Sposób wykanczania welny Wynalazek dotyczy wykanczania welny w jednoetapowym procesie.Z amerykanskiego opisu patentowego nr 3248280 znany jest sposób wykanczania welny w procesie jedno¬ etapowym, polegajacy na traktowaniu welny produktem reakcji nadmiaru epichlorohydryny z zasadowymi poli¬ amidami, wytwarzanymi na drodze kondensacji trzech skladników stanowiacych polialkilenoamine, polimer kwasu tluszczowego oraz dwuzasadowy kwas karboksylowy prowadzonej przy utrzymaniu stosunku molowego kwasów tluszczowych do kwasów zasadowych jak 1:4.Równiez znany jest proces dwuetapowy z opisu patentowego USA nr 3385653, polegajacy na traktowaniu materialów wlókienniczych, na przyklad welny, kolejno dwoma organicznymi rozpuszczalnikami z których pierwszy stanowi roztwór poliamidu w izopropanolu, natomiast drugi jest roztworem toluenodwuizocyjanianu w benzynie.Wada tych sposobów jest to, ze w warunkach wymienionego procesu jednostopniowego welna ulega uod¬ pornieniu na filcowanie, ale jednoczesnie zatraca wlasnosci hydrofobowe, natomiast proces dwuetapowy wymaga stosowania rozpuszczalników organicznych, przy czym jest on niekorzystny po pierwsze na skutek dwuetapo- wosci jak i faktu, ze proces barwienia welny prowadzi sie pózniej w roztworze wodnym. Stwierdzono iz mozna unikac powyzszych wad prowadzac wykanczanie welny za pomoca zasadowych poliamidów.Zaleta tego sposobu jest to, ze jest to proces jednoetapowy prowadzony w srodowisku wodnym umozliwia¬ jacy równoczesne przeprowadzenie wybarwiania tkanin, dajacy doskonale uodpornienie tkaniny na filcowanie.Przedmiotem wynalazku jest sposób wykanczania welny, zwlaszcza uodporniania na filcowanie, polegajacy na tym, ze welne traktuje sie w temperaturze 35-100°C wodnymi roztworami zawierajacymi produkt przemia¬ ny zasadowych poliamidów, powstajacych na drodze kondensacji polimerów, kwasów tluszczowych przede wszystkim di- i trimerów nienasyconych kwasów tluszczowych polialkilenopoliaminami oraz polifunkcyjnymi, szczególnie dwufunkcyjnymi zwiazkami, które posiadaja jako grupy funkcyjne lub atomy, ruchliwe atomy chlo¬ rowca, grupy winylowe, kwasowe, estrowe, bezwodników kwasowych, izocyjanianowe lub najwyzej jedna grupe epoksydowa obok innych grup funkcyjnych lub atomów podanego rodzaju, przy czym stosunek równowaz¬ nikowy miedzy grupami aminowymi zasadowego poliamidu i grupami funkcyjnymi lub atomami skladnika poli-2 71071 funkcyjnego wynosi od 1:1 do 10 :1 a wartosc pH mieszaniny reakcyjnej zlozonej z zasadowego poliamidu i zwiazku polifunkcyjnego nastawia sie najpózniej po zakonczeniu przemiany na 2 do 8, i ze nastepnie welne suszy sie.Pod nazwa równowaznik aminowy nalezy rozumiec ilosc poliamidu w gramach, równowazna jednemu molowi monoaminy. Stosunek równowaznikowy zasadowego poliamidu do skladnika polifunkcyjnego wynosi zwlaszcza od 4 :1 do 8 :1.Polifunkcyjne, szczególnie dwufunkcyjne zwiazki sluzace do otrzymywania zgodnie z przedmiotem wyna¬ lazku stosowanych produktów przemiany, zawieraja jako grupy funkcyjne lub atomy, przede wszystkim zwiazane z reszta alkilowa atomy chlorowca lub grupy kwasowe, estrowe, bezwodnika kwasowego, izocyjanianowe lub najwyzej jedna grupe epoksydowa obok innych grup funkcyjnych lub atomów podanego rodzaju.Jako zwiazki polifunkcyjne interesujace sa szczególnie dwufunkcyjne skladniki, które jako funkcyjne grupy lub atomy posiadaja zwiazane zreszta alkilowa lub arylowa atomy chlorowca, grupy kwasu karboksylowego, estru kwasu karboksylowego, bezwodnika kwasu karboksylowego, izocyjanianowe lub najwyzej jedna grupe epoksydowa razem z inna grupa funkcyjna lub innym atomem podanego rodzaju.Szczególnie przydatnymi dwufunkcyjnymi skladnikami sa takie, które jako grupy funkcyjne lub atomy posiadaja zwiazane z reszta alkilowa atomy chloru lub bromu, grupe