PL184717B1

PL184717B1 - Dokument wartościowy

Info

Publication number: PL184717B1
Application number: PL97329517A
Authority: PL
Inventors: Robin Bratchley; Andrew Nutton; Malcolm R. M. Knight; Duncan H. Reid
Original assignee: Rue De Int Ltd
Priority date: 1996-04-15
Filing date: 1997-04-14
Publication date: 2002-12-31
Also published as: KR20000005449A; NZ331995A; DE69713769D1; HK1018833A1; US6155605A; EP1156459A2; AR008214A1; PL329517A1; RU2160928C2; DE69713769T2; CA2250828A1; AU2517397A; JP2000509174A; EP0898768B1; EP0898768A1; BR9708664A; PT898768E; CN1221505A; GB9607788D0; EP1156459A3

Abstract

1. Dokument wartosciowy zawierajacy podloze majace maszynowo identyfikowalna ceche zabezpieczajaca w jednym i/lub na jednym obszarze tego podloza, znamienny tym, ze ta cecha zabezpieczajaca ma co najmniej jedna maszynowo identyfikowalna jednostke na- dajaca wysoki poziom zabezpieczenia (HSE) i co najmniej jedna dodatkowa maszynowo identyfikowalna jednostke nadajaca niski poziom zabezpieczenia (LSE) lub jednostke na- dajaca wysoki poziom zabezpieczenia, z tym ze te co najmniej dwie jednostki maja odmienne wykrywalne charakterystyczne wlasciwosci, przy czym ta HSE lub kazda z tych HSE stanowi jednorodna mieszanine co najmniej dwóch skladników zabezpieczajacych majacych od- mienne wykrywalne charakterystyczne wlasciwosci, LSE zas jest pojedynczym skladnikiem zabezpieczajacym majacym wykrywalna wlasciwosc charakterystyczna odmienna od chara- kterystycznych wlasciwosci wykazywanych przez HSE. PL PL

Description

Przedmiotem wynalazkuj est dokument wartościowy pozwalaj ący na wykrycie fałszerstw.

Dla umożliwienia wykrycia sfałszowanych dokumentów wartościowych znane jest nanoszenie cech zabezpieczających na tego rodzaju dokumenty, które to cechy można następnie wykryć w procesie kontroli lub potwierdzania autentyczności.

Dobrze znane są przeznaczone do maszynowego odczytu cechy zabezpieczające stosowane na banknotach i innych dokumentach wartościowych. Nadają się one do wykrywania z użyciem przenośnych detektorów, przenośnych urządzeń ręcznych, urządzeń używanych przez kasjerów i urządzeń używanych przez sprzedawców, co pozwala na stwierdzenie autentyczności banknotów i dokumentów wartościowych. Stosuje się je ponadto dla umożliwienia maszynowego sprawdzania integralności banknotów lub innych zabezpieczonych dokumentów na liczarkach lub sorterach. Te ostatnie mogą przepuszczać dokumenty z prędkością liniową 1 m/s lub większą. Ponadto banknoty i inne dokumenty wartościowe są odczytywane maszynowo w urządzeniach przyjmujących banknoty, np. na parkingach samochodowych, w urządzeniach do rozmieniania banknotów, automatach do sprzedaży i automatach do gier.

184 717

Typowe techniki stwierdzania autentyczności obejmują pomiary charakterystycznych właściwości materiałów Przykłady takich charakterystycznych właściwości stosowanych w tym celu to fluorescencja, magnetyzm, fosforescencja, pochłanianie światła (nadfioletowego, widocznego, podczerwonego) i przewodność elektryczna.

Te cechy są zwykle nadrukowane na dokumencie z użyciem tuszu widocznego lub niewidocznego. Alternatywnie możliwe do wykrycia cechy zabezpieczające stanowią część podłoża, będąc częścią nitek zabezpieczających bądź samego papieru.

Charakterystyczne właściwości związane z luminescencją wykrywa się poprzez wystawienie na działanie światła o określonej długości fali, zwykle nadfioletowego lub widzialnego, a następnie analizę emitowanego światła w zakresie jednej lub większej liczby długości fal światła widzialnego lub podczerwieni. Stosuje się zarówno materiały fosforyzujące, jak i fluoryzujące. W przypadku materiałów fosforyzujących można także prowadzić pomiary charakterystyk zaniku. W procesie wykrywania stosuje się mieszaniny fosforoforów i fluoroforów.

Znane sąmaterialy, które można pobudzić światłem widzialnym, a które emitują w podczerwieni, bądź emitują w czerwonym zakresie widma po pobudzeniu światłem widzialnym. Materiały antystokesowskie mogą być wzbudzane w świetle podczerwonym, a emitować w zakresie światła widzialnego.

Materiały magnetyczne sąpowszechnie stosowane jako cechy charakterystyczne nadruków lub papieru, np. włókien. Wykrywa się je poprzez pomiar namagnesowania szczątkowego, przesuwając je w pobliżu magnesu. Alternatywnie, w celu zwiększenia zabezpieczenia, dokonuje się pomiarów koercyjności, a w niektórych przypadkach stosuje się trwale namagnesowany kod.

Pochłanianie światła widzialnego można wykorzystać do rozpoznawania wzorów, lecz właściwością lepiej rozróżnialnąjest pochłanianie promieniowania nadfioletowego lub podczerwonego. Dodawano specjalnych substancji pochłaniających promieniowanie podczerwone do składników dokumentu wartościowego, takich jak tusz lub włókna, mierząc pochłanianie w zakresie jednej lub większej liczby długości fal.

Materiały przewodzące stosuje się z najlepszym skutkiem w nitkach zabezpieczających lub innych składnikach zabezpieczających z tworzyw sztucznych. Zwykle stosuje się metaliczną warstwę przewodzącą, którą wykrywa się za pomocą detektorów typu pojemnościowego lub indukcyjnego.

Stosuje się również nitki zabezpieczające mające wielowarstwowe fragmenty, złożone z warstw magnetycznych, warstw fluoryzujących oraz metalicznych warstw przewodzących. Ogólnie gdy w zabezpieczonym dokumencie występuje szereg cech zabezpieczających możliwych do odczytu maszynowo, są one nadrukowane w różnych obszarach dokumentu i albo stanowią część konstrukcji dokumentu, albo są niewidoczne.

