PL75750B1 - - Google Patents

Description

Sposób polimeryzacji blokowej pochodnych etylenowych Przedmiotem wynalazku jest sposób polimeryza¬ cji blokowej, to jest polimeryzacji bez udzialu roz¬ puszczalnika, rozcienczalnika lub srodka dyspergu¬ jacego, pochodnych etylenowych, których polimery sa nierozpuszczalne w swych monomerach. o Polimeryzacja blokowa tych pochodnych etyleno¬ wych, a mianowicie chlorku winylu, napotyka na szereg trudnosci wynikajacych w znacznej mierze z faktu, ze reakcja jest egzotermiczna i nalezy za¬ pewnic skuteczny sposób prawidlowego i regular- io nego odprowadzania wydzielajacego sie ciepla na¬ dajac w ten sposób niezmienne wlasciwosci otrzy¬ manym produktom.Podczas polimeryzacji blokowej stwierdza sie istotnie, ze calosc substancji przechodzi bardzo 13 szybko w forme pylista. Na przyklad, w przypadku polimeryzacji chlorku winylu, stan pyiisty wyste¬ puje juz wówczas gdy tyiko 20% monomeru ulegnie polimeryzacji. Stan ten jednakze nie sprzyja wy¬ mianie ciepla, a tym samym prawidlowemu i regu- 20 larnemu odprowadzaniu ciepla wydzielajacego sie podczas reakcji poprzez scianki autoklawów, sto¬ sowanych na ogól jako reaktory.Sposoby stosowane dla zmacenia tej pylistej ma¬ sy i odnowienia tym samym jej zetkniecia ze » sciankami pozwalaja bardziej lub mniej skutecznie przezwyciezyc te trudnosc. Trudno jest Jednakze, stosujac sposoby mieszania znane dotychczas, uzyskac jednolita zawiesine czastek stalych poli¬ meru w fazie gazowej monomeru. Ten nieregu- *• lainy rozklad czastek polimeru w miare ich wzra¬ stania, spowodowany polimeryzacja zawartego w nich zaadsorbowanego monomeru, prowadzi do powstawania skupisk, które pod koniec procesu powoduja czesto powstanie zywic o granulometrii bardzo róznej w - ramach tej samej partii produk¬ cyjnej, a nawet powstawanie skorupy (nalotu).Jako mieszalniki proponowano dotychczas apara¬ ty typu „Hibbon Blender" (mieszalnik wstegowy) zawierajace jedna lub wiele wsteg zwinietych w postaci spirali srubowych i zamocowanych wspól¬ osiowo na tym samym wale obrotowym przecho¬ dzacym przez autoklaw wzdluz jego osi. Tego typu mieszalniki skladaja sie zasadniczo z koryta, w któ¬ rym obracaja sie dwie wstegi zwiniete po linii sru¬ bowej, „o skokach przeciwnych, zrównowazonych".Te dwie wstegi dzialaja jak pompa, przy czym jedna wstega przemieszcza material w kierunku przeciwnym niz druga. „Zrównowazone skoki" po¬ woduja, ze ostatecznie material nie jest przemiesz¬ czany w którykolwiek z dwóch konców mieszalnika.Stan taki dotyczy jednakze mieszalnika napelnio¬ nego, gdy objetosc materialu nie zmienia sie w cza¬ pie mieszania. W czasie polimeryzacji gestosc mie¬ szalnika podlega jednak zmianom, a wiec zmienia sie czesc mieszadla bedaca w zanurzeniu, co powo¬ duje przemieszczanie i gromadzenie sie produktu przy jednym z konców, a wiec zmniejszenie skute¬ cznosci mieszania.We francuskim opdsie patentowym nr 1360251,3 75750 4 proponuje sie, dla unikniecia tej trudnosci, uklad mieszania typu ramowego, zalozony z jedne lub wielu ram zamocowanych wspólosiowo na tym sa¬ mym wale obrotowym przechodzacym przpz auto¬ klaw wzdluz jego osi, przy czym obwód roboczej czesci ramy tworzy lopate, która w istotny sposób usuwa pyl z powierzchni wewnetrznej autoklawu.Jednakze zarówno w przypadku stosowania mie¬ szalników typu „Ribbon Blender" jak i mieszalni¬ ków typu ramowego, opisanych uprzednio, stwier¬ dza sie tworzenie nalotów na sciance, walu miesza¬ dla podczas polimeryzacji. Wal mieszadla ma po¬ nadto inne nastepujace wady. Tylko w niewielkim