PL179176B1 - Przekladnia, zwlaszcza dla pojazdów oraz sposób sterowania przekladnia,zwlaszcza dla pojazdów PL PL PL PL PL - Google Patents

Abstract

1. Przekladnia, zwlaszcza dla pojazdów, do automatycznej zmiany biegów zawierajaca zespól zazebiajacych sie kól zebatych i sprzeglo cierne, majaca ruchomy element dociskowy znajdujacy sie pod dzialaniem przeciwstawnych elementów wymuszajacych, przy czym co naj- mniej jeden z przeciwstawnych elementów w y- muszajacych dziala na ruchomy element dociskowy sila bedaca miara parametru dzialania wlasciwego dla automatycznego do- boru przelozenia, a ten zespól kól zebatych ma dwa rózne przelozenia, zaleznie od tego, czy sprzeglo cierne jest zalaczone lub rozlaczone, znam ienna tym, ze ma elementy amortyzujace zamontowane dla wyhamowania co najmniej niektórych ruchów ruchomego elementu doci- skowego (20) pomiedzy stanem zalaczenia a sta- nem rozlaczenia sprzegla ciernego (18). FIG. 5 P L 179176 B 1 PL PL PL PL PL

Description

Przedmiotem wynalazku jest przekladnia, zwlaszcza dla pojazdów, do automatycznej zmiany biegów, o co najmniej dwu przelozeniach oraz sposób sterowania tq przekladniq.

W WO-A-9207206 ujawniono przekladni? automatycznq, w której sprz?glo lqczy selektywnie dwa elementy obrotowe róznicowej przekladni z?batej, takiej j ak przekladnia obiegowa zewn?trzna, w zaleznosci od tego, która z dwu przeciwnie skierowanych sil jest dominujqca. Dotyczy to przykladowo sily osiowej wytwarzanej przez kolo o uz?bieniu srubowym zamontowane osiowo przesuwnie, dqzqcej do rozlqczenia sprz?gla z pokonaniem oporu spr?zyn i/lub sily wytwarzanej przez element obrotowy odsrodkowy, dqzqcej do zalqczenia sprz?gla. Gdy sprz?glo jest rozlqczone, nalezy uniemozliwic obrót trzeciego elementu obrotowego róznicowej przekladni z?batej, co mozna uzyskaC dzi?ki wolnemu kolu, które nie pozwala temu trzeciemu elementowi obracac si? w przeciwnym kierunku.

Ten typ przekladni jest bardzo korzystny, gdyz dzi?ki jego zasadzie dzialania zb?dne sqzewn?trzne zródlo mocy, czujniki i obwód sterujqcy. Sama przekladnia wytwarza sily, które b?dq niq sterowac i sily te sq zarazem miarq parametrów sterowania.

Jednakze przekladnia taka nie jest w stanie bezposrednio optymalizowac swego dzialania w stanie hamowania, to znaczy w chwili zwolnienia pedalu przyspieszenia, po to, aby silnik hamowal w pewnym stopniu pojazd. W tym przypadku moment oporowy silnika zalezy jedynie od jego pr?dkosci obrotowej, nie jest wi?c wskaznikiem pozqdanego przez kierowc? zmniejszenia pr?dkosci. Ponadto w przypadku, gdy ten moment spowoduje reakcj? uz?bienia srubowego, reakcja ta zmienia kierunek podczas dzialania w stanie hamowania i juz nie usiluje ona rozlqczyc

179 176 sprz?gla. Co wi?cej, w przypadku ukladu z wolnym kolem, nawet gdyby reakcja uz?bienia byla zdolna do rozlqczenia sprzcgla dla realizacji jednego z warunków dzialania jako reduktora, inny warunek pozostalby niespelniony, to znaczy podczas dzialania w stanie hamowania trzeci element obrotowy z?batej przekladni róznicowej ma tendencj? do obracania si? nie w kierunku przeciwnym, lecz z duzq pr?dkosciq w kierunku normalnym, czemu wolne kolo nie moze zapobiec.

W publikacji mi?dzynarodowego zgloszenia nr WO94/19629 ujawniono sposób selektywnego wprowadzania dodatkowego wymuszenia, umozliwiajqcego dzialanie w stanie hamowania, a takze dzialanie przekladni w pewnych innych przypadkach, przy przelozeniu innym niz to, które wynikaloby z porównania dwu podstawowych, przeciwnie skierowanych sil. Mozna wi?c np. spowodowac dzialanie przekladni przy najnizszym przelozeniu gdy kierowca pojazdu wcisnie do oporu pedal przyspieszenia, nawet przy pr?dkosci, przy której sila odsrodkowa, wzrastajqca proporcjonalnie do kwadratu pr?dkosci, wymuszalaby normalnie dzialanie przy najwyzszym przelozeniu.

Przy zmianie przelozenia pojawily si? problemy zwiqzane z uderzeniami. Przykladowo, tego rodzaju uderzenie wyst?puje gdy kierowca zwalnia pedal przyspieszenia w chwili gdy sila odsrodkowa jest w trakcie przelqczenia przekladni z przelozenia nizszego na wyzsze. W takim przypadku powstajqca przewaga sily odsrodkowej ulega naglemu zwi?kszeniu i przejscie sprz?gla do stanu zalqczonego moze byc gwaltowne. Moze si? tak równiez zdarzyc wtedy, gdy proces sterowania powoduje zmian?, na przyklad powoduje zanik dodatkowego wymuszenia.

W opisie US-A-4 713 984 ujawniono przekladni?, w której sprz?gla sq sterowane nie przez sily przeciwnie skierowane, lecz przez proste silowniki hydrauliczne. Przewidziano sposób unikania uderzeb przez ograniczanie wydatku oleju podczas narastania cisnienia oraz w chwili opróznienia komór olejowych.

Wedlug opisu EP-A-0 149 012, w podobnym ukladzie pole przekroju kanalu olejowego zmienia si? w funkcji pr?dkosci pojazdu.

Celem niniejszego wynalazku bylo dostarczenie przekladni takiego typu, w którym selektywne urzqdzenie sprz?gajqce jest sterowane zmiennymi, przeciwstawnymi silami i w którym unika si? uderzeù podczas zmiany przelozeù.

Zgodna z wynalazkiem przekladnia zawierajqca zespól zaz?biajqcych si? kól z?batych i sprz?glo cierne, majqca ruchomy element dociskowy znajdujqcy si? pod dzialaniem przeciwstawnych elementów wymuszajqcych, przy czym ten zespól kól z?batych ma dwa rózne przelozenia, zaleznie od tego, czy sprz?glo cierne jest zalqczone lub rozlqczone, charakteryzuje si? tym, ze ma elementy amortyzujqce zamontowane dla wyhamowania co najmniej niektórych ruchów ruchomego elementu dociskowego pomi?dzy stanem zalqczenia a stanem rozlqczenia sprz?gla ciernego.

Elementy amortyzujqce, hamujqcq ruchomy element dociskowy, uniemozliwiajq powstawanie uderzeb, zwlaszcza w wyzej wymienionych przypadkach.

Korzystnie elementy amortyzujqce sq typu hydraulicznego.

Zgodnie z korzystnym przykladem wykonania elementy amortyzujqce stanowi komora hydrauliczna o zmiennej obj?tosci, ograniczona dwiema sciankami ruchomymi wzgl?dem siebie, przy czym scianka jest polqczona z ruchomym elementem dociskowym.

Korzystnie przeciwstawne elementy wymuszajqce obejmujq odsrodkowe obciqzniki wymuszajqce przemieszczenie ruchomego elementu dociskowego ku stanowi zalqczenia.

Przeciwstawne elementy wymuszajqce mogq stanowic korzystnie elementy do przekazywania ruchomemu elementowi dociskowemu, w kierunku rozlqczania, sily b?dqcej funkcj qprzekazywanego momentu.

Przeciwstawne elementy wymuszajqce stanowic tez mogq elementy sluzqce do przekazywania ruchomemu elementowi dociskowemu, w kierunku rozlqczania, odpychajqcej sily w uz?bieniu, której poddanejestjedno z zaz?bionych uz?bieb, gdy znajduje si? ono pod wymuszeniem.

