PL200885B1 - Sposób uzyskiwania dostępu do strefy podziemnej z powierzchni, układ do uzyskiwania dostępu do strefy podziemnej z powierzchni, sposób ustawiania kierunku odwiertów oraz wiązka rur prowadzących, zwłaszcza do odwiertów - Google Patents

Abstract

1. Sposób uzyskiwania dost epu do strefy podziemnej z powierzchni, znamienny tym, ze wykonuje si e wej sciowy odwiert (15) z po- wierzchni (11), po czym kszta ltuje si e dwa lub wiele pochylonych odwiertów (20) od wej scio- wego odwiertu (15) do strefy podziemnej (22), a nast epnie tworzy si e zasadniczo poziomy uk lad odwadniania (90) od pochylonych odwier- tów (20) do strefy podziemnej (22), oraz formuje si e slepy otwór (27) skojarzony z ka zdym pochy- lonym odwiertem (20) i przechodz acy poni zej zasadniczo poziomego uk ladu odwadniania (90), przy czym slepy otwór (27) jest tak ukszta lto- wany, ze jeden lub wiele p lynów ze strefy pod- ziemnej (22) jest odprowadzanych przez za- sadniczo poziomy uk lad odwadniania (90) i zbieranych w slepym otworze (27) dla u latwienia usuwania tych p lynów ze strefy podziemnej (22). PL PL PL PL

Description

Opis wynalazku

Przedmiotem wynalazku jest sposób uzyskiwania dostępu do strefy podziemnej z powierzchni, układ do uzyskiwania dostępu do strefy podziemnej z powierzchni, sposób ustawiania kierunku odwiertów oraz wiązka rur prowadzących, zwłaszcza do odwiertów.

Złoża podziemne węgla zawierają znaczne ilości metanu, a ograniczanie produkcji i wykorzystanie metanu ze złóż węglowych trwało wiele lat. Zasadnicze przeszkody udaremniały jednak bardziej ekstensywny rozwój i wykorzystanie złóż metanu w cienkich pokładach węgla. Największym problemem przy wydobywaniu metanu z cienkich pokładów węgla jest to, że cienkie pokłady węgla mogą zalegać na znacznej przestrzeni, aż do kilku tysięcy akrów, przy czym są one dość płytkie, zmieniając swoją grubość od kilku cali do kilku metrów. Zatem, podczas gdy cienkie pokłady węgla są często usytuowane stosunkowo blisko powierzchni, to pionowe odwierty wiercone w złożach węgla w celu otrzymywania metanu mogą odprowadzać gaz tylko w dość małym promieniu dokoła złoża węglowego. Ponadto, złoża węglowe nie są podatne na łamanie pod wpływem ciśnienia i na inne sposoby często stosowane do zwiększania ilości wydobywanego metanu z formacji skalnych. W rezultacie, chociaż gaz jest łatwo odprowadzany z pionowego odwiertu w cienkim pokładzie węgla, to jego produkcja jest ograniczona ilościowo. Dodatkowo, pokładom węgla często towarzyszy woda gruntowa, która musi zostać odprowadzona z cienkiego pokładu węgla w celu wydobycia metanu.

Próbowano stosować poziome układy wiercenia, aby zwiększyć ilość cienkich pokładów węgla poddanych wierceniu w celu wydobycia gazu. Jednak takie poziome techniki wiercenia wymagają użycia promieniowego odwiertu, który stwarza trudności przy usuwaniu wody napływającej z cienkiego pokładu węgla. Najskuteczniejszym dotychczas sposobem wypompowania wody z podziemnego odwiertu, była pompa żerdziowa, która jednak nie pracuje dobrze w odwiertach poziomych lub promieniowych.

W wyniku tych trudnoś ci wydobywania metanu z powierzchniowych zł ó ż wę glowych, który musi zostać usunięty z cienkiego pokładu węgla przed wydobyciem węgla, zastosowane zostały sposoby podziemne. Chociaż wykorzystanie sposobów podziemnych umożliwia łatwe usunięcie wody z cienkiego pokładu węgla i eliminuje niedogodne warunki wiercenia, to jednak sposoby te mogą tylko zapewniać dostęp do ograniczonej ilości cienkich pokładów węgla udostępnionych przez bieżące operacje górnicze. Tam, gdzie praktykowane jest górnictwo ścianowe, użyte są, na przykład, podziemne urządzenia wiertnicze, do wiercenia poziomych otworów z pola wybierania aktualnie urabianego, do przyległego pola wybierania, które będzie urabiane później. Ograniczenia narzucane przez podziemne urządzenia wiertnicze, ograniczają zasięg takich poziomych otworów, a tym samym obszar, z którego skutecznie może zostać odprowadzony gaz. W dodatku, odgazowywanie następnego pola wybierania podczas urabiania aktualnego pola wybierania, ogranicza czas prowadzenia odgazowywania. W rezultacie, musi zostać wywierconych wiele poziomych otworów, aby usunąć gaz w ograniczonym okresie czasu.

Ponadto, w przypadku wysokiej zawartości gazu lub migracji gazu przez cienki pokład węgla, niewykluczone może okazać się zatrzymanie lub opóźnienie urabiania, dopóki następne pole wybierania nie zostanie właściwie odgazowane. Te opóźnienia produkcyjne podnoszą koszty związane z odgazowywaniem cienkiego pokł adu wę gla.

Zgodnie z wynalazkiem, sposób uzyskiwania dostępu do strefy podziemnej z powierzchni, charakteryzuje się tym, że wykonuje się wejściowy odwiert z powierzchni, po czym kształtuje się dwa lub wiele pochylonych odwiertów od wejściowego odwiertu do strefy podziemnej, a następnie tworzy się zasadniczo poziomy układ odwadniania od pochylonych odwiertów do strefy podziemnej, oraz formuje się ślepy otwór skojarzony z każdym pochylonym odwiertem i przechodzący poniżej zasadniczo poziomego układu odwadniania, przy czym ślepy otwór jest tak ukształtowany, że jeden lub wiele płynów ze strefy podziemnej jest odprowadzanych przez zasadniczo poziomy układ odwadniania i zbieranych w ś lepym otworze dla ułatwienia usuwania tych płynów ze strefy podziemnej.

Korzystnie, dwa lub wiele pochylonych odwiertów wykonuje się jako promieniowo rozstawione w przybliżeniu jednakowo dokoła wejściowego odwiertu.

