Uprawniony z patentu: Massey — Ferguson Services N. V., Curacao, Antyle Holenderskie Wielobiegowa przekladnia szybkosci biegów i Przedmiotem wynalazku jest wielobiegowa prze¬ kladnia do przenoszenia mocy z silnika napedowe¬ go na uklad jezdny zwlaszcza przekladnia wielo¬ biegowa dla traktorów lub podobnych pojazdów, gdzie odbiornik mocy jest napedzany ze stala szybkoscia a szybkosc pojazdu zalezy od ustawie¬ nia przekladni.Znane sa wielobiegowe przekladnie, stosowane w ciagnikach przemyslowych i rolniczych które ma¬ ja zwykle co najmniej dwa zakresy predkosci przy czym w kazdym zakresie predkosci wyste¬ puje do osmiu biegów jazdy do przodu i do czte¬ rech biegów wstecznych. Nastawianie zakresu predkosci oraz zmiana biegów dokonywane sa zwykle za pomoca oddzielnych dzwigni lub tez ustawienia przekladni na bieg do przodu, luz i bieg wsteczny który nastepuje za pomoca innej dzwigni.Wada znanych wielobiegowych przekladni jest to, ze przesuwanie trzech dzwigni w celu uzyska¬ nia kazdej z mozliwych predkosci i kierunku jaz¬ dy jest czasochlonne a ponadto utrudnia w po¬ waznym stopniu ustalenie aktualnego polozenia przekladni.Celem wynalazku jest wyeliminowanie tych niedogodnosci.Aby osiagnac ten cel postanowiono zgodnie z wynalazkiem wykonac konstrukcje przekladni, w której zarówno zmiana biegu jak i zakresu pred- 15 20 25 kosci oraz kierunku jazdy odbywalaby sie za po¬ moca jednej i tej samej dzwigni.Przekladnia wedlug wynalazku zawiera zespól zmiany biegów w postaci na przyklad szyn zmia¬ nowych majacy szereg polozen odpowiadajacych róznym biegom jazdy do przodu oraz polozen od¬ powiadajacych róznym biegom wstecznym. Zespól ten jest wyposazony w jedna sterujaca dzwignie ustawiana w wielu polozeniach, z których kazde odpowiada jednemu z polozen zespolu przy zmia¬ nie biegów jazdy do przodu. Dzwignia sterujaca jest polaczona ukladem napedowym z zespolem zmiany biegów, który to uklad umozliwia usta¬ wienie kazdego polozenia zespolu zmiany biegów jazdy do przodu odpowiednio do przesuniecia dzwigni sterujacej we wlasciwe polozenie a na¬ stepnie ustawia zespól zmiany biegów w jednym z polozen odpowiadajacych biegom wstecznym, zaleznie od dalszego przemieszczenia dzwigni ste¬ rujacej, gdy ta ostatnia jest w polozeniu odpo¬ wiadajacym jednemu z biegów jazdy do przodu.Uklad napedowy zawiera ogniwo sterujace wiel¬ koscia przelozenia w zaleznosci od przesuniecia dzwigni sterujacej i sluzace do uruchomienia ze¬ spolu zmiany biegów oraz ustawienia go w polo¬ zeniu odpowiadajacym danemu biegowi jazdy do przodu przez ogniwo kierunkowe dzialajace w za¬ leznosci od przesuniecia dzwigni sterujacej i slu¬ zace do uruchomienia zespolu zmiany biegów i ustawienia go w polozeniu odpowiadajacym da- 78 04378 043 3 nemu biegowi wstecznemu. Ogniwo sterujace wielkoscia moze wykonywac ruch zarówno po¬ osiowy jak i obrotowy odpowiednio do przesunie¬ cia dzwigni sterujacej powodujac przemieszczenie zespolu zmiany biegów do polozenia odpowiada¬ jacego danej wielkosci przelozenia a ogniwo kie¬ runkowe jest selektywnie przemieszczane w kie¬ runku osiowym za pomoca dzwigni sterujacej, w celu przemieszczenia zespolu zmiany biegów w polozenie odpowiadajace