179 176

Korzystnie sprz?glo cierne jest zamontowane mechanicznie równolegle do drogi przenoszenia nap?du utworzonej przez polqczenie zaz?biajqcych si? zespolów kól z?batych.

W korzystnym przykladzie wykonania wynalazku element do ustalania parametru dzialania czyli co najmniej posredniego pomiaru przenoszenia nap?du i/lub momentu stanowi okreslony jeden element wybrany spoSród sprz?gla i kombinacji zaz?biajqcych si? zespolów kól z?batych.

Ponadto korzystnie jest, gdy zespól kól z?batych stanowi róznicowa przekladnia z?bata zawierajqca szereg elementów obrotowych majqcych zaz?biajqce si? uz?bienie, sprz?glo cierne zas jest zamontowane funkcjonalnie pomi?dzy dwoma sposród elementów obrotowych dla selektywnego dzialania z?batej przekladni róznicowej na pierwszym lub drugim przelozeniu.

Korzystnie reakcyjny element obrotowy róznicowej przekladni z?batej jest polqczony z elementem obracajqcym si? w jednym kierunku.

Przekladnia wedlug wynalazku korzystnie zawiera elementy unieruchamiajqce do selektywnego blokowania reakcyjnego elementu obrotowego niezaleznie od wolnego kola, natomiast przeciwstawnymi elementami wymuszajqcymi sq elementy wymuszajqce o modulowanym dzialaniu do selektywnego przykladania do ruchomego elementu dociskowego sily ulatwiajqcej stan rozlqczenia sprz?gla ciernego, a ponadto ma elementy do uaktywniania elementów unieruchamiajqcych w kierunku blokady, gdy elementy wymuszajqce o modulowanym dzialaniu wymuszajq przejscie sprz?gla ciernego do stanu rozlqczenia.

Korzystnie elementy unieruchamiajqce stanowi hamulec zamontowany funkcjonalnie równolegle do wolnego kola.

Elementy wymuszajqce o modulowanym dzialaniu stanowi korzystnie czlon wykonawczy polqczony bezposrednio z elementem unieruchamiajqcym i z ruchomym elementem dociskowym w kierunku rozlqczania, za posrednictwem zderzaka osiowego.

Przeciwstawne elementy wymuszajqce w kolejnej postaci wynalazku stanowiq elementy wymuszajqce o modulowanym dzialaniu, korzystnie stanowiqce tlok, komor? hydraulicznq i popychacz.

Korzystnie elementy wymuszajqce stanowiq elementy redukujqce przelozenie.

Przekladnia wedlug kolejnego korzystnego wariantu wynalazku ma elementy, korzystnie stanowiqce zespól sterujqcy, czujnik i selektor „zwykly/sportowy” do sterowania uaktywnianiem elementów wymuszajqcych o modulowanym dzialaniu w chwili gdy pr?dkosc obrotowa spada ponizej okreslonego progu, oraz elementy w postaci zespolu sterujqcego, selektora „r?cznie/automatycznie” i czujnika polozenie pedalu przyspieszenia do selektywnego sterowania tym uaktywnianiem niezaleznie od okreslonego progu.

Korzystnie elementy amortyzujqce stanowiq elementy sluzqce do hamowania czlonu wykonawczego, korzystnie stanowiqcego tlok nalezqcego do elementów wymuszajqcych o modulowanym dzialaniu.

Przekladnia korzystnie zawiera elementy sluzqce do realizacji modulowanego wymuszenia i elementy hamujqce ruch czlonu wykonawczego, dzialajqce odpowiednio podczas ruchu czlonu wykonawczego w dwóch przeciwnych kierunkach.

Korzystnie elementy wymuszajqce o modulowanym dzialaniu stanowiq silownik hydrauliczny i elementy do hamowania czlonu wykonawczego obejmujqce stwarzajqcy opór hydrauliczny kanal oprózniajqcy dla komory hydraulicznej silownika.

Korzystnie elementy amortyzujqce stanowiq elementy hamujqce uaktywniajqce si? do powstrzymywania elementów wymuszajqcych o modulowanym dzialaniu.

Przekladnia korzystnie zawiera elementy do nastawiania w tym samym kierunku dzialania sily, zmiany elementów wymuszajqcych o przeciwstawnym dzialaniu, powstrzymujqcych elementy wymuszajqce o modulowanym dzialaniu.

Korzystnie elementy amortyzujqce stanowi komora hydrauliczna o zmiennej obj?tosci utworzona przez dwie scianki ruchome wzgl?dem siebie, i z których jedna jest polqczona z ruchomym elementem dociskowym w taki sposób, aby przemieszczanie ruchomego elementu do179 176 ciskowego w jednym z kierunków powodowalo opróznianie komory hydraulicznej poprzez kanal stwarzajqcy opór hudrauliczny.

Przeciwstawne elementy wymuszajqce w przekladni wedlug wynalazku stanowiq elementy wymuszajqce o modulowanym dzialaniu, wprowadzajqce do przekladni sil? stymulujqcq wzrost lub ponowne pojawienie si? jednej z sil przeciwstawnych sterujqcych normalnie przekladni qtak, aby w wi?kszym stopniu sprzyjac dzialaniu przekladni na jednym z przelozen w porównaniu ze sterowaniem automatycznym za posrednictwem samych podstawowych, przeciwstawnych elementów wymuszajqcych.

Gdy modulowany element wymuszajqcy stanowi silownik hydrauliczny, amortyzacj? moze zapewnic utrata ladunku w obwodzie oprózniania komory cisnieniowej silownika, tak aby w chwili gdy cisnienie w silowniku zanika lub zostaje zredukowane w celu sprowadzenia modulowanego wymuszenia do wartosci zerowej lub niewielkiej, ruchomy element dociskowy mógl si? przemieszczac jedynie ze zredukowanq pr?dkosciq w kierunku wymuszajqcym opróznianie komory cisnieniowej silownika.

Zgodnie z innym aspektem wynalazku, sposób sterowania przekladniq zawierajqcq zespól zaz?biajqcych si? kól z?batych i sprz?glo cierne wymuszajqce dzialanie ukladu kól z?batych na jednym z dwóch róznych przelozen w zaleznosci od tego, czy sprz?glo cierne jest zalqczone lub rozlqczone, zgodnie z którym to sposobem ruchomy element dociskowy sprz?gla ciernego poddaje si? dzialaniu dwóch przeciwstawnych sil podstawowych, z których jedna przy kazdej zmianie stanu sprz?gla ciernego zmienia si? w kierunku stabilizacji nowego stanu, charakteryzuje si? tym, ze:

- ruchomy element dociskowy poddaje si? dodatkowo modulowanemu wymuszeniu dla selektywnego ulatwienia wystawienia jednego z dwóch stanów;

- hamuje si? ruch elementu dociskowego w co najmniej jednym z kierunku.

Korzystnie hamuje si? ruch ruchomego elementu dociskowego dla powstrzymania jego ruchu w kierunku przeciwnym do modulowanego wymuszenia.

W korzystnym rozwiqzaniu sposobu wedlug wynalazku modulowane wymuszenie przyklada si? w okreslonym zakresie zmiennosci parametru dzialania przekladni.

Korzystnie modulowane wymuszenie przyklada si? w okreslonym zakresie pr?dkosci.

Ponadto korzystnie reguluje si? co najmniej jednq z wartosci granicznych z okreslonego zakresu.

Korzystnie modulowane wymuszenie przyklada si? w kierunku przeciwnym do jednej z przeciwstawnych sil, wytwarzanych przez element tachometryczny i dqzqcych do spowodowania dzialania zespolu kól z?batych na wyzszym z dwóch przelozeb.

Korzystnie stosuje si? element tachometryczny typu odsrodkowego, wytwarzajqcy sil? zasadniczo proporcjonalnq do kwadratu pr?dkosci obrotowej, z którq si? porusza.

Modulowane wymuszenie przyklada si? korzystnie w kierunku dzialaniajednej z przeciwstawnych sil, wytwarzanej przez element dynamometryczny i dqzqcej do spowodowania dzialania zespolu kól z?batych na nizszym z dwóch przelozeb.

Korzystnie modulowane wymuszenie przyklada si? w zakresie niskich pr?dkosci tak, by przekladnia dzialala na najnizszym przelozeniu dla tego zakresu.