Zgodnie z tym sposobem, wykonuje się trzy pochylone odwierty, a korzystnie te trzy pochylone odwierty wykonuje się jako promieniowo rozstawione dokoła wejściowego odwiertu w przybliżeniu co 120°.

Korzystnie, poziomy układ odwadniania zawiera odwierty boczne, a odwierty boczne konfiguruje się tak, że odwadniają obszar strefy podziemnej o powierzchni co najmniej 640 akrów.

PL 200 885 B1

Korzystnie, zgodnie z tym sposobem ponadto usuwa się zasoby ze strefy podziemnej przez poziomy układ odwadniania na powierzchnię.

Korzystnie, ponadto kształtuje się poszerzoną wnękę w każdym z pochylonych odwiertów w pobliż u strefy podziemnej.

Zgodnie z innym przykładem, sposób uzyskiwania dostępu do strefy podziemnej z powierzchni, charakteryzuje się tym, że wykonuje się dwa lub wiele pochylonych odwiertów przechodzących do strefy podziemnej, przy czym dwa lub wiele pochylonych odwiertów wykonuje się ze wspólnego obszaru wiertniczego, a następnie kształtuje się w strefie podziemnej jeden lub wiele zasadniczo poziomych układów odwadniania, z których każdy przecina co najmniej jeden z pochylonych odwiertów, oraz kształtuje się ślepy otwór skojarzony z każdym pochylonym odwiertem i przechodzący poniżej zasadniczo poziomych układów odwadniania, przy czym ślepy otwór jest tak ukształtowany, że jeden lub wiele płynów ze strefy podziemnej jest odprowadzanych przez zasadniczo poziomy układ odwadniania i zbieranych w ślepym otworze dla ułatwienia usuwania tych płynów ze strefy podziemnej.

Korzystnie, zgodnie z tym sposobem ponadto zbiera się jeden lub wiele płynów w ślepym otworze skojarzonym z każdym z dwóch lub z wieloma pochylonymi odwiertami, oraz pompuje się jeden lub wiele płynów na powierzchnię przy użyciu pompy głębinowej umieszczonej w ślepym otworze.

Zgodnie z jeszcze innym przykładem, sposób uzyskiwania dostępu do strefy podziemnej z powierzchni, charakteryzuje się tym, że wykonuje się wejściowy odwiert z powierzchni, po czym kształtuje się dwa lub wiele pochylonych odwiertów z wejściowego odwiertu do strefy podziemnej, a następnie tworzy się w strefie podziemnej jeden lub wiele zasadniczo poziomych układów odwadniania, z których każdy przecina co najmniej jeden z pochylonych odwiertów, oraz formuje się ślepy otwór skojarzony z każdym pochylonym odwiertem i przechodzący poniżej zasadniczo poziomego układu odwadniania, przy czym ślepy otwór jest tak ukształtowany, że jeden lub wiele płynów ze strefy podziemnej jest odprowadzanych przez zasadniczo poziomy układ odwadniania i zbieranych w ślepym otworze dla ułatwienia usuwania tych płynów ze strefy podziemnej.

Korzystnie, zgodnie z tym sposobem ponadto zbiera się jeden lub wiele płynów w ślepym otworze skojarzonym z każdym z dwóch lub z wieloma pochylonymi odwiertami, a następnie pompuje się jeden lub wiele płynów na powierzchnię przy użyciu pompy głębinowej umieszczonej w ślepym otworze.

Korzystnie również, ponadto ustala się położenia pompy głębinowej w ślepym otworze, przy czym pompę głębinową uruchamiana się dla usunięcia jednego lub wielu płynów zebranych w ślepym otworze ze strefy podziemnej.

Zgodnie z wynalazkiem, układ do uzyskiwania dostępu do strefy podziemnej z powierzchni, charakteryzuje się tym, że zawiera wejściowy odwiert poprowadzony z powierzchni, dwa lub wiele pochylonych odwiertów przechodzących od wejściowego odwiertu do strefy podziemnej, oraz zasadniczo poziomy układ odwadniania przechodzący od pochylonych odwiertów do strefy podziemnej, a takż e ś lepy otwór skojarzony z każ dym pochylonym odwiertem i rozcią gają cy się poniż ej zasadniczo poziomego układu odwadniania, przy czym ślepy otwór jest tak ukształtowany, że jeden lub wiele płynów ze strefy podziemnej jest odprowadzanych przez zasadniczo poziomy układ odwadniania i zbieranych w ślepym otworze dla ułatwienia usuwania tych płynów ze strefy podziemnej.

Korzystnie, dwa lub wiele pochylonych odwiertów jest promieniowo rozstawionych w przybliżeniu jednakowo dookoła wejściowego odwiertu.

Korzystnie, układ ponadto zawiera trzy pochylone odwierty, które to trzy pochylone odwierty są promieniowo rozstawione dokoła wejściowego odwiertu w przybliżeniu co 120°.

Korzystnie, poziomy układ odwadniania zawiera odwierty boczne, a odwierty boczne są tak usytuowane, że odwadniają obszar strefy podziemnej o powierzchni co najmniej 640 akrów.

Korzystnie, układ ponadto zawiera poszerzoną wnękę w każdym z pochylonych odwiertów w pobliż u strefy podziemnej.

Korzystnie, układ ponadto zawiera pompę głębinową usytuowaną w ślepym otworze, przy czym pompa głębinowa uruchamiana jest dla usunięcia jednego lub wielu płynów zebranych w ślepym otworze ze strefy podziemnej.

Z kolei zgodnie z wynalazkiem, sposób ustawiania kierunku odwiertów, charakteryzuje się tym, że wykonuje się wejściowy odwiert z powierzchni, a następnie wprowadza się wiązkę rur prowadzących do wejściowego odwiertu, przy czym wiązka rur prowadzących zawiera dwie lub wiele rur prowadzących, w których dwie lub wiele rur prowadzących zawiera pierwszy otwór na pierwszym końcu i drugi otwór na drugim koń cu, rury prowadzą ce są uł o ż one wzdł u ż nie, przylegle do siebie, osie podłużne pierwszych otworów są przesunięte względem osi podłużnych drugich otworów, i rury prowa4

PL 200 885 B1 dzące są skręcone dokoła siebie nawzajem, po czym kształtuje się dwa lub wiele pochylonych odwiertów od wejściowego odwiertu, przez wiązkę rur prowadzących.