stopniu powieksza bezwladnosc, r, wiec i sztywnosc mieszadla, natomiast powieksza znacznie jego obje¬ tosc. Sztywnosc mieszadla wzrasta istotnie ze wzro¬ stem jego bezwladnosci, a dla uzyskania okreslo¬ nej bezwladnosci potrzeba tym wiecej masy im blizej osi obrotu znajduje sie ta masa. Ponadto wal mieszadla praktycznie nie bierze udzialu w mie¬ szaniu srodowiska reakcyjnego i w bardzo nie¬ wielkim stopniu przyczynia sie do wymiany ciepla pomiedzy mieszadlem a srodowiskiem reakcyjnym, gdyz z jednej strony, przy danej wielkosci przeply¬ wu czynnika ciepla wewnatrz mieszadla predkosc tego czynnika wewnatrz walu jest stosunkowo ma¬ la, a z drugiej strony glównie z powodu malej predkosci przemieszczania sie substancji w sasiedz¬ twie osi autoklawu. Jeszcze inna wada jest to, ze wal mieszadla uniemozliwia calkowicie wprowadza¬ nie skladników wzdluz osi autoklawu. Wspomniane skladniki mozna wprowadzac tylko poprzez otwór wykonany w sciance autoklawu. Kazde kolejne przejscie lopat mieszadla przed otworem wloto¬ wym przeszkadza równomiernemu rozdzieleniu skladników i moze prowadzic do powstawania na¬ lotów.Sposób wedlug wynalazku, pozwalajacy na prze¬ zwyciezenie tych trudnosci, polega na prowadzeniu polimeryzacji blokowej pochodnych etylenowych, których polimery sa nierozpuszczalne w swych mo¬ nomerach, w nieruchomym autoklawie o osi za¬ sadniczo poziomej, wyposazonym w uklad miesza¬ nia typu ramowego zlozony z jednej lub wielu ram zamocowanych wspólosiowo na dwóch czopach skie¬ rowanych wzdluz osi autoklawu, przy czym obwód czesci roboczej ram tworzy lopate, która w sposób Istotny usuwa pyl z powierzchni wewnetrznej auto¬ klawu, a lopaty sa polaczone miedzy soba przy pomocy wiatrownicy.Stwierdzono, ze stosujac mieszadlo typu ramo¬ wego, którego wal obrotowy zastapiono dwoma czopami, a którego sztywnosc zachowano przez po¬ laczenie wiatrownica czesci roboczych ram, nie zauwaza sie pod koniec polimeryzacji jakichkolwiek nalotów na sciankach mieszadla. Zastosowanie ta¬ kich mieszadel umozliwia wykonanie autoklawów o pojemnosci powyzej 35 ro3, których nie mozna bylo wykonac z mieszadlami o walach obrotowych przechodzacych przez autoklaw z uwagi ra znaczny zwis (ugiecie) walu.Zgodnie ze szczególnie korzystna odmiana sposo¬ bu wedlug wynalazku, czopy, do których umoco¬ wane sa ramy, lopaty ram i wiatrownice sa wew¬ natrz puste, co pozwala na przeplyw przez nic czynnika wymiany ciepla.Aparat sklada sie korzystnie z liczneh ram lub pól-ram, przy czym ilosc ich nie jest ograniczona, 5 a sa one przymocowane do dwóch czopów tak, oby uzyskac najlepsze warunki pracy z mechanicznego punktu widzenia. I tak, w przypadku gdy sa dwie ramy, to sa one prostopadle do siebie, jesli zas aparat posiada trzy pól-ramy, to kazde d'«vi io siednie tworza miedzy soba kat 120°.W przypadku dwóch ram wzajemnie prostopa¬ dlych wiatrownica sklada sie korzystnie z jednej strony z serii czterech elementów, kazda tworzaca kwadrat w plaszczyznie prostopadlej do osi auto- 15 klawu, a z drugiej strony, z serii czterech elemen¬ tów, przy czym. jedne z nich lacza po dwa wierz¬ cholki umieszczone na dwóch kolejnych lopatach dwóch kolejnych kwadratów, a inne lacza wierz¬ cholki kwadratów skrajnych z sasiadujacymi czo- 20 parni.Jesli aparat sklada sie z trzech pól-ram umiesz¬ czonych wzajemnie pod katem 120°, wówczas wia¬ trownica sklada sie korzystnie z jednej strony z se¬ rii trzech elementów, kazda tworzaca trójkat rów- 25 noboczny w plaszczyznie prostopadlej do osi auto-1 klawu, a z drugiej strony z serii trzech elementów, przy