wlasci¬ we w calym zakresie mozliwego obciazenia pojaz¬ du, tzn. sila tlumienia amortyzatora powinna byc wieksza przy wiekszym obciazeniu pojazdu niz przy mniejszym obciazeniu, innymi slowy, sila tlumiaca w obu kierunkach drgan pojazdu powinna byc wieksza przy scisnietym amor- tyzatorze niz przy rozluznionym. Wprawdzie zna¬ ne sa amortyzatory, w których wielkosc sily tlu¬ mienia jest zalezna od polozenia tloka w cylin¬ drze, to jednak wciaz nie skonstruowano amor¬ tyzatora, w którym sila tlumiaca w obu kie¬ runkach drgan pojazdu bylaby wieksza w scis¬ nietym amortyzatorze anizeli w rozluznionym, i w którym sila tlumiaca wystepujaca w róznych fazach suwu tloka moglaby byc sterowana z ze¬ wnatrz cylindra amortyzatora.Celem wynalazku jest wiec skonstruowanie amortyzatora, który bylby wyposazony w srodki umozliwiajace uzyskanie sily tlumiacej, w obu kierunkach drgan, wiekszej w scisnietym amor¬ tyzatorze anizeli w rozluznionym oraz umozliwia¬ jace regulowanie z zewnatrz sily tlumiacej amor¬ tyzatora wystepujacej w róznych fazach suwu tlo¬ ka.Cel wynalazku osiagnieto w ten sposób, ze ko¬ mora cylindra znajdujaca sie ponad tlokiem po¬ laczona jest ze zbiornikiem plynu tlumiacego ka¬ nalem, w którym jest usytuowany zawór dlawia¬ cy oraz innym kanalem, w którym usytuowany jest zawór zwrotny,. natomiast dolna komora cy¬ lindra polaczona jest ze zbiornikiem plynu tlu¬ miacego kanalem glównym zawierajacym zawór dlawiacy i kanalem pomocniczym równiez zawie¬ rajacym zawór dlawiacy, przy czym otwór ka¬ nalu glównego do dolnej komory cylindra za¬ mykany jest tlokiem, gdy tlok znajduje sie w 91486s 91486 4 dolnym polozeniu. Ponadto dolna komora ma polaczenie ze zbiornikiem plynu tlumiacego po¬ przez kanal bezposredni, w którym usytuowany jest zawór dlawiacy, oraz z górna komora po¬ przez kanal kompensacyjny zawierajacy zawór dla¬ wiacy, przy czym otwór przedluzenia kanalu kom¬ pensacyjnego do komory dolnej zamkniety jest przez tlok w jego poczatkowej fazie suwu po¬ wrotnego.Innymi slowy, zarówno w czasie pelnego suwu tloka w glab cylindra jak w czasie pelnego su¬ wu powrotnego, co najmniej dwa elementy za¬ worowe dzialaja sukcesywnie. W ostatniej fazie suTflfti\ 'tloka^^KT glab' cylindra element zaworowy posiadajacy niniejszy opór w czasie tego suwu tlolia jest zamykany tlokiem,, a w pierwszej fazie suWu^ pow^c^nego tloka element zaworowy po¬ siadajacy mniejszy opór w czasie tego suwu jest zamkniety tlokiem.Dla zmniejszenia liczby elementów zaworowych w jednokierunkowym amortyzatorze, w którym podczas suwu tloka w glab cylindra tlumienie wystepuje na skutek wzrostu objetosci tloczyska w górnej komorze cylindra, gdyz coraz wieksza czesc tloczyska wchodzi do cylindra, a podczas suwu powrotnego na skutek objetosci plynu tlu¬ miacego wypychanego pierscieniowa powierzchnia tloka, elementy zaworowe dzialajace w czasie su¬ wu w glab cylindra oraz elementy zaworowe dzia¬ lajace na poczatku suwu powrotnego moga byc polaczone w pojedynczy zespól.Dla zrównania sil tlumiacych w jakimkolwiek polozeniu tloka zarówno podczas suwu w glab jak i podczas suwu powrotnego, a co