danemu biegowi wstecz¬ nemu.Ogniwo sterujace wielkoscia przelozenia oraz ogniwo kierunkowe sa polaczone z dzwignia ste¬ rujaca za pomoca zespolu jarzmowego, który powo¬ duje obrót ogniwa sterujacego wielkoscia przelo¬ zenia w przypadku przemieszczenia dzwigni ste¬ rujacej w jednej z wielu oddalonych od siebie plaszczyzn równoleglych oraz ruch poosiowy tego ogniwa w przypadku przemieszczenia dzwigni sterujacej z jednej z tych plaszczyzn równoleglych do drugiej. Zespól jarzmowy powoduje ponadto osiowe przemieszczenie ogniwa kierunkowego gdy dzwignia sterujaca znajduje sie w polozeniu umozliwiajacym przemieszczenie zespolu zmiany biegów w polozenie odpowiadajace biegowi wstecznemu bez jednoczesnego spowodowania ru¬ chu ogniwa sterujacego wielkoscia przelozenia.Zespól zmiany biegów zawiera przesuwna szy¬ ne zmiany zakresu predkosci majaca polozenie odpowiadajace wysokiemu zakresowi predkosci, przy którym mozliwe jest wybranie biegów o wyzszych przelozeniach oraz polozenie odpowiada¬ jace nizszemu zakresowi predkosci, w którym mozliwe jest wybranie biegów o przelozeniach nizszych. Zespól zmiany biegów zawiera równiez pare przesuwnych szyn sterujacych wielkoscia przelozenia, które w polaczeniu z szyna zmiany zakresu predkosci umozliwiaja uzyskanie osmiu róznych polozen zespolu zmiany biegów odpowia¬ dajacych osmiu róznym przelozeniom. Ponadto zespól zmiany biegów zawiera równiez przesuwna szyne do zmiany kierunku jazdy. Gdy szyna ta znajduje sie w tylnym polozeniu to przy kazdej wielkosci przelozenia uzyskuje sie polozenia ze¬ spolu zmiany biegów odpowiadajace biegom wstecznym. Zmiana polozenia szyny sterujacej zmianami kierunku jazdy miedzy polozeniem przednim i tylnym nastepuje przez przemieszcze¬ nie ogniwa kierunkowego za pomoca odpowiedniej manipulacji sterujaca dzwignia.Przedmiot wynalazku uwidoczniony jest w przykladzie wykonania na rysunku, na którym fig. 1 przedstawia schematycznie przekladnie, fig. 2 — mechanizm sterujacy przekladni w rzu¬ cie perspektywicznym, fig. 3 — schemat obrazu¬ jacy ruchy poszczególnych elementów mechaniz¬ mu sterujacego pokazanego na fig. 2 przy zmia¬ nie zakresu predkosci, fig. 4 — schemat obrazu¬ jacy ruchy poszczególnych elementów mechaniz¬ mu pokazanego na fig. 2 przy zmianie kierunku jazdy, fig. 5 — inny przyklad wykonania mecha¬ nizmu sterujacego w rzucie czolowym, fig. 6 — mechanizm pokazany na fig. 5 w przekroju czastkowym wzdluz linii 6—6 i fig. 7 — ten sam 4 mechanizm w przekroju czastkowym wzdluz linii 7—7.Przekladnia wedlug fig. 1 posiada osiem bie¬ gów jazdy do przodu i do osmiu biegów wstecz¬ nych, zaleznie od wymaganej ich ilosci. Przeklad¬ nia ta sklada sie z zestawu 9 kól zebatych prze¬ znaczonego do zmiany kierunku jazdy oraz z ze¬ stawu 5 kól zebatych umozliwiajacego uzyskanie osmiu wielkosci przelozen. Wejsciowy wal 2 prze¬ kladni jest polaczony za pomoca znanego sprzeg¬ la 8 z walem 6 przekazujacym moc, na wal wyj¬ sciowy silnika. Wal 6 przekazujacy moc prze¬ chodzi przez cala przekladnie jako wal 7 odbioru mocy. Zestaw 9 kól zebatych sluzacy do zmiany kierunku jazdy zapewnia dwie drogi przekazywa¬ nia mocy miedzy wejsciowym walem 2 i posred¬ nim walem 10. Naped do