Przedmiotem wynalazku jest sposób ciaglego wytwarzania pelnych, pustych lub otwartych ksztaltowników z termoplastycznych tworzyw sztucznych, zwlaszcza ksztaltowników o ostrych krawedziach oraz narzedzie do ciaglego wytwa¬ rzania pelnych,, pustych lub otwartych ksztalto¬ wników z termoplastycznych tworzyw sztucznych, zwlaszcza ksztaltowników o ostrych krawedziach.Znany jest na iprzyiklad z cipiscw patentowych Stanów Zjednoczonych Ameryki nr 2 688153 i nr 2,616 126 sposófo i urzadzenie do wytwarzania ksztaltowników z termoplastycznych tworzyw sztucznych, w których ulatwione jest przejscie termoplastycznej masy tworzywa sztucznego przez dysze ksztaltujaca i to przez wprowadzanie srod¬ ka smarujacego pomiedzy dokladnie polerowane scianki dyszy i niepieniace sie tworzywo sztuczne, przy czym srodek ten osadza sie na powierzchni wzglednie na powierzchniach wytlaczanego ele¬ mentu z tworzywa sztucznego w postaci cienkiej bloniki.Znane jest równiez wytwarzanie ksztaltowników o profilach pelnych lub wewnatrz pustych wzgled¬ nie otwartych przez wytlaczanie ich ze spienio¬ nych, termoplastycznych tworzyw sztucznych.Oprócz tego znany jest równiez sposób wytwarza¬ nia ksztaltowników posiadajacych rdzen z tworzy¬ wa spienionego oraz plaszcz tworzacy gladka, zam¬ knieta powierzchnie. / Siposób ten polega na tym., ze równoczesnie wy- 10 15 20 25 30 tlacza" sie spienione, termoplastyczne tworzywo sztuczne tworzace rdzen oraz niespienione termo¬ plastyczne tworzywo sztuczne tworzace plaszcz ksztaltownika znane z opisu patentowego RFN nr 1 154 264. Co prawda w ten sposób mozna uzys¬ kac spienione, wydluzone elementy z tworzywa sztucznego, posiadajace gladka, zamknieta powierz¬ chnie, jednakze naklady niezbedne przy takim" sposobie produkcji sa bardzo duze, a przyczepnosc pomiedzy spienionym rdzeniem i gladkim plasz¬ czem nie jest zawsze zadawalajaca.Znany jest równiez siposób wytwarzania wy¬ dluzonych elementów ze spienionych, termopla¬ stycznych tworzyw sztucznych umozliwiajacy uzyskanie równomiernej komórkowej struktury wewnetrznej elementu oraz gladkiej zamknietej powierzchni, przy cizym przy realizacji tego spo¬ sobu, spieniajaca sie mieszanine tworzyw sztucz¬ nych przetlacza sie przez posiadajaca trzpien dy¬ sze bezposrednio do chlodzonego urzadzenia ka¬ librujacego, posiadajacego taki sam przekrój jak i dysza. W wyniku tego, wytlaczany ksztaltownik z tworzywa sztucznego przyjmuje ksztalt jaki mu narzuca urzadzenie kalibrujace znane z* opisu pa¬ tentowego RFN nr 1 729 076.Mianowicie w tym momencie, kiedy spienia¬ jaca sie mieszanina tworzywa sztucznego wycho¬ dzaca z dyszy zetknie sie z chlodzonym urzadze¬ niem kalibrujacym, którego temperatura jest niz¬ sza . od temperatury krzepniecia spieniajacej sie 111 1003 mieszaniny tworzywa sztucznego, na powierzchni elementu z tworzywa wytwarza sie twarda war¬ stwa, a mieszanina tworzywa sztucznego musi sie spieniac od zewnatrz do wewnatrz. W zale¬ znosci od warunków wytlaczania, wsród których pewne znaczenie posiada miedzy innymi pred¬ kosc odciagania, mozna w ten sposób wytwarzac ze spienianego tworzywa sztucznego wydluzone elementy pelne lub wewnatrz puste.Niedogodnoscia tego sposobu, jest to, ze przy wytlaczaniu ksztaltowników spienionych o Sto¬ sunkowo niewielkiej gestosci powstaja trudnosci z urzadzeniem kalibrujacyim, to znaczy, ze takie ksztaltowniki nie daja sie juz tak po pirostu przeciagac lub przetlaczac przez urzadzenie ka- lilbrujace. Szczególna, wada tego sposobu jest jednakze to, ze predkosci odciagania sa bardzo male, gdyz normalnie mozna pracowac tylko przy predkosciach odciagania równych okolo 20 do 30 cm na minute, maksymalnie 75 om na minute.Celem wynalazku jest opracowanie sposobu wy¬ twarzania ksztaltowników z termoplastycznych tworzyw sztucznych, który nie ma wad sposo¬ bów znanych ze stanu, techniki.Dalszym celem wynalazku jest opracowanie kon¬ strukcji narzedzia do wytwarzania ksztaltowni