Przedmiotem wynalazku jest srodek chwastobój¬ czy.Problem ochrony upraw przed chwastami i inny¬ mi roslinami, które hamuja wzrost roslin upraw¬ nych, zajmujac powierzchnie i zuzywajac substancje odzywcze gleby, jest stale aktualny w rolnictwie.Poszukiwania w dziedzinie syntezy chmiecznej do¬ starczyly szeregu róznorodnych chemikaliów i pre¬ paratów chemicznych skutecznych w zwalczaniu niepozadanej roslinnosci. Chemiczne herbicydy róz¬ nych typów opisane sa w literaturze i wiele z nich znajduje sie w obrocie handlowym.W wielu przypadkach okazalo sie, ze mozna o- siagnac lepsza skutecznosc dzialania stosujac pew¬ ne herbicyny razem niz stosujac je pojedynczo. Ta¬ ki rezultat jest czesto okreslany jako „synergizm", poniewaz mieszanina wykazuje aktywnosc przewy¬ zszajaca te, której nalezaloby oczekiwac znajac aktywnosc kazdego z jej skladników.Niniejszy wynalazek opiera sie na odkryciu, ze pewne pirolidony i kwasy fosfonowe, znane przed¬ tem osobno jako herbicydy, wykazuja ten synergi- styczny efekt jezeli sie je stosuje razem.Dwie klasy zwiazków tworzacych mieszanine, która wchodzi w sklad srodków wedlug wynalazku, znane sa niezaleznie jako aktywne herbicydy. Pi¬ rolidony przedstawiono w opisie patentowym Sta¬ nów Zjednoczonych Ameryki nr 4110105, a kwasy fosfonowe — w opisach patentowych Stanów Zjed- 10 15 25 30 noczonych Ameryki nr nr 3853530, 3799758 i 3929450 oraz innych zródlach jak Maynard et. al., Organo- phosphorus Compounds.I. 2-chloroalkylphosphonic Acids as Phosphorylating Agents", Aust. J. Chem., 16, 596—608 (1963) i Yang, „Ethylene Evolution From 2-Chloroethylphosphonic Acid", Plant Physiol., 44, 1203—1204 (1969).Obecnie stwierdzono, ze synergizm w zwalczaniu niepozadanej roslinnosci wykazuje srodek zawiera¬ jacy mieszanine nastepujacych dwóch skladników: a) pirolidonu o wzorze 1, w którym X oznacza atom wodoru, chloru lub grupe metylowa, Y oznacza a- tom wodoru, chlorku lub bromu, Z oznacza atom chloru lub grupe alkilowa o 1—4 atomach wegla, R1 oznacza atom wodoru lub grupe alkilowa o 1—4 atomach wegla, R2 oznacza atom wodoru, chlorowca, grupe alkilowa 1—4 atomach wegla, acetylowa, trój- fluorometylowa, nitrowa, cyjanowa, alkoksylowa o 1—4 atomach wegla, alkilotio o 1—4 atomach we¬ gla, alkilosulfinylowa o 1—4 atomach wegla, alki- losulfonylowa o 1—4 atomach wegla, trójfluorome- tylotio, trójfluorometylosulfinylowa, trójfluoromety- losulfonylowa, pieciofluoropropionamidowa lub 3- -metyloureidowa a Rs oznacza atom wodoru, chlo¬ ru, grupe alkilowa o 1—4 atomach wegla lub trój- fluorometylowa i b) kwasu fosfonowego o wzorze 2, w którym R4 oznacza grupe alkilowa o 1—4 atomach wegla, chlorowcoalkilowa o 1—4 atomach wegla i grupe -CH2NHCH2COOH. 121 107121 107 20 Korzystny jest srodek zawierajacy pirolidon o wzorze 3, w którym R2 oznacza grupe trójfluoro- metylowa lub cyjanowa. fpkreslenie „grupa alkilowa" obejmuje rodniki o Jaficuchti prostym i rozgalezionym. W podany zakres 5 ilosci atomów wegla wchodza obie liczby graniczne j— wyzsza, i, nizsza. j Okreslenie „herjwpydy" odnosi sie do zwiazków, fet5re~niszcza, reguluja lub modyfikuja wzrost ros¬ lin. 10 Okreslenie „skuteczna ilosc" oznacza ilosc takie¬ go zwiazku lub mieszaniny takich zwiazków wyka¬ zujaca dzialanie regulujace lub modyfikujace. Dzia¬ lanie takie obejmuje