wiecej, dla uzyskania ich liniowego przebiegu na wykre¬ sie przy róznej predkosci suwu tloka, elementy za¬ worowe moga byc wyposazone w równej wielko¬ sci grzybki dociskane sprezyna o regulowanym nacisku do gniazda zaworu oraz w swobodne prze¬ wody o zmniejszonej srednicy, równolegle usy¬ tuowane wzgledem grzybka.Poniewaz zawór wykazuje degresywna reakcje oporowa a swobodny przewód wykazuje progre¬ sywna, wiec dzieki ich kombinacji uzyskuje sie niemal liniowa reakcje oporowa.Stopniowe przejscie pomiedzy silami dlawiacy¬ mi o róznej wielkosci podczas suwu w glab i su¬ wu powrotnego tloka mozna osiagnac ksztaltujac odpowiednio czolowa czesc tloka, tzn. przeciwna do tloczyska, korzystnie w ksztalcie stozka o scie¬ tym wierzcholku.Przedmiot wynalazku zilustrowany jest w przy¬ kladach wykonania na rysunku, na którym fig. 1 przedstawia schematycznie amortyzator hydraulicz¬ ny w przekroju wzdluznym, fig. 2 — amorty¬ zator hydrauliczny w innym przykladzie wyko¬ nania, równiez schematycznie w przekroju wzdluz¬ nym, fig. 3 — amortyzator hydrauliczny w sche¬ matycznym przekroju wzdluznym i w powieksze¬ niu pokazujacym szczególy w postaci kanalów przeplywowych i zespolów zaworowych, natomiast fig. 4 — wykres sil tlumiacych w funkcji po¬ lozenia tloka w cylindrze amortyzatora.Przedstawiony schematycznie na fig. 1 telesko¬ powy amortyzator hydrauliczny posiada cylinder 1, wewnatrz którego porusza sie tlok 2 popycha¬ ny tloczyskiem 3.Tlok 2 dzieli cylinder 1 amortyzatora na dwie komory, z których jedna, oznaczona przez 5, znajduje sie nad tlokiem 2 w obszarze tloczyska 3, a druga komora oznaczona numerem 6 znaj¬ duje sie pod tlokiem w dolnej czesci cylindra 1.Komora 5 polaczona jest ze zbiornikiem 10 tlu¬ miacego plynu, znajdujacym sie na zewnatrz cy¬ lindra 1, za posrednictwem kanalu 7, w którym umieszczony jest zawór dlawiacy 8, oraz za po¬ srednictwem kanalu 9. Komora 5 polaczona jest ponadto ze zbiornikiem 10 kanalem 11, w któ¬ rym umieszczony jest zawór zwrotny 12. Komo¬ ra 6 polaczona jest ze zbiornikiem 10 z jednej strony kanalem 13, w którym znajduje sie za¬ wór dlawiacy 14, oraz z drugiej strony kana¬ lem 16, w którym znajduje sie zawór dlawia¬ cy 17. Tlok 2 zamyka kanal 13 w ostatniej fazie suwu w kierunku do wewnatrz cylindra 1.Zbiornik 10 polaczony jest z komora 6 rów¬ niez poprzez kanal 18, w którym umieszczony jest zawór zwrotny 19 natomiast komora 5 polaczona jest z komora 6 poprzez kanal 20, który poprzez zawór dlawiacy 21 wchodzi do kanalu 22, któ¬ rego wylot wchodzi do komory 6 i zamykany jest w ostatniej fazie suwu tloka 2 do wnetrza cy¬ lindra 1.Dzialanie amortyzatora jest nastepujace.W czasie suwu tloka 2 do wnetrza cylindra 1, poczynajac od polozenia tloka w amortyzatorze nieobciazonym do polozenia pokazanego na ry¬ sunku, plyn tlumiacy wypychany jest z komory 6 przez kanal 13, zawór 14 i kanal 15 do zbior¬ nika 10. Jednoczesnie taka sama wartosc cisnienia osrodka, która otwiera zawór 14, dziala na za¬ wór dlawiacy 17 poprzez przewód 16. Jednakze zawór 17 nastawiony jest na wieksze cisnienie niz zawór 14 i otwiera sie dopiero wtedy gdy