Korzystnie tez modulowane wymuszenie zmienia si? w kierunku sprzyjajqcym dzialaniu zespolu kól z?batych na najnizszym przelozeniu z chwilq wykrycia zapotrzebowania na przeniesienie duzej mocy przez przekladni?.

Modulowane wymuszenie moze miec wartosc wzgl?dnie umiarkowanq, poniewaz jest ono jedynie pewnym uzupelnieniem, mozna je wi?c uzyskac kosztem stosunkowo niewielkiej ilosci energii. Hamujqc ruch ruchomego elementu dociskowego w co najmniej jednym kierunku, np. w kierunku odpowiadajqcym zanikowi wymuszenia modulowanego, unika si? uderzeb i szarpni?c.

Zgodnie z korzystnym aspektem wynalazku, gdy podstawowa sila lub sily przeciwstawne, które musi pokonaé wymuszenie modulowane dla zmiany stanu sprz?gla ciernego, zmienia(-jq)

179 176 sip w funkcji okreslonego parametru dzialania, dokonuje sip zmiany natpzenia wymuszenia modulowanego w tym samym kierunku w funkcji tego parametru dzialania.

Tak wipc gdy modulowane elementy wymuszajqce zaczynajq dzialac w celu zmiany stanu sprzpgla ciernego, silq, którq wywierajq, jest tylko w koniecznym stopniu wipksza od sily przeciwstawnej, którq nalezy pokonac. Pozwala to uniknqc uderzeù podczas zmiany przelozenia, bez wzglpdu na wartosc parametru dzialania.

W dalszym ciqgu, w ujpciu klasycznym mówimy, ze przelozenie jest „male” lub „niskie”, jezeli odpowiada ono malej prpdkosci na wyjsciu w stosunku do duzej prpdkosci na wejsciu. W przeciwnym przypadku mówi sip o przelozeniu „duzym” lub „wysokim”.

Przedmiot wynalazkujest uwidoczniony w przykladach wykonania na rysunku, na którym fig. 1 przedstawia przekladnip wedlug wynalazku o dwóch przelozeniach w stanie spoczynkowym, schematycznie w pólprzekroju wzdluznym, fig. 2 i 3 przedstawiajq analogiczne do fig. 1, dzialanie przekladni jako reduktora i na biegu bezposrednim, fig. 4 przedstawia schemat blokowy sterowania przekladniq pokazanq na fig. 1-3, fig. 5 przedstawia inny przyklad wykonania przekladni, podobnie jak na fig. 3.

Przekladnia dwubiegowa przedstawiona na fig. 1, przeznaczona w szczególnosci dla pojazdu, zawiera walek wejsciowy 2a i walek wyjsciowy 2b, ulozone wspólosiowo wzdluz osi 12 przekladni. Walek wejsciowy 2a jest polqczony z walkiem wyjsciowym silnika 5 pojazdu samochodowego za posrednictwem sprzpgla 86. Walek wyjsciowy 2c jest przeznaczony do bezposredniego lub posredniego nappdu walka wejsciowego mechanizmu róznicowego, nappdzajqcego kola trakcyjne pojazdu. Pomipdzy walkiem wyjsciowym 2b i wejsciem mechanizmu róznicowego moze sip np. znajdowac inna przekladnia o dwóch lub wipcej przelozeniach i/lub przekladnia nawrotna typu „do przodu-wstecz”, sterowania rpcznie.

Walek wejsciowy 2a i walek wyjsciowy 2b sq zamontowane w korpusie 4 przekladni w sposób uniemozliwiajqcy przemieszczenie poosiowe.

Urzqdzenie przenoszqce nappd stanowi zpbata przekladnia róznicowa w postaci przekladni obiegowej 7. Przekladnia 7 sklada sip z koronowego kola 8 o uzpbieniu wewnptrznym i z obiegowego kola 9 o uzpbieniu zewnptrznym, zazpbiajqcych sip z satelitami 11 rozmieszczonymi w róznych odstppach kqtowych wokól osi 12 przekladni i zabudowanych w jarzmie 13 satelitów polqczonym na stale z walkiem wyjsciowym 2b. Satelity 11 mogq obracac sip swobodnie wokól czopów mimosrodowych 14 jarzma 13 satelitów. Kolo obiegowe 9 moze obracaó sip swobodnie wokól osi 12 przekladni wzglpdem walka wyjsciowego 2b, który otacza. Jednak wolne kolo 16 nie pozwala kolu obiegowemu 9 na obrót w kierunku przeciwnym, to znaczy w kierunku przeciwnym do normalnego kierunku obrotu walka wejsciowego 2a wzglpdem obudowy 4 przekladni.

Kolo koronowe 8 jest zwiqzane w sensie obrotu, lecz moze swobodnie przesuwac sip poosiowo wzglpdem walka wejsciowego 2a dzipki wielowypustowi 17.

Sprzpglo 18 jest umieszczone wokól kola koronowego 8. Sklada sip ono z zestawu tarcz pierscieniowych 19 ulozonych na przemian z tarczami pierscieniowymi 22. Tarcze 19 obracajq sip wraz z kolem koronowym 8 z mozliwosciq przemieszczania poosiowego. W tym celu tarcze 19 maaquzpbienie wewnptrzne wspófpracujiqce z wielowypustem 21 zwiiqzanym zkotem koronowym 8. Tarcze 22 obracajq sip wraz z jarzmem 13 satelitów, z mozliwosciq przemieszczania poosiowego. W tym celu obudowa 20 ma na swej tworzqcej wewnptrznej wielowypust 23, w który wchodzq, z mozliwosciqprzesuwu poosiowego, zpby zewnptrzne tarcz 22 oraz zpby zewnptrzne 24 jarzma 13 satelitów.

Uklad tarcz 19 i 22 moze byc scisnipty w kierunku osiowym pomipdzy tarczq oporowq 26 zwiqzanq z jarzmem 13 satelitów i tarczq ruchomq 27 nalezqcq do obudowy 20.

Obudowa 20 stanowi podstawp dla wirujqcych odsrodkowych obciqzników 29, rozmieszczonych obwodowo wokól sprzpgla 18.

Cipzarki obracajq sip wipc wraz z walkiem wyjsciowym 2b przekladni.

Kazdy obciqznik sklada sip z cipzarka 31 usytuowanego promieniowo na zewnqtrz tarcz 19 i 22 oraz dzwigienki 32, oddzialywajqcej na zewnptrznq stronp stalej tarczy 26 za posrednictwem

17ί> 176 spr?zyny talerzowej 34. Dzwigienka 32 jest zwiqzana z ci?zarkiem 31 za pomocq wygi?tego ramienia 33 polqczonego obrotowo z obudowq 20, zas os obrotu 28 tego ramienia jest skierowana stycznie wzgl?dem osi 12 przekladni. W opisie zgloszenia mi?dzynarodowego opublikowanego za nr W OA91/13275 opisano korzystne rozwiqzania montazu przegubowego tego typu obciqzników. Srodek ci?zkosci G obciqznika znajduje si? wewnqtrz lub w poblizu ci?zarka 31, w polozeniu, które w stosunku do osi 28 odznacza si? pewnym przesuni?ciem, mierzonym równolegle do osi 12 przekladni.

Tak wi?c obrót jarzma 13 satelitów powoduje obrót ci?zarków 31 obciqzników 29 w kierunku na zewnqtrz wokól ich stycznej osi obrotu 28, wskutek dzialania sily odsrodkowej Fa, przemieszczajqc je z polozenia spoczynkowego, w którym zderzak 36, opiera si? na obudowie 20, do polozenia wychylenia widocznego na fig. 3.

Wynikiem tego jest przemieszczenie osiowe dzwigienki 32 wzgl?dem osi obrotu 28 obciqznika, a wi?c dzwigienki 32 wzgl?dem obudowy 20. W stosunku do kierunku przemieszczenia odpowiadajqcego wychyleniu obciqzników 29 pod wplywem sily odsrodkowej, obudowa 20 wywiera ossowy ni^tcii^lk na kolo koronowe 8 zìi poSrecdiictwem zderzaka osiowego B2, z mozliwosciq wzgl?dnego obrotu.