czym jedne z nich lacza po dwa wierzcholki umieszczone na dwóch kolejnych lopatach dwóch kolejnych trójkatów, a inne lacza wierzcholki 30 skrajne trójkatów z sasiadujacymi czopami.Inna odmiana sposobu wedlug wynalazku prze¬ widuje niewielkie wygiecie czesci roboczej ram tworzacych lopate, co osiaga sie umieszczajac dwa skrajne polozenia lopat na dwóch tworzacych czo* 35 pów, nie umieszczonych jedna na przedluzeniu drugiej, a przesuniecie miedzy dwoma skrajnymi polozeniami równa sie najwyzej jednemu obrotowi.Sposób wedlug wynalazku daje sie zastosowac do wszystkich pochodnych etylenowych, których poli- 40 mery sa nierozpuszczalne w swych monomerach, a w szczególnosci do chlorku winylu, chlorku wi- nylidenu, akrylonitrylu, fluorku winylu, itp., jak równiez do kopolimerów wspomnianych monome¬ rów, wzajemnie miedzy soba lub z innymi substan- 4$ cjami ulegajacymi polimeryzacji, pod warunkiem, ze otrzymane kopolimery sa równiez nierozpuszczal¬ ne w mieszaninie odpowiednich monomerów w wa¬ runkach prowadzenia procesu. Sposób wedlug v/y- nalazku stosuje sie równiez do polimeryzacji pod w niskim cisnieniem nizszych olefin, takich jak etylen lub propylen w obecnosci odpowiednich kataliza¬ torów.Polimeryzacje sposobem wedlug wynalazku przy¬ kladowo prowadzi sie w dwóch odmianach autokla- 05 wu polimeryzacyjnego z mieszadlem, przedstawio¬ nych na rysunku, na którym fig. 1 i 2 przedsta¬ wiaja przekroje pionowe aparatów wzdluz osi auto¬ klawu. Na fig. 1 czesc robocza ram, tworzaca lopa¬ te, jest prostoliniowa. Na fig. 2 czesc robocza ram, 60 tworzAca lopate, jest nieco wygieta.Autoklaw 1 o osi poziomej otoczony jest plasz¬ czem 2, w którym przeplywa czynnik wymiany ciepla, wchodzacy przez króciec 3 polaczony przewo¬ dem (nie pokazanym na rysunku) ze zródlem tego « czynnika, a wychodzacy przez króciec 4. Autoklaw75750 6 1 posiada w swej górnej czesci króciec 5 do wpro^ wadzania monomeru i innych niezbednych sklad¬ ników reakcji oraz króciec 6 do usuwania mono¬ meru, który nie przereagowal po zakonczeniu reak¬ cji. W swej czesci dolnej autoklaw 1 posiada kró¬ ciec 7 a zaworem 8 do wyladunku polimeru. Ko¬ rzystne jest umieszczenie krócców 5 i 7, do wpro¬ wadzania monomeru i usuwania polimeru, na prze¬ ciwleglych krancach aparatu.Autoklaw 1 wyposazony jest w mieszadlo zlozo¬ ne z trzech pól-ram pod katem 120°, wykonanych w postaci plyty tworzacej lopate, taka jak lopata 9, przymocowana na swych krancach 10 i 11 do dwóch czopów 12 i 13 umieszczonych wzdluz osi autoklawu 1 i osadzonych w lozyskach 14 i 15, a uszczelnienie zapewniaja dlawice 16 i 17.Lopaty 9 lacza sie miedzy soba przy pomocy wia-_ trownicy zlozonej z jednej strony z trzech elemen¬ tów 18, a z drugiej strony z trzech elementów 19 i 20.Czopy 12 i 13, lopaty 9 i elementy wiatrownicy 18, 19 i 20 moga byc wewnatrz puste, pozwalajac na przeplyw czynnika wymiany ciepla.Aparat stosowany do polimeryzacji blokowej chlorku winylu, sposobem wedlug wynalazku posia¬ da nastepujace zalety. Charakteryzuje sle niewielka objetoscia mieszadla dla okreslonej bezwladnosci, a wiec i sztywnosci. Pozwala na polepszenie mie¬ szania srodowiska reakcji dzieki nachyleniu ele¬ mentów wiatrownicy wobec osi autoklawu, co za¬ pewnia boczne przemieszczenie produktu, polepsze¬ nie wymiany ciepla pomiedzy mieszadlem, poprzez które przeplywa plyn, a srodowiskiem reakcji* wy¬ nikajace z tego, ze przemieszczanie sie elementów wiatrownicy nastepuje w strefie przy obwodzie aparatu, gdzie predkosc przemieszczania sie sub¬ stancji jest znaczna. Pozwala to na gwaltowne