kwasu karboksylowego, estru kwasu karbo¬ ksylowego, izocyjanianowa lub najwyzej jedna grupe epoksydowa razem z inna grupa funkcyjna lub atomem podanego rodzaju.Korzystnie jako dwufunkcyjne skladniki stosuje sie zwlaszcza estry alkilowe kwasu ftalowego alkilenodwu- chlorowce, alkilenodwuizocyjaniany lub epichlorowcohydryny, przy czym reszty alkilowe wzglednie alkilenowe posiadaja 1 do 6 atomów wegla, natomiast atomami chlorowca sa chlor lub brom.Jako skladniki polifunkcyjne sluzace do otrzymania zgodnie z przedmiotem wynalazku stosowanych pro¬ duktów przemiany w gre wchodza wymienione tu przykladowo: kwas ftalowy, przede wszystkim w postaci bezwodnika ftalowego, estry kwasu ftalowego lub na przyklad ester dwumetylowy kwasu ftalowego, kwas adypinowy lub sebacynowy wzglednie ich estry, kwas chlorooctowy, ester metylowy kwasu chlorooctowego, dwuchlorek etylenu, dwubromek etylenu, dwuchlorek propylenu, 1,4-dwuchlorobuten-2, eter dwuchloroetylo- wy, epichlorohydryna, epibromohydryna, dwuizocyjanian heksametylenowy-1,6, N,N'-metylenodwuakrylamid, poza tym równiez kwas naftaleno-l,4,5,8-czterokarboksylowy, kwas cytrynowy, dwuwinylobenzen, dwuakrylan glikolu etylenowego lub zwiazek o wzorze (1).Jako polimery kwasów tluszczowych szczególnie odpowiednie sa alifatyczne, etylenowo nienasycone di— i trimery kwasów tluszczowych. Przede wszystkim otrzymuje sie przy tym produkty zasadowe poliamidy prze- v miany z polialkilenopoliamin i z alifatycznych, nienasyconych di— i trimerów kwasów tluszczowych, które wywodza sie z kwasów monokarboksy1owych zawierajacych od 16 do 22 atomów wegla. Tekwasy monokarbo- ksylowe sa kwasami tluszczowymi posiadajacymi co najmniej jedno, a przede wszystkim 2 do 5 etylenowo niena¬ syconych wiazan podwójnych. Przedstawicielami tej klasy kwasów sa na przyklad kwas olejowy, hiragonowy, eleostearynowy, likanowy, arachidonowy, klupanodonowy, a szczególnie kwasy linolowy i linolenowy. Kwasy te mozna otrzymac z naturalnych olejów w których wystepuja glównie w postaci glicerydów.Stosowane zgodnie z wynalazkiem di- i trimery kwasów tluszczowych otrzymywane sa w znany sposób przez dimeryzacje kwasów tluszczowych podanego rodzaju. Te tak zwane dimery kwasów tluszczowych zawie¬ raja zawsze pewna ilosc trimeru i niewielka ilosc monomeru.Szczególnie dobre jako skladniki di- i trimery kwasów tluszczowych sa di- oraz trimeryzowane kjyasy linolowy i linolenowy. Kwasy te jako produkt techniczny posiadaja w zasadzie 75 do 95 procentów wagowych kwasu wystepujacego w postaci dimeru, 4 do 25 procentów wagowych trimeru oraz slady lub do 3% kwasu w postaci monomeru. Stosunek molowy dimeru do trimeru kwasu wynosi przeto od 5 :1 do 36 :1.Poliamidy otrzymuje sie przez kondensacje spolimeryzowanych kwasów tluszczowych, szczególnie di— lub trimeryzowanego kwasu linolowego lub linolenowego z poliaminami, szczególnie poliaminami alifatycznymi jak: dwuetylenotrójamina, trójetylenotetramina, czteroetylenopantamina, czyli z aminami o wzorze 2, w którym n równe jest 1,2 lub 3 a w przypadku mieszanin przyjmuje jako wartosc przecietna liczbe niecalkowita na przyklad 1 a 2. Poliamidy musza byc zasadowe, co osiaga sie w ten sposób, ze przy kondensacji poliamidowej dodaje sie nadmiar grup aminowych (H2 N- i alkilen-NH-alkilen) w stosunku do grup kwasowych.Oprócz skladników stanowiacych zasadowy poliamid oraz zwiazek polifunkcyjny, produkty przemiany moga zawierac dodatkowy skladnik monofunkcyjny a mianowicie monofunkcyjne zwiazki posiadajace jako grupy funkcyjne lub atomy, ruchliwy atom chlorowca, grupe winylowa, kwasowa, estrowa, bezwodnika kwaso- wego, izocyjanianowa lub epoksydowa. Celowe jest dodawanie monofunkcyjnego skladnika w ilosci 0,25 mola na jeden równowaznik grup aminowych zasadowego poliamidu, jednak zawartosc ta moze