W celu dodania takiej informacji jak wartość, kod emitenta dokumentu lub numer konta stosuje się często kody paskowe. Mogą one być wydrukowane w standardowym formacie liniowym, bądź też w formacie dwuwymiarowym albo szachownicy. W przypadku czeków stosowanych w rozliczeniach bankowych, stosuje się specjalne kroje znaków alfanumerycznych, które są odczytywane poprzez optyczne rozpoznawanie pisma albo w drodze wykrywania namagnesowania. Powszechnie stosowanym formatem jest kod EB13.

Ujawniono sposoby kodowania nitek zabezpieczających. Przykładowo znanajest nitka zabezpieczająca odznaczająca się nieciągłym namagnesowaniem, a także nitka, w której pomiędzy różnymi jej punktami poziom namagnesowania jest zmienny. Alternatywnie ujawniono sposób kodowania z użyciem ciągu materiałów magnetycznych o różnej koercyjności.

GB-A-1585533 opisuje zabezpieczone dokumenty, które można poddawać detekcji więcej niż jednym sposobem. Wynalazek ujawnia urządzenie, które obejmuje dwie odmienne cechy zabezpieczające. Jedna z nich to warstwa magnetyczna, druga zaś to albo materiał luminescencyjny, albo metal, albo substancja pochłaniająca promienie rentgenowskie, na nitce lub innym elemencie wbudowanym w papier.

184 717

GB-A-1439173 opisuje papier zawierający do dwóch materiałów fluoryzujących, które mogą znajdować się w tym samym obszarze dokumentu, emitując w dwóch różnych zakresach widma. Wykrywanie prowadzi się po rozproszeniu przy określonych długościach fali.

US-A-5005873 opisuje dokument z dwoma materiałami fluoryzującymi, wzbudzalnymi dwoma różnymi zakresami fal promieniowania nadfioletowego i mającymi różne widma emisji w świetle widzialnym lub w nadfioletowym, a wykrywalnymi poprzez kolejne oświetlanie światłem o różnej długości fal. Fluorofory są równomiernie rozproszone w podłożu z tworzywa sztucznego lub naniesione warstwami.

EP-A-0610917 opisuje urządzenie zabezpieczające przed podrobieniem dokumentów, które zawiera kombinację dwóch elementów zabezpieczających, przy czym jeden z nich wykrywa się maszynowo, drugi zaś wzrokowo.

Istniejący stan techniki obarczony jest szeregiem wad.

i) Gdy sposób wykrywania wiąże się z wykrywaniem pojedynczego składnika, zabezpieczenie jest ograniczone i doświadczony fałszerz stosunkowo łatwo uzyska efekty spełniające wymogi odczytu maszynowego. Tak więc w przypadku fluorescencji fałszerz może uzyskać efekt widoczny w świetle UV i uzyskać symulację, która po odebraniu przez prosty detektor może spowodować uznanie banknotu za autentyczny. Zręczny fałszerz jest także w stanie uzyskać odpowiednią charakterystykę odczytywanych maszynowo cech magnetycznych i przewodnościowych.

ii) Dwuwarstwowa struktura na nitce, w której każda warstwa wykonanajest z pojedynczego składnika przeznaczonego do odczytu maszynowego, może również zostać zanalizowana i odtworzona przez zręcznego fałszerza. Słabym punktem jest to, że fizyczne badanie dokumentu ujawni rodzaj konstrukcji.

iii) Kody paskowe same w sobie nie stanowią dodatkowego czynnika zwiększającego zabezpieczenie, jeżeli nie są całkowicie ukryte. W rezultacie podrabiano linie kodu magnetycznego na czekach i czekach podróżnych. Nawet jeżeli tego rodzaju kody sąukryte, możnaje zwykle wykryć za pomocąprostych detektorów dostępnych na rynku, bądź też poprzez rozbiór danej cechy, a następnie odtworzyć.

iv) Mieszaniny materiałów zapewniają lepszą ochronę, ponieważ do wykrycia kluczowych wykrywanych charakterystycznych właściwości konieczne jest wyposażenie, które zwykle jest niedostępne dla szerokiego ogółu. Jednak wykrycie takich materiałów wymaga użycia bardziej skomplikowanego wyposażenia pomiarowego i nie można go łatwo zrealizować w detektorach, w jakie wyposażane są tańsze maszyny, takie jak liczarki lub wyposażenie punktów sprzedaży, co wynika z ograniczeń narzuconych przez koszt i wymiary urządzeń. Z podobnych powodów niektóre z bardziej ezoterycznych właściwości fizykochemicznych, które można wykorzystać i które wykorzystuje się wielkim kosztem w bankach centralnych, nie nadają się do użycia w punktach sprzedaży, liczarkach lub automatach do sprzedaży itp.

v) W istniejących dokumentach cechy możliwe do odczytu maszynowego rozproszono w różnych obszarach dokumentu, aby umożliwić zastosowanie wykrywania na niskim i wysokim poziomie. Coraz trudniej jest jednak to zrealizować gdy przestrzeń dostępna na dokumencie drukowanym zostaje ograniczona. Obecność licznych stref przeznaczonych do odczytu maszynowego może znacznie pogorszyć wygląd dokumentu i jest niepożądana ze względu na pośrednie lub bezpośrednie wymagania stawiane strefom przeznaczonym do odczytu maszynowego.

Według jednego aspektu niniejszego wynalazku, dokument wartościowy ma podłoże mające cechę zabezpieczającą w jednym lub na jednym obszarze tego podłoża, przy czym ta cecha zabezpieczająca ma co najmniej jedną możliwą do identyfikacji maszynowej jednostkę nadającąwysoki poziom zabezpieczenia (w skrócie HSE, od angielskiego określenia „high security entity”) i co najmniej jednądodatkowąmożliwądo identyfikacji maszynowej jednostkę nadającą niski poziom zabezpieczenia (w skrócie LSE od angielskiego określenia „low security entity”) lub jednostkę nadającą wysoki poziom zabezpieczenia, z tym że te co najmniej dwie jednostki mająróżne wykrywalne charakterystyczne właściwości, przy czym ta HSE lub każda z tych HSE stanowi jednorodną mieszaninę co najmniej dwóch składników mających różne wykrywalne

184 717 charakterystyczne właściwości, LSE zaś jest pojedynczym składnikiem mającym wykrywalną właściwość charaktery stycanąróżnąod charakterystycznych właściwości wykazywanych przez HSE.

Korzystnie te dwie jednostki znajdują się w różnych warstwach.