przodu jest uzyskiwany za pomoca zebatego kola 44 zazebiajacego sie z wejsciowym kolem 42 zestawu 9 kól zebatych.Naped wsteczny jest uzyskiwany za posrednictwem zebatego kola 46 zazebiajacego sie z zebatym ko¬ lem 52 zamocowanym na wale 50, na którym osa¬ dzone jest równiez zebate kolo 54 zazebiajace sie z wejsciowym kolem 42 posredniego walu 10.Zmiana kierunku jazdy moze byc uzyskiwana za pomoca mechanizmu sprzegajacego zawieraja¬ cego wielowypustowa tuleje 43 umocowana do wejsciowego walu 2, która to tuleja moze byc sprzegana za pomoca przesuwnego sprzeglowego elementu 48, wyposazonego od wewnatrz w wielo- wypusty, badz zazebionego z zebatym kolem 46 dla jazdy wstecz badz tez z zebatym kolem 44 dla jazdy do przodu. Sprzeglowy element 48 jest prze¬ suwany w prawo i w lewo za pomoca widelek 62.Zestaw 5 zebatych kól zawiera pierwsza pare kól 14 i 16 umocowanych do posredniego walu 10, która to para kól pozostaje w stalym zazebieniu z kolami 26 i 28 osadzonymi swobodnie na posred¬ nim wale 12. Kola 26 i 28 moga byc sprzegniete z walem 12, tak aby sie mogly wraz z nim obra¬ cac, za pomoca sprzegajacego mechanizmu zawie¬ rajacego tuleje 30 zamocowana do walu 12 oraz przesuwny, wielowypustowy element sprzegajacy 38 laczacy na przemian tuleje 30 z zebatym kolem 26 lub 28. Sprzegajacy element 38 moze byc prze¬ suwany w prawo i w lewo za pomoca widelek 64.Druga para kól 20 i 22 osadzonych na posred¬ nim wale 12 zazebia sie z para kól 32 i 34 umo¬ cowanych na posrednim wale 12. Równiez mecha¬ nizm sprzegajacy, skladajacy sie z tulei 18, zamo¬ cowanej do posredniego walu 10 oraz przesuwne¬ go sprzegajacego elementu 24 wyposazonego w wewnetrzne wielowypusty, który to element moze sprzegac tuleje 18 z kolem 20 badz tez z kolem 22. Sprzegajacy element moze byc przesuwany w lewo lub w prawo za pomoca widelek 66.Wyjsciowy wal 4 przekladni moze byc sprze¬ gniety z kolem 36, zamocowanym do posredniego walu 12 badz tez za pomoca sprzegla 68, 70 z ko¬ lem 22. Zebate kolo 40 jest kolem przeznaczonym do zmiany zakresu predkosci, co odbywa sie przez przesuniecie tego kola za pomoca widelek 72. Wyj¬ sciowe kolo 60 napedu kól przednich moze byc umieszczone w przekladni na odpowiednim wale przy stalym zazebieniu z kolem 40 tak, ze wal 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 6078 043 5 58 bedzie obracany z taka sama predkoscia i w tym samym kierunku co wyjsciowy wal 4. Zebate kolo 60 napedu przednich kól oraz wal 58 moga byc zamkniete we wspólnej obudowie 75 pokaza¬ nej na fig. 1 za pomoca przerywanej linii.Zestaw 5 zebatych kól pozwala na uzyskanie osmiu róznych przelozen miedzy zebatym kolem 42 i wyjsciowym walem 4. Wybranie kazdego z tych osmiu przelozen jest uzyskiwane przez od¬ powiednie przemieszczenie widelek 64, 66 i 72.Gdy zebate kolo 40 zostanie przesuniete w lewo do polozenia pokazanego na fig. 1 to przekladnia znajduje sie w stanie pracy w zakresie wysokich predkosci. W zakresie wysokich predkosci mozliwe jest uzyskanie czterech róznych przelozen, które mozna nazwac kolejno biegiem piatym, szóstym, siódmym i ósmym. Polozenie elementów sprzeglo¬ wych 38 i 24 potrzebne dla uzyskania tych czterech przelozen które sa pokazane