wzrosnac na przyklad do ' 0,5 mola na jeden równowaznik grup aminowych.3 71071 Tymi monofunkcyjnymi zwiazkami sa zwlaszcza arylo- lub aryloalkilohalogenki, nitryle lub amidy kwa¬ sów szeregu kwasu akrylowego, alifatyczne lub aromatyczne kwasy karboksylowe, ich estry i bezwodniki jak równiez alifatyczne lub aromatyczne izocyjaniany lub epoksydy.Korzystne jako skladniki monofunkcyjne sa halogenki alkilów jak bromek etylu lub chlorek butylu, arylo¬ alkilohalogenki jak chlorek benzylu: nitryle lub amidy kwasu akrylowego lub metakrylowego jak akrylonitryl lub amid kwasu akrylowego, kwasy alkanokarboksylowe zawierajace do 18 atomów wegla jak kwas z tluszczu kokso¬ wego lub kwas stearynowy, wzglednie ich estry z alkanolami, które zawieraja najwyzej 5 atomów wegla rja przyklad metanol, etanol lub n-butanol, aromatyczne izocyjaniany jak fenyloizocyjanian: lub alifatyczne badz aromatyczne epoksydy jak tlenek propylenu, tlenek butylenu, tlenek dodecenowy lub tlenek styrenu.Szczególnie odpowiednimi skladnikami monofunkcyjnymi sa tlenki alkilenowe zawierajace najwyzej 12 atomów wegla, kwasy alkanokarboksylowe zawierajace najwyzej 18 atomów wegla, monocykliczne halogenki aryloalkilowe lub akrylonitryl.W przypadku zastosowania monofunkcyjnego skladnika, kolejnosc w jakiej dziala sie na poliamid mono— i polifunkcyjnymi zwiazkami, ma znaczenie podrzedne. Mozna dzialac na poliamidy najpierw zwiazkiem mono- funkcyjnym a nastepnie polifunkcyjnym lub odwrotnie. W niektórych przypadkach to znaczy gdy w reaktyw¬ nosci nie ma duzych róznic, przemiana moze byc prowadzona jednoczesnie.Szczególnie reakcje miedzy zasadowym poliamidem, zwiazkiem polifunkcyjnymi monofunkcyjnym prowa¬ dzi sie ewentualnie na ogól w ten sposób, ze do zasadowego poliamidu dodaje sie wolno, w danym przypadku zwiazek monofunkcyjny, mieszajac i stosujac temperatury 20°—100°, po czym prowadzi sie reakcje dalej w cza¬ sie 1—5 godzin w temperaturze do 200° lub wyzej a nastepnie w identyczny sposób prowadzi sie reakcje ze zwiazkiem polifunkcyjnym.Otrzymane produkty sa trudno rozpuszczalne w wodzie i sa silnie zasadowe. Przez zobojetnianie kwasem, korzystnie kwasem octowym, produkty przeprowadza sie w sole, które rozpuszczaja sie w wodzie i moga byc stosowane w wodnych roztworach do uodporniania welny na filcowanie.W szczególach, sposób pracy przy otrzymywaniu produktów przemiany zalezy od reaktywnosci mono— wzglednie polifunkcyjnych zwiazków w stosunku do grup aminowych zasadowych poliamidów. Stosunkowo oporne kwasy dwukarboksylowe na przyklad mozna dodawac stosunkowo szybko w temperaturze 80 do 100°, do poliamidu, po czym reakcje prowadzi sie do konca w temperaturze 150 do 170° w czasie 2 do 4 godzin, przy czym ulatnia sie woda reakcyjna. Bardziej podatne do reakcji estry lub dwuhalogenki alkilowe korzystnie jest rozpuscic uprzednio w rozpuszczalniku organicznym jak na przyklad izopropanol, glikol butylowy lub eter monobutylowy glikolu dwuetylenowego a nastepnie roztwór wkrapla sie w temperaturze miedzy 60 i l00° w ciagu na przyklad 4 godzin, po czym reakcje doprowadza sie do konca w temperaturze okolo 100°.Przez zastosowanie rozpuszczalników uzyskuje sie lepsza kontrole dozowania dodatków, a w zwiazku z tym, bardziej shomogenizowane produkty przemiany, przy czym czesto korzystnie rozpuszcza sie najpierw dany amid w rozpuszczalniku organicznym, na przyklad w jednym z uprzednio wymienionych, zwlaszcza wówczas jesli masa reakcyjna bedzie miala zbyt wysoka lepkosc, co zarówno utrudnia mieszanie jak i równomier¬ nosc przemiany. Dotyczy to zwlaszcza szczególnie reaktywnych izocyjanianów.Przy stosowaniu izocyjanianów jest po za tym celowe aby produktów przemiany nie nadawac na przyklad kwasem octowym, ale poddawac reakcji z izocyjanianem poliamid w postaci soli z kwasem