Ponadto korzystnie co najmniej jedna z tych jednostek stanowi ciągłą warstwę.

Co najmniej jedna z tych jednostek korzystnie może stanowić strukturę punktową lub przerywaną.

Te dwie jednostki w korzystnym przykładzie wykonania dokumentu wartościowego według wynalazku znajdujjąsię obok siebie albo też te dwie jednostki sąpoprzekładane w kierunku poprzecznym.

Dzięki temu wynalazek odznacza się dużą liczbą znaczących zalet w porównaniu z rozwiązaniami znanymi stanu techniki. Po pierwsze, poprzez usytuowanie cechy zabezpieczającej w jednym obszarze tego podłoża, o wiele łatwiej będzie umiejscowić cechę zabezpieczającą stosownie do przewidywanych trybów odczytu maszynowego. Niniejszy wynalazek łączy zalety prostego układu wykrywania, który można zastosować tanim kosztem w wyposażeniu, w którym jest bardzo mało miejsca i w którym zajęcie większej przestrzeni jest nieuzasadnione, z zaletami cech na wysokim poziomie, które wymagają dogłębniejszego badania i mogąbyć wykorzystane w bardziej skomplikowanych sorterach.

Po drugie zgodnie z wynalazkiem te jednostki sąwyraźnie odrębne. Korzystnie sąto jednostki nadające wysoki stopień zabezpieczenia i jednostki nadające niski stopień zabezpieczenia (korzystnie w oddzielnych warstwach), które mogąbyć wykorzystywane w różnych sytuacjach, w zależności od wymaganego stopnia pewności ustalania autentyczności. Tak więc LSE może być wykorzystana, gdy używa się prostego detektora, np. w punkcie sprzedaży detalicznej itp., podczas gdy HSE (albo HSE i LSE) może być wykorzystana w zastosowaniach wymagających znacznie wyższego stopnia zabezpieczenia, np. w bankach handlowych lub centralnych. W innych przypadkach jednak jednostki mogą mieć postać dwu HSE.

Zwykle LSE będzie stanowił pojedynczy materiał, który może być wykrywany w sposób dostarczający odpowiedzi typu TAK/NiE, co sygnalizuje odpowiednio obecność lub brak wykrywanej cechy. HSE będzie zwykle mieć wykrywalne charakterystyczne właściwości, które są względnie trudne do wykrycia, umożliwiając dogłębne badanie dokumentu i o wiele wyższy stopień zapewnienia autentyczności.

Ponieważ HSE jest jednorodną mieszaniną co najmniej dwóch składników, o wiele trudniej jestjąprzeanalizować, a więc i podrobić prostametodąprób i błędów. Nie ma więc tu porównania ze znacznie prostszymi elementami zabezpieczającymi opisanymi w EP-A-0610917.

Co więcej, dokument będzie miał co najmniej trzy różne wykrywalne charakterystyczne właściwości, co znacząco poprawi zabezpieczenie dokumentu. Tak więc, mimo iż nie jest konieczne ustalenie obecności wszystkich wykrywalnych charakterystycznych właściwości dokumentu, im więcej takich właściwości można wykryć, tym wyższy uzyskuje się stopień zabezpieczenia.

Powierzchnia dokumentu, na której sprawdzana będzie dana cecha jest korzystnie mniejsza niż 1600 mm², a korzystniej niż 400 mm² albo jeszcze mniejsza. Możliwe jest zastosowanie powierzchni do 10 mm2 lub mniejszej, co jest szczególnie korzystne gdy dana cechajest wprowadzona do nitki zabezpieczającej.

Te dwie jednostki mogą stanowić ciągłe warstwy, względnie kombinację warstw ciągłych i nieciągłych. Przykładowo jedna lub obydwie jednostki mogą mieć strukturę punktową lub postać przerywanych wzorów. Warstwy mogą rozciągać się poza obszar cechy zabezpieczającej.

Te dwie jednostki mogąbyć umieszczone obok siebie w danym obszarze i w ten sposób tworzyć strukturę typu kodu paskowego. W szczególności te dwie jednostki mogąbyć wzajemnie poprzekładane tak, że każda z nich wyznacza swój własny kod paskowy. Możliwe są także inne typy poprzekładania, prowadzące do powstania wzoru w postaci szachownicy lub mozaiki.

W innym przykładzie dwie jednostki są usytuowane jedna nad drugą. W takich przypadkach ważne jest, aby warstwa leżąca wyżej nie zakłócała odczytu warstwy leżącej pod nią. Tak więc np. gdy jedna z warstw zawiera cechy magnetyczne, winna ona być umieszczona poniżej

184 717 wszelkich innych warstw odznaczających się niewidzialną fluorescencją. Alternatywnie warstwy te mogą być nieciągłe, jak to opisano powyżej.

Te dwie jednostki mogązostać wprowadzone do podłoża dokumentu lub na nie na wiele różnych sposobów. Przykładowo, jeżeli dokument zawiera nitkę zabezpieczającą w obszarze cechy zabezpieczającej, wówczas cecha ta może być naniesiona na nitkę zabezpieczającą, bądź też jedną z tych dwu jednostek można wprowadzić do samej nitki. Gdy na nitce zabezpieczającej znajduje sięjedna lub więcej warstw, wówczas mogąone być naniesione np. metodąwklęsłodruku. Alternatywnie możliwe jest naniesienie warstw przerywanych lub nieciągłych, jak to opisano powyżej. Nitka może być nitkąpolimery cznąlub innąnitką zabezpieczającą, która może być izotropowa lub nie. W niektórych przypadkach jedna lub obie jednostki mogą tworzyć strukturę kanapkową pomiędzy jedną lub większą liczbą warstw materiału nitki, bądź też mogą znajdować się w samym materiale nitki.

Korzystnie cecha zabezpieczającą znajduje się na nitce zabezpieczającej.

Ponadto korzystnie jedna z dwu jednostek znajduje się w nitce zabezpieczającej.

W kolejnym korzystnym przykładzie wykonania dokumentu wartościowego według wynalazku jedna z dwu jednostek jest wprowadzona do podłoża.

Korzystnie jedna z dwu jednostek ma postać płytek.

Ponadto korzystnie jedna z dwujednostek ma postać włókien, korzystnie włókien metalowych albo też jedna z dwu jednostek ma postać cząstek barwnika, albo też korzystnie cząstek pigmentu.