wszystkie odchylenia od na¬ turalnego rozwoju, na przyklad niszczenie, opóznie- 15 nie, defoliacje, usychanie, regulacje, hamowanie, trzebienie, stymulowanie, oparzenie lisci, karlowace- nie i tym podobne.Okreslenie „rosliny'' obejmuje kielkujace nasiona, wschodzace kielki i wyksztalcone rosliny wraz z korzeniami i czesciami nadziemnymi.Stosunek wagowy pirolidonu do kwasu fosfono- wego w srodku wedlug wynalazku^ przy którym wystepuje efekt synergistyczny, miesci sie w grani- 25 cach od okolo 0,1:1 do okolo 20:1, korzystnie okolo -0,1:1 do okolo 1-0:1.Srodek stosuje sie w ilosci zaleznej od rodzaju chwastów i pozadanego dzialania. Na ogól srodek wedlug wynlazku jest najbardziej skuteczny w ilo- 30 sci odpowiadajacej 0,11 do 56 kilogramów skladnika czynnego na hektar, korzystnie 0,11 do 28 kilogramów na hektar.Przykladami pirolidonów przydatnych do realiza¬ cji wynalazkusa: 35 l-fenylo-3-chloro-4-chlorometylo-pirolidon-2, l-fenylo-3,3-dwuchloro-4-chlorometylo-pirolidon- -2, l-/2,,6'-dwumetylofenylo/-3-chloro-4-chlorome- tylo-pirolidon-2, 40 l-m-chlorofenylo-3-chloro-4-chlorometylo-piro- lidon-2, l-p-chlorofenylo-3-chloro-4-chlorometylo-pirolK don-2, l-m-trójfluorometylofenylo-3-chloro-4-chlorome- 45 tylo-pirolidon-2, l-fenylo^3-chloro-3-metylo-4-chlorometylo-piro- lidon-2, l-/3',4,-dwuchlorofenylo/-3,3-dwuchloro-4-chloro- metylo-pirolidon-2, 50 l-m-trójfluorometylofenylo-3,3-dwuchloro-4-chlo- rometylo-pirolidon-2, l-m-trójfluorometylofenylo-3-chloro-3-metylo-4- -chlorometylo-pirolidon-2, l-p-tolilo-3-chloro-4-chlorometylo-pirolidon-2, 55 1-m-fluorofenylo-3-chloro-4-chlorometylo-piroli- don-2, l-m-trójfluorometylo-3-bromo-4-bromometylo-pi- rolidon-2y l-/3,,4,-dwuchlorofenylo/-3-chloro-4-chloromety- 60 lo-pirolidoli-2, l-m-nitrofenylo-3-chloro-4-chlorometylo-piroli- don-2, v l-ZS^—dwuchlorofenyloZ-S-chloro^-chloromety- lo-pirolidon-2, 85 l-m-trójfluorometylofenylo-3-chloro-4-/l,-chloro- etylo/-pirolidon-2, l-m-cyjanofenylo-3-chloro-4-chlorometylo-piroli- don-2, l-/3',5,-dwuchlorofenylo/-3,3-dwuchloro-4-chloro- metylo-pirolidon-2, l-m-trójfluorometylofenylo-3,3-dwuchloro-4-/r- -chloroetylo/-pirolidon-2, l-m-cyjanofenylo-3,3-dwuchloro-4-chlorometylo- -pirolidon-2, l-/3-trójfluorometylo-4,-chlorofenylo/-3-chloro-4- -chlorometylo-pirolidon-2, l-/3'-trójfluorometylo-4,-chlorofenylo/-3,3-dwu- chloro-4-chlorometylo-pirolidon-2, l-m-trójfluorometylotiofenylo-3-chloro-4-chloro- metylo-pirolidon-2, l-m-metylotiofenylo-3-chloro-4-chlorometylo-pi- rolidon-2, l-m-trójfluorometylosulfinylofenylo-3-chloro-4- -chlorometylo-pirolidon-2, 1-m-metylosulfinylofenylo-3-chloro-4-chloromety- lo-pirolidon-2, l-m-metylosulfonylofenylo-3-chloro-4-chlorome- tylo-pirolidon-2, l-m-trójfluorometylosulfonylo-3-chloro-4-chloro- metylo-pirolidon-2, l-/3',5,-bis-trójfluorometylofenylo/-3-chloro-4- -chlorometylo-pirolidon-2, l-m-metóksyfenylo-3-chloro-4-chlorometylo-piro~ lidon-2, l-m-acetylofenylo-3-chloro-4-chlorometylo-piro- lidon-2, l-m-tolilo-3-chloro-4-chlorometylo-pirolidon-2, l-m-trójfluorometylofenylo-4-chlorometylo-piro- lidon-2, l-m-bromofenylo-3-chloro-4-chlorometylo-piroli- don-2, l-o-chlorofenylo-3-chloro-4-chlorometylo-piroli- don-2, l-m-jodofenylo-3-chloro-4-chlorometylo-piroli- don-2, l-p-metoksyfenylo-3-chloro-4-chlorometylo-piro- lidon-2, l-o-trójfluorometylofenylo-3-chloro-4-chlorome- tylo-pirolidon-2, l-m-pieciofluoropropionamidofenylo-3-chloro-4- -chlorometylo-pirolidon-2, cis-l-m-trójfluorometylofenylo-3-chloro-4-chlo- rometylo-pirolidon-2 