na fig. 1. Najmniejsze przelozenie z zakresu wysokich predkosci to jest bieg piaty, jest uzyskiwane przez przesuniecie sprzegajacego elementu 38 w lewo az do sprzeg¬ niecia tulei 30 z zebatym kolem 28, które powo¬ duje przenoszenie napedu z posredniego walu 10 na drugi posredni wal 12 ze stosunkowo niewiel¬ kim przelozeniem. Naped z posredniego walu 12 na wyjsciowy wal 4 jest przenoszony przez kola 34, 22 oraz sprzeglo 68, 70. W tym czasie sprze¬ gajacy element 24 jest utrzymywany za pomoca widelek 66 w polozeniu posrednim lub neutral¬ nym.Nastepnym wyzszym biegiem w zakresie wyso¬ kich predkosci jest szósty bieg, który jest uzyski¬ wany przez przesuniecie sprzegajacego elementu 38 w lewo jak to pokazano na fig. 1 w celu sprze¬ gniecia walu 12 z zebatym kolem 26. Naped z po¬ sredniego walu 12 na wal wyjsciowy jest w dal¬ szym ciagu przenoszony przez kola 34 i 22 oraz sprzeglo 68, 70.Siódme przelozenie jest uzyskiwane przez prze¬ suniecie sprzegajacego elementu 38 do srodkowe¬ go, neutralnego polozenia, pokazanego na fig. 1 a nastepnie przesuniecie sprzegajacego elementu 24 do polozenia, w którym nastepuje sprzegniecie tulei 18 zamocowanej na wale 10 z zebatym ko¬ lem 22. Uzyskuje sie wtedy bezposrednie przenie¬ sienie napedu z posredniego walu 10 na wyjscio¬ wy wal 4.Najwyzszym uzyskiwanym przelozeniem jest przelozenie Ósme, które jest uzyskiwane przez przesuniecie sprzegajacego elementu 24 w strone kola 20 znajdujacego sie po lewej stronie sprze¬ glowej tulei 18. W tych warunkach naped prze¬ chodzi z posredniego walu 10 przez sprzegajacy element 24, kolo 20, kolo 34, kolo 22 oraz sprzeglo 68, 70.Gdy kolo 40 walu wyjsciowego 4 zostanie prze¬ suniete w prawo, wedlug fig. 1, to nastepuje po¬ laczenie walu wyjsciowego 4 z zebatym kolem 36 zamocowanym na posrednim wale 12. Zapewnia to prace przekladni w zakresie niskich predkosci, przy której mozna uzyskac cztery rózne przeloze¬ nia a mianowicie pierwsze, drugie, trzecie i czwar¬ te podobnie jak to mialo miejsce przy biegach piatym, szóstym, siódmym i ósmym w zakresie 6 wysokich predkosci. Tak * wiec najmniejsze przelo¬ zenie pierwsze jest uzyskiwane przez przemiesz¬ czenie elementu sprzegajacego 38 w prawo, w ce¬ lu sprzegniecia walu 12 z kolem 28, podobnie jak 5 to mialo miejsce przy pracy w zakresie wysokich predkosci. Podobnie drugie przelozenie jest uzyski¬ wane przez przesuniecie elementu sprzeglowego 38 w lewo, w celu sprzegniecia kola 26 z walem 12 podobnie jak w przypadku Wlaczenia biegu szóste- 10 go. lezacego w zakresie wysokicn predkosci.Bieg trzeci i czwarty uzyskiwane sa przez prze¬ suniecie elementu sprzegajacego 38 do srodkowe¬ go polozenia neutralnego oraz odpowiednie prze¬ suniecie elementu sprzegajacego 24 a mianowicie 15 w prawo w stosunku do tulei 18 w celu sprzegnie¬ cia jej z kolem 22 i otrzymania trzeciego przeloze¬ nia oraz w lewo w celu sprzegniecia tulei z kolem 20 i uzyskania czwartego przelozenia.Za pomoca przekladni przedstawionej na fig. 1 20 mozliwe jest uzyskanie osmiu przelozen przy jez¬ dzie do przodu oraz osmiu przelozen przy jezdzie do tylu zaleznie od polozenia elementu sprzeglo¬ wego 48. Zwykle skrajne przelozenia takie jak siódme