octowym.Stosunki ilosciowe w jakich moga byc uzyte zwiazki funkcyjne i poliamid do przemiany, moga wahac sie w dosyc szerokich granicach. Przy zastosowaniu dwufunkcyjnych skladników odpowiednie produkty otrzymuje sie wówczas jesli na 1 mol (2 „równowazniki reaktywnosci") dwufunkcyjnego zwiazku stosuje sie 2-20 równo¬ wazników aminowych poliamidu. Zasadniczo jednak nalezy w tych ramach tak dobierac stosunki ilosciowe, aby po dodaniu potrzebnego do zobojetnienia kwasu, szczególnie kwasu octowego, powstawaly produkty dobrze rozpuszczalne w wodzie. Im reaktywniejszy jest zwiazek mono— wzglednie polifunkcyjny, tym wieksze jest niebezpieczenstwo, ze przemiana nie bedzie przebiegala wystarczajaco równomiernie i ze otrzymany produkt koncowy zawierac bedzie znaczne ilosci materialu nierozpuszczalnego, który trudno oddzielic. W tym przy¬ padku korzystnie jest stosowac wieksze ilosci poliamidu. W przypadku dwuizocyjanianów na przyklad stosuje sie z powodzeniem na 1 mol dwuizocyjanianu 12 do 20, zwlaszcza 16 amino— równowazników zasadowego poliamidu.Przy uodpornianiu welny na filcowanie kapiel wodna moze zawierac oprócz produktów przemiany, ewen¬ tualnie inne dodatki, jak srodki zwilzajace i dyspergatory. Jako szczególnie korzystne uwaza sie takie postepo¬ wanie przy farbowaniu i uodpornianiu welny na filcowanie, w którym kolejno (kolejnosc dowolna) welne farbuje sie w metodzie rozciagania, oraz w temperaturze 35 do 100°C i przy wartosciach pH od 3 do 9 traktuje sie ja roztworami sporzadzonymi z otrzymanych produktów przemiany. W ten sposób mozna farbowanie i uod-4 71071 pornianie na filcowanie polaczyc w prosty sposób i mozna obie operacje przeprowadzic w tej samej aparaturze, bez wyjmowania welny z aparatury miedzy jednym a drugim etapem.Farbowanie mozna prowadzic znanymi metodami, stosujac dowolne, stosowane do barwienia welny, barw¬ niki, na przyklad barwniki kwasne, barwniki z kompleksów z metalami 1 :1 lub 1 :2, barwniki reagujace na wlóknie. Mozna równiez uzywac dodatki stosowane przy barwieniu welny, jak kwas siarkowy, kwas octowy, siarczan sodu, siarczan amonu oraz srodki wyrównujace, przy czym jako takie stosowane sa przede wszystkim polaczenia poliglikolowe wyzszych amin alifatycznych, które w danym przypadku moga byc równiez czwarto- rzedowane i/lub moga miec grupy hydroksylowe estryfikowane wielozasadowymi kwasami.Kapiel stosowana do uodporniania na filcowanie zawiera oprócz dodanych produktów przemiany, kwas potrzebny do uzyskania kwasnego srodowiska. Najkorzystniej jednak jest pracowac w obszarze slabo alkalicznym o wartosci pH 8—9, przy czym dodaje sie do kapieli amoniak lub alkalicznie reagujace sole jak na przyklad fosforan trójsodowy.Poza tym mozna jednoczesnie stosowac jeszcze inne sole jak siarczan sodu, siarczan amonu lub tiosiarczan sodu.Ilosc produktu przemiany (rozpuszczalnik i woda nie wliczone) odniesiona do wagi welny wynosi 0,5—5%, Jak wzmiankowano, obróbke prowadzi sie w temperaturze 35—100°C, przy czym do dalszego, praktycznie calkowitego utrwalenie produktu przemiany wynosi 10—80 minut.Kolejnosc obu etapów jest dowolna. Naogól jest jednak najdogodniej najpierw barwic a potem uodporniac na filcowanie. Laczony sposób barwienia welny i uodporniania jej na filcowanie nadaje sie szczególnie do stosowania w odpowiednich farbiarniach zmechanizowanych, gdzie obiekt farbowany pozostaje nieruchomy a kapiel znajduje sie w ruchu.W nizej podanych przykladach, czesci i procenty oznaczaja odpowiednio czesci wagowe i procenty wagowe. Czesci objetosciowe maja sie tak do czesci wagowych jak mililitry do gramów.Przyklad I. 98,8 czesci produktu kondensacji, otrzymanego z polimeryzowanego kwasu linolowego i dwuetylenotrójaminy (0,4 równowazniki aminowe) ogrzewano, mieszajac, do temperatury 90 do 95°C. W