tlok 2 zamknie kanal 13 zajmujac polozenie w cy¬ lindrze 1 jeszcze glebsze anizeli pokazane na ry¬ sunku.W czasie calego suwu tloka w glab cylindra 1 osrodek tlumiacy ze zbiornika 10 przemieszcza sie do komory 5 poprzez kanal 11 i zawór zwrotny 12.W czasie ruchu powrotnego tloka 2, osrodek tlumiacy wypychany jest z komory 5 kanalem 7 poprzez zawór dlawiacy 9 do zbiornika 10. Jed¬ noczesnie osrodek tlumiacy wywiera takie samo cisnienie na zawór dlawiacy 21 poprzez kanal 20.Jednakze zawór 21 nastawiony jest na nizsze cis¬ nienie niz zawór 8 i w zwiazku z tym plyn tlumiacy dopóty, nie przedostanie sie przez za¬ wór 21 dopóki wylot kanalu 22 pozostaje zamknie¬ ty przez tlok 2. Jak tylko tlok 2 uniesie sie w swoim suwie powrotnym ponad polozenie uwi¬ docznione na rysunku i otworzy wylot kanalu 22 wtedy plyn tlumiacy przedostanie sie z komory 5 przez zawór dlawiacy 21 do komory 6. Niedo¬ bór plynu tlumiacego w komorze 6 spowodowa¬ ny objetoscia tloczyska 3 zostanie uzupelniony ze zbiornika 10 kanalem 18 poprzez zawór 19. 40 45 50 55 60?im * Amortyzator opisany powyzej charakteryzuje sie tym, ze sily tlumiace, niezaleznie od kierunku poruszania sie tloka, sa wieksze w scisnietym amortyzatorze niz w rozprezonym.Typowy wykres sil tlumiacych przedstawiony jest na fig. 4, na której polozenie tloka uwidacz¬ nia os odcietych, a na osi rzednych odlozone sa sily tlumiace odpowiadajace danemu polozeniu tloka. Zaklada sie, ze predkosc suwu tloka w obu kierunkach jest jednakowa, natomiast wykres sil tlumiacych podczas suwu tloka w glab cylin¬ dra znajduje sie ponizej linii zerowej a podczas suwu powrotnego ponad linia zerowa.Odcinek a reprezentuje sile tlumiaca, która wy¬ stepuje podczas pierwszej fazy suwu tloka w glab cylindra i pojawia sie na skutek oporu zaworu dlawiacego 14. W chwili gdy stozkowa czesc 4 tloka 2 stopniowo zaczyna zamykac otwór 13 wy¬ stepuje coraz wieksza sila tlumiaca jak uwidacz¬ nia to odcinek b.Od momentu calkowitego zamkniecia otworu 13 wartosc sily tlumiacej jest ograniczona cisnie¬ niem, na które nastawiony jest zawór dlawiacy 17, które jest wieksze od granicznego cisnienia zaworu 14 co uwidacznia odcinek c.W czasie ruchu powrotnego tloka 2 sila tlu¬ miaca jest ograniczona poczatkowo oporem zawo¬ ru dlawiacego 8, co przedstawia odcinek d. Na skutek istnienia stozkowej czesci 4 tloka 2 wy¬ lot 22 otwierany jest stopniowo, odcinek e, po calkowitym otwarciu którego sila tlumiaca jest ograniczona jedynie wartoscia cisnienia, na któ¬ re nastawiony jest zawór dlawiacy 21, które jest mniejsze od granicznego cisnienia zaworu 8 co uwidacznia odcinek f wykresu.Fig. 2 przedstawia inne wykonanie amortyza¬ tora, w którym bez trudnosci zredukowano liczbe zaworów do trzech usuwajac zawór dlawiacy 17 i zastepujac kanal 11 kanalem 23. Zawór dlawiacy 12 laczy sie obecnie z komora 6. Jedynym ogra^ niczeniem wynikajacym z tej nowej konstrukcji jest to, ze sily tlumiace wystepujace po poko¬ naniu pierwszej fazy suwu tloka w glab cylindra i po ostatniej fazie suwu powrotnego, uwidocz¬ nione na fig. 4 w postaci odcinków a i f od¬ powiednio, nie beda mogly