i ósme nie sa wymagane. przy jezdzie do 25 tylu tak, ze w ukladzie sterowania przekladni mozna zastosowac odpowiednie srodki blokujace.Kazdy z czlonów sprzegajacych sprzegla moze za¬ wierac elementy synchronizujace w postaci - zna¬ nych synchronizatorów w celu synchronizacji 30 przesuniec przy zmianie biegów.Pojedyncza dzwignia sterujaca przekladni 1 przedstawiona na fig. 1 jest przedstawiona na fig. 2 i zawiera zespól zmiany biegów oznaczony odnosnikiem 100. Dzwignia sterujaca 102 jest po- 35 laczona z zespolem 100 zmiany biegów za pomoca ukladu napedowego oznaczonego odnosnikiem 104.Uklad napedowy 104 zawiera zespól jarzmowy 110 laczacy dzwignie sterujaca 102 z drazkiem 108 sterujacym zmiana przelozenia oraz drazkiem 108 40 sterujacym zmiana kierunku jazdy. Os drazka 108 sterujacego zmiana przelozenia jest nieruchoma poniewaz drazek 106 przechodzi przez otwór w nieruchomej plycie 191 i utrzymywany jest przez nieruchomy element prowadzacy 107. Jarzmowy 45 zespól 110 jest polaczony z drazkiem 106 tak, ze powoduje obrót tego ostatniego przy poprzecznym ruchu sterujacej dzwigni w jednej z poziomych, równoleglych do siebie plaszczyzn oraz jego prze¬ suniecie poosiowe lub pionowe przy przesunieciu 50 dzwigni sterujacej w kierunku pionowym lub prostopadlym do poziomych równoleglych plasz¬ czyzn przesuwu dzwigni.Jarzmowy zespól 110 daje sie uruchamiac se¬ lektywnie przy k&zdym polozeniu dzwigni steruja- 55 cej 102 które odpowiada danemu przelozeniu po¬ wodujac przesuniecie poosiowe drazka 108, co po¬ zwala na przestawienie zespolu zmiany biegów na jazde do tylu. Ten ruch poosiowy 108 powodowany przez sterujaca dzwignie 102 moze sie odbywac _. bez znaczniejszego przemieszczenia pionowego 60 drazka 106 sterujacego zmiana przelozen.Jarzmowy zespól 110 zawiera zewnetrzny jarz¬ mowy czlon 112 siegajacy od jednego konca ste¬ rujacej dzwigni 102 do górnego konca drazka 108 65 sterujacego zmiana kierunku jazdy. Sterujaca78 043 7 dzwignia 102 polaczona jest nieobrotowo z zewne¬ trznym jarzmowym czlonem 112 a drazek 108 ste¬ rujacy zmiana kierunku jazdy jest polaczony prze¬ gubowo z zewnetrznym jarzmowym czlonem 112 za pomoca czopa 114 umozliwiajacego ruch wokól 5 poprzecznej osi do drazka 108. Wystep 116 znaj¬ dujacy sie na zewnetrznym czlonie jarzma 112 jarzmowego odcinka 118 umieszczony na kierun¬ kowym drazku 108 i czop 114 zamontowane sa na odcinku 118. Jarzmowy zespól 110 zawiera we¬ wnetrzny jarzmowy element 120, który umocowa¬ ny jest w sposób nieobrotowy do drazka 106 i któ¬ ry jest polaczony za pomoca trzpienia 122 do ze¬ wnetrznego jarzmowego ukladu, obracajacego sie wokól osi oraz przeniesienia na wzdluzna os pio¬ nowego drazka 106.Zespól 100 zmiany biegów zawiera cztery rów¬ nolegle przesuwne szyny. Przesuwna szyna 124 za¬ wiera widelki 62, które jak to przedstawiono na fig. 1 przesuwaja zlacze 48, w celu odprowadzenia do przodu lub tylu zebatego kola. Przesuwna szy¬ na 124 jest uruchamiana za pomoca osiowego prze¬ suwu drazka 108, który jest polaczony za pomoca trzpienia 132 z dzwignia 136 wyposazona w ramie 134, przy czym trzpien 138, który wchodzi w szczeline 140 w wystepie 142 umocowany jest do szyny.Zapadka 130 