ciagu 4 godzin wkroplono 9,8 czesci estru dwumetylowego kwasu ftalowego (0,05 mola) rozpuszczonego w 30 czesciach glikolu n-butylowego, pozostawiono dalsze 3 godziny w temperaturze 95—100°C, zadano 24 czesciami kwasu octowego lodowatego a nastepnie rozpuszczono w 498 czesciach wody, otrzymujac klarow¬ ny, lekko lepki preparat, który oznaczono symbolem A. 98,8 czesci produktu kondensacji, otrzymanego z polimeryzowanego kwasu linolowego i dwuetylenotrój- aminy (0,4 równowaznika aminowego) ogrzewano, mieszajac, do temperatury 55—60°C. W ciagu 4 godzin wkrop¬ lono roztwór 5,6 czesci estru metylowego kwasu chlorooctowego (0,05 mola) w 30 czesciach glikolu butylo- wego. Nastepnie ogrzewano w ciagu 30 minut w temperaturze od 60° do 95—100° i pozostawiono na 2 godziny w tej temperaturze, zmieszano z 24 czesciami kwasu octowego lodowatego i rozpuszczono w 480 czesciach wody. Otrzymano klarowny, lekko lepki roztwór oznaczony symbolem B. 98,8 czesci produktu kondensacji, otrzymanego z polimeryzowanego kwasu linolowego i dwuetylenotrój- aminy (0,4 równowaznika aminowego) zadano, w temperaturze 50 do 60°, 24 czesciami kwasu octowego lodo¬ watego wciagu 15 minut a nastepnie rozpuszczono w 100 czesciach objetosciowych acetonu. W temperaturze 35°C wkroplono roztwór 4,2 czesci dwuizocyjanianu heksametylenowego-1,6 (0,025 mola) w 100 czesciach objetosciowych acetonu w ciagu 41/2 godziny. Na zakonczenie ogrzewano 1 godzine do temperatury 60°C i po¬ zostawiono 2 godziny w temperaturze 60 do 65°C. Nastepnie oddestylowano przewazajaca ilosc acetonu w prózni, w temperaturze 60°C. Pozostalosc rozpuszczono w wodzie, ustalajac wage koncowa na 1270 czesci i odsaczono od sladów czesci nierozpuszczalnych. Preparat ten oznaczono symbolem C. 98,8 czesci produktu kondensacji polimeryzowanego kwasu linolowego i dwuetylenotrójaminy (0,4 równo¬ waznika aminowego) ogrzano do temperatury 90do95°C i mieszajac wkroplono w ciagu 4 godzin 9,4 czesci etylenodwubromku (0,05 mola) rozpuszczonego w 30 czesciach glikolu n-butylowego. Na zakonczenie pozosta¬ wiono mieszanine reakcyjna jeszcze 2 godziny w temperaturze 95—100°C a nastepnie zadano 24 czesciami kwasu octowego lodowatego, po czym rozpuszczono w 492 czesciach wody. Preparat ten oznaczono symbolem D.Tok pracy jak przy wytwarzaniu preparatu oznaczonego symbolem D, jedynie zamiast etylenodwubromku uzyto 4,8 czesci epichlorohydryny (0,05 mola) i rozpuszczono w 480 czesciach wody. Preparat ten oznaczono symbolem E. 98,8 czesci produktu kondensacji polimeryzowanego kwasu linolowego i dwuetylenotrójaminy (0,4 równo¬ waznika aminowego) ogrzewano, mieszajac, do temperatury 60°C. Nastepnie dodano, w ciagu 30 minut, 3,5 czesci (0,081 równowaznika, wzglednie 0,027 mola) kwasu cyjanurowego, ogrzano w ciagu 1 godziny do temperatury 155 do 160°C, po czym pozostawiono na 3 godziny w temperaturze 160°C i 20 mm Hg. Po schlo-5 71071 dzeniu do 100°C zadano 24 czesciami kwasu octowego lodowatego a nastepnie rozpuszczono w 504 czesciach wody. Preparat ten oznaczono symbolem F. 98,8 czesci produktu kondensacji polimeryzowanego kwasu linolowego i dwuetylenotrójaminy (0,4 równ¬ owaznika aminowego) ogrzewano pod azotem do temperatury 180—190°C. Wciagu 2godzin wkroplono 20,8 czesci tlenku dodecenu (0,1 mola), pozostawiono na dalsze 2 godziny w wyzej wymienionej temperaturze, schlodzono do temperatury 100°C i zadano 24 czesciami kwasu octowego lodowatego. Nastepnie po dalszym schlodzeniu rozpuszczono w 120 czesciach acetonu. W temperaturze 35°C dodano, wkraplajac, roztwór 4,2 czesci dwuizocyjanianu heksametylenowego (0,025 mola) w 100 g acetonu w czasie 4 do 5 godzin po czym pozostawiono na 2 godziny w temperaturze 60°C. Wieksza czesc acetonu oddestylowano pod zmniejszonym cisnieniem, pozostalosc rozpuszczono w wodzie