Tak wi?c przemieszczenie obudowy 20 wzgl?dem dzwigienki 32 powoduje wzajemne zblizenie dzwigienki 32 i ruchomej tarczy 27 sprz?gla 18b. Przemieszczenie to moze odpowiadac scisni?ciu spr?zyny talerzowej 34 i/lub prìemieszczeniu tarczy ruchomej 27 w stron? stalej tarczy 26, w kierunku zaciskania sprz?gla 18.

Gdy przekladania znajduje si? w spoczynku, jak to przedstawiono na fig. 1, spr?zyna talerzowa 34 dziala na obudow? stanowiqcq element dociskowy 20 za posrednictwem obciqzników 29 w spoczynku, silq dociskajqc sprz?glo 18 w taki sposób, ze walek wejsciowy 2a przekladni jest polqczony z walkiem wyjsciowym 2b, a wówczas przekladnia pracuje na biegu bezposrednim i jest zdolna do przeniesienia momentu az do pewnej wartosci granicznej, okreslonej silq docisku spr?zyny tarczowej.

Uz?bienie kola koronowego 8, satelitów 11 i kola obiegowego 9 sq typu srubowego. Tak wi?c w kazdej parze z?bów kól zaz?biajqcych si? pod wymuszeniem, pojawiajq si? przeciwnie skierowane sily osiowe, proporcjonalne do przenoszonej sily obwodowej, a wi?c do momentu obrotowego na walku wejsciowym 2a i walku wyjsciowym 2b. Kierunek pochylenia z?bów srubowych dobrano tak, aby sila osiowa Pac (fig. 2) powstajqca w kole koronowym 8 w chwili przekazywania momentu nap?dzajqcego dziala w kierunku, w którym kolo koronowe 8 popycha tarcz? ruchomq 27 za posrednictwem zderzaka B2. Tak wi?c gdy istnieje sila osiowa Pac, kolo koronowe 8 popycha tarcz? 27 w kierunku wymuszajqcym odsuwnie jej od tarczy oporowej 26 sprz?gla 18. Satelity 11, zaz?biajqce si? nie tylko z kolem koronowym 8, lecz takze z kolem obiegowym 9, sq poddane dzialaniu dwu przeciwstawnych reakcji osiowych PS1 i PS2 pozostajqcych w równowadze i kolo obiegowe 9, przy uwzgl?dnieniu jego zaz?biania si? z satelitami 11, znajduje si? pod dzialaniem sily osiowej Pap, którajest równa co do wartosci i przeciwnie skierowana w stosunku do sily osiowej Pac kola koronowego 8. Sila nacisku Pap kola obiegowego 8 jest przenoszona na obudow? 4 za posrednictwem zderzaka B3. Tak wi?c wila osiowa Pac oddzialywuje na tarcz? ruchomq 27 sprz?gla i wzgl?dem obudowy 4, a wi?c wzgl?dem tarczy oporowej 26 sprz?gla, to jest w kierunku wymuszajqcym odlqczanie sprz?gla 18b. Sila ta, przekazywana za posrednictwem zderzaka B2 i obudowy, powoduje takze zblizanie do siebie dzwigienki 32 obciqzników 29 i tarczy oporowej 26, dqzy wi?c do utrzymania obciqzników 29 w ich polozeniu spoczynku i do scisni?cia spr?zyny talerzowej 34.

Jest to sytuacja przedstawiona na fig. 2. Ponizej opisano podstawowe dzialanie przekladni przy zalozeniu, ze sytuacja taka zaistniala. Dopóki moment przekazywany zespolowi przez walek wejsciowy 2a jest taki, ze sila osiowa Pac na kole koronowym 8 wystarczy do scisni?cia spr?zyny talerzowej 34 i do utrzymania obciqzników 29 w polozeniu spoczynkowym przedstawionym na fig. 2, odleglosc pomi?dzy tarczq oporowq 26 i ruchomq tarczq dociskowq 27 sprz?glajest taka, ze tarcze 19 i 22 slizgajqsi? wzajemnie, nie przenoszqc mi?dzy sobq momentu. W takim przypadkujjrzmo 13 satelitów moze si? obracac z pr?dkosciqróznq od pr?dkosci walka

179 176 wejsciowego 2a i dqzy ono do unieruchomienia przez wymuszenie, które ma nap?dzac waiek wyjsciowy 2b. Wynikiem tego jest tendencja satelitów do dziaiania jak elementy odwracajqce kierunek ruchu, a wi?c do powodowania obrotu koia obiegowego 9 w kierunku przeciwnym do kierunku obrotu koia koronowego 8. To jednak uniemozliwia wolne koio 16. Koio obiegowe 9 jest wi?c unieruchomione przez wolne koio 16 i jarzmo 13 satelitów obraca si? z pr?dkosciq poSredniqpomi?dzy zerowqpr?dkosciqkoia obiegowego 9 i pr?dkosciqkoia koronowego 8 a waika wejsciowego 2a. Zespói dziaia wi?c jako reduktor.

Gdy pr?dkosc obrotowa wzrasta i moment obrotowy pozostaje niezmieniony, nast?puje chwila, w której siia odsrodkowa generowana przez obciqzniki 29 wytwarza pomi?dzy tarczq oporowq26 i tarczq ruchomq27 nacisk osiowy wi?kszy od siiy osiowej Pac i wówczas tarcza ruchoma 27 jest dociskana w kierunku tarczy 26 w celu zrealizowania biegu bezposredniego.

Gdy sprz?gio 18 jest scisni?te, caia moc jest przekazywana bezposrednio z koia koronowego 8 zwiqzanego z waikiem wejsciowym 2a najarzmo 13 satelitów zwiqzane z waikiem wyjsciowym 2b. W rezultacie uz?bienia przekiadni obiegowej 7 juz nie pracujq, to znaczy nie przekazujq zadnej siiy i nie wytwarzajq zadnego nacisku osiowego. Tak wi?c siia osiowa powstajqca na skutek dziaiania siiy odsrodkowej moze w peini oddziaiywac w celu wzajemnego docisni?cia tarcz 26 i 27. Mozna wówczas lepiej zrozumiec proces przejscia do biegu bezposredniego: z chwilq gdy tarcze 19 i 22 zaczynajq trzec o siebie i przekazywac pewnq cz?sc mocy, uz?bienia zostajq odciqzone w tym samym stopniu, tylez samo zmniejsza si? nacisk osiowy Pac i przewaga siiy odsrodkowej narasta, dopóki sprz?gio nie b?dzie caikowicie realizowac biegu bezposredniego.

Moze si? wówczas zdarzyó, ze pr?dkosc obrotowa waika wyjsciowego 2b spadnie i/lub moment przekazywany wzrosnie do tego stopnia, ze obciqzniki 29 nie b?dq wytwarzaó w sprz?gle 18 siiy docisku wystarczajqcej dla przeniesienia momentu. W takim przypadku sprz?gio 18 zaczyna si? slizgac. Pr?dkosc koia obiegowego 9 spada az do zera. Wolne koio 16 unieruchamia koio obiegowe i siia Pac powstajqca w zaz?bieniu pojawia si? znowu aby zluzowac sprz?gio tak ze przekiadnia zaczyna dziaiac jako reduktor. Tak wi?c za kazdym razem gdy nast?puje przejscie od dziaiania w charakterze reduktora do pracy na biegu bezposrednim, siia osiowa Pac zmienia si? w kierunku stabilizujqcym nowo wiqczone przeiozenie. Jest to zjednej strony bardzo korzystne, gdyz pozwala uniknqc nieustannej zmiany przeiozenia wokói niektórych krytycznych punktów dziaiania, z drugiej zas strony stany poslizgu sprz?gia 18 sqtylko stanami przejsciowymi.

Dzi?ki docisni?ciu sprz?gia gdy przekiadnia pozostaje w spoczynku, spr?zyna talerzowa 34 realizuje sprz?zenie mechaniczne pomi?dzy wejsciem i wyjsciem przekiadni. Tak wi?c zatrzymywany pojazd jest hamowany silnikiem, gdy ten nie pracuje. Gdyby sprz?gio 18 zostaio zluzowane w spoczynku, nic nie przeszkadzaioby w swobodnym toczeniu si? pojazdu na biegu do przodu, gdyz w takim przypadku unieruchomienie koia koronowego 8 przez silnik 5 spowodowaioby obracanie si? koia obiegowego 9 w kierunku normalnym, czemu wolne koio 16 nie przeszkadza.