wchodzi do wyciecia 126 lub 128 w celu utrzymania szyny w jej przednim lub tylnym polozeniu. Zapadka jest przy tym przewidziana do utrzymania przed przesuwem szyny, do którego¬ kolwiek z tych dwóch polozen. Zakres szybkosci przekladni regulowany jest za pomoca trzech in¬ nych trzpieni.Zgodnie z fig. 2 wal 144 wyposazony jest w wi¬ delki 72, które wedlug fig. 1 dzialaja na kolo ze¬ bate 40, osadzone na wale i przeznaczone do przy¬ spieszenia lub obnizenia zakresu dzialania. Wal 144 jest uruchamiany za pomoca obrotu ramie¬ nia 172 umieszczonego na koncu pionowego draz¬ ka 106, który zawiera wyzlobienie 192 i wystep 194, umieszczony na wale 144.Zapadka 150 wchodzi do wyciecia 146 lub 148 w celu utrzymania walu 144 w jego górnym lub dolnym polozeniu.Wal 144 dziala za pomoca obrotu dzwigni 172 ustawionej w osiowym polozeniu na pionowym drazku 106, który jest obracany w sposób taki, ze dzwignia 172 znajduje sie w polozeniu liniowym w stosunku do wyciecia 192.Pozostale dwa waly 152 i 154 posiadaja wystepy 198 i 200. Kazdy z tych Wystepów posiada dwa wglebienia, przy czym wystep 198 posiada wgle¬ bienie 196 i 197 a wystep 200 posiada wglebienia 201 i 202.Na szynie zmianowej 152 zamocowane sa widel¬ ki 64 sluzace do przesuwania sprzegajacego czlo¬ nu 38 w celu sprzegniecia zebatych kól 26 lub 28 z posrednim walem 12. Trójpolozeniowy mecha¬ nizm zapadkowy, zawierajacy zapadke 162 oraz trzy wreby 156, 158, 160 sluzy do utrzymywania zmianowej szyny 152 badz w jej srodkowym, neutralnym polozeniu badz tez w jednym z jej skrajnych czynnych polozen. Gdy drazek 106 ste¬ rujacy zmiana przelozen znajduje sie w swym 8 najwyzszym polozeniu to dzwignia 172 bedzie wchodzila w wyciecie 196 lub 197 a nastepujacy po tym obrót drazka 106 spowoduje przesuniecie szyny 152 w jedno z jej czynnych polozen.Zmianowa szyna 154 wyposazona jest w widelki 66, które wedlug fig. 1, sluza do przesuniecia sprzegajacego elementu 24 w celu sprzegniecia tulei 18 z kolem 20 lub z kolem 22.Trójpolozeniowy mechanizm zapadkowy sklada¬ jacy sie z zapadki 170 zaczepiajacej o wreby 164, 166 i 168 sluzy do utrzymywania zmianowej szy¬ ny 154 w jednym z trzech jej polozen roboczych.Szyna 154 jest przesuwana gdy drazek 106 steruja¬ cy zmiana przelozen znajduje sie w obnizonym po¬ lozeniu, w którym ramie 172 wchodzi w wyciecie 201 lub 202 wykonane w odnodze 200 zamocowanej do szyny 154.Z powyzszego mozna zauwazyc, ze dzialanie szyn zmianowych wybierajacych trzy polozenia jest po¬ wodowane poosiowym i obrotowym ruchem draz¬ ka 106 sterujacego zmiana przelozen. Równiez dzialanie zmianowej szyny 124 wybierajacej kie¬ runek jazdy jest powodowane ruchem poosiowym drazka 108 sterujacego kierunkiem jazdy.Ruchy dzwigni sterujacej ograniczone sa przez uklad wyciec 188 wykonanych w plycie 190. Po¬ niewaz os drazka 106 jest unieruchomiona przez otwór w plycie 190 oraz prowadnik 107 to po¬ przeczne ruchy dzwigni sterujacej 102 powoduja obrót drazka 106. W tym samym czasie drazek 108 bedzie sie przemieszczal w lukowym wycieciu 193 wychylajac sie jednoczesnie wzgledem czopa 132. Luzne osadzenie czopa 114 umozliwia niewiel¬ kie wychylenie katowe miedzy wystepem 116 na zewnetrznym jarzmie 