ustawiajac wage koncowa na 1280 czesci. Preparat ten oznaczo¬ no symbolem G. 98,8 czesci produktu kondensacji polimeryzowanego kwasu linolowego i dwuetylenotrójaminy (0,4 równo¬ waznika aminowego) ogrzano do temperatury 60°C po czym w ciagu 30 minut dodano 22 czesci kwasu z tlusz¬ czu kokosowego (0,1 mola) i 10,2 czesci kwasu sebacynowego (0,05 mola = 0,1 równowaznika). Nastepnie ogrzewano wciagu 1 godziny do temperatury 155—160°C oraz dalsze 3 godziny w tej samej temperaturze przy pochylonej chlodnicy i 20 mm Hg. Po schlodzeniu do okolo 100°C zobojetniono 7 czesciami kwasu octowego lodowatego i rozpuszczono w 600 czesciach wody. Preparat ten oznaczono symbolem H. 98,8 czesci produktu kondensacji polimeryzowanego kwasu linolowego i dwuetylenotrójaminy (0,4 równo¬ waznika aminowego) ogrzewano do temperatury 50°C. Wciagu 30minut wkroplono 5,4 czesci akrylonitrylu (0,1 mola) i ogrzewano nastepne 30 minut w temperaturze 50 do 60°C. Do otrzymanej mieszaniny reakcyjnej wkroplono w ciagu 30 minut roztwór 4,8 czesci epichlorohydryny (0,05 mola) w 20 czesciach glikolu n-butylo- wego, ogrzewano wciagu 1 godziny do temperatury 95 do 100°C i pozostawiono w tej temperaturze na 2 godziny. Nastepnie zadano 24 czesciami kwasu octowego lodowatego i rozpuszczono w 480 czesciach wody, otrzymujac gesta paste, dobrze rozpuszczalna w wodzie. Preparat ten oznaczono symbolem I. 98,8 czesci produktu kondensacji polimeryzowanego kwasu linolowego i dwuetylenotrójaminy (0,4 równo¬ waznika aminowego) ogrzewano do temperatury 50 do 60°C. W ciagu 30 minut wkroplono 12,8 czesci chlorku benzylu (0,1 mola) a nastepnie ogrzewano 2 godziny na wrzacej lazni wodnej. Po uplywie tego czasu w ciagu 30 minut wkroplono roztwór 9,8 czesci estru dwumetylowego kwasu ftalowego, rozpuszczonego w 30 czesciach glikolu n-butylowego, po czym ogrzewano dalsze 3 godziny na wrzacej lazni wodnej. Na koniec zadano 17,6 czesci kwasu octowego lodowatego do wartosci pH od 6 do 7 i rozpuszczono w 498 czesciach wody. Otrzy¬ mano plynna paste, dobrze rozpuszczajaca sie w wodzie. Preparat ten oznaczono symbolem J.Wedlug danych sposobu podanego przy wytwarzaniu preparatu A 98,8 czesci produktu kondensacji poli¬ meryzowanego kwasu linolowego i dwuetylenotrójaminy (0,4 równowaznika aminowego), zadano 19,4 czesciami estru dwumetylowego kwasu ftalowego (0,1 mola). Nastepnie dodano 31 czesci kwasu octowego lodowatego i rozpuszczono w 566 czesciach wody. Preparat ten oznaczono symbolem K.Tokpostepowania przy wytwarzaniu preparatu K, z tym ze stosuje sie jednak 38,8 czesci estru dwumetylo¬ wego kwasu ftalowego (0,2 mola), a nastepnie zadaje sie 24 czesciami kwasu octowego lodowatego i rozpuszcza w 616 czesciach wody. Preparat ten oznaczono symbolem L. 8,0 czesci (0,05 mola) bezwodnika kwasu ftalowego dodano wciagu 30 minut w temperaturze 60°C do produktu kondensacji polimeryzowanego kwasu linolowego i dwuetylenotrójaminy (0,4 równowaznika amino¬ wego). Nastepnie ogrzewano w ciagu 1 godziny do temperatury 155 do 160°C, oraz w ciagu 3 godzin w tej samej temperaturze i przy cisnieniu 20 mm Hg. Nastepnie dodano 24 czesci kwasu octowego lodowatego w temperatu¬ rze 80°C i rozpuszczono w 524 czesciach wody. Preparat ten oznaczono symbolem M.Podobnie dzialajace polaczenia otrzymuje sie stosujac w miejsce bezwodnika kwasu ftalowego 7,6 czesci (0,025 mola) kwasu naftaleno-l,4,5,8-czterokarboksylowego (= preparat M—l), lub 5,2 czesci (0,027 mola) kwasu cytrynowego (= preparat M—2). 