i trans-l-m-trójfluorometylofenylo-3-chloro-4-chloro- metylo-pirolidon-2.Te i inne pirolidony objete zakresem wynalazku, mozna wytwarzac sposobami podanymi w opisie patentowym Stanów Zjednoczonych Ameryki nr 4110105.Przykladami podstawionych kwasów fosfonowych przydatnych do realizacji wynalazku sa: kwas me- tylofosfonowy, kwas etylofosfonowy, kwas propylo- fosfonowy, kwas butylofosfonowy, kwas t-butylo- fosfonowy, kwas 5-butylofosfonowy, kwas 2-chloro- etylofosfonowy, kwas 2-bromoetylofosfonowy i N- fosfonometyloglicyna.Te i inne podstawione kwasy fosfonowe objete zakresem wynalazku, mozna wytwarzac sposobami podanymi w opisie patentowym Stanów Zjednoczo*121 107 6 nych Ameryki nr 3799758 i wspomnianej wyzej pu¬ blikacji Maynarda.Nastepujace przyklady ilustruja synergistyczne dzialanie srodka wedlug wynalazku.Przyklad I. Dzialanie 1-trójfluorometylofeny- lo-3-chloro-4-chlorometylo-pirolidonu-2 (wzór 4) i kwasu 2-chlorometylofosfonowego (wzór 5) przy stosowaniu powschodowym.Aluminiowe pojemniki o wymiarach 15,2x22,9x7,0 cm napelniono do wysokosci 5 cm gliniasta piasz¬ czysta gleba zawierajaca 50 ppm grzybobójczego cis-N-[/trójchlorometylo/-tio]-cyklohekseno-4-dwu- karbonimidu-1,2 (dostepnego w handlu pod nazwa Captan") i nawozu sztucznego 18-18-18 (procenty wagowe N-P2O5-K2O). W poprzek kazdego pojem¬ nika, w kilku rzedach zasiano rózne gatunki roslin, w kazdym rzedzie inny. Byly to gatunki: turzyca zólta (Cyperus esculentus), psianka czarna (Solanum nigrum), sorgo aleppskie (Sorghum halepense), owies gluchy (Avena fatua), zaslaz (Abutilon the- ophrasti), bielun dziedzierzawa (Datura stramonium) i powój jednoroczny (Ipomoea purpurea). Posiano wystarczajaco duzo nasion aby uzyskac 20 do 50 kielków w rzedzie po wzejsciu, w zaleznosci od wielkosci rosliny. Pojemniki umieszczono w cieplar¬ ni na dwa tygodnie i regularnie podlewano rosliny.Pod koniec tego okresu liscie chwastów spryski¬ wano wodnymi roztworami badanych zwiazków, w ilosci odpowiadajacej pozadanej dawce badanego zwiazku w kg/ha. W pojemnikach kontrolnych sto¬ sowano badane zwiazki pejedynczo w róznych daw¬ kach, natomiast w pojemnikach testowych stosowa¬ no roztwory zawierajace oba zwiazki. Dodatkowe pojemniki, których nie traktowano w ogóle, stano¬ wily wzorzec dla oceny stopnia zniszczenia chwas- Tablic 10 15 20 25 30 35 tów w pojemnikach, które potraktowano odpowied¬ nimi roztworami.Trzy tygodnie po zabiegu, pojemniki kontrolne i testowe porównano z wzorcowymi, oceniajac w kazdym rzedzie stopien zniszczenia roslin w pro¬ centach, w zakresie od 0«/o do 100°/o, przy czym 0% oznaczalo taki sam stopien wzrostu w tym sa¬ mym rzedzie w pojemniku wzorcowym a 100tyo — calkowite zniszczenie wszystkich roslin w rzedzie.Wzieto przy tym pod uwage wszystkie rodzaje usz¬ kodzen roslin.Wyniki tych badan przedstawiono w tablicy 1 w rubrykach oznaczonych symbolem „0" (wskazu¬ jacych wyniki zaobserwowane). Wyniki te porów¬ nano z wynikami oczekiwanymi, podanymi w rub¬ rykach oznaczonych symbolem „E", które otrzy¬ mano z danych kontrolnych, stosujac wzór Lim- pela (Limpel et