Korzystnie, pierwszy otwór każdej rury prowadzącej ustawia się poziomo, a drugi otwór każdej rury prowadzącej ustawia się pod pewnym kątem w stosunku do pierwszego otworu.

Korzystnie skręcenie to wynosi w przybliżeniu 10°.

Korzystnie, rury prowadzące ustawia się wzdłużnie, przylegle do siebie, na i pierwszych końcach oraz gdy rury prowadzące odsuwa się od siebie na drugich końcach.

Natomiast zgodnie z wynalazkiem, wiązka rur prowadzących, zwłaszcza do odwiertów, charakteryzuje się tym, że zawiera dwie lub wiele rur prowadzących, przy czym te dwie lub wiele rur prowadzących zawiera pierwszy otwór na pierwszym końcu i drugi otwór na drugim końcu, a rury prowadzące ułożone są wzdłużnie, przylegle do siebie tak, że osie podłużne pierwszych otworów są przesunięte względem osi podłużnych drugich otworów i tak, że rury prowadzące są skręcone dokoła siebie nawzajem.

Korzystnie, skręcenie to wynosi w przybliżeniu 10°.

Korzystnie, rury prowadzące są ułożone wzdłużnie, przylegle do siebie, na pierwszych końcach oraz, gdy rury prowadzące (40) są odsunięte od siebie na drugich końcach.

Niniejszy wynalazek zapewnia więc układ pochylonych wejściowych odwiertów i sposób uzyskania dostępu do strefy podziemnej z powierzchni, które w znacznej mierze usuwają albo zmniejszają wady i problemy wynikające ze stosowania poprzednich i znanych rozwiązań. W szczególności, niektóre przykłady wykonania niniejszego wynalazku zapewniają układ pochylonych wejściowych odwiertów i sposób skutecznego wytwarzania i usuwania metanu i wody z cienkiego pokładu węgla bez wymogu nadmiernego stosowania promieniowo zakrzywionych albo członowych odwiertów lub szerokiego obszaru powierzchniowego, na której należy prowadzić operacje wiercenia.

Tak więc, zgodnie z jednym przykładem wykonania niniejszego wynalazku, układ do uzyskiwania dostępu do strefy podziemnej z powierzchni, zawiera wejściowy odwiert poprowadzony z powierzchni w kierunku do dołu. Wiele pochylonych odwiertów przechodzi od wejściowego odwiertu do strefy podziemnej. Układy odwadniania przechodzą od pochylonych odwiertów do strefy podziemnej.

Zgodnie z innym przykładem wykonania niniejszego wynalazku, sposób uzyskiwania dostępu do strefy podziemnej z powierzchni, obejmuje tworzenie wejściowego odwiertu, i tworzenie wielu pochylonych odwiertów od wejściowego odwiertu do strefy podziemnej. Sposób obejmuje również tworzenie układów odwadniania od pochylonych odwiertów do strefy podziemnej.

Zgodnie z jeszcze innym przykładem wykonania niniejszego wynalazku, sposób ustawiania kierunku odwiertów, obejmuje tworzenie wejściowego odwiertu z powierzchni i wprowadzanie wiązki rur prowadzących do wejściowego odwiertu. Wiązka rur prowadzących zawiera wiele rur prowadzących. Rury prowadzące są ułożone wzdłużnie, przylegle do siebie, i zawierają pierwszy otwór na pierwszym końcu, i drugi otwór na drugim końcu. Rury prowadzące mogą również być skręcone dookoła siebie. Sposób obejmuje również tworzenie wielu pochylonych odwiertów od wejściowego odwiertu, przez wiązkę rur prowadzących do strefy podziemnej.

Przykłady wykonania niniejszego wynalazku mogą zapewnić jedną lub wiele korzyści technicznych. Korzyści techniczne mogą obejmować wykonanie wejściowego odwiertu, wielu pochylonych odwiertów, i układów odwadniania dla zoptymalizowania obszaru formacji podziemnej, z której może być odprowadzany gaz i zasoby płynne. To pozwala na skuteczniejsze wiercenie i wydajniejszą produkcję oraz znacznie zmniejsza koszty i problemy związane z innymi układami i sposobami. Inna korzyść techniczna polega na dostarczeniu sposobu ukierunkowania odwiertów stosując wiązkę rur prowadzących wprowadzoną do wejściowego odwiertu. Wiązka rur prowadzących pozwala na proste ustawienie kierunku pochylonych odwiertów w odniesieniu do siebie, i optymalizuje wydobycie zasobów ze stref podziemnych przez optymalizowanie odstępu pomiędzy pochylonymi odwiertami.

Inne korzyści techniczne niniejszego wynalazku okażą się oczywiste dla specjalisty z tej dziedziny, z załączonych rysunków, opisu i zastrzeżeń patentowych.

Przedmiot wynalazku uwidoczniony jest w przykładach wykonania na rysunku, na którym fig. 1 przedstawia przykładowy układ pochylonych odwiertów do wydobywania zasobów ze strefy podziemnej, fig. 2A przedstawia układ pionowego odwiertu do wydobywania zasobów ze strefy podziemnej, fig. 2B przedstawia szczegół części przykładowego układu pochylonego odwiertu wejściowego, fig. 3 przedstawia przykładowy sposób wydobywania wody i gazu z formacji podpowierzchniowej, fig. 4A-4C przedstawiają konstrukcję przykładowej wiązki rur prowadzących, fig. 5 przedstawia przykładowy odwiert wejściowy z zainstalowaną wiązką rur prowadzących, fig. 6 przedstawia zastosowanie przykłaPL 200 885 B1 dowej wiązki rur prowadzących w odwiercie wejściowym, fig. 7 przedstawia przykładowy układ pochylonych odwiertów, fig. 8 przedstawia przykładowy układ odwiertu wejściowego i odwiertu pochylonego, fig. 9 przedstawia przykładowy układ pochylonego odwiertu i członowego odwiertu, fig. 10 przedstawia wydobycie wody i gazu w przykładowym układzie z pochylonym odwiertem, fig. 11 przedstawia przykładowy układ odwadniania do użycia w układzie pochylonych odwiertów, a fig. 12 przedstawia przykładowe zestawienie w jednej linii układów odwadniających do użycia w układzie pochylonych odwiertów.