ogrzewanie autoklawu na poczatku polimeryzacji i na lepsze odgazowanie polimeru po zakonczeniu polimeryzacji. Ponadto umozliwia wprowadzanie wszystkich skladników wzdluz osi autoklawu i cha¬ rakteryzuje sie latwoscia czyszczenia autoklawu przy pomocy strumienia wody pod bardzo duzym cisnieniem, wytwarzanym w dyszy, najlepiej obro¬ towej, dzieki mozliwosci wprowadzenia dyszy wzdluz osi autoklawu. Utrzymujac ruch obrotowy mieszadla mozna w ten sposób oczyscic calkowicie aparat, gdyz zadna z jego czesci nie pozostaje dlu¬ go poza zasiegiem strumienia wody.Ponizej w celu objasnienia sposobu wedlug wy¬ nalazku podano liczne przyklady polimeryzacji blo¬ kowej chlorku winylu w autoklawie stanowiacym jedna z dwóch odmian aparatu, które opisano dalej.Przyklad I. Przyklad ten podaje sie w celach porównywawczych. Do autoklawu o pojemnosci 500 litrów, wykonanego ze stali nierdzewnej i wyposa¬ zonego w plaszcz i mieszadlo typu ramowego, ta¬ kie jak opisano we francuskim opisie patentowym nr 1360251, wprowadza sie 220 kg monomeru — chlorku winylu i 32 g nitrylu kwasu azodwuizoma- slowego.Mieszadlo jest wewnatrz puste, co umozliwia przeplyw strumienia wody o regulowanej tempe¬ raturze.Predkosc obrotowa mieszadla wynosi 30 obr/min.Aparat przedmuchuje sie odgazowujac 20 kg chlorku winylu i podwyzsza sie temperature sro¬ dowiska reakcji przy pomocy obiegu wody o tern* peraturze 70° C w plaszczu i w mieszadle. W ciagu 45 minut srodowisko reakcji ogrzewa sie do tem¬ peratury 62° C, co odpowiada cisnieniu wzglednemu w autoklawie 9,3 bar a.- Po 18 godzinach polimery¬ zacji odgazowuje sie monomer, który nie prze¬ reagowal. Odparowanie chlorku winylu pociaga za soba ochlodzenie srodowiska, a wiec dla przepro¬ wadzenia odgazowania nalezy dostarczyc ciepla po¬ przez obieg wody grzejnej w plaszczu i w miesza¬ dle. Temperature wody utrzymuje sie mozliwie najblizej wartosci 65° C, gdyz temperatura wyzsza moglaby byc szkodliwa dla Jakosci produktu. Gdy cisnienie w autoklawie spadnie ponizej 3 barów, wówczas kontynuuje sie odgazowanie przy pomo¬ cy sprezarki, a nastepnie pompy prózniowej, tak aby osiagnac i utrzymac zmniejszone cisnienie wy¬ noszace 600 mm Hg.Przyjmujac za poczatek pomiaru czasu rozpocze¬ cie odgazowania cisnienie 3 barów osiaga sie po 20 minutach, a cisnienie 600 mm Hg po 40 minutach.Cisnienie to utrzymuje sie w ciagu dalszych 30 minut.Nastepnie zmniejszone cisnienie podwyzsza sie do normalnego przez wprowadzenie azotu i wytwarza ponownie w ciagu 10 minut zmniejszone cisnienie 600 mm Hg, znów wprowadza sie azot, po czym opróznia sie autoklaw. Otrzymuje sie pylisty poli¬ chlorek winylu, z wydajnoscia !&/• w stosunku do monomeru, o wskazniku lepkosci AFNOR równym 95, okreslonym wedlug normy NFT 51013 i o za¬ wartosci substancji lotnych równej 0,2^/t, okreslonej na podstawie ubytku ciezaru podczas suszenia w temperaturze 110° C w ciagu 2 godzin.Przyklad II. Postepuje sie jak w przykladzie I, lecz zastepujac mieszadlo innym mieszadlem, wykonanym zgodnie ze sposobem wedlug wynalaz¬ ku, pustym wewnatrz, co pozwala na przeplyw wody o regulowanej temperaturze.Stwierdza sie, ze juz po uplywie 35 minut na¬ stepuje ogrzanie srodowiska reakcji do temperatury 62° C, co odpowiada cisnieniu wzglednemu w auto¬ klawie 9,3 bara.Po zakonczeniu polimeryzacji otrzymuje sie pyli¬ sty polichlorek winylu z wydajnoscia 77Vt w sto¬ sunku do monomeru, o wskazniku lepkosci AFNOR równym 95, okreslonym wedlug normy NFT 51013 i o zawartosci substancji lotnych równej 0,17^/t okreslonej na podstawie ubytku ciezaru podczas