al., 1962, „Weed Control by Dimet- hylchloroterephthalate Alone and in Certain Com- binations", Proc. NEWCC, Vol. 16, str. 48—53); E=X+Y — XY 100 gdzie X=zaobserwowany procent uszkodzenia gdy jeden z herbicydów zastosowano pojedynczo Y=zaobserwowany procent uszkodzenia gdy drugi herbicyd zastosowano pojedynczo.Gwiazdkami zaznaczono wartosci wskazujace sy- nergizm, tzn. ze zaobserwowany wynik przewyzsza wynik oczekiwany. Poniewaz synergizm mozna tyl¬ ko wykazac gdy wynik dokladny jest mniejszy niz 100, pozostawiono w tablicy puste miejsce tam, gdzie wartosc E i O wynosza 100. a 1 Dawka (kg/ha) pdrolidozi 0,28 0,56 1,12 — 1 — 0,28 0,28 0,28 0,56 0,56 0,56 1,12 1,12 1,12 kwas fosf0- nowy '— — 0,28 0,56 1,12 . 0,28 0,56 1,12 0,28 0,56 1,12 0,28 0,56 1,12 Psianka O 20 40 95 0 0 10 40* 60* 70* 80* 100* 100* 100* 100* 100* E 20 20 28 40 40 46 95 95 96 Bielun dzie¬ dzierzawa O 30 65 100 0 0 30 100* 100* 100* 100* 100* I 100* E 30 30 51 65 65 76 Zaslaz O 20 60 98 0 0 0 20* 40* 100* 85* 100* 100* E 20 20 20 60 60 60 Turzyca O Q. 10 40 0 0 0 0 0 0 0 10 10 .40 60* 65* E 0 0 0 10 10 10 40 40 40 Powój 0 0 10 30 0 0 0 0 10* 20* 20* 20* 30* 20 25 30 : E 0 0 . 0 10 10 10 30 30 30 Sorgo aleppskie O 5 15 60 0 0 10 0 0 20* 30* 65* 60* 90 98* 98* E 5 5 15 15 15 24 60 60 64 Owies gluchy ¦ ° 0 20 40 0 0 0 0 0 30* 20 25* 30* 50*- 100* 100* E . 0 0 0. 20 20 20 40 40 40 * Efekt synergistyczny.Puste miejsca oznaczaja 100®/o zniszczenia zarówno na podstawie wyników zaobserwowanych jak i oczeki¬ wanych, wykluczajac mozliwosc stwierdzenia synergizmu.121107 Z tablicy jasno wynika, ze synergizm wystepuje w calym zakresie stosowanych dawek.Przyklad II. Stosowano te same herbicydy co w przykladzie I. Pirolidon stosowano jednak przed- wschodowo; rozpylano go nad powiechnia gleby tego samego dnia, którego zasiano chwasty, tzn. za¬ nim chwasty byly w stanie wykielkowac z gleby.Kwas fosfonowy stosowano powschodowo jak w przykladzie! I. Ilosci byly nieco inne, aby zbadac dzialanie zwiazków w szerszym zakresie. Stopien uszkodzenia oceniano po czterech tygodniach od za¬ siania a nie po pieciu. Poza tym, postepowanie by¬ lo identyczne jak w przykladzie I.Wyniki przedstawiono w tablicy 2. Jak widac, oczywisty jest wysoki stopien synergizmu przy wyzszych dawkach.Dawka (kg/ha) kwas I pirolidon fosfo- 0,07 0,14 0,28 — — 1 — 0,07 0,07 0,07 0,14 0,14 0,14 0,28 0,28 0,28 nowy — — 0,56 1,12 2,24 0,56 1,12 2,24 0,56 1,12 2,24 0,56 1,12 2,24 Psianka O 0 30 50 0 0 0 0 0 0 30 30 30 100* 100* 100* E 0 0 0 30 30 30 50 50 50 Bielun dzie- dzierzawa O 0 20 60 0 0 0 0 0 0 20 20 i 20 60 65* 70* E 0 0 0 20 20 20 60 60 60 Tabl i Zaslaz O 10 30 65 0 0 0 1 " 1 10 10 30 30 30 100* 100* 100* E 10 1 10 10 30 30 30 65 65 65 ica 2 Turzyca O 0 0 10 0 0 0 0 0 0 0 0 0 10 10 10 E 0 1 0 ' 0 0 0 0 10 10 10 Powój O 0 10 40 0 0 0 0 1 0 0 10 10 10 40 40 40 E 0 0 0 10 10 10 40 40 40 Sorgo aleppskie O 10 20 30 0 0 0 0 0 0 10 10 10 100* 100* 100* E 10 10 10 20 20 20 30 30 30 Owies gluchy O 0 10 20 0 0 0 0 0 0 10 10 10 30* 60* 65* E 0 0 0 10 10 10 20 20 20 *) Efekt synergistyczny Przyklad III. Dzialanie 1-m-trójfluoromety- lo-fenylo-3-chloro-4-chlorometylo-pirolidonu-2 (wzór 4) i N-fosfonometyloglicyny (wzór 6) przy stosowaniu powschodowym.Zasiano sorgo dwukolorowe (Sorghum bicolor)^ i rajgras jednoroczny (Lolium multiflorum) oraz turzyce zólta, owies gluchy, sorgo allepskie i po¬ wój jednoroczny (gatunki jak wymieniono wyzej).Stosowano pojemniki plastikowe zamiast aluminio- 40 45 wych. Trzy tygodnie po zasianiu wykielkowane chwasty potraktowano badanymi zwiazkami a sto¬ pien uszkodzenia oceniano cztery tygodnie pózniej.Poza tym, postepowanie bylo takie samo Jak w przykladzie I.Wyniki przedstawiono w tablicy 3. Jak widac, w wielu przypadkach oczywisty jest wysoki stopien synergizmu.Dawka pirolidon 1 1 0,14 0,28 0,56 — — ¦ ¦ — (kg/ha) kwas fosfono¬ wy 2 — — 0,14 0,28 0,56 Sorgo dwukolo¬ rowe O E 3 i 4 10 20 30 0 0 65 Turzyca O 5 0 0 10 70 70 80 E 6 Tablica 3 Rajgras O 7 0 30 65 40 60 90 E 8 Powój O 9 0 0 0 0 0 30 E 10 Owies gluchy O 11 10 60 70 0 30 60 E 12 Sorgo aleppskie [ O 13 30 40 60 0 0 0 E 14 f9 Tablica 3 (ciag dalszy) 121107 10 1 1 0,14 0,14 0,14 0,28 0,28 0,28 0,56 0,56 0,56 2 0,14 0,28 0,56 0,14 0,28 0,56 0,14 0,28 0,56 3 10 0 50 20 20 60 40* 30 40 4 10 10 69 20 20 72 30 30 76 5 30 75* , 75 50 60 70 80* 60 98* 6 70 70 80 70 70 80 76 76 84 1 - 40 70* 95* 70* 95* 98* 70 70 99* 1 8 40 60 90 58 72 93 79 86 97 9 0 20* 60* 60* 60* 100* 40* 50* 75* 10 0 0 30 0 0 30 0 0 30 11 40* 100* 100* 100* 100* 100* 100* 100* 100* 12 10 37 64 60 72 84 70 79 88 13 100* 100* 100* 100* 60* 70* 100* 60 100* 14 | 30 30 30 40 40 40 60 60 60 *) Efekt synergistyczny Przyklad IV. Badano te same herbicydy jak w przykladzie III, z ta róznica, ze pirolidon sto¬ sowano przedwschodowo. Natomiast kwas fosfono- wy stosowano tak samo, tzn. powschodowo, dwa tygodnie po zasianiu. Stopien uszkodzenia ocenia- 20 no dwa tygodnie pózniej. Postepowanie poza tym bylo identyczne jak w przykladzie I.Wyniki przedstawiono w tablicy 4, z której wy¬ nika, ze synergizm wystepuje przy wszystkich daw¬ kach.Tablica 4 Dawka (kg/ha) pirolidon 0,07 0,14 0,28 — — — 0,07 0,07 0,07 0,14 0,14 0,14 0,28 0,28 0,28 kwas fosfo- nowy — — 0,14 0,28 0,56 0,14 0,28 0,56 0,14 0,28 0,56 0,14 0,28 0,56 1 Psianka '¦' O 0 30 50 30 60 100 75* 100* 100* 100* 100* 100* E 30 60 " 51 ¦ 72 65 85 • Bielun dziedzierza- wa O 0 20 60 20 30 50 20 30 60* 20 , 30 100* 40 50 60 E 20 30 1 50 36 44 60 68 72 80 Zaslaz O 10 30 65 0 20 100 0 40* 20 60* 100* 100* E 10 28 30 44 65 72 Turzyca O 0 • ° 10 10 20 40 10 30* 50* 10 40* 90* 30* ' 60* 75* E 10 20 40 10 20 40 19 28 46 Powój O 0 10 40 10 15^ 30 10 10 40* 10 20 30 40 ¦" 50* 60* E 10 15 30 19 24 37 46 . 49 58 Sorgo aleppskie O 10 20 30 0 10 60 10 15 60 40* 60* 85* 100* 100* 100* E 10 •=19 64 20 28 68 30 37 72 Owies gluchy O 0 10 20 0 0 100 10 40 65 20* 40* 100* - 95* E 0 0 100 10 10 20 20 *) Efekt synergistyczny Puste miejsca oznaczaja 100% zniszczenia zarówno na podstawie wyników zaobserwowanych jak i oczekiwa¬ nych, wykluczajac mozliwosc stwierdzenie synergizmu.Przyklad V. Dzialanie l-m-cyjanofenylo-3- -chloro-4-chlorometylo-pirolidonu-2 (wzór 7) i N- -fosfonometyloglicyny (wzór 6) przy stosowaniu po- wschodowym.Zasiano chwastnice jednostronna (Echinochloa crusgalli), wlosnice (Setaria viridis), a ponadto o- wies gluchy, turzyce zólta, powój jednoroczny i raj¬ gras jednoroczny (gatunki wymienione wyzej) w 60 63 pojemnikach plastikowych. Po 10 dniach od zasia¬ nia chwasty potraktowano badanymi zwiazkami, a stopien uszkodzenia oceniano 17 dni pózniej. Po¬ niewaz doswiadczenia przeprowadzano w porze zi¬ mowej, niski stopien wzrostu utrudnial porówna¬ nie z wzorcem. Synergizm jadnakze wystapB, co wynika z danych w tablicy 5.11 121107 Tablica 5 12 Dawka (kg/ha) pirolidon 0,07 0,14 0,28 0,07 0,07 0,07 0,14 0,14 0,14 0,28 ,0,28 0;28 kwas fosfo- nowy 0,14 0,28 0,56 0,14 0,28 0,56 0,14 0,28 0,56 0,14 0,28 0,56 Owies gluchy O 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 ¦ o 0 E 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Chwastnica jednostron¬ na O 0 0 0 0 0 0 0 0 20* 0 0 0 0 0 40* E - 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Turzyca O 0 0 0 0 0 20 1 0 40* 60* 0 ' ° 20 0 10* 60* E., 0 0 20 0 0 20 0 0 20 Powój O 0 0 0 0 0 10 10* 20* 30* 0 0 10 0 20* 30* E 0 0 10 0 0 | 10 0 • 0 10 Rajgras 1 ° 0 0 0 0 0 0 0 20* 40* 0 0 10* • 0 10* 30* E 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Wlosnica O 0 0 30 50 65 75 40 65* 75 50 50 60 30 60 100* E 50 60 75 50 60 75 65 76 1 83 1 *) Efekt synergistyczny Zwiazki stosowane w przykladach I—V maja na¬ stepujace wlasnosci: l-m-Trójfluorometylofenylo-3-chloro-4-chloro- metylo-pirolidon-2 jest substancja o wspólczynniku zalamania swiatla nD 80=1,5032, rozpuszczalna w a- cetonie. l-m-Cyjanofenylo-3-chloro-4-chlorometylo-piro- lidon-2 jest substancja o wspólczynniku zalamania swiatla n30D =1,5550, rozpuszczalna w acetonie.Kwas 2-chloroetylofosfonowy jest substancja o tem¬ peraturze topnienia 74—75°C, rozpuszczalna w wo¬ dzie, alkoholu, glikolu propylenowym i rozpuszczal¬ nikach aromatycznych.N-fosfonometyloglicyna jest substancja o tempera¬ turze topnienia 200°C, gestosci 0,5 g/cm** i rozpu¬ szczalnosci w wodzie 1,2%.Srodki chwastobójcze wedlug wynalazku sa przy¬ datne do zwalczania niepozadanej roslinnosci, wy¬ kazujac synergistyczna aktywnosc. Srodki te spo¬ rzadza sie w sposób ogólnie przyjety. Zwiazki akty¬ wne mozna stosowac pojedynczo albo razem w po¬ staci srodka chwastobójczego zawierajacego dwa skladniki czynne.Srodki chwastobójcze wytwarza sie w postaci róznych preparatów dogodnych do stosowania róz¬ nymi sposobami obejmujacymi traktowanie gleby, nasion i roslin w róznych etapach ich rozwoju.Preparaty zawieraja na ogól kilka dodatków.Wsród nich sa pewne obojetne skladniki i nosniki rozcienczajace takie jak organiczne rozpuszczalni¬ ki, woda, emulsje typu olej w wodzie i woda w oleju, nosniki pyliste i granulowane oraz substancje powierzchniowo czynne, zwilzajace, dyspergujace i emulgujace. 35 40 45 50 55 65 Mozna równiez dodawac nawozy sztuczne, np. a- zotan amonu, mocznik i superfosfat.Ponadto mozna dodawac srodki ulatwiajace uko¬ rzenienie i rozwój roslin, np. kompost, nawóz, hu¬ mus, piasek itd.Preparaty obejmuja zwykle pyly, zwilzane pro¬ szki, granulaty, roztwory lub koncentraty do emul¬ gowania.Pyly sa to srodki w postaci swobodnie rozsypuja¬ cego sie proszku zawierajacego zwiazek herbicydo¬ wy naniesiony na rozdrobniony nosnik. Wielkosc czastek nosnika wynosi zazwyczaj w granicach 30 do 50 mikrometrów. Przykladami odpowiednich no¬ sników sa talk, bentonit, diatomity i pirofilit. Doda¬ ne moga byc substancje przeciwko zbrylaniu i sub¬ stancje antyelektrostatyczne. Srodki zawieraja na ogól do 50w/o skladnika aktywnego. Zabiegi przy u- zyciu srodków w postaci pylów jak i roztworów mozna wykonywac za pomoca