Na fig. 1 przedstawiano przykład układu pochylonych odwiertów dla uzyskiwania dostępu do strefy podziemnej z powierzchni. W przykładzie opisanym poniżej, strefa podziemna jest cienkim pokładem węgla. Należy rozumieć, że dostęp do innych podziemnych formacji i/lub o niskim ciśnieniu, bardzo niskim ciśnieniu, i o niskiej porowatości stref podziemnych, może być podobnie uzyskany stosując układ pochylonych odwiertów według niniejszego wynalazku, aby usunąć i/lub wyprodukować wodę, węglowodory i inne płyny z tej strefy, aby obrabiać minerały w tej strefie przed operacjami wydobywczymi, albo aby wtryskiwać lub wprowadzać płyny, gazy, lub inne substancje do tej strefy.

Nawiązując do fig. 1, układ pochylonych odwiertów 10 zawiera wejściowy odwiert 15, pochylone odwierty 20, członowe odwierty 24, wnęki 26 i ślepe otwory 27. Wejściowy odwiert 15 biegnie od powierzchni 11 do strefy podziemnej 22. Pochylone odwierty 20 biegną od końca wejściowego odwiertu 15 do strefy podziemnej 22, chociaż pochylone odwierty 20 mogą alternatywnie przechodzić od innej odpowiedniej części wejściowego odwiertu 15. Gdy wielokrotne strefy podziemne 22 usytuowane są na zmiennych głębokościach, jak w przedstawionym przykładzie, pochylone odwierty 20 przechodzą przez strefy podziemne 22 najbliżej powierzchni, do i przez najgłębszą strefę podziemną 22. Członowe odwierty 24 mogą przechodzić od każdego pochylonego odwiertu 20 do każdej strefy podziemnej 22. Wnęka 26 i ślepy otwór 27 usytuowane są na końcu każdego pochylonego odwiertu 20.

Na fig. 1 i 5-8, wejściowy odwiert 15 pokazany jest jako zasadniczo odwiert pionowy. Jednak, należy rozumieć, że wejściowy odwiert 15 może być utworzony pod każdym odpowiednim kątem w stosunku do powierzchni 11, aby dostosować się, na przykład, do geometrii tej powierzchni 11 oraz położenia i/lub geometrycznej konfiguracji albo do położenia podziemnego zasobu. W przedstawionym przykładzie, pochylony odwiert 20 utworzony jest pod kątem α względem wejściowego odwiertu 15, który to kąt, w przedstawionym przykładzie wykonania wynosi w przybliżeniu 20°. Jest zrozumiałe, że ten pochylony odwiert 20 może zostać utworzony pod innymi kątami dla dostosowania się do topologii powierzchni i innych czynników podobnych do czynników oddziałujących na położenie wejściowego odwiertu 15. Pochylone odwierty 20 wykonane są względem siebie w odstępie kątowym wynoszącym β°, który w przedstawionym przykładzie wykonania wynosi 60°. Należy rozumieć, że pochylone odwierty 20 mogą być wykonane pod innymi kątami, również zależnymi od topologii i geografii obszaru i lokalizacji docelowego cienkiego pokładu węgla 22.

Pochylony odwiert 20 może również zawierać wnękę 26 i/lub ślepy otwór 27 usytuowane na końcu każdego pochylonego odwiertu 20. Pochylone odwierty 20 mogą zawierać tylko wnękę 26 lub tylko ślepy otwór 27, zarówno wnękę 26 jak i ślepy otwór 27, albo też nie zawierać ani wnęki 26 ani otworu ślepego 27.

Fig. 2A i 2B ilustrują przez porównanie korzyść utworzenia pochylonych odwiertów 20 wykonanych pod pewnym kątem. Jak widać na fig. 2A, pionowy odwiert 30 pokazany jest z członowym odwiertem 32 dochodzącym do cienkiego pokładu węgla 22. Jak pokazano na rysunku, płyny odprowadzane z cienkiego pokładu węgla 22 do członowego odwiertu 32 muszą przepływać przez ten odwiert 32 w górę, w kierunku pionowego odwiertu 30, na odległość w przybliżeniu wynoszącą ω stóp, zanim mogą zostać zabrane z pionowego odwiertu 30. Ta odległość ω stóp jest znana jako spad hydrostatyczny i musi zostać przebyta zanim płyny zostaną zabrane z pionowego odwiertu 30. Jak pokazano na fig. 2B, pochylony wejściowy odwiert 34 pokazany jest z członowym odwiertem 36 przechodzącym przez cienki pokład węgla 22. Pochylony wejściowy odwiert 34 pokazany jest pod kątem α względem pionu. Jak zilustrowano, płyny zebrane z cienkiego pokładu węgla 22 muszą przepływać przez członowy odwiert 36, aż do pochylonego wejściowego odwiertu 34, na odległość ω stóp. W ten sposób, spad hydrostatyczny układu z pochylonym wejściowym odwiertem jest zmniejszony w porównaniu do zasadniczo pionowego układu. Ponadto, przez kształtowanie pochylonego wejściowego odwiertu 34 pod kątem α, członowy odwiert 36 wywiercony od stycznego lub odsuniętego punktu 38, ma większy promień krzywizny niż członowy odwiert 32, skojarzony z pionowym odwiertem 30. To umożliwia, że członowy odwiert 36 może być dłuższy niż członowy odwiert 32 (ponieważ zmniejszone jest tarcie rury wiertniczej o część promieniową), przez co możliwa jest głębsza penetracja cienkiego pokładu węgla 22 i większe odwodnienie strefy podziemnej.

PL 200 885 B1

Fig. 3 przedstawia przykładowy sposób tworzenia pochylonego odwiertu wejściowego. Etapy z fig. 3 będą ponadto zilustrowane na kolejnych fig. 4-11. Sposób zaczyna się od etapu 100, w którym wykonywany jest wejściowy odwiert, jako zasadniczo pionowy odwiert. W etapie 105, w wejściowym odwiercie utworzonym w etapie 100 instalowane jest orurowanie dla świeżej wody albo inne odpowiednie orurowanie z przymocowaną wiązką rur prowadzących. W etapie 110, na miejscu wewnątrz wejściowego odwiertu wykonanego w etapie 100 przeprowadzane jest spajanie orurowanie dla świeżej wody.

W etapie 115, rura wiertnicza wprowadzana jest przez wejściowy odwiert i jedną z rur prowadzących znajdujących się w wiązce takich rur. W etapie 120, rura wiertnicza użyta jest do wywiercenia otworu o długości w przybliżeniu pięćdziesiąt stóp za orurowaniem. W etapie 125, świder skierowany jest pod żądanym kątem pochylenia odwiertu, a w etapie 130, pochylony odwiert wiercony jest do dołu, do i przez docelową strefę podziemną.