su¬ szenia w temperaturze 110° C w ciagu 2 godzin.Przyklad III. Podaje sie dla celów porównaw¬ czych przyklad prowadzenia polimeryzacji bloko¬ wej chlorku winylu, w dwóch etapach: polimeryza¬ cji wstepnej i koncowej.Aparatura obejmuje polimeryzator wstepny pio¬ nowy, o pojemnosci 200 litrów, wykonany ze stali nierdzewrej, wyposazony w mieszadlo turbinowe, znane w przemysle pod nazwa turbiny „Typhon", o srednicy 180 mm oraz polimeryzator w postaci autoklawu wyposazonego w mieszadlo typu ramo¬ wego, takie jak stosowano w przykladzie I. Pred¬ kosc obrotowa mieszadla w polimeryzatorze wstep¬ nym wynosi 710 obr/minute. Do polimeryzatora 10 15 20 25 30 33 45 50 55 6075750 wstepnego wprowadza sie 100 kg monomeru chlor¬ ku winylu i przedmuchuje aparat odgazowujac 10 kg chlorku winylu. Wprowadza sie równiez 18 g nitrylu kwasu azodwuizomaslowego. Temperature srodowiska reakcji podwyzsza sie gwaltownie do 5 62° C, co odpowiada cisnieniu wzglednemu w po¬ limeryzatorze wstepnym 9,3 bara.Po 3 godzinach polimeryzacji mieszanine polime¬ ru z monomerem przenosi sie do polimeryzatora, do którego wprowadza sie uprzednio 100 kg chlor- 10 ku winylu i 18 g nitrylu kwasu azodwuizomaslo¬ wego i przedmuchuje aparat odgazowujac 10 kg chlorku winylu. Predkosc obrotowa mieszania w polimeryzatorze wynosi 30 obr/minute. Tempe¬ rature srodowiska reakcji podwyzsza sie do 70° C 15 przy pomocy obiegu wody w plaszczu i w miesza¬ dle. W ciagu 35 minut srodowisko reakcji ogrzewa sie do temperatury 62° C, co odpowiada cisnieniu wzglednemu w polimeryzatorze 9,3 bara. Po 12 go¬ dzinach polimeryzacji odgazowuje sie monomer, 20 który nie przereagowal, podobnie jak w przykla¬ dzie I. Otrzymuje sie pylisty polichlorek winylu z wydajnoscia 64,6% w stosunku do monomeru, o wskazniku lepkosci AFNOR równym 95, okreslo¬ nym wedlug normy NFT 51013 i o zawartosci sub- 25 stancji lotnych równej 0,27%, okreslonej na pod¬ stawie ubytku ciezaru podczas suszenia w tempe¬ raturze 110° C w ciagu 2 godzin.Przyklad IV. Postepuje sie jak w przykladzie III, lecz zastepujac mieszadlo polimeryzatora 30 innym mieszadlem, wykonanym zgodnie ze sposo¬ bem wedlug wynalazku, wewnatrz pustym, co poz¬ wala na przeplyw wody o regulowanej temperatu¬ rze.Stwierdza sie, ze juz po uplywie 20 minut na- 35 stepuje ogrzanie srodowiska reakcji w polimeryza¬ torze do temperatury 62° C, co odpowiada cisnieniu wzglednemu 9,3 bara.Otrzymuje sie pylisty polichlorek winylu z wy¬ dajnoscia 66% w stosunku do monomeru, o wskaz- 40 niku lepkosci AFNOR równym 95, okreslonym we¬ dlug normy NFT 51013 i o zawartosci substancji lotnych równej 0,1% okreslonej na podstawie ubytku ciezaru podczas suszenia w temperaturze 110° C w ciagu 2godzin. 45 Z kazdej z zywic otrzymanych w przykladach III i IV przygotowuje sie mieszanke o nastepujacym skladzie (czesci wagowe): Zywica 100 Epoksydowany olej sojowy 3 Alfafenyloindol 1 Stearynian wapnia 0,5 Wosk Montana zestryfikowany gliceryna 0,5 Kazda z otrzymanych mieszanek sluzy do wytwa- 55 rzania koszulki (rekawa) o grubosci 0,2 mm metoda wytlaczania z rozdmuchiwaniem przy pomocy wy¬ tlaczarki jednoslimakowej.Porównanie przezroczystosci otrzymanych koszu¬ lek wykazuje, ze koszulka wytworzona z zywicy 60 otrzymanej w przykladzie IV zawiera dwukrotnie mniej niestopionych czastek lub „rybich oczek" 50 niz koszulka wytworzona z zywicy otrzymanej w przykladzie III. Wskazuje to, ze mieszanie w po¬ limeryzatorze opisanym w przykladzie IV prowa¬ dzi do otrzymania produktu bardziej jednorodne¬ go niz produkt otrzymany w przykladzie III. PL PL