rozpylaczy recznych lub silnikowych albo z samolotów.Zwilzalne proszki sa to srodki zawierajace roz¬ drobniony nosnik nasycony zwiazkiem herbicydo¬ wym i dodatkowo zawierajacy jedna lub wiecej substancji powierzchniowo czynnych. Substancje te ulawiaja szybka dyspersje proszku w srodowisku wodnym, tworzac stabilne, dajace sie rozpylac za¬ wiesiny.Stosowac mozna najrózniejsze substancje powierz¬ chniowo czynne, na przyklad alkohole o dlugich lancuchach, sole kwasu sulfonowego, estry alkoholi tluszczowych o dlugich lancuchach i alkohole wielo- wodorotlenowe, przy czym grupami alkoholowymi sa wolne, omega-podstawione glikole polietyleno¬ we o stosunkowo dlugim lancuchu. Wykaz substan-13 121107 14 20 25 cji powierzchniowo czynnych odpowiednich dla pre¬ paratów stosowanych w rolnictwie znajduje sie w nastepujacych publikacjach: Wade Van Valkenburg, Pesticide Formulations (Marcel Dekker, Inc., N.Y., 1973) na stronach79—84. 5 Granulaty zawieraja substancje chwastobójcza naniesiona na rozdrobniony obojetny nosnik o sred¬ nicy czastek okolo 1 do 2 milimetrów. Granulaty wytwarza sie rozpylajac roztwór aktywnego sklad¬ nika w lotnym rozpuszczalniku na granulowany nos- 10 nik. Odpowiednimi nosnikami sa glinka, wermiku-f lit, sadza, granulowany wegiel itd.Srodki chwastobójcze do traktowania gleby moga byc stosowane w postaci roztworów w odpowied¬ nich rozpuszczalnikach. Rozpuszczalnikami sa czes- 15 to nafta, olej opalowy, ksylen, frakcje naftowe wy¬ zej wrzace niz ksylen i frakcje naftowe o duzej zawartosci metylowanych naftalenów.Koncentraty do emulgowania skladaja sie z ole¬ jowego roztworu herbicydu i substancji emulgujacej.Przed uzyciem koncentrat rozciencza sie woda uzy¬ skujac emulsje zawieszonych kropelek oleju. Sto¬ sowanymi emulgatorami sa zazwyczaj mieszaniny anionowych i niejonowych substancji powierzchnio¬ wo czynnych. Do koncentratów mozna wlaczyc in¬ ne dodatki takie jak srodlci ulatwiajace rozprasza¬ nie i zwiekszajace przylepnosc do podloza.Nie jest konieczne mieszanie srodków chwasto¬ bójczych z czastkami ziemi. Srodki te po naniesieniu 30 na glebe, metodami wyzej- Aopisanymi, moga byc wprowadzone pod powierzchnie na glebokosc co najmniej 1,3 cm, np. za pomoca zwyklego orania lub bronowania.Srodki wedlug wynalazku moga byc równiez do¬ dawane do wody nawadniajacej, doprowadzanej na pola. Taka metoda zastosowania umozliwia przeni¬ kanie srodków do gleby wraz z absorbowana woda.Srodki chwastobójcze zawieraja korzystnie od 0,5 do 90% wagowych mieszaniny zwiazków o wzo¬ rach 1 i 2 jako substancji czynnej. Srodki te mozna wytwarzac w postaci preparatów handlowych o ni¬ zej podanym skladzie.A. Koncentraty do emulgowania Zawieraja one 10 do 90% wagowych substancji czyn- 45 nej, 1 do 15% wagowych emulgatora i rozpuszczal¬ nik jako reszte do 100%. Przykladowo taki koncen¬ trat zawiera 10% substancji czynnej, 1% emulgatora i 89% rozpuszczalnika (nafty) albo 90% substancji czynnej, 7% emulgatora i 3% rozpuszczalnika (naf- 5o ty). Emulgatorem jest produkt handlowy stanowia¬ cy mieszanine dodecylobenzenosulfonianu wapnio¬ wego i oksyetylenowanych alkilofenoli.B. Granulaty Zawieraja one 0,5 do 25% wagowych substancji czy- 55 nnej i glinke jako reszte do 100%. Przykladowo ta¬ ki granulat zawiera 0,5% substancji czynnej i 99,5% glinki