W etapie decyzyjnym 135, dokonuje się określenia, czy potrzebne są dodatkowe pochylone odwierty. Jeśli dodatkowe pochylone odwierty są wymagane, proces powraca do etapu 115 i powtarza etapy, aż do etapu 135. Aby wprowadzić rurę wiertniczą do innej rury prowadzącej, w których przebiegać będą kolejne etapy 115-135, mogą być użyte różne środki, co powinno to być oczywiste dla specjalisty z tej dziedziny.

Jeśli nie są wymagane żadne dodatkowe pochylone odwierty, proces prowadzony jest dalej do etapu 140. W etapie 140 instalowane jest orurowanie dla pochylonego odwiertu. Następnie, w etapie 145 wiercony jest zakrzywiony odcinek o małym promieniu dochodzący do docelowego cienkiego pokładu węgla. Potem, w etapie 150, wiercony jest zasadniczo poziomy odwiert w i wzdłuż cienkiego pokładu węgla. Należy rozumieć, że zasadniczo poziomy odwiert może odchylać się od kierunku poziomego, aby uwzględnić zmiany kierunku tego pokładu węgla. Następnie, w etapie 155, wiercony jest układ odwadniający w pokładzie węgla przez zasadniczo poziomy odwiert. W etapie decyzyjnym 157 dokonuje się określenia, czy mają być odwodnione dodatkowe strefy podziemne jak, na przykład, wtedy gdy na różnych głębokościach pod powierzchnią występują wielokrotne strefy podziemne. Jeśli dodatkowe strefy podziemne mają być odwodnione, proces powtarza się od etapu 145 do etapu 155 dla każdej dodatkowej strefy podziemnej. Jeśli jednak żadne następne strefy podziemne nie mają zostać odwodnione, proces postępuje do etapu 160.

W etapie 160, przeprowadza się instalowanie, w pochylonym odwiercie, wyposażenia produkcyjnego, a w etapie 165 proces kończy się produkcją wody i gazu ze strefy podziemnej.

Chociaż etapy opisane zostały w pewnym porządku, jest zrozumiałe, że mogą one zostać wykonane w innej odpowiedniej kolejności. Ponadto, jeden albo więcej etapów może zostać pominięte, albo też mogą być wprowadzone inne dodatkowe etapy, jeśli uznane zostaną za odpowiednie.

Na fig. 4A, 4B i 4C zilustrowano utworzenie orurowania skojarzonego z wiązką rur prowadzących, jak opisano w etapie 105 z fig. 3. Na fig. 4A, pokazane są, w widoku z boku i w widoku od końca, trzy rury prowadzące 40. Rury prowadzące 40 są rozmieszczone tak, aby były równoległe względem siebie. W przedstawionym przykładzie wykonania, rury prowadzące 40 tworzące orurowanie, mają średnicę 9 i 5/8. Jest zrozumiałe, że mogą być również użyte inne odpowiednie materiały.

Fig. 4B przedstawiła skręcenie nadane rurom prowadzącym 40. Rury prowadzące 40 są skręcane pod kątem γ względem siebie, utrzymując boczne rozmieszczenie pod kątem γ. Rury prowadzące 40 są następnie zespawane lub w inny sposób unieruchamiane na miejscu. W przykładzie wykonania, kąt γ wynosi 10°.

Fig. 4C przedstawia skręcone rury prowadzące 40 umieszczone w kołnierzu 42 orurowania, i do niego przymocowane. Rury prowadzące 40 i kołnierz 42 orurowania tworzą wspólnie wiązkę rur prowadzących 43, która może być przyłączona do orurowania dla świeżej wody lub innego orurowania dopasowanego do długości wejściowego odwiertu 15 z fig. 1, albo w inny sposób odpowiednio ukształtowanego.

Fig. 5 przedstawia wejściowy odwiert 15 z wiązką rur prowadzących 43 i orurowaniem 44 zainstalowanym w wejściowym odwiercie 15. Wejściowy odwiert 15 wykonany jest od powierzchni 11 do głębokości docelowej wynoszącej w przybliżeniu trzysta dziewięćdziesiąt stóp. Wejściowy odwiert 15, jak przedstawiono, ma średnicę wynoszącą w przybliżeniu dwadzieścia cztery cale. Tworzenie wejściowego odwiertu 15 odpowiada etapowi 100 z fig. 3. Wiązka rur prowadzących 43 (składająca się z połączonych orurowań 40 i kołnierza 42) pokazana jest jako połączona z orurowaniem 44. Orurowanie 44 może być orurowaniem dla świeżej wody albo innym orurowaniem odpowiednim do użycia przy

PL 200 885 B1 operacjach wiertniczych. Wprowadzenie orurowania 44 i wiązki rur prowadzących 43 do wejściowego odwiertu 15 odpowiada etapowi 105 z fig. 3.

Zgodnie z etapem 110 z fig. 3, spajający element ustalający 46 jest zalany albo inaczej instalowany dokoła orurowania wewnątrz wejściowego odwiertu 15. Orurowanie spajające może być wykonane z dowolnej mieszaniny albo innej substancji odpowiedniej do utrzymania orurowania 44 w żądanym położeniu względem wejściowego odwiertu 15.

Fig. 6 przedstawia wejściowy odwiert 15 i orurowanie 44 z rurą prowadzącą 43 w jej trybie pracy, tuż przed wierceniem pochylonych odwiertów 20. Rura wiertnicza 50 umieszczona jest tak, aby mogła wejść do jednej z rur prowadzących 40 wiązki rur prowadzących 43. W celu utrzymania rury wiertniczej 50 możliwie blisko środka orurowania 44, może być użyty stabilizator 52. Stabilizator 52 może być pierścieniem, stabilizatorem typu żeberkowego lub innym stabilizatorem odpowiednim do utrzymania rury wiertniczej 50 stosunkowo blisko osi. Aby trzymać stabilizator 52 na żądanej głębokości odwiertu 15, może być zastosowany pierścień oporowy 53. Pierścień oporowy 53 może być wykonany z gumy albo metalu, albo jakiegoś innego odpowiedniego tworzywa obcego dla środowiska wiertniczego. Rura wiertnicza 50, może być wprowadzona losowo do jednej z szeregu rur prowadzących 40 wiązki rur prowadzących 43, albo też rura wiertnicza 50 może być skierowana do wybranego wspólnego orurowania 40. To odpowiada etapowi 115 z fig. 3.