Jak pokazano na fig. 1, srodki umozliwiajqce selektywne dziaianie przekiadni jako reduktora w warunkach innych niz wywoiane siiami osiowymi spr?zyny talerzowej 34, odsrodkowych obciqzników 29 i uz?bienia koia koronowego 8.

W tym celu przekiadnia ma hamulec 43, który pozwala na unieruchomienie koia obiegowego wzgl?dem obudowy 4, niezaleznie od wolnego kola 16. Innymi siowy, hamulec 43 jest zamontowany, pod wzgl?dem funkcjonalnym, równolegle w stosunku do wolnego koia 16, pomi?dzy koiem obiegowym 9 i obudowq4. Tiok hydraulicznyjest zamontowany osiowo i suwliwie dla selektywnego zaciskania i luzowania hamulca 43. Hamulec 43 i tiok 44 majqpostac pierscieniowq, zas osiq ich jest os 12 przekiadni. Tiok 44 znajduje si? przy komorze hydraulicznej 46, która moze byc selektywnie zasilana olejem pod cisnieniem w celu przemieszczania tioka 44 w kierunku zaciskania hamulca 43.

Oprócz tego tiok 44 jest sztywno poiqczony z popychaczem 47, który moze si? opierac o obudow? za posrednictwem zderzaka osiowego B₄. Ukiad jest zmontowany tak, ze w chwili gdy cisnienie panujqce w komorze 46 popycha tiok 44 w kierunku zaciskania hamulca 43, obudowa,

176 jeszcze przed zacisni?ciem hamulca 43, zostaje odepchni?ta w dostatecznym stopniu dla zluzowania sprz?gla 18.

Tak wi?c gdy tlok 44 znajduje si? w polozeniu zaciskania hamulca (fig. 2), kolo obiegowe 9 jest unieruchomione nawet jezeli jarzmo 13 satelitów ma tendencj? do obracania si? szybciej niz kolo koronowe 8, jak to ma miejsce w przypadku dzialania z hamowaniem, a w konsekwencji przekladania dziala jako reduktor, jak na to pozwala zluzowanie sprz?gla 18.

Opisany zespól 43, 44, 46, 47 stanowi wi?c srodek udost?pniony kierowcy pojazdu dla zmuszenia ukladu do dzialania w charakterze reduktora, gdy kierowca pragnie wzmocnic efekt hamowania silnikiem, np. podczas zjazdu z góry lub wtedy, gdy pragnie on zwi?kszyc moment silnika na walku wyjsciowym 2b. Gdy momentjest nap?dzajqcy, hamulec 43, jesli jest zacisni?ty, niepotrzebne dziala na wolne kolo 16, lecz nie jest to klopotliwe.

Zasilanie i opróznienie komory 46 jest sterowane zaworem elektromagnetycznym 69. Gdy zawór elektromagnetyczny 69 jest w spoczynku (fig. 1 i 3), lqczy on komor? 46 z kanalem oprózniajqcy 151, który stwarza opór hydrauliczny. Gdy zawór elektromagnetyczny 69 zostaje zasilony energiq elekt^i^'-^^nq (fig. 2), odcina on komor? 46 od kanalu oprózniajqcego 151 i lqczy jq z wylotem pompy nap?dzanej prze silnik 5. Niezaleznie od stanu zaworu elektromagnetycznego 69, pompa 57 moie równiez sluzyc do zasilania obwodu smarowania przekladni (nie pokazanego).

Zawór elektromagnetyczny 69 jest sterowany przez zespól sterujqcy 152 polqczony z czujnikiem 153 pr?dkosci pojazdu (lub obrotów walka wyjsciowego 2b), czujnikiem polozenia selektora 154 „r?cznie/automatycznie” b?dqcym do dyspozycji kierowcy, czujnikiem 156 polozenia pedalu przyspieszenia oraz selektora 157 „zwykly/sportowy”, pozwalajqcym kierowcy na wybranie jednego z dwóch róznych trybów automatycznej pracy przekladni.

Jak to opisano wczesniej, spr?zyny talerzowe 34 przelqczajq przekladni? na bieg bezposredni podczas postoju pojazdu. W chwili rozruchu konieczne byloby wi?c, aby pojawienie si? sily Pac w uz?bieniu spowodowalo przelqczenie przekladni na prac? w trybie reduktora tak, by ruszenie pojazdu nastqpilo na najnizszym przelozeniu. Moze to systematycznie powodowac nieprzyjemny wstrzqs. Aby tego uniknqc, przewidziano ze zespól zlozony z hamulca 43, tloka 44 i popychacza 47 przelqczy przekladnie w stan „reduktora” gdy silnik pracuje (pompa 57 dziala), lecz pr?dkosc walka wyjsciowego 2b wykryta przez czujnik 153 jest nizsza od pewnej wartosci progowej „S”, która b?dzie objasniona dalej. Tak wi?c przekladnia pracuje jako reduktor od chwili rozpocz?cia ruchu walka wyjsciowego 2b i dopóki pr?dkosc walka wyjsciowego nie przekroczy progu „S”.

Selektor 157 trybu pracy przekladni pozwala kierowcy na modyfikowanie progu S. Jezeli kierowca wybierze tryb „zwykly”, próg S jest niski i odpowiada przykladowo obrotom silnika 5 wynoszqcym 2500 obrotów/minut?, podczas gdy przekladnia dziala jako reduktor.

Z chwilq przekroczenia tego progu zawór elektromagnetyczny przestawia si? w polozenie oprózniania silownika i przekladnia moze przejsc do pracy na biegu bezposrednim, jezeli sila osiowa wytwarzana przez obciqzniki lub przez spr?zyn? 34 jest zdolna do pokonania sily uz?bienia Pac w uz?bieniu, skierowanej w przeciwnym kierunku. Jezeli kierowca wybierze tryb „sportowy”, próg S jest podwyzszany tak, by odpowiadal przykladowo obrotom silnika 5 3500 obrotów/minut?, gdy przekladnia dziala jako reduktor.

Gdy próg S zostal juz przekroczony, komora hydrauliczna 46 nie jest oprózniana dopóki przekladnia funkcjonuje jako reduktor, gdyz nic nie odpycha tloka 44. Gdy sila wytwarzana przez obciqzniki zaczyna pokonywac sily w uz?bieniu, obciqzniki unoszq si? i przemieszczajq obudow? w kierunku odpychania tloka 44 za posrednictwem zderzaka B4. Powoduje to opróznienie komory 46 poprzez kanal 151 stwarzajqcy opór hydrauliczny, co daje w wyniku nacisk na tlok 44 wymuszajqcy hamowanie lub tlumienie przenoszone na obudow?. W konsekwencji nie pozwala to obciqznikom 29 na gwaltowne docisni?cie sprz?gla 18.

Gdy czujnik 156 wykryje, ze pedal przyspieszenia zostal wcisni?ty do oporu, zespól sterujqcy 152 uaktywnia zawór elektromagnetyczny 69 w celu zasilania komory 46 i powoduje dzialanie w charakterze reduktora.

179 176

Selektor 154 „r?cznie/automatycznie” pozwala kierowcy na wybór trybu pracy automatycznej, który zostal juz opisany lub dzialania jako reduktora. W tym ostatnim przypadku zespól sterujqcy 152 powoduje stale zasilanie komory 46.

Figura 4 przedstawia schemat blokowy algorytmu dzialania zespolu sterujqcego 152. Test 158 okresla stan selektora 154 „r?cznie/automatycznie”. Gdy selekor 154 jest w polozeniu „automatycznie”, test 161 okresla stan selektora 157 trybu pracy i nadaje progowi S wartosé S1 lub S2 w funkcji wyniku tego porównania. Nastepnie pr?dkosc „V” pojazdu jest odczytywana (etap 162) dzi?ki czujnikowi 153, a potem porównywana z progiem S w tescie 163. Jezeli pr?dkosc V jest nizsza od progu S, wysylany jest rozkaz 159 zasilania silownika. W przeciwnym przypadku test 164 powoduje wyslanie rozkazu zezwalajqcego na opróznienie silownika (rozkaz 166), z wyjqtkiem sytuacji, gdy czujnik 156 polozenia pedalu przyspieszenia wykryje duze zapotrzebowanie mocy ze strony kierowcy, w którym to przypadku emitowana jest instrukcja 159 zasilania silownika.