112 oraz jarzmem 118 utwo¬ rzonym na koncu drazka 108. Uklad wyciec 188 wykonanych w plycie 190 ogranicza ruchy dzwigni 102 do torów oznaczonych linia kreska-kropka na fig. 2. Dzwignia sterujaca 102 wchodzi na swój srodkowy, poprzeczny tor 174 a drazek 106 uzys¬ kujac swoje srodkowe polozenie pionowe wtedy, gdy ramie 174 wchodzi w wyciecie 192 odnogi 194.Ruch sterujacej dzwigni 102 po torze 174 w lewo lub w prawo powoduje przesuniecie zmianowej szyny 114 do polozenia odpowiadajacego zakresowi niskich lub wysokich predkosci.Polozenie 176 odpowiada zakresowi niskich predkosci a polozenie 178 zakresowi wysokich predkosci. Gdy dzwignia 102 zostaje przesunieta pionowo ku górze to z polozenia 176 wchodzi ona na górny poprzeczny tor 180. Ten ruch sterujacej dzwigni 102 jest przedstawiony na fig. 3, gdzie zespól dzwigni i jarzma wychyla sie wzgledem czopa 114 powodujac ruch jarzma i preta 106 ku górze. Wreb 130 na zmianowej szynie 124 stawia wystarczajacy opór dla przemieszczenia sie drazka 108 tak, ze ruch dzwigni 102 powoduje jedynie przesuniecie drazka 106 sterujacego zmiana wiel¬ kosci przelozen. Gdy dzwignia 102 jest przemiesz¬ czana ku górze od polozenia 176 to ramie 172 zo¬ staje podniesione i wchodzi w wyciecie 196 od¬ nogi 198 laczac drazek ze zmianowa szyna 152.Jesli dzwignia 102 zostaje przesunieta w dól od polozenia 176 ramie 172 zostaje opuszczone wcho¬ dzac w wyciecie 201 w dolnej zmianowej szynie 15 20 25 30 35 40 45 50 55 6078 043 9 164. Podobnie jesli dzwignia sterujaca zostaje przesunieta z polozenia 178 ku górze ramie 172 wchodzi w wyciecie 197 górnej szyny zmianowej a gdy dzwignia zostaje przesunieta w dól od po¬ lozenia 178 to ramie wchodzi w wyciecie 202 dol¬ nej zmianowej szyny. Gdy dzwignia 10Z jest prze¬ suwana poprzecznie w górnych lub dolnych wycie¬ ciach plyty 191 ramie 172 zazebia sie odpowiednio ze zmianowa szyna 152 lub 154 przesuwajac ja w jednym lub drugim kierunku miedzy jej polo¬ zeniami roboczymi. Polozenia szyn zmianowych wynikaja w sposób oczywisty z zaznaczonych na fig.«2 linia kreska-kropka torów sterujacej dzwig¬ ni. Ruch dzwigni po torze 102 powoduje przesunie¬ cie elementów sprzegajacych z polozenia neutral¬ nego w polozenie odpowiadajace wlaczeniu pierw¬ szego lub drugiego biegu, po torze 184 w poloze¬ nie odpowiadajace wlaczeniu piatego lub szóstego biegu a po torze 186 w polozenie odpowiadajace wlaczeniu siódmego lub ósmego biegu.Gdy sterujaca dzwignia znajduje sie w poloze¬ niach odpowiadajacych torom 180, 182, 184 i 186 i zostanie z jednego z tych polozen przesunieta w dól, jak to uwidoczniono na fig. 2 to dolne kra¬ wedzie wyciec wykonanych w plycie 191 dzialaja jako podparcie obrotowe dzwigni i dalsze prze¬ mieszczenie tej dzwigni w dól powoduje uniesie¬ nie drazka 108 sterujacego zmiana kierunku jaz¬ dy, który to ruch drazka powoduje za posrednic¬ twem czlonów 134, 138 przesuniecie szyny zmia¬ nowej 124 w lewo wedlug fig. 2 powodujac prze¬ laczenie napedu na kierunek wsteczny.Na schemacie wedlug fig. 2 linia kreska-kropka polozenia i tory przemieszczania dzwigni steruja¬ cej pokazuja polozenia dzwigni odpowiadajace wstecznym biegom od pierwszego do szóstego nie pokazujac biegów