Fig. 7 przedstawia przykład układu pochylonych odwiertów 20. Odpowiednio do etapu 120 z fig. 3, styczny odwiert 60 wiercony jest na długość wynoszącą w przybliżeniu pięćdziesiąt stóp licząc od końca wejściowego odwiertu 15 (chociaż można wykonać odwiert o innej odpowiedniej długości). Styczny odwiert 60 wiercony jest w pewnej odległości od orurowania 44, w celu zminimalizowania zakłócenia magnetycznego i polepszenia wydajności wiercenia, aby prowadzić narzędzie wiertnicze w pożądanym kierunku. Odpowiednio do etapu 125 z fig. 3, wiercony jest promieniowy odwiert 62 w celu skierowania narzędzia wiertniczego do wykonania wiercenia pochylonego wejściowego odwiertu 64. W szczegółowym przykładzie wykonania, promieniowy odwiert 62 zakrzywiony jest w przybliżeniu pod kątem 12° na odległości 100 stóp (chociaż, inna odpowiednia krzywizna też może być zastosowana).

Odpowiednio do etapu 130 z fig. 3, pochylony wejściowy odwiert 64 wiercony jest od końca promienia odwiertu 62 do i przez strefę podziemną 22. Alternatywnie, pochylony odwiert 20 może być wiercony bezpośrednio z rury prowadzącej 40, bez wykonywania stycznego odwiertu 60 lub promieniowego odwiertu 62. Członowy odwiert 65 pokazany jest w swojej przyszłej pozycji, ale jest wiercony później niż ślepy otwór 66, który jest przedłużeniem pochylonego odwiertu 64. Ślepy otwór 66 może również być wnęką o poszerzonej średnicy lub mieć inną odpowiednią budowę. Po tym jak pochylony wejściowy odwiert 64 i ślepy otwór 66 zostaną wywiercone, wiercone są wszelkie dodatkowe pochylone odwierty, i to zanim przystąpi się do instalowania orurowania w pochylonym odwiercie.

Fig. 8 przedstawia orurowanie pochylonego odwiertu 64. Dla ułatwienia ilustracji, pokazany jest tylko jeden pochylony odwiert 64. Odpowiednio do etapu 140 z fig. 3, w pochylonym wejściowym odwiercie 64 zainstalowane jest orurowanie 70 z wyciągalnym klinem odchylającym. W przedstawionym przykładzie wykonania, orurowanie 70 z wyciągalnym klinem odchylającym zawiera wyciągalny klin odchylający 72, który jest użyty do mechanicznego kierowania rury wiertniczej w pożądanym kierunku. Jest zrozumiałe, że inne odpowiednie orurowania mogą być użyte, a zastosowanie wyciągalnego klina odchylającego 72 nie będzie konieczne, gdy zostaną użyte inne odpowiednie sposoby kierowania narzędzia wiertniczego przez pochylony odwiert 64 do strefy podziemnej 22.

Orurowanie 70 wprowadzone jest do wejściowego odwiertu 15 przez wiązkę rur prowadzących 43, i w pochylonym wejściowym odwiercie 64. Orurowanie 70 z wyciągalnym klinem odchylającym jest skierowane tak, że wyciągalny klin odchylający 72 jest tak usytuowany, aby kolejne wiertło było ustawione na przedłużeniu, aby wiercić strefę podziemną 22 na żądaną głębokość.

Fig. 9 przedstawia orurowanie 70 z wyciągalnym klinem odchylającym i pochylony wejściowy odwiert 64. Jak to omówiono w nawiązaniu do fig. 8, orurowanie 70 z wyciągalnym klinem odchylającym umieszczone jest w pochylonym wejściowym odwiercie 64 tak, że rura wiertnicza 50 będzie tak skierowana, aby przejść przez pochylony wejściowy odwiert 64 pod żądanym kątem albo w punkcie odejścia 38. To odpowiada etapowi 145 z fig. 3. Rura wiertnicza 50 jest użyta do wiercenia przez pochylony wejściowy odwiert 64 pod żądanym kątem albo w punkcie odejścia 38, aby utworzyć członowy odwiert 36. W szczególnym przykładzie wykonania, członowy odwiert 36 ma promień w przybliżeniu siedemdziesiąt jeden stóp i zakrzywienie wynoszące w przybliżeniu 80° na długości 100 stóp. W tym samym przykładzie wykonania, pochylony wejściowy odwiert 64 odchylony jest od pionu w przybliżeniu o 10°. W tym przykładzie wykonania, spad hydrostatyczny powstały w związku z pro8

PL 200 885 B1 dukcją z grubsza wynosi trzydzieści stóp. Jednak, należy rozumieć, że może być zastosowany każdy inny odpowiedni promień, krzywizna i kąt pochylenia.

Fig. 10 przedstawia pochylony wejściowy odwiert 64 i członowy odwiert 36 po użyciu rury wiertniczej 50 dla utworzenia członowego odwiertu 36. W szczególnym przykładzie wykonania, w strefie podziemnej 22 mogą być następnie utworzone poziomy odwiert i układ odwadniania, jak to przedstawia etap 150 i etap 155 z fig. 3.

Jak widać na fig. 10, orurowanie 70 z wyciągalnym klinem odchylającym ustawione jest na dnie ślepego otworu 66, aby przygotować wydobycie ropy i gazu. Dokoła orurowania 70 z wyciągalnym klinem odchylającym może być umieszczony pierścień uszczelniający 74, aby zabezpieczyć gaz wychodzący z członowego odwiertu 36 przed wydostawaniem się na zewnątrz orurowania 70 z wyciągalnym klinem odchylającym. Otwory 76 umożliwiają wypływ gazu, do i w górę przez orurowanie 70 z wyciągalnym klinem odchylającym w celu zebrania go na powierzchni.

Do usuwania wody i innych cieczy, które są gromadzone ze strefy podziemnej przez członowy odwiert 36 wykorzystywane są drąg 78 pompy i pompa głębinowa 80. Jak pokazano na fig. 10, ciecze pod wpływem siły ciężkości i ciśnienia panującego w strefie podziemnej 22, przechodzą przez członowy odwiert 36 i przez pochylony wejściowy odwiert 64 do ślepego otworu 66. Stamtąd ciecze przepływają do otworu w wyciągalnym klinem odchylającym 72 orurowania 70, gdzie wchodzą w kontakt z zainstalowanym drągiem 78 pompy i pompą głębinową 80. Pompa głębinowa 80 może być wybrana spośród różnych pomp głębinowych odpowiednich do zastosowania w środowisku górniczym, do usuwania cieczy i ich wypompowywania na powierzchnię przez drąg 78 pompy. Instalacja drąga 78 pompy i pompy głębinowej 80 odpowiada etapowi 160 z fig. 3. Wytwarzanie cieczy i gazu odpowiada etapowi 165 z fig. 3.