Tak wi?c praktycznie we wszystkich przypadkach gdy przekladnia przechodzi od dzialania jako reduktora do dzialania na biegu bezposrednim, czy to podczas ruszania ze stojqcego startu, czy tez podczas ruszania z malej predkosci lub gdy kierowca zwalnia pedal przyspieszenia po gwaltownym przyspieszeniu lub jeszcze gdy przelqcza selektor 154 z pozycji ,,r?cznie” na „automatycznie” lub selektor 157 z pozycji „sportowy” na „zwykly”, zawsze komora hydrauliczna 46 jest napelniana plynem i musi byc oprózniana, z opisanym wczesniej efektem hamowania tak, by ruchoma tarcza 27 mogla zacisnqc sprz?glo 18. Jest to szczególnie korzystne wtedy, gdy sila tloka 44 jest decydujqca dla utrzymania trybu pracy jako reduktora: rzeczywiscie w takich przypadkach nagly zanik sily tloka 44 grozi gwaltownym zacisni?ciem sprz?gla 18. Tlumienie uzyskane dzi?ki utrudnionemu opróznianiu komory 46 uniemozliwia, w takich wlasnie przypadkach, brutalne zacisni?cie sprz?gla 18.

Gdy pr?dkosc pojazdu maleje, nawet jezeli kierowca zwolnil pedal przyspieszenia, przekladnia przechodzi do dzialania w trybie reduktora z chwilqprzekrocz.enia progu S w kierunku malejqcym. Kierowca moze takze wzmocnic efekt hamowania silnikiem przestawiajqc selektor 154 do polozenia „r?cznie”.

Do zasilania komory hydraulicznej 46 dla zrealizowania opisanych funkcji, mozna wykorzystac cisnienie w ukladzie hydraulicznym o tak dobranej wartosci, aby pewnie pokonac sil? osiowqwytwarzanq w przeciwnym kierunku przez obciqzniki 29, bez wzgl?du na pr?dkosc obrotu obciqzników wokól osi 12.

Jednak ze wzgl?dów bezpieczenstwa i oszcz?dnosci energii, bardziej korzystne jest zasilanie komory 46b jedynie pod cisnieniem ograniczonym do takiej wartosci, aby sila wywierana przez tlok 44 pokonywala sil? obciqzników 29 tylko wtedy, gdy pr?dkosc obrotu obciqzników jest dostatecznie mala na to, aby przejscie do dzialania w trybie reduktora nie powodowalo rozbiegania silnika 5.

W sytuacji przedstawionej na fig. 1, silnik i pojazd nie poruszajq si?, zespól sterujqcy 152 i zawór elektromagnetyczny nie sqzasilane, tak wi?c zawór elektromagnetyczny 69 jest w polozeniu oprózniania komory 46. Spr?zyna talerzowa 34, opierajqc si? o stalq tarcz? 27, popycha obudow? do polozenia zaciskania sprz?gla 18 i oprózniania komory 46. Przekladnia pracuje na biegu bezposrednim, pozwalajqc silnikowi 5 na odgrywanie roli hamulca postojowego.

Na fig. 2 komora hydrauliczna 46 jest zasilana i podtrzymuje dzialanie jako reduktora, przy pomocy sily Pac w uz?bieniu, a przeciwko sile obciqzników 29 lub spr?zyny 34 (konstrukcja jest tego rodzaju, ze oddzialowuje tylko wi?ksza z dwu sil wytwarzanych przez obciqzniki 29 i odpowiednio spr?zyny 34). Jest równiez mozliwe, ze silq w uz?bieniu wystarczy do utrzymania dzialania w trybie reduktora podczas gdy komora hydrauliczna 46 niejest zasilana, ale ta sytuacja nie zostala przedstawiona. Przeciwnie, gdy silnik pracuje ale sprz?glo 86 jest zwolnione, sila Pac w uz?bieniu jeszcze nie istnieje i tylko tlok 44 utrzymuje sprz?glo 18 w stanie zluzowanym, pokonujqc dzialanie spr?zyny 34.

179 176

Na fig. 3 komora hydrauliczna 46 nie jest zasilana i obciqzniki 29 spowodowaly przemieszczenie obudowy do polozenia zaciskania sprz?gla 18 i opróznienia komory 46. Spr?zyna talerzowa 34 jest scisni?ta.

Przekladnia pokazana na fig. 5 b?dzie opisana tylko dla ukazania róznic w stosunku do rozwiqzania przedstawionego na fig. 1-3.

Zastosowanie przekladni obiegowej z kolem koronowymjako elementem wejsciowym i jarzmem satelitów jako elementem wyjsciowym nie pozwala na uzyskanie redukcji wi?kszych od 1,6.

W pewnych przypadkach moze zaistniec potrzeba wi?kszej redukcji, zwlaszcza wtedy, gdy przekladnia sklada si? z szeregu przekladni dwubiegowych, i gdy niektóre przelozenia sq w niej uzyskiwane dzi?ki przelqczeniujednej zprzekladni na redukcj?, podczas gdy inna pracuje na biegu bezposrednim. Konieczne jest wówczas, aby jedna z przekladni pracujqca jako reduktor, zapewniala przelozenie zmniejszajqce równe okolo 3.

Aby to zrealizowaó, w przedstawionym rozwiqzaniu kolo obiegowe 9 zostalo polqczone przesuwnie z walkiem wejsciowym 2a przekladni i opiera si? ono w kierunku osiowym o obudow? za posrednictwem zderzaka osiowego B2 tak, aby sila Pap w uz?bieniu byla przekazywana obudowie w kierunku luzowania sprz?gla 18.

Jarzmo 13 satelitów jest nadal polqczone z walkiem wyjsciowym 24, lecz ze wzgl?dów praktycznych polqczenie to nie jestjuz bezposrednie, lecz odbywa si? za posrednictwem obudowy i osiowego wielowypustu 167 pomi?dzy obudowq i walkiem wyjsciowym 2b. Obudowa moze si? wi?c przesuwac swobodnie wzgl?dem walka 2b. Elementy nie pokazane unieruchamiajq w kierunku osiowym walek wyjsciowy 2b i jarzmo 13 satelitów wzgl?dem obudowy 4.

Kolo koronowe 8 z jest polqczone obudowq 4 za posrednictwem wolnego kola 16 i, selektywnie, za posrednictwem hamulca 43. Wolne kolo 16 uniemozliwia obrót kola koronowego 8 w przeciwnym kierunku. Ponadto kolo koronowe 8 przekazuje sil? osiowqPac w uz?bieniu obudowie 4 za posrednictwem zderzaka B3.

Tarcze 19 sprz?gla 18 wchodzq w wielowypusty 21 zwiqzane z kolem obiegowym 9.

Ponadto walek wyjsciowy 2b i obudowa majq scianki 168, 169, które razem tworzq pierscieniowq komor? tlumiqcq 171, lqczqcq si? kanalem 172 stwarzajqcym opór hydrauliczny z kanalem smarowniczym 173, wykonanym w osi walka wyjsciowego 2b.

W sposób nie pokazany w calosci, tego rodzaju kanal smarownicy, zasilany przez pomp? 59, moze byc poprowadzony przez calq dlugosc przekladni, w celu smarowania panewek, wielowypustów, zderzaków, pierscieni itp. Poza kanalem 172 komora 171 jest szczelna, zwlaszcza dzi?ki dwóm pierscieniom uszczelniajqcym 174 w obudowie slizgajqcym si? na czopach walcowych walka wyjsciowego 2b podczas wzajemnego przemieszczania obudowy i walka wyjsciowego 2b. Wielowypust 167 znajduje si? w komorze 171. Konstrukcja jest tego rodzaju, ze obj?tosc komory 171 zmniejsza si?, gdy obudowa przemieszcza si? w kierunku luzowania sprz?gla 18. Luzowanie sprz?gla 18 wymaga wi?c opróznienia komory 171 przez wqski kanal 172.