W innych przykładach jedna z dwu jednostek jest wprowadzona do samego podłoża. Można to uzyskać w procesie wytwarzania podłoża, przy czym jedna z dwu jednostek może mieć postać płytki, włókien, włókien metalicznych albo cząstek barwnika lub pigmentu.

W niektórych przypadkach co najmniej jedna z dwu jednostek jest nadrukowana na podłożu. Typowymi procesami drukarskimi są litografia, relief, wklęsłodruk, sitodruk, fleksografia i druk typograficzny.

Jedna lub obydwie jednostki mogą być częścią powłoki naniesionej na podłoże (papier) w trakcie procesu wytwarzania lub po jego zakończeniu. Alternatywnie mogą one stanowić kombinację kilku różnych składników. Tymi różnymi składnikami mogą być podłoże, ewentualnie powłoka oraz nadruk, wykonany drogąlitografii, typografii, reliefu, wklęsłodruku, sitodruku lub inną techniką drukarską. Może to być także folia lub hologram przymocowe w jakiś sposób, np. poprzez foliowanie. Powłokę można także nanieść próżniowo. Podłoże może być wykonane na bazie papieru lub tworzywa sztucznego. Podłoże może zawierać lub obejmować inne elementy zabezpieczające, takiejak nitki zabezpieczające, płytki, włókna, włókna metaliczne, cząstki barwnika lub pigmentu albo inne elementy zabezpieczające.

Jednostki mogąbyć częściąpowłoki nałożonej w procesie wytwarzania papieru lub po jego wyprodukowaniu. Alternatywnie, elementy te mogą być częścią nałożonego hologramu, kinegramu, urządzenia dyfrakcyjnego, gry kolorów lub urządzenia zmiennego optycznie. Składniki te mogą same w sobie stanowić jednostkę możliwą do identyfikacji maszynowej, do której dodano HSE. Jednostki HSE i LSE mogąbyć dodane do folii w sposób opisany w EP 522217.

Na ogól obecność obu jednostek zapewnia się dzięki połączeniu jednostek podłożowych (papierowych) i j ednostek drukowanych, j ednostek papierowych i j ednostek nitkowych albo jednostek papierowych, jednostek nitkowych i jednostek drukowanych. Co więcej, częścią cechy zabezpieczającej w postaci podłoża papierowego lub nadruku może być hologram. Jako przykład można podać rozwiązanie, w którym struktura foliowa nie jest ciągła i zawiera otwory, przez które można monitorować jednostkę drukowaną lub jednostkę papierową.

Mimo iż kody paskowe same w sobie nie stanowią zasadniczego składnika niniej szego wynalazku, mogą one być włączone jako jego część. Tak więc elementy kodu paskowego lub związane kody mogą być odczytywane w podczerwieni, za pomocą ultrafioletu (fluorescencją lub fosforescencja), poprzez pochłanianie promieni nadfioletowych lub oddziaływania magnetyczne. Kod paskowy stanie się po prostu jednym z elementów niniejszego wynalazku. Będzie on nośnikiem albo LSE, albo HSE.

184 717

Kombinacje reliefu lub innych linii drukowanych są również stosowane jako wykrywalne urządzenia, w przypadku których wykorzystuje się wpływ wzorów i/lub reliefu na światło, tak jak w urządzeniach rozpoznających i wyczuwających relief. Ten typ cech może także stanowić element wynalazku.

Korzystnie HSE lubjednąz HSE stanowi jednorodna mieszanina cząstek pigmentu i nośnika tuszu.

Jednorodne HSE mogą mieć całą gamę różnych składników

W przypadku tuszów i powłok jednorodna mieszanina może być wytwarzana poprzez dokładne zmieszanie silnie rozdrobnionego pigmentu z nośnikiem, korzystnie, lecz nie koniecznie o wielkości cząstek poniżej 10 pm, korzystniej o wielkości cząstek poniżej 5 pm, ajeszcze korzystniej o wielkości cząstek poniżej 1 pm. Nośnik tuszu może być np. samoutleniającą się, wysychającąkompozycjąna bazie oleju modyfikowanąalkidem, jak tusze stosowane w technice litografii, typografii lub reliefu.

Alternatywnie dowolna kompozycja tuszu lub powłoki znana w tej dziedzinie techniki może być zastosowana jako nośnik składników wykrywalnych maszynowo.

Alternatywnie HSE może być naniesiona techniką powlekania próżniowego, napylania lub inną pokrewną techniką, bądź też poprzez zastygnięcie stopionego materiału. Może to być kompozycja typu szkła (w najszerszym znaczeniu tego terminu) lub alternatywnie roztwór stały na nośniku, taki jak barwnik w nośniku lub podłożu z tworzywa polimerycznego.

Gdy HSE znajduje się w podłożu (papierze), jej wprowadzenie realizuje się poprzez jej dokładne zmieszanie ze składnikami pulpy w procesie wytwarzania papieru.

HSE może być składnikiem z tworzywa sztucznego, który niesie rozproszone w sobie lub w roztworze stałym składniki możliwe do odczytania maszynowo.

HSE lub LSE mogązawierać materiały różnorodnych typów, które mającharaktery styczne właściwości możliwe do odczytu maszynowego. Przykładami takich właściwości są luminescencja, pochłanianie światła (np. widzialnego, nadfioletowego, podczerwonego), aktywność ramanowska, magnetyzm, oddziaływania mikrofalowe, oddziaływania rentgenowskie oraz przewodność. W niektórych przypadkach możliwe do wykrycia właściwości dwu jednostek są różnymi właściwościami tego samego typu, np. różnymi długościami fali luminescencji.

Typowe materiały, jakie mogąbyć używane w HSE opisane zostały w dalszym ciągu tekstu. Jednorodna jednostka może składać się z mieszaniny materiałów określonego typu (np. opisanych w poszczególnych sekcjach poniżej), albo z mieszaniny materiałów o różnych klasach właściwości fizykochemicznych (np. z materiałów opisanych w różnych sekcjach poniżej).

(i) Materiały luminescencyjne

Przykładowe materiały luminescencyjne, które można włączyć do jednorodnej warstwy przedstawiono w tabeli 1.

Powłoki, tusze i tworzywa sztuczne mogąbyć oparte o określoną kombinacje tych materiałów w celu wytworzenia tuszów, które można wykrywać różnymi sposobami.