Fig. 11 przedstawia przykładowy układ odwadniania 90, który może być wywiercony z członowego odwiertu 36. W środku układu odwadniającego 90 znajduje się wejściowy odwiert 15. Pochylone odwierty 20 połączone są z wejściowym odwiertem 15. Na końcu pochylonego odwiertu 20, jak to opisano powyżej, znajdują się zasadniczo poziome odwierty 92 z grubsza tworzące układ „wieloramienny” dla każdego z pochylonych odwiertów 20. Jak określono w tym zgłoszeniu, wyraz „każdy” oznacza wszystkie z poszczególnych podzespołów. W szczególnym przykładzie wykonania, poziomy zasięg każdego zasadniczo poziomego odwiertu 92 wynosi w przybliżeniu 1500 stóp. Dodatkowo, boczne oddalenie między równoległymi zasadniczo poziomymi odwiertami 92 wynosi w przybliżeniu 800 stóp. W tym szczególnym przykładzie wykonania, powstaje obszar odwadniania mający w przybliżeniu 290 akrów. W alternatywnym przykładzie wykonania, gdzie poziomy zasięg zasadniczo poziomego odwiertu 92 wynosi w przybliżeniu 2440 stóp, obszar odwadniania wzrósłby w przybliżeniu do 640 akrów. Jednak, wszelkie inne odpowiednie konfiguracje mogą być również zastosowane. Ponadto, wszelkie inne odpowiednie układy odwadniające mogą być również wykorzystane.

Fig. 12 przedstawia wiele układów odwadniania 90 zestawionych ze sobą, aby zmaksymalizować obszar odwadniania formacji podziemnej objętej układem odwadniania 90. Każdy układ odwadniający 90 tworzy w przybliżeniu sześciokątny układ odwadniania. Stosownie do tego, układy odwadniania 90 mogą leżeć względem siebie na przedłużeniu, jak to zilustrowano, aby tworzyć w przybliżeniu szereg w kształcie plastra miodu.

Chociaż niniejszy wynalazek opisany został w kilku przykładach wykonania, różne zmiany i modyfikacje mogą być sugerowane przez specjalistę z dziedziny wynalazku. Przewiduje się jednak, że niniejszy wynalazek obejmuje takie zmiany i modyfikacje jako mieszczące się w zakresie ochrony według załączonych zastrzeżeń patentowych.

Claims (28)

1. Sposób uzyskiwania dostępu do strefy podziemnej z powierzchni, znamienny tym, że wykonuje się wejściowy odwiert (15) z powierzchni (11), po czym kształtuje się dwa lub wiele pochylonych odwiertów (20) od wejściowego odwiertu (15) do strefy podziemnej (22), a następnie tworzy się zasadniczo poziomy układ odwadniania (90) od pochylonych odwiertów (20) do strefy podziemnej (22), oraz formuje się ślepy otwór (27) skojarzony z każdym pochylonym odwiertem (20) i przechodzący poniżej zasadniczo poziomego układu odwadniania (90), przy czym ślepy otwór (27) jest tak ukształtowany, że jeden lub wiele płynów ze strefy podziemnej (22) jest odprowadzanych przez zasadniczo poziomy układ odwadniania (90) i zbieranych w ślepym otworze (27) dla ułatwienia usuwania tych płynów ze strefy podziemnej (22).

PL 200 885 B1

2. Sposób według zastrz. 1, znamienny tym, że dwa lub wiele pochylonych odwiertów (20) wykonuje się jako promieniowo rozstawione w przybliżeniu jednakowo dokoła wejściowego odwiertu (15).

3. Sposób według zastrz. 1, znamienny tym, że wykonuje się trzy pochylone odwierty (20).

4. Sposób według zastrz. 3, znamienny tym, że trzy pochylone odwierty (20) wykonuje się jako promieniowo rozstawione dokoła wejściowego odwiertu (15) w przybliżeniu co 120°.

5. Sposób według zastrz. 1, znamienny tym, że poziomy układ odwadniania (90) zawiera odwierty boczne.

6. Sposób według zastrz. 5, znamienny tym, że odwierty boczne konfiguruje się tak, że odwadniają obszar strefy podziemnej (22) o powierzchni co najmniej 640 akrów.

7. Sposób według zastrz. 1, znamienny tym, że ponadto usuwa się zasoby ze strefy podziemnej (22) przez poziomy układ odwadniania (90) na powierzchnię (11).

8. Sposób według zastrz. 1, znamienny tym, że ponadto kształtuje się poszerzoną wnękę (26) w każdym z pochylonych odwiertów (20) w pobliżu strefy podziemnej (22).

9. Sposób uzyskiwania dostępu do strefy podziemnej z powierzchni, znamienny tym, że wykonuje się dwa lub wiele pochylonych odwiertów (64) przechodzących do strefy podziemnej, przy czym dwa lub wiele pochylonych odwiertów (64) wykonuje się ze wspólnego obszaru wiertniczego, a następnie kształtuje się w strefie podziemnej (22) jeden lub wiele zasadniczo poziomych układów odwadniania (90), z których każdy przecina co najmniej jeden z pochylonych odwiertów (64), oraz kształtuje się ślepy otwór (66) skojarzony z każdym pochylonym odwiertem (64) i przechodzący poniżej zasadniczo poziomych układów odwadniania (90), przy czym ślepy otwór (66) jest tak ukształtowany, że jeden lub wiele płynów ze strefy podziemnej (22) jest odprowadzanych przez zasadniczo poziomy układ odwadniania (90) i zbieranych w ślepym otworze (66) dla ułatwienia usuwania tych płynów ze strefy podziemnej (22).

10. Sposób według zastrz. 9, znamienny tym, że ponadto zbiera się jeden lub wiele płynów w ślepym otworze (66) skojarzonym z każdym z dwóch lub z wieloma pochylonymi odwiertami (64), oraz pompuje się jeden lub wiele płynów na powierzchnię (11) przy użyciu pompy głębinowej (80) umieszczonej w ślepym otworze (66).