typu attapulgitu albo 25,0% substancji czyn¬ nej i 75,0% glinki typu attapulgitu.C. Pyly 60 Zawieraja one 1 do 50% wagowych substancji czyn¬ nej i rozcienczalnik jako reszte do 100%. Przykla¬ dowo taki preparat zawiera 1% substancji czynnej i 99% rozcienczalnika stanowiacego glinke typu at¬ tapulgitu albo 50% substancji czynnej i 50% roz- 65 cienczalnika stanowiacego glinke typu attapulgitu.D. Roztwory olejowe Zawieraja one 1 do 35% substancji czynnej i roz¬ puszczalnik olejowy jako reszta do 100%.Przykladowo taki roztwór zawiera 1,0% substan¬ cji czynnej i 99% rozpuszczalnika stanowiacego ciezka benzyne aromatyczna albo 35% substancji czynnej i 65% rozpuszczalnika stanowiacego ciez¬ ka benzyne aromatyczna.Zastrzezenia patentowe 1. Srodek chwastobójczy, zawierajacy substancje czynna oraz ewentualnie nosnik i/lub substancje pomocnicze, znamienny tym, ze jako substancje czynna zawiera mieszanine pirolidonu o wzorze 1, w którym X oznacza atom wodoru, chloru lub gru¬ pe metylowa, Y oznacza atom wodoru, chloru lub bromu, Z oznacza atom chloru lub bromu, R1 ozna¬ cza atom wodoru lub grupe alkilowa o 1—4 ato¬ mach wegla, R2 oznacza atom wodoru, chlorowca, grupe alkilowa o 1—4 atomach wegla, acetylowa, trójfluorometylowa, nitrowa, cyjanowa, alkoksylo- wa o 1—4 atomach wegla, alkilotio o 1—4 atomach wegla, alkilosulfinylowa o 1—4 atomach wegla, alki- losulfonylowa o 1—4 atomach wegla, trójfluorome- tylotio, trójfluorometylosulfinylowa, trójfluoromety- losulfonylowa, pieciofluoropropionamidowa lu 3-me- tyloureidowa, a R8 oznacza atom wodoru, chloru, grupe alkilowa o 1—4 atomach wegla lub trójfluo¬ rometylowa, i kwasu fosfonowego o wzorze 2, w którym R4 oznacza grupe alkilowa o 1—4 atomach wegla, chlorowcoalkilowa o 1—4 atomach wegla lub grupe CH2NHCH2COOH, w stosunku wagowym od okolo 0,1:1 do okolo 20:1. 2. Srodek wedlug zastrz. 1, znamienny tym, ze jako substancje czynna zawiera mieszanine piroli¬ donu o wzorze 3, w którym R2 oznacza grupe trój¬ fluorometylowa lub cyjanowa, i kwasu fosfonowe¬ go o wzorze 2, w którym R4 oznacza grupe alkilo¬ wa o 1—4 atomach wegla, chlorowcoalkilowa o 1— 4 atomach wegla lub grupe CH2NHCH2COOH, w stosunku wagowym od okolo 0,1:1 do okolo 20:1. 3. Srodek wedlug zastrz. 2, znamienny tym, ze zawiera mieszanine pirilidonu i kwasu fosfonowego w stosunku wagowym od okolo 0,1:1 do okolo 10:1. 4. Srodek wedlug zastrz. 2, znamienny tym, ze zawiera pirolidon o wzorze 3, w którym R2 oznacza grupe m-trójfluorometylowa i kwas fosfonowy o wzorze 2, w którym R4 oznacza grupe 2-chloroety- lowa. 5. Srodek wedlug zastrz. 2, znamienny tym, ze zawiera pirolidon o wzorze 3, w którym R2 oznacza grupe m-trójfluorometylowa a R4 oznacza grupe -CH2NHCH2COOH. 6. Srodek wedlug zastrz. 2, znamienny tym, ze zawiera pirolidon o wzorze 3, w którym R2 oznacza grupe m-cyjanowa a R4 oznacza grupe 2-chloroety- lowa. 7. Srodek wedlug zastrz. 2, znamienny tym, ze zawiera pirolidon o wzorze 3, w którym R2 oznacza grupe m-cyjanowa a R4 oznacza grupe -CH2NHCH2COOH.121107 I II n2 0 Y-C— Cv . /=a^R , ;N^3f r4-p-oh 2-CH-CH-CH2 ^^R3 I ^ K OH o " n2 Cl-CH-Cx ^^R CICH2-CH-CH2 ~^ Wzór 3 9 CF3 o Ci-CP^CH?^ CICH2CH^0H 1., 1 UH Wzór4 wzór 5 0 0 H0-t-CH2-NH-CH2-f-0H Wzór6 0h| CI-CH-2NN -CN 1 .N CICH2-CH-CH2 ^ ft^tf/* 7 DN-8 z. 965/83 Cena zl 100,— PL PL