98,8 czesci produktu kondensacji polimeryzowanego kwasu linolowego i dwuetylenotrójaminy (0,4 równo¬ waznika aminowego) ogrzewano do temperatury 40—45°C a nastepnie w ciagu 30 minut dodano 7,5 czesci amidu N^-metylenobisakrylowego (0,05 mola). Mieszano potem 1 godzine w temperaturze 40-45°C, 1 godzine w temperaturze 60°C oraz kilka minut na wrzacej lazni wodnej. Nastepnie zadano 24 czesciami kwasu octowego lodowatego i rozpuszczono w 520 czesciach wody. Preparat ten oznaczono symbolem N.Podobnie dzialajace polaczenia otrzymuje sie stosujac w miejsce amidu N,N'-metylenóbisakrylowego 7,2 czesci dwuakrylanu glikolu etylenowego (preparat N—1) lub 6,6 czesci dwuwinylobenzenu (preparat N-2).Wkraplanie roztworu glikolu n-butylowego trwa przy tym 4 godziny w temperaturze 35 do 45°C. Na zakonczenie mieszanine reakcyjna ogrzewa sie 1,5 godziny na wrzacej lazni wodnej.Jest równiez mozliwe zastosowanie zwiazku o wzorze 1 w miejsce amidu N,N'-metylenobisakrylowego6 71071 (powstaje preparat N—3). Wkraplanie roztworu glikolu n-butylowego trwa w tym przypadku 4 godziny w tempe¬ raturze 75-80°C. Na zakonczenie mieszanine reakcyjna ogrzewa sie w ciagu 2 godzin na lazni wodnej.Wedlug danych z przepisu wytwarzania i produktu oznaczonego symbolem C, 73,2 czesci produktu kon¬ densacji polimeryzowanego kwasu linolowego i poliamin (mieszanina dwuetylenotrójaminy i trójetylenotetrami- ny) o ciezarze równowaznika aminowego 183, zadano 4,2 czesciami dwuizocyjanianu heksametylenowego-1,6 (0,025 mola). Woda rozcienczono do preparatu koncowego zawierajacego 1000 czesci. Preparat ten oznaczono symbolem O. 236 czesci produktu kondensacji polimeryzowanego kwasu linolowego i dwuetylenotrójaminy o ciezarze aminorównowaznikowym 590 zadano, wedlug danych z przepisu C, 4,2 czesciami dwuizocyjanianu heksametyle¬ nowego-1,6 (0,025 fnola), a nastepnie nastawiono na ciezar koncowy 2640. Preparat ten oznaczono symbolem P. 145 czesci nizej opisanego produktu kondensacji (0,4 równowaznika aminowego) zadano wedlug danych z przepisu wytwarzania preparatu o symbolu C 4,2 czesciami dwuizocyjanianu heksametylenowego-1,6 oraz nas¬ tawiono na wage koncowa wynoszaca 1750 czesci.Produkt kondensacji otrzymuje sie w sposób nastepujacy: W naczyniu reakcyjnym zaopatrzonym w mie¬ szadlo, termometr, rurke doprowadzajaca azot oraz nasadke destylacyjna, umieszczono 187 czesci polimeryzo¬ wanego kwasu tluszczowego i 68,5 czesci dwuetylenotrójaminy. Polimeryzowany kwas tluszczowy otrzymany przez polimeryzacje kwasu olejowego, posiada nastepujace wlasnosci: 95% zdimeryzowanego kwasu olejowego: ciezar równowaznikowy 289. Mieszanine reakcyjna ogrzewa sie stosujac mieszanie, w atmosferze azotu, do tem¬ peratury 200°C w ciagu 11/2 godziny, przy czym przy wewnetrznej temperaturze 160°C nastepuje wydzielanie sie wody. Po dalszych 2 godzinach w temperaturze 200°C zebrano lacznie 13 czesci wody.Na zakonczenie zatezano w ciagu 3 godzin pod zmniejszonym cisnieniem (14 mm Hg). Otrzymano 210 g y lepkiego, zóltawego, klarownego produktu, o ciezarze aminorównowaznikowym 363. Preparat ten oznaczono symbolem Q. 98,8 czesci produktu kondensacji polimeryzowanego kwasu linolowego i dwuetylenotrójaminy (0,4 równo¬ waznika aminowego) ogrzewano do temperatury 95—100°C. Wciagu 4 godzin wkroplono roztwór 7,2 czesci eteru dwuchloroetylowego (0,05 mola) w 30 czesciach glikolu butylowego, po czym pozostawiono dalsze 2 go¬ dziny w temperaturze 120°C. Na zakonczenie zadano 24 czesciami kwasu octowego lodowatego w temperaturze 80 do 90°C i rozpuszczono w 490 czesciach wody. Preparat oznaczono symbolem R.Do 98,8 czesci produktu kondensacji polimeryzowanego kwasu linolowego i dwuetylenotrójaminy (0,4 równowaznika aminowego) wkroplono w ciagu 4 godzin w temperaturze 60°C 5,4 czesci 1,4-dwuchlorobute- nu-2 (0,05 mola), rozpuszczonego w 30 czesciach glikolu butylowego. Produkt jest bardzo lepki i dlatego rozcien¬ cza go sie zazwyczaj 60 czesciami glikolu butylowego. Nastepnie zadaje sie go 24 czesciami kwasu octowego lodowatego i rozpuszcza w 426 czesciach wody. Niewielkie ilosci nierozpuszczonego materialu odsacza