Kompozycja będzie zawierać co najmniej dwa materiały luminescencyjne. Przykłady takich kompozycji podano w tabeli 2.

Konstrukcja systemu detektora będzie uwzględniać co najmniej dwie z charakterystycznych właściwości, przy czym jedna z tych właściwości wystąpi w połączeniu z innym typem właściwości, opisanych w innych sekcjach. Sąto:

charakterystyki wzrostu wzbudzenia; długość fali wzbudzenia; charakterystyka zaniku emisji; długość fali emisji; temperatura pomiaru; zmiany przy oglądaniu pod kątem.

184 717

Uzyskuje się to poprzez konstrukcję detektora i algorytm przyjęty do analizy sygnałów. Wykrywanie można prowadzić używając lampy błyskowej, impulsowego źródła światła lub przez oświetlanie w różnych miejscach wzdłuż drogi przebiegu dokumentu w maszynie do manipulacji banknotami.

(ii) Materiały magnetyczne

Przykłady materiałów magnetycznych odpowiednich do użycia wjednorodnych mieszaninach przedstawiono w tabeli 3.

Detektor będzie uwzględniać jedną lub więcej z niżej wymienionych właściwości:

- zakłócenia pola magnetycznego, którego są częścią;

- szczątkowe pole magnetyczne wytwarzane przez materiał po usunięciu przyłożonego pola magnetycznego;

- koercyjność materiału;

- zależność właściwości magnetycznych od temperatury;

- szybkość zmian właściwości magnetycznych w zależności od zmian natężenia przyłożonego pola magnetycznego;

- przenikalność magnetyczną.

Można stosować jednorodne mieszaniny materiałów magnetycznych, które mogą zmieniać typ wytwarzanego pola.

Wykrywanym materiałem może być także stop żelaza/kobaltu oraz inne miękkie materiały magnetyczne o małej koercji i namagnesowaniu szczątkowym.

Można stosować mieszaniny składników magnetycznych dla uzyskania efektów niemożliwych do uzyskania przy zastosowaniu pojedynczego materiału.

Typowe mieszaniny materiałów magnetycznych jakie wytworzono w tym celu to:
Kompozycja 1: y-Fe₂O₃	20%
Co-Fe₂O₃	20%
Nośnik	60%
Kompozycja 2: y^-Fe₂°₃	20%
Co-Fe₃O4 na Fe2O3	20%
Nośnik	60%
Kompozycja 3: Co-Fe3O4 na Fe2O3	20%
BaO-6Fe2O3	20%
Nośnik	60%
Kompozycja 4: γ- Fe2O3	113%
Co-γ- Fe2O3	113%
BaO-6Fe2O₃	11,3%
Nośnik	60,1%
Kompozycja 5: Y- Fe2O3	10%
BaO-6Fe₂O3	30%
Nośnik	60%
Kompozycja 6: Y- Fe₂O₃	8%
BaO-6Fe2O₃	32%
Nośnik	60%
Jako nośniki można stosować nośniki używane w typografii, litografii, reliefie, wklęsłodru-

ku lub sitodruku.

184 717

(iii) Mieszaniny materiałów fluoryzujących i magnetycznych
Kompozycja 1 Pigment fluoryzujący	5%
Fe₃O₄	55%
Nośnik	80%
Kompozycja 2 Pigment fluoryzujący	15%
γ - ^Fe5°₃	55%
Nośnik	60%
Jako nośniki można stosować nośniki używane w typografii, litografii, reliefie, wklęsłod-

ruku lub sitodruku.

(iv) Materiały ramanowskie

Możliwe jest zastosowanie typowych materiałów o aktywności ramanowskiej, opisanych w GB 2256433B.

Typowymi kompozycjami są:

Polidiacetylen 1-100%

Nośnik 87-788%

Pigment fluoryzujący 12*2^ Polydiacetylen 1-5%

Nośnik 662587%

Pigment fluoryzujący 102% Pigment 25% (v) Substancje pochłaniające podczerwień

Lekko zabarwione substancje pochłaniające podczerwień dostępne są w ICI, a opisano je w EP 0340797 A2 i związanych patentach.

Mieszaniny tych materiałów mogą być stosowane jako jedna z jednostek do odczytu maszynowego, bądź też jako mieszaniny z innymi składnikami.

Wykrywalnymi właściwościami charakterystycznymi HSE mogą być różne właściwości, takie jak luminescencja lub przewodność, względnie różne właściwości tego samego typu, np. obecność luminescencji o różnej długości fali. Podobnie, charakterystyczne właściwości HSE i LSE mogą być właściwościami różnych typów lub różnymi właściwościami tego samego typu.

Przykłady LSE to:

1. Powłoka łub nadruk fosforyzujący (wzbudzenie w nadfiolecie, emisja w zakresie widzialnym)

Siarczek cynku z fosforem 5 do 60%

Nośnik 915 do 40%

2. Powłoka lub nadruk fluoryzujący (wzbudzenie w nadfiolecie, emisja w zakresie widzialnym)

Organiczny związek fluoryzujący 1 do 40%

Nośnik 99 do 60%

3. Powłoka antystokesowska (wzbudzenie w podczerwieni, emisja w zakresie widzialnym)

Związek antystokesowski 1 do 60%

Nośnik 99 do 40%

4. Powłoka lub nadruk luminescencyjny IR (wzbudzenie w zakresie widzialnym, emisja w podczerwieni)

Związek luminescencyjny IR 1 do 6(0%

Nośnik 99 do 40%

5. Powłoka lub nadruk pochłaniający podczerwień

Pochłaniacz podczerwieni 1 do 20%

Nośnik 99 do 80%

184 717

6. Metaliczna powłoka przewodząca

Aluminium nanoszone próżniowo na nitkę zabezpieczającą.

7. Powłoka magnetyczna lub nadruk magnetyczny do 60% 915 do 40%

Związek magnetyczny Nośnik

8. Powłoka lub nadruk pochłaniający UV do 40% 99 do 60%

Pochłaniacz UV Nośnik

9. Nitka metalowa (detekcja pojemnościowa)

Nitka poliestrowa (grubość 12-23 pm) pokrywana aluminium w próżni po jednej lub obu stronach, do gęstości optycznej zwykle 2,0 do 3,0.

10. Nitka magnetyczna

Detekcja namagnesowania szczątkowego po przesunięciu przez pole magnetyczne. Nitka poliestrowa (grubość 8-23 pm), pokryta z jednej strony powłoką o grubości 5 pm z pigmentu magnetycznego (np. γ Fe₂O₃) w lepiszczu polimerowym.