wstecznych siódmego i ósmego.Wlaczenie biegu wstecznego przy przelaczeniu przekladni na siódme lub ósme przelozenie lub tez przy kazdym innym przelozeniu moze byc unie¬ mozliwione przez zastosowanie blokujacej plytki uniemozliwiajacej ruch dzwigni sterujacej 102 ku dolowi, gdy znajduje sie ona na torze 186.W przekladni wedlug wynalazku moze byc zasto¬ sowany równiez innych mechanizm uruchamiajacy przedstawiony na fig. 5, 6 i 7 odmienny od me¬ chanizmu uwidocznionego na fig. 2. W tym od¬ miennym rozwiazaniu sterujaca dzwignia 102 jest zamocowana do wewnetrznego jarzmowego czlonu 210 osadzonego wychylnie na czopie 212 wewnatrz zewnetrznego jarzmowego elementu 214. Wewne¬ trzny jarzmowy czlon 210 sklada sie z dwóch bocz¬ nych plyt 216, 218 utrzymywanych w odstepie od siebie za pomoca sworznia 220 i obejmujacych kuliste zakonczenie 222 drazka 108a sterujacego zmiana kierunku jazdy, dzialajacego podobnie jak drazek 108 wedlug fig. 2.Zewnetrzny element jarzmowy 214 wyposazony jest w pare plytek utrzymywanych w pewnych od siebie odstepach i polaczonych ze soba za po¬ moca sworznia 220. Zewnetrzny element jarzmo¬ wy jest zamocowany za pomoca polaczenia spa¬ wanego, do górnego konca wydrazonego drazka 106, a który odpowiada funkcjonalnie drazkowi 106 sterujacemu zmiana przelozen w przykladzie 10 wedlug fig. 2. Górny koniec drazka 106a steruja¬ cego zmiana predkosci oraz drazek 108a sterujacy zmiana kierunku jazdy sa wspólsrodkowe i tworza zwarty gabarytowo mechanizm uruchamiajacy sie¬ gajacy w dól do mechanizmu zmiany biegów.W dolnej czesci drazonego drazka 106a drazek 108a jest wygiety na zewnatrz i przechodzi przez otwór 230 w sciance drazka 106*. Dolne konce drazków 106a i 108a sa polaczone z ramionami 172 i 134 mechanizmu wedlug fig. 2 w taki sam sposób jak to pokazano na tej figurze.Poniewaz sterujaca dzwignia 102 przy kazdym z przelozen moze sie znajdowac w polozeniu od¬ powiadajacym jezdzie do przodu lub jezdzie do tylu to dla stwierdzenia aktualnego polozenia dzwigni zastosowano w przykladzie na fig. 5, 6 i 7 wskazniki kierunku dzialania przekladni.Wskaznik ten ma postac elementu 232 polaczonego ze sterujaca dzwignia 102 za pomoca drazka 234 wystajacego ponad plyte 191 przez otwór wyko¬ nany w tej plycie oraz otoczonego oslona 236 za¬ mocowana do tej plyty. Na elemencie 232 moga znajdowac sie odpowiednie znaki wizualne w po¬ staci liter lub strzalek tak, ze kierowca patrzac na wskaznik jest w stanie stwierdzic kiedy prze¬ kladnia pracuje na biegu wstecznym bez koniecz¬ nosci przesuniecia dzwigni sterujacej w dól, w celu upewnienia sie w jakim polozeniu ona sie znajduje, wskaznik kierunku pracy przekladni moze byc równiez zastosowany w mechanizmie pokazanym na fig. 2.Mechanizm, wykonany zgodnie z wynalazkiem pozwala za pomoca jednej sterujacej dzwigni na uzyskanie osmiu róznych przelozen biegów jazdy do przodu i taka sama ilosc odpowiadajacych im biegów wstecznych.Wynalazek nie ogranicza sie do przekladni ma¬ jacych osiem przelozen jak równiez do zadnych szczególów konstrukcyjnych przykladów wykona¬ nia i wszelkie zmiany i przyklady wykonania róz¬ niace sie od opisanych sa mozliwe w zakresie objetym. wynalazkiem. PL