sie przez filtr z tkaniny. Preparat ten oznaczono symbolem S.Przyklad II. 100 czesci welny barwi sie w znany sposób w aparacie cyrkulacyjnym, barwnikiem rea¬ gujacym na wlóknie, nastepnie zobojetnia sie i plucze. Przyrzadza sie w aparacie nowa kapiel z 2000 czesci wody i dodaje sie 12 czesci preparatu A). Po równomiernym rozprowadzeniu preparatu A) i po osiagnieciu tem¬ peratury 50°C doprowadza sie w ciagu 20 minut roztwór 5 czesci tiosiarczanu sodu w 20 czesciach wody. Pod¬ czas doprowadzania roztworu tiosiarczanu sodu preparat A) wypada zwolna i równomiernie osiada na wlóknach welny. Dodaje sie nastepnie jeszcze roztwór 3 czesci fosforanu trójsodowego w 10 czesciach wody i poddaje dzialaniu kapieli jeszcze 30 minut w temperaturze 50°C. Nastepnie welne plucze sie, przy czym w ostatniej kapieli pluczacej zobojetnia sie kwasem octowym lodowatym do pH 7. Welne suszy sie w ciagu 1 godziny w temperaturze 80°C. Przedza otrzymana z tej welny jest odporna na filcowanie zgodnie ze specyfikacjami IWS7B.Podobne wyniki otrzymano, stosujac na miejsce preparatu A), jeden z preparatów od B do F.Przyklad III. 100 czesci ufarbowanej przedzy welnianej zwilzono w aparacie do barwienia motków w 4000 czesciach wody w temperaturze 50°C. Nastepnie dodano 20 czesci preparatu C i po jego dokladnym rozprowadzeniu doprowadzono w ciagu 20 minut roztwór 6 czesci fosforanu sodowego w 20 czesciach wody.W trakcie doprowadzania roztworu trójfosforanu sodowego preparat C wolno wypada z roztworu i osadza sie równomiernie na welnie. Welne poddaje sie dzialaniu kapieli dalsze 30 minut w temperaturze 50°C. Nastepnie welne plucze sie, przy czym w ostatniej kapieli pluczacej zobojetnia sie kwasem octowym lodowatym do pH 7.Po wyjeciu z aparatu welne suszy sie w ciagu 1 godziny w temperaturze 80°C. W ten sposób otrzymane wlókno jest odporne na filcowanie zgodnie ze specyfikacjami IWS 7 B.Podobne rezultaty otrzymuje sie stosujac zamiast preparatu C jeden z preparatów A, B, D, E lub F.Przyklad IV. 100czesci wlókna welnianego na cewkach krzyzowych, farbowanego barwnikiem rea¬ gujacym na wlóknie zwilzono w aparacie cyrkulacyjnym w 1500 czesciach objetosciowych wody w temperaturze7 71071 50°C wciagu 10minut. Potem dodano 20czesci produktu przemiany wedlug przepisuG. Po równomiernym rozprowadzeniu produktu przemiany, doprowadzono do kapieli w ciagu 5 minut 4 czesci fosforanu dwusodewe go rozpuszczonego w20czesciach objetosciowych wody. Na zakonczenie, wciagu 15 minut dodano 4 czam fosforanu trójsodowego, równiez rozpuszczonego w 20 czesciach objetosciowych wody. Po uplywie okolo 30 minut dodaje sie do kapieli jeszcze 2 czesci 1-2,5%-owego roztworu produktu kondensacji 1 mola alkoholu oktadecylowego i 35 moli tlenku etylenu, dzialajac nim jeszcze 15 minut. Nastepnie plucze sie dokladnie, wyjmuje z aparatu i suszy 1 godzine w temperaturze 80°C. Tak przerabiana welni jest odporna na filcowani zgodnie ze specyfikacjami IWS 7 B.Podobne rezultaty otrzymuje sie stosujac produkty przemiany opisane przy wytwarzaniu preparatów H, I iJ.Przyklad V. W aparacie do farbowania motków najpierw barwi sie znanym sposobem 100 czesci przedzy welnianej, przede wszystkim odpowiednimi barwnikami reagujacymi na wlóknie.. Swiezo sporzadzona kapiel z 3000 czesci wody ogrzewa sie do temperatury 40°C a nastepnie dodaje sie 10 czesci preparatu 0. Po rozprowadzeniu preparatu doprowadza sie 3 czesci 25%-owego amoniaku. Powstaje emulsja, która wciagu 20 minut osiada równomiernie na welnie. Po wyczerpaniu kapieli dodaje sie rozcienczony roztwór 4 czesci fosforanu trójsodowego i dziala sie nim dalsze 20 minut. Nastepnie plucze sie i suszy. Przedza jest odporna na filcowanie wedlug specyfikacji IWS 7 B.Podobne efekty uzyskuje sie stosujac preparaty P, Q, R, S, K, L, M lubN. . PL PL PL