11. Związki aktywne w zakresie mikrofal (wykrywane w wyniku oddziaływania mikrofalowego)

Dyspersja w papierze magnetycznych lub niemagnetycznych włókien oddziaływających mikrofalowe, zwykle o średnicy 5 pm i długości 5 mm. Rozproszenie losowe lub w postaci pasma. Wytwarzanie znanymi technikami.

Według drugiego aspektu niniejszego wynalazku, sposób potwierdzania autentyczności dokumentu wartościowego według pierwszego aspektu wynalazku polega na tym, że dokument wartościowy ewentualnie przemieszcza się poprzez układ detekcji, wykrywa się co najmniej jednąz wykrywalnych charakterystycznych właściwości i uznaje się dokument za autentyczny, jeżeli wykryta właściwość (właściwości) spełniają określone warunki.

Określone warunki mogą obejmować parę wartości progowych, w których to granicach leży wartość wykrytej właściwości, np. natężenia lub długości fali.

Gdy sposób ten realizuje się na niskim poziomie, np. w punkcie sprzedaży detalicznej lub kantorze, zwykle wykrywa się tylko jedną właściwość LSE. Jednakże w miejscach z możliwością detekcji na wyższym poziomie będzie się wykrywać jedną lub więcej charakterystycznych właściwości HSE albo HSE i LSE dla ustalenia czy dokument jest autentyczny czy nie.

Opiszemy teraz kilka konkretnych przykładów.

Przykład 1

Rolkę poliestru metalizuje się próżniowo z użyciem aluminium, do uzyskania grubości metalu około 30 nm. Warstwę materiału magnetycznego zawierającą organiczne spoiwo i cząstki tlenku żelaza gamma nanosi się na metalizowaną stronę folii odpowiedniątechnikąpokrywania, np. drogą wklęsłodruku, techniką walcowania wstecznego itp. (ewentualnie powłokę magnetyczną nanosi się na poliestrową stronę folii). Drugą warstwę poliestru metalizowanego próżniowo o tej samej grubości metalu laminuje się znanymi sposobami z pierwszą warstwą tak, że druga warstwa metalu i tlenek magnetyczny znajdują się wewnątrz laminatu. Powłokę zawierającą organiczne spoiwo oraz mieszaninę cząstek fosforu, np. domieszkowanego siarczku cynku, i materiału dodatkowego, np. wymienionego w sekcji (i) powyżej, nanosi się na obydwie powierzchnie laminatu znanymi sposobami, np. drogą wklęsłodruku, techniką walcowania wstecznego itp. Ewentualnie dalsze organiczne warstwy ochronne i/lub przylepne nanosi się na jedną lub obydwie strony laminatu pokrytego fosforem. Laminat przetwarza się następnie mechanicznie znanymi sposobami na nitki zabezpieczające o szerokości wynoszącej zazwyczaj 0,5-4,0 mm. Nitki zabezpieczające wprowadza się następnie do papieru banknotów znanymi sposobami, z wytworzeniem całkowicie ukrytej lub częściowo widocznej przez okienka nitki zabezpieczającej, np. stosując w tym ostatnim przypadku techniki ujawnione w EP-A-0059056. Papier drukuje się następnie znanymi technikami i emituje w postaci banknotów.

W trakcie użytkowania potwierdzenie autentyczności dokumentu obejmuje sprawdzenie trzech lub więcej charakterystycznych wartości przewodności warstw metalowych, obecności

184 717 materiału magnetycznego poprzez pomiar momentu szczątkowego na jednostkę powierzchni (równoważnego namagnesowaniu szczątkowemu na grubości materiału), koercyjności materiału magnetycznego oraz natężenia/emisji szczytowej/szerokości pasma/czasu zaniku materiału(-ów) fosforowego(-ych), w wyniku wystawienia na działanie odpowiedniego źródła oświetlenia stymulującego, z użyciem znanych technik wykrywania.

W tym przykładzie LSE stanowi warstwa materiału magnetycznego, zaś niski poziom zabezpieczenia uzyskuje się poprzez ustalenie obecności lub nieobecności materiału magnetycznego. Należy jednak zauważyć, że dzięki warstwie magnetycznej można również uzyskać cechy o wyższym poziomie zabezpieczenia, badając moment szczątkowy i koercyjność na jednostkę powierzchni.

HSE stanowi powłoka dostarczająca mieszaniny cząstek fosforu.

Przykład 2

Jak w przykładzie 1, lecz materiał magnetyczny nanosi się w postaci nieciągłego wzoru w kierunku długości nitki zabezpieczającej tak, że wzór tworzy kod, który można wykryć w celu zwiększenia ilości informacji uzyskanej w procesie detekcji maszynowej, a przez to niezawodności procesu potwierdzania autentyczności.

Przykład 3

Jak w przykładzie 2, z tym wyjątkiem, że nieregularnemu nanoszeniu materiału magnetycznego towarzyszy zmienna grubość materiału magnetycznego, a przez to zmienne natężenie sygnału podczas detekcji.

Przykład 4

Jak w przykładzie 2, z tym wyjątkiem, że materiały o różnej koercyjności nanosi się w różnych obszarach. Powstaje wówczas wzór oparty o koercyjność, utworzony z różnych materiałów, który poddaje się dekodowaniu.

Przykład 5

Jak w przykładzie 1, z tym wyjątkiem, że do tlenku żelaza włącza się materiał pochłaniający promienie rentgenowskie, np. sól baru. Obecność materiału barowego ustala się następnie za pomocą systemu generującego obraz rentgenowski.

Trzeci aspekt niniejszego wynalazku stanowi sposób sortowania zestawu dokumentów o różnej wartości, przy czym na każdym lub w każdym z tych dokumentów znajduje się materiał identyfikujący umożliwiający maszynowe potwierdzenie autentyczności, mający właściwość fizyczną identyfikującą wartość dokumentu inną niż forma lub kształt, lub umiejscowienie tego materiału, zgodnie z którym to sposobem przemieszcza się dokument przez detektor w celu wykrycia tej właściwości fizycznej materiału identyfikującego na każdym dokumencie i wprowadza się dokumenty do sortera w celu posortowania dokumentów zgodnie z wykrytymi właściwościami fizycznymi.