Tak wi?c, zgodnie z przykladem z fig. 5, koniecznosc opróznienia komory 46 uniemozliwia nie tylko gwaltowne zacisni?cie sprz?gla 8, ale takze gwaltowne zluzowanie tego sprz?gla, które spowodowaloby gwaltowne zadzialanie wolnego kola 16. Jest to szczególnie korzystne w przykladzie pokazanym na fig. 5, gdzie pr?dkosó obrotowa zmienia si? przy wartosci wspólczynnika 3 podczas zaciskania i luzowania sprz?gla. Gdy sprz?glo zaciska si?, komora 171 zasysa olej poprzez kanal 172.

Poza tym dzialanie urzqdzenia pokazanego na fig. 5 jest podobne do tego z fig. 1 i 4 z wyjqtkiem tego, ze na biegu bezposrednim sprz?glo 18 lqczy kolo obiegowe 9, nie zas kolo koronowe 8, z walkiem wyjsciowym 2b, i ze podczas dzialania w trybie reduktora nieruchome pozostaje kolo koronowe 8, co daje przelozenie zmniejszajqce równe okolo 3 pomi?dzy kolem obiegowym 9 i jarzmem 13 satelitów, zamiast 1,5 pomi?dzy kolem koronowym 8 i jarzmem 13 satelitów, jak w przykladzie pokazanym na fig. 1 i 3.

179 176

Oczywiscie wynalazek nie ogranicza si? do przykladów opisanych i przedstawionych.

Gdy kierowca pragnie prowadzic pojazd w stylu sportowym, preferujqc wysokie pr?dkosci obrotowe walka wejsciowego 2a, w komorze hydraulicznej 46 mozna by równiez wytworzyc stale, umiarkowane cisnienie w celu wytworzenia sily dzialajqcej na obudow?, która to silq odejmuje si? od sily zaciskajqcej wytwarzanej przez obciqzniki. Dzi?ki temu moment mozliwy do przeniesienia na biegu bezposrednim przy danej pr?dkosci obrotowej obciqznikówjest mniej szy, zas szybkosc, przy której przekladnia przechodzi od pracy w trybie reduktora do pracy na biegu bezposrednim przy danym momencie, jest wi?ksza.

Sterowanie mozna by zrealizowac przy uzyciu hydraulicznego ukladu sterujqcego zamiast elektronicznego.

Opisane przekladnie dwubiegowe mogq byc polqczone w celu utworzenia bardziej zlozonych zespolów przekladni, przykladowo takich, jakie opisano w WO-A-92 07 206. Wynalazek moze miec takze zastosowanie do przekladni wielobiegowych, zwlaszcza tych, które równiez opisano w WO-A-92 07 206.

W podstawowym ukladzie, zlozonym z przekladni obiegowej przedstawionej na fig. 1 lub 5, zdolnej do dzialania na biegu bezposrednim dzi?ki sprz?glu poddanemu dzialaniu sily odsrodkowej i do dzialania w trybie reduktora obrotów pod dzialaniem silownika luzujqcego sprz?glo przeciwko dzialaniu obciqzników, jest rzeczq korzystnq aby sila wywierana przez silownik wzrastala wraz ze wzrostem pr?dkosci obrotowej, pod dzialaniem której znajdujq si? obciqzniki. Gdy silownik ma postac silownika mozna to zrealizowac wykorzystujqc pomp? hydraulicznq, takqjak 57, wytwarzajqcq cisnienie wzrastajqce wraz ze wzrostem obrotów walka 2b. W ten sposób, gdy silownik zaczyna dzialac w celu zluzowania sprz?gla, sprz?glo luzuje si? z dostatecznq progresywnosciq, gdyz sila wywierana przez silownik jest tylko w rozsqdnym stopniu wi?ksza od sily wywieranej przez obciqzniki bez wzgl?du na to, jaka jest pr?dkosc obrotowa.

Bardziej ogólnie biorqc, ten aspekt wynalazku przewiduje wytworzenie przez silownik, gdy zostanie on uaktywniony, sily zmieniajqcej si? w taki sposób, by byla ona w rozsqdnym stopniu wi?ksza od zmiennej sily przeciwstawnej, którq musi pokonac dla zmiany stanu sprz?gla.

179 176

179 176

POCZATEK

FIG. 3

179 176

FIG.5

179 176

Departament Wydawnictw UP RP. Naklad 70 egz. Cena 4,00 zi.

Claims (33)