Claims (8)

1. Zastrzezenia patentowe 1. Sposób polimeryzacji blokowej pochodnych ety¬ lenowych, których polimery sa nierozpuszczalne w swych monomerach, w nieruchomym autoklawie o osi zasadniczo poziomej, wyposazonym w uklad mieszania typu ramowego, zlozony z jednej lub wielu ram, znamienny tym, ze polimeryzacje pro¬ wadzi sie w autoklawie, w którym wspomniane ramy sa zamocowane wspólosiowo na dwóch czo¬ pach skierowanych Wzdluz osi autoklawu, przy czym obwód czesci roboczej ram tworzy lopate usuwajaca w sposób wyrazny pyl z powierzchni wewnetrznej autoklawu, a wspomniane lopaty po¬ laczone sa miedzy soba przy pomocy wiatrownicy.

2. Spcsób wedlug zastrz. 1, znamienny tym, ze sasiednie pól-ramy tworza miedzy soba kat odpo¬ wiadajacy regularnemu rozlozeniu pól-ram wokól osi autoklawu.

3. Sposób wedlug zastrz. 1, znamienny tym, ze uklad mieszania sklada sie z dwóch wzajemnie prostopadlych ram.

4. Sposób wedlug zastrz. 3, znamienny tym, ze wiatrownica sklada sie z jednej strony z serii czte¬ rech elementów, kazda tworzaca kwadrat w plasz¬ czyznie prostopadlej do osi autoklawu, a z drugiej strony z serii czterech elementów, przy czym jedne z nich lacza po dwa wierzcholki umieszczone na dwóch kolejnych lopatach dwóch kolejnych kwa¬ dratów, a inne lacza wierzcholki skrajnych kwa¬ dratów z sasiadujacymi czopami.

5. Sposób wedlug zastrz. 1, znamienny tym, ze uklad mieszania sklada sie z trzech pól-ram, przy czym kazde dwie sasiednie pól-ramy tworza kat 120°.

6. Sposób wedlug zastrz. 5, znamienny tym, ze wiatrownica sklada sie z jednej strony z serii trzech elementów, kazda tworzaca trójkat równoboczny w plaszczyznie prostopadlej do osi autoklawu, a z drugiej strony z serii trzech elementów, przy czym jedne z nich lacza po dwa wierzcholki umieszczone na dwóch kolejnych lopatach dwóch kolejnych trójkatów, a inne wierzcholki skrajnych trójkatów z sasiadujacymi czopami.

7. Sposób wedlug zastrz. 1, znamienny tym, ze czesc robocza ram, tworzaca lopate, jest nieco wy¬ gieta, co osiaga sie umieszczajac dwa skrajne po¬ lozenia lopat na dwóch tworzacych czopów, nie stanowiacych wzajemnego przedluzenia, a przesu¬ niecie miedzy dwoma skrajnymi polozeniami rów¬ na sie najwyzej jednemu obrotowi.

8. Sposób wedlug zastrz. 1, znamienny tym, ze czopy, lopaty i elementy wiatrownicy sa wewnatrz puste, co pozwala na przeplyw przez nie czynnika wymiany ciepla.75750 PL PL