Czwarty aspekt niniejszego wynalazku to urządzenie do sortowania zestawu dokumentów o różnej wartości, przy czym na każdym lub w każdym z tych dokumentów znajduje się materiał identyfikujący umożliwiający maszynowe potwierdzenie autentyczności, mający właściwość fizyczną identyfikującą wartość dokumentu inną niż forma lub kształt, lub umiejscowienie tego materiału, zawierające detektor do wykrywania tej fizycznej właściwości materiału identyfikującego, sorter reagujący na dane wyjściowe z detektora oraz podajnik do przemieszczania dokumentów poprzez detektor do sortera, przy czym sorter reagujący na dane wyjściowe z detektora umieszcza dokumenty w odpowiednich miejscach zgodnie z ich wartością oznaczoną na podstawie wykrytych właściwości fizycznych.

Stwierdziliśmy, że możliwe jest sortowanie dokumentów wartościowych na podstawie właściwości fizycznych materiału identyfikującego. Poprzednie propozycje wykorzystywały magnetyczne kody paskowe i podobne w celu potwierdzenia autentyczności i do pewnego stopnia identyfikacji dokumentu, lecz kody te mogły być ustalone przez fałszerzy. Natomiast dzięki wykorzystaniu właściwości materiału identyfikującego innych niż formalne umiejscowienie materiału znacznie poprawia się zabezpieczenie.

184 717

Zwykle ta właściwość fizyczna nie może być wykryta okiem nie uzbrojonym.

Przykład banknotu i maszyny do sortowania banknotów według wynalazku zostanie obecnie opisany w odniesieniu do załączonego rysunku, na którym fig. 1 ukazuje schematycznie banknot w widoku perspektywicznym; fig. 2 ukazuje schematycznie urządzenia w widoku z boku.

Figura 1 ukazuje bardzo schematycznie banknot 20, mający podłoże papierowe 21 zawierające nitkę 22. Banknot ma znany nadruk itp. (nie pokazane).

Do nitki 22 wprowadzono LSE wytworzywszy nitkę jako pasek poliestrowy pokryty próżniowo aluminium.

HSE stanowi kombinacja dwóch materiałów luminescencyjnych w rodzaju wcześniej opisanych, wprowadzona do podłoża papierowego 21 pod nitką22 w obszarze 23. Należy wziąć pod uwagę, że możliwe jest wiele odmian kształtu cechy zabezpieczającej, jak to opisano wyżej. Przykładowo materiał luminescencyjny tworzący HSE może być umiejscowiony po jednej stronie nitki 22. LSE nie musi być umiejscowiony w nitce, lecz może występować osobno.

Urządzenie sortujące obejmuje pierwszy przenośnik 1 do przenoszenia banknotów 2 pojedynczo do układu detektora 3. Gdy wykryta ma być cecha luminescencji lub fosforescencji, układ detektora 3 będzie zawierać źródło promieniowania przed detektorem. Źródło napromieniowuje banknot w obszarze, w którym należy spodziewać się materiału identyfikującego (który w tym przypadku będzie świecić), dzięki czemu materiał świeci na zasadzie luminescencji, a natężenie luminescencji i charakterystyka opóźnienia zostają wykryte przez pierwszy detektor 3 A. Detektor 3B wykrywa obecność materiału magnetycznego w tym samym obszarze na zasadzie TAK/NIE, a następnie układ detektora określa długość fali luminescencji i konkretny czas opóźnienia i przekazuje te dane dalej wraz z informacją magnetyczną TAK/NIE do tabeli przeglądowej, która definiuje przeznaczenie banknotu niosącego cechę magnetyczną i luminescencyjną przy danej długości fali. Układ 3 generuje następnie sygnał sterujący na linii 4 lub 5 w zależności od wykrytej luminescencji i odpowiedzi magnetycznej, a ten sygnał sterujący zostaje odpowiednio podany do odpowiednich systemów sterujących odchylaniem 6,7. System sterujący 6 steruje położeniem elementu odchylającego 8, a system sterujący 7 steruje położeniem elementu odchylającego 9. Jeżeli podawany banknot 2 zostanie zidentyfikowany jako banknot pierwszego nominału odpowiadającego pierwszej długości fali luminescencji, wówczas element odchylający 8 zostaje przestawiony do położenia 8' pokazanego linią przerywaną tak, że banknot wpadnie do pojemnika 10. W przeciwnym wypadku banknot 2 przejdzie ponad elementem odchylającym 8 do przenośnika 11, który poda go do elementu odchylającego 9, który z kolei może przemieszczać się do położenia 9', umożliwiając wpadnięcie banknotu do pojemnika 12.

Tabela 1: Przykłady materiałów luminescencyjnych

Luminofor	Aktywator
Związki itru	Pierwiastki ziem rzadkich np. Eu, Nd, Tb
Tlenek gadolinu	Pierwiastki ziem rzadkich np. Eu, Tb
Tlenek magnezu i germanu	Pierwiastek przejściowy, np. Mn
Tlenek glinu	Pierwiastek przejściowy np. Cr
Siarczek cynku	Pierwiastek przejściowy np. Cu, Mn, Ag
Organiczny związek fluoryzujący

184 717

Tabela 3: Przykłady materiałów magnetycznych

Materiały magnetyczne Żelazo karbonylkowe

Magnetyt regularny/oktaedryczny/sferyczny

Magnetyt iglasty

Tlenek żelaza iglasty

Tlenek żelaza modyfikowany kobaltem

Magnetyt modyfikowany kobaltem

Żelazo stabilizowane

Żelaziany metal (np. baru, strontu)

Dwutlenek chromu

Bezpostaciowe związki magnetyczne/metaliczne

Tabela 2: Przykłady kompozycji z materiałami luminescencyjnymi

Siarczek cynku i fosfor (1)	Siarczek cynku i fosfor (2)	Pierwiastki ziem rzadkich i fosfor (1)	Pierwiastki ziem rzadkich i fosfor (1)	Związek fluoryzujący	Nośnik
1 - 60%		1 - 60%			20 - 98%
1 - 60%		1 - 60%		1 - 60%	20 - 97%
1 - 60%	1 - 60%	1 - 60%			20 - 97%
1 - 60%	1 - 60%	1 - 60%		1 - 60%	20 - 96%
1 - 60%		1 - 60%	1 - 60%		20 - 97%
1 - 60%		1 - 60%	1 - 60%	1 - 60%	20 - 96%
1 - 60%	1 - 60%	1 - 60%	1 - 60%		20 - 96%
1 - 60%	1 - 60%	1 - 60%	1 - 60%	1 - 60%	20 - 95%

184 717

Fig. 2

Departament Wydawnictw UP RP. Nakład 60 egz. Cena 4.00 zł.

Claims

Zastrzeżenia patentowe

1. Dokument wartościowy zawierający podłoże mające maszynowo identyfikowalnącechę zabezpieczającąwjednym i/lub najednym obszarze tego podłoża, znamienny tym, że ta cecha zabezpieczająca ma co najmniej jedną maszynowo identyfikowalną jednostkę nadającą wysoki poziom zabezpieczenia (HSE) i co najmniej jedną dodatkową maszynowo identyfikowalnąjednostkę nadającąniski poziom zabezpieczenia (LSE) lub jednostkę nadającą wy soki poziom zabezpieczenia, z tym że te co najmniej dwie jednostki mają odmienne wykrywalne charakterystyczne właściwości, przy czym ta HSE lub każda z tych HSE stanowi jednorodną mieszaninę co najmniej dwóch składników zabezpieczających mających odmienne wykrywalne charakterystyczne właściwości, LSE zaś jest pojedynczym składnikiem zabezpieczającym mającym wykrywalną właściwość charakterystyczną odmienną od charakterystycznych właściwości wykazywanych przez HSE.
2. Dokument według zastrz. 1, znamienny tym, że te dwie jednostki znajdują się w różnych warstwach.
3. Dokument według zastrz. 2, znamienny tym, że co najmniej jedna z tych jednostek stanowi ciągłą warstwę.
4. Dokument według zastrz. 1 albo 2, znamienny tym, że co najmniej jedna z tych jednostek stanowi strukturę punktową lub przerywaną.
5. Dokument według zastrz. 1, znamienny tym, że te dwie jednostki znajdują się obok siebie.
6. Dokument według zastrz. 5, znamienny tym, że te dwie jednostki są poprzekładane w kierunku poprzecznym.
7. Dokument według zastrz. 1, znamienny tym, że te dwie jednostki są usytuowane jedna nad drugą.
8. Dokument według zastrz. 1, znamienny tym, że zawiera nitkę zabezpieczającą w obszarze cechy zabezpieczającej.
9. Dokument według zastrz. 8, znamienny tym, że cecha zabezpieczająca znajduje się na nitce zabezpieczającej.
10. Dokument według zastrz. 8, znamienny tym, że jedna z dwu jednostek znajduje się w nitce zabezpieczającej.
11. Dokument według zastrz. 1, znamienny tym, że jedna z dwu jednostek jest wprowadzona do podłoża.
12. Dokument według zastrz. 11, znamienny tym, że jedna z dwu jednostek ma postać płytek.
13. Dokument według zastrz. 11, znamienny tym, że jedna z dwu jednostek ma postać włókien.
14. Dokument według zastrz. 13, znamienny tym, że jedna z dwu jednostek ma postać włókien metalowych.
15. Dokument według zastrz. 11, znamienny tym, że jedna z dwu jednostek ma postać cząstek barwnika.
16. Dokument według zastrz. Ił, znamienny tym, że jedna z dwu jednostek ma postać cząstek pigmentu.
17. Dokument według zastrz. 15, znamienny tym, że co najmniej jedna z tych dwu jednostek jest nadrukowana na podłożu.
18. Dokument według zastrz. 1, znamienny tym, że jedna z tych dwu jednostek jest nadrukowana techniką litografii.
19. Dokument według zastrz. 1, znamienny tym, że jedna z tych dwu jednostek jest nadrukowana techniką typografii.

184 717
20. Dokument według zastrz. 1, znamienny tym, że jedna z tych dwu jednostek jest nadrukowana techniką reliefu.
21. Dokument według zastrz. 1, znamienny tym, że jedna z tych dwujednostek jest nadrukowana techniką wklęsłodruku.
22. Dokument według zastrz. 1, znamienny tym, że jedna z tych dwu jednostek jest nadrukowana techniką sitodruku.
23. Dokument według zastrz. 1, znamienny tym, że jedna z tych dwujednostek jest nadrukowana techniką druku typograficznego.
24. Dokument według zastrz. 1, znamienny tym, że HSE lub jedną z HSE stanowi jednorodna mieszanina cząstek pigmentu i nośnika tuszu.
25. Dokument według zastrz. 24, znamienny tym, że wielkość cząstek jest mniejsza niż 10 pm, korzystnie mniejsza niż 5 pm, a najkorzystniej mniejsza niż 1 pm.
26. Dokument według zastrz. 24, znamienny tym, że nośnik tuszu stanowi samoutleniająca się, wysychająca kompozycja na bazie oleju modyfikowana alkidem.
27. Dokument według zastrz. 1, znamienny tym, że HSE lub jedna z HSE jest mieszaniną cząsteczkową
28. Dokument według zastrz. 1, znamienny tym, że wykrywalną charakterystyczną właściwością co najmniej jednej z jednostek jest luminescencja.
29. Dokument według zastrz. 1, znamienny tym, że wykrywalną charakterystyczną właściwością co najmniej jednej z jednostek jest pochłanianie światła.
30. Dokument według zastrz. 1, znamienny tym, że wykrywalną charakterystyczną właściwością co najmniej jednej z jednostek jest aktywność ramanowska.
31. Dokument według zastrz. 1, znamienny tym, że wykrywalną charakterystyczną właściwością co najmniej jednej z jednostek jest magnetyzm.
32. Dokument według zastrz. 1, znamienny tym, że wykrywalną charakterystyczną właściwością co najmniej jednej z jednostek jest oddziaływanie mikrofalowe.
33. Dokument według zastrz. 1, znamienny tym, że wykrywalną charakterystyczną właściwością co najmniej jednej z jednostek jest oddziaływanie rentgenowskie.
34. Dokument według zastrz. 1, znamienny tym, że wykrywalną charakterystyczną właściwością co najmniej jednej z jednostek jest przewodność elektryczna.
35. Dokument według zastrz. 1, znamienny tym, że wykrywalne charakterystyczne właściwości tych dwu jednostek są różnymi właściwościami tego samego typu.
36. Dokument według zastrz. 1, znamienny tym, że badana powierzchnia obszaru cechy zabezpieczającej jest mniejsza niż 1600 mm², a korzystnie wynosi 400 mm² lub mniej.