1. Zastrzezenia patentowe

   1. Przekladnia, zwlaszcza dla pojazdów, do automatycznej zmiany biegów zawierajqca zespól zaz?biajqcych si? kól z?batych i sprz?glo cierne, majqca ruchomy element dociskowy znajdujqcy si? pod dzialaniem przeciwstawnych elementów wymuszajqcych, przy czym co najmniej jeden z przeciwstawnych elementów wymuszajqcych dziala na ruchomy element dociskowy silqb?dqcqmiarqparametru dzialania wlasciwego dla automatycznego doboru przelozenia, a ten zespól kól z?batych ma dwa rózne przelozenia, zaleznie od tego, czy sprz?glo cierne jest zalqczone lub rozlqczone, znamienna tym, ze ma elementy amortyzujqce zamontowane dla wyhamowania co najmniej niektórych ruchów ruchomego elementu dociskowego (20) pomi?dzy stanem zalqczenia a stanem rozlqczenia sprz?gla ciernego (18).
2. 2. Przekladnia wedlug zastrz. 1, znamienna tym, ze elementy amortyzujqce sq typu hydraulicznego.
3. 3. Przekladnia wedlug zastrz. 2, znamienna tym, ze elementy amortyzujqce stanowi komora hydrauliczna (171) o zmiennej obj?tosci, ograniczona dwiema sciankami (168,169) ruchomymi wzgl?dem siebie, przy czym scianka (169) jest polqczona z ruchomym elementem dociskowym (20).
4. 4. Przekladnia wedlug zastrz. 1, znamienna tym, ze przeciwstawne elementy wymuszajqce obejmujq. odsrodkowe obciqzniki (29) wymuszajqce przemieszczenie ruchomego elementu dociskowego (20) ku stanowi zalqczenia.
5. 5. Przekladnia wedlug zastrz. 1 albo 4, znamienna tym, ze przeciwstawne elementy wymuszajqce stanowiq elementy (B2) do przekazywania ruchomemu elementowi dociskowemu (20), w kierunku rozlqczania, sily b?dqcej funkcjq przekazywanego momentu.
6. 6. Przekladnia wedlug zastrz. 1 albo 4, znamienna tym, ze przeciwstawne elementy wymuszajqce stanowiq elementy sluzqce do przekazywania ruchomemu elementowi dociskowemu (20), w kierunku rozlqczania, odpychajqcej sily (Pac, Pap) w uz?bieniu, której poddane jest jedno z zaz?bionych kól (8, 9), gdy znajduje si? ono pod wymuszeniem.
7. 7. Przekladnia wedlug zastrz. 6, znamienna tym, ze sprz?glo cierne (18) jest zamontowane mechanicznie równolegle do drogi przenoszenia nap?du utworzonej przez polqczenie zaz?biajqcych si? zespolów kól z?batych.
8. 8. Przekladnia wedlug zastrz. 7, znamienna tym, ze element do ustalania parametru dzialania czyli co najmniej posredniego pomiaru przenoszenia nap?du i/lub momentu stanowi okreslony jeden element wybrany sposród sprz?gla i kombinacji zaz?biajqcych si? zespolów kól z?batych.
9. 9. Przekladnia wedlug zastrz. 1 albo 4, znamienna tym, ze zespól kól z?batych stanowi róznicowa przekladnia z?bata zawierajqca szereg kól (8,9,11) majqcych zaz?biajqce si? uz?bienie, sprz?glo cierne (18) zas jest zamontowane funkcjonalnie pomi?dzy dwoma sposród elementów obrotowych, kolem (8) i jarzmem (13) albo kolem (9) i jarzmem (13) dla selektywnego dzialania z?batej przekladni róznicowej na pierwszym lub drugim przelozeniu.
10. 10. Przekladnia wedlug zastrz. 9, znamienna tym, ze reakcyjny element obrotowy róznicowej przekladni z?batej jest polqczony z elementem obracajqcym si? w jednym kierunku.
11. 11. Przekladnia wedlug zastrz. 10, znamienna tym, ze zawiera elementy unieruchamiajqce do selektywnego blokowania reakcyjnego kola (9) niezaleznie od wolnego kola (16), natomiast przeciwstawnymi elementami wymuszajqcymi sq elementy wymuszajqce o modulowanym dzialaniu do selektywnego przykladania do ruchomego elementu dociskowego (20) sily ulatwiajqcej stan rozlqczenia sprz?gla ciernego (18), a ponadto ma elementy do uaktyw179 176 niania elementów unieruchamiajqcych w kierunku blokady, gdy elementy wymuszajqce o modulowanym dzialaniu wymuszajq przejscie sprzpgla ciernego do stanu rozlqczenia.
12. 12. Przekladnia wedlug zastrz. 11, znamienna tym, ze elementy unieruchamiajqce stanowi hamulec (43) zamontowany funkcjonalnie równolegle do wolnego kola (16).
13. 13. Przekladnia wedlug zastrz. 11 albo 12, znamienna tym, ze elementy wymuszajqce o modulowanym dzialaniu stanowi czlon wykonawczy polqczony bezposrednio z elementem unieruchamiajqcym i z ruchomym elementem dociskowym (20) w kierunku rozlqczania, za posrednictwem zderzaka osiowego (B4).
14. 14. Przekladnia wedlug zastrz. 1, znamienna tym, ze przeciwstawne elementy wymuszajqce stanowiq elementy wymuszajqce o modulowanym dzialaniu, korzystnie stanowiqce tlok (44), komorp hydraulicznq (46) i popychacz (47).
15. 15. Przekladnia wedlug zastrz. 11 albo 14, znamienna tym, ze elementy wymuszajqce stanowiq elementy redukujqce przelozenie.
16. 16. Przekladnia wedlug zastrz. 11 albo 14, znamienna tym, ze ma elementy, korzystnie stanowiqce zespól sterujqcy (152), czujnik (153) i selektor (157) „zwykly/sportowy” do sterowania uaktywnianiem elementów wymuszajqcych o modulowanym dzialaniu w chwili gdy prpdkosc obrotowa spada ponizej okreslonego progu, oraz elementy w postaci zespolu sterujqcego (152), selektora (154) „rpcznie/automatycznie” i czujnika (156) polozenie pedalu przyspieszenia do selektywnego sterowania tym uaktywnianiem niezaleznie od okreslonego progu.
17. 17. Przekladnia wedlug zastrz. 11 albo 14, znamienna tym, ze elementy amortyzujqce stanowiq elementy sluzqce do hamowania czlonu wykonawczego, korzystnie stanowiqcego tlok (44), nalezqcego do elementów wymuszajqcych o modulowanym dzialaniu.
18. 18. Przekladnia wedlug zastrz. 17, znamienna tym, ze zawiera elementy sluzqce do realizacji modulowanego wymuszenia i elementy hamujqce ruch tloka (44), dzialajqce odpowiednio podczas ruchu tloka w dwóch przeciwnych kierunkach.
19. 19. Przekladnia wedlug zastrz. 18, znamienna tym, ze elementy wymuszajqce o modulowanym dzialaniu stanowiq silownik hydrauliczny i elementy do hamowania czlonu wykonawczego obejmujqce stwarzajqcy opór hydrauliczny kanal oprózniajqcy (151) dla komory hydraulicznej (46) silownika.
20. 20. Przekladnia wedlug zastrz. 11 albo 14, znamienna tym, ze elementy amortyzujqce stanowiq elementy hamujqce, stanowiqce scianki (16?^, 169) i kanal (172) uaktywniajqce sip do powstrzymywania elementów wymuszajqcych o modulowanym dzialaniu.
21. 21. Przekladnia wedlug zastrz. 11 albo 14, znamienna tym, ze zawiera elementy do nastawiania w tym samym kierunku dzialania sily, zmiany elementów wymuszajqcych o przeciwstawnym dzialaniu, powstrzymujqcych elementy wymuszajqce o modulowanym dzialaniu.
22. 22. Przekladnia wedlug zastrz. 1 albo 4, znamienna tym, ze elementy amortyzujqce stanowi komora hydrauliczna (171) o zmiennej objptosci utworzona przez dwie scianki (168, 169) ruchome wzglpdem siebie, i z których jedna scianka (169) jest polqczona z ruchomym elementem dociskowym (20) w taki sposób, aby przemieszczanie ruchomego elementu dociskowego (20) w jednym z kierunków powodowalo opróznianie komory hydraulicznej (171) poprzez kanal (172) stwarzajqcy opór hydrauliczny.
23. 23. Sposób sterowania przekladniq, zwlaszcza dla pojazdów, do automatycznej zmiany biegów, zawierajqcq zespól zazpbiajqcych sip kó! zpbatych i sprzpglo cierne wymuszajqce dzialanie zespolu kól zpbatych na jednym z dwu róznych przelozeh w zaleznosci od tego, czy sprzpglo cierne jest zalqczone lub rozlqczone, zgodnie z którym to sposobem ruchomy element dociskowy sprzpgla ciernego poddaje sip dzialaniu dwóch przeciwstawnych sil podstawowych, z których jedna przy kazdej zmianie stanu sprzpgla ciernego, zmienia sip w kierunku stabilizacji nowego stanu, przy czym co najmniej jeden z przeciwstawnych elementów wymuszajqcych dziala na ruchomy element dociskowy silq bpdqcq miarq parametru dzialania wlasciwego dla automatycznego doboru przelozenia, znamienna tym, ze ruchomy element dociskowy poddaje sip dodatkowo modulowanemu wymuszeniu dla selektywnego ulatwienia wystqpienia jednego z dwóch stanów i hamuje sip ruch elementu dociskowego w co najmniej jednym z kierunków·'.

    179 176
24. 24. Sposób wedlug zastrz. 23, znamienny tym, ze hamuje si? ruch ruchomego elementu dociskowego dla powstrzymania jego ruchu w kierunku przeciwnym do modulowanego wymuszenia.
25. 25. Sposób wedlug jednego z zastrz. 23 lub 24, znamienny tym, ze modulowane wymuszenie przyklada si? w okreslonym zakresie zmiennosci parametru dzialania przekladni.
26. 26. Sposób wedlug zastrz. 25, znamienny tym, ze modulowane wymuszenie przyklada si? w okreslonym zakresie pr?dkosci.
27. 27. Sposób wedlug zastrz. 25, znamienny tym, ze reguluje si? co najmniej jednq z wartosci granicznych (S) z okreslonego zakresu.
28. 28. Sposób wedlug zastrz. 23 albo 24, znamienny tym, ze modulowane wymuszenie przyklada si? w kierunku przeciwnym do jednej z przeciwstawnych sil, wytwarzanych przez element tachometryczny i dqzqcy do spowodowania dzialania zespolu kól z?batych na wyzszym z dwóch przelozeù.
29. 29. Sposób wedlug zastrz. 28, znamienny tym, ze modulowane wymuszenie przyklada si? w zakresie niskich pr?dkosci tak, by przekladnia dzialala na najnizszym przelozeniu dla tego zakresu.
30. 30. Sposób wedlug zastrz. 28, znamienny tym, ze stosuje si? element tachometryczny typu odsrodkowego, wytwarzajqcy sil? zasadniczo proporcjonalnq do kwadratu pr?dkosci obrotowej, z którq si? porusza.
31. 31. Sposób wedlug zastrz. 23 albo 24, znamienny tym, ze modulowane wymuszenie przyklada si? w kierunku dzialania jednej z przeciwstawnych sil (Pac), wytwarzanej przez element dynamometryczny i dqzqcej do spowodowania dzialania zespolu kól z?batych na nizszym z dwóch przelozeù.
32. 32. Sposób wedlug zastrz. 31, znamienny tym, ze modulowane wymuszenie przyklada si? w zakresie niskich pr?dkosci tak, by przekladnia dzialala na najnizszym przelozeniu dla tego zakresu.
33. 33. Sposób wedlug zastrz. 23 albo 24, znamienny tym, ze modulowane wymuszenie zmienia si? w kierunku sprzyjajqcym dzialaniu zespolu kól z?batych na najnizszym przelozeniu z chwilq wykrycia zapotrzebowania na przeniesienie duzej mocy przez przekladni?.