byc regulowane nie¬ zaleznie od siebie poniewaz, jak to zostanie wy¬ jasnione ponizej, sterowane sa tym samym zawo¬ rem 21. Okreslenia zaleznosci pomiedzy silami tlu¬ miacymi w tej fazie suwu tloka mozna dokonac za pomoca wlasciwego zwymiarowania srednicy i ksztaltu tak tloka jak i tloczyska.Amortyzator w przykladzie wykonania na fig. 2 dziala nastepujaco. Podczas pelnego suwu tlo¬ ka w glab cylindra osrodek tlumiacy wypycha¬ ny jest z komory 6 przez kanal 23 i zawór dla¬ wiacy 12 do komory 5. Nadmiar czynnika tlumia¬ cego, spowodowany objetoscia tloczyska 3, zosta¬ nie wypchniety kanalem 13 przez zawór dlawia¬ cy 14, a po zamknieciu kanalu 13 przez tlok 2, kanalem 7 przez zawór dlawiacy 8 do zbiorni¬ ka 10. Przy suwie powrotnym tloka 2 kolej¬ nosc zachodzenia zjawisk jest taka sama jak w przypadku dotyczacym amortyzatora na fig. 1.Na fig. 3 przedstawiony jest amortyzator z fig. 2, w przekroju wzdluznym ukazujacym niektóre szczególy jego budowy. Kanal 23 i zawór zwrotny 12 z fig. 2 umieszczone sa w tloku 2 na fig. 3, podczas gdy zawór zwrotny 19 oraz przewód 18 usytuowane sa w dnie cylindra 1.W celu uzyskania mozliwie liniowej zaleznosci pomiedzy sila tlumienia a predkoscia suwu tloka grzybek kazdego z zaworów dlawiacych posiada urzadzenie w rodzaju zaworu sprezynowego oraz io kanal o zredukowanym przekroju poprzecznym.Tak wiec zawór 8 posiada otwory 24, 25 o zmniejszonej srednicy, poprzez które kanal 7 po¬ przez przewód 9 bezposrednio laczy sie ze zbiór- ' nikiem 10, przy czym grzybek zaworu 8 dociska- ny jest do gniazda zaworu sprezyna 26, której napiecie jest regulowane z zewnatrz amortyzator ra za pomoca korka 27. Podobnie zawór 21 posia¬ da otwory 32, 33 o zmniejszonej srednicy, po¬ przez które kanal 20 bezposrednio laczy sie ka- nalem 22, przy czym grzybek zaworu 21 dociska¬ ny jest do gniazda sprezyna 34, której napiecie regulowane jest z zewnatrz amortyzatora za po¬ moca korka 35.Równiez zawór 14 posiada otwory 28, 29 o zmniejszonej srednicy laczace kanal 13 ze zbior¬ nikiem 10, przy czym grzybek zaworu 14 dociska¬ ny jest do gniazda zaworu sprezyna 30, której napiecie regulowane jest z zewnatrz za pomoca korka 31.Z fig. 3 widac, ze wszystkie trzy zawory ma¬ ja identyczna budowe, sa wiec wymienialne co obniza koszt amortyzatora. Nalezy stwierdzic, ze uzyskanie dowolnej zaleznosci sily tlumiacej od polozenia tloka i uzyskanie warunków przy któ- rych tlumienie w fazie sprezania jest wieksze od tlumienia w fazie rozprezania, jest zalezne jedy¬ nie od odpowiedniego dobrania takich parametrów jak cisnienie graniczne zaworów 8, 14, 17 i 21, usytuowania kanalów 13 i 22, dlugosc cylindrycz- 40 nej czesci tloka 2 oraz zbieznosc i dlugosc two¬ rzacej stozkowej czesci 4 tloka 2.Jezeli koniecznym jest uzyskanie symetrycznego, wzgledem linii zerowej, przebiegu wykresu sil tlu¬ miacych podczas suwu tloka w glab cylindra i su- 45 wu powrotnego wtedy proporcja miedzy roboczy¬ mi powierzchniami podczas suwu w glab cylindra i suwu powrotnego powinna wynosic 1 :1 a gra¬ niczne cisnienie, na które sa nastawione zawory 14 i 21 powinno byc jednakowe. 50 PL PL