11. Sposób uzyskiwania dostępu do strefy podziemnej z powierzchni, znamienny tym, że wykonuje się wejściowy odwiert (15) z powierzchni (11), po czym kształtuje się dwa lub wiele pochylonych odwiertów (64) z wejściowego odwiertu (15) do strefy podziemnej (22), a następnie tworzy się w strefie podziemnej (22) jeden lub wiele zasadniczo poziomych układów odwadniania (90), z których każdy przecina co najmniej jeden z pochylonych odwiertów (64), oraz formuje się ślepy otwór (66) skojarzony z każdym pochylonym odwiertem (64) i przechodzący poniżej zasadniczo poziomego układu odwadniania (90), przy czym ślepy otwór (66) jest tak ukształtowany, że jeden lub wiele płynów ze strefy podziemnej jest odprowadzanych przez zasadniczo poziomy układ odwadniania (90) i zbieranych w ślepym otworze (66) dla ułatwienia usuwania tych płynów ze strefy podziemnej (22).

12. Sposób według zastrz. 11, znamienny tym, że ponadto zbiera się jeden lub wiele płynów w ślepym otworze (66) skojarzonym z każdym z dwóch lub z wieloma pochylonymi odwiertami (64), a następnie pompuje się jeden lub wiele płynów na powierzchnię (11) przy użyciu pompy głębinowej (80) umieszczonej w ślepym otworze (66).

13. Sposób według zastrz. 11, znamienny tym, że ponadto ustala się położenia pompy głębinowej (80) w ślepym otworze (66), przy czym pompę głębinową (80) uruchamiana się dla usunięcia jednego lub wielu płynów zebranych w ślepym otworze (66) ze strefy podziemnej (22).

14. Układ do uzyskiwania dostępu do strefy podziemnej z powierzchni, znamienny tym, że zawiera wejściowy odwiert (15) poprowadzony z powierzchni (11), dwa lub wiele pochylonych odwiertów (20) przechodzących od wejściowego odwiertu (15) do strefy podziemnej (11), oraz zasadniczo poziomy układ odwadniania (90) przechodzący od pochylonych odwiertów (20) do strefy podziemnej (22), a także ślepy otwór (27) skojarzony z każdym pochylonym odwiertem (20) i rozciągający się poniżej zasadniczo poziomego układu odwadniania (90), przy czym ślepy otwór (27) jest tak ukształtowany, że jeden lub wiele płynów ze strefy podziemnej (22) jest odprowadzanych przez zasadniczo poziomy układ odwadniania (90) i zbieranych w ślepym otworze (27) dla ułatwienia usuwania tych płynów ze strefy podziemnej (22).

15. Układ według zastrz. 14, znamienny tym, że dwa lub wiele pochylonych odwiertów (20) jest promieniowo rozstawionych w przybliżeniu jednakowo dookoła wejściowego odwiertu (15).

16. Układ według zastrz. 14, znamienny tym, że ponadto zawiera trzy pochylone odwierty (20).

PL 200 885 B1

17. Układ według zastrz. 16, znamienny tym, że trzy pochylone odwierty (20) są promieniowo rozstawione dokoła wejściowego odwiertu (15) w przybliżeniu co 120°.

18. Układ według zastrz. 14, znamienny tym, że poziomy układ odwadniania (90) zawiera odwierty boczne.

19. Układ według zastrz. 18, znamienny tym, że odwierty boczne są tak usytuowane, że odwadniają obszar strefy podziemnej (22) o powierzchni co najmniej 640 akrów.

20. Układ według zastrz. 14, znamienny tym, że ponadto zawiera poszerzoną wnękę (26) w każdym z pochylonych odwiertów (20) w pobliżu strefy podziemnej (22).

21. Układ według zastrz. 14, znamienny tym, że ponadto zawiera pompę głębinową (80) usytuowaną w ślepym otworze (66), przy czym pompa głębinowa (80) uruchamiana jest dla usunięcia jednego lub wielu płynów zebranych w ślepym otworze (66) ze strefy podziemnej (22).

22. Sposób ustawiania kierunku odwiertów, znamienny tym, że wykonuje się wejściowy odwiert (15) z powierzchni (11), a następnie wprowadza się wiązkę rur prowadzących (43) do wejściowego odwiertu (15), przy czym wiązka rur prowadzących (43) zawiera dwie lub wiele rur prowadzących (40), w których dwie lub wiele rur prowadzących (40) zawiera pierwszy otwór na pierwszym końcu i drugi otwór na drugim końcu, rury prowadzące (40) są ułożone wzdłużnie, przylegle do siebie, osie podłużne pierwszych otworów są przesunięte względem osi podłużnych drugich otworów, i rury prowadzące (40) są skręcone dokoła siebie nawzajem, po czym kształtuje się dwa lub wiele pochylonych odwiertów (20) od wejściowego odwiertu (15), przez wiązkę rur prowadzących (43).

23. Sposób według zastrz. 22, znamienny tym, że pierwszy otwór każdej rury prowadzącej (40) ustawia się poziomo, a drugi otwór każdej rury prowadzącej (40) ustawia się pod pewnym kątem w stosunku do pierwszego otworu.

24. Sposób według zastrz. 22, znamienny tym, że skręcenie wynosi w przybliżeniu 10°.

25. Sposób według zastrz. 22, znamienny tym, że rury prowadzące (40) ustawia się wzdłużnie, przylegle do siebie, na pierwszych końcach oraz, że rury prowadzące (40) odsuwa się od siebie na drugich końcach.

26. Wiązka rur prowadzących, zwłaszcza do odwiertów, znamienna tym, że zawiera dwie lub wiele rur prowadzących (40), przy czym te dwie lub wiele rur prowadzących (40) zawiera pierwszy otwór na pierwszym końcu i drugi otwór na drugim końcu, a rury prowadzące (40) ułożone są wzdłużnie, przylegle do siebie tak, że osie podłużne pierwszych otworów są przesunięte względem osi podłużnych drugich otworów i tak, że rury prowadzące (40) są skręcone dokoła siebie nawzajem.

27. Wiązka według zastrz. 26, znamienna tym, że skręcenie wynosi w przybliżeniu 10°.

28. Wiązka według zastrz. 26, znamienna tym, że rury prowadzące (40) są ułożone wzdłużnie, przylegle do siebie, na pierwszych końcach oraz, że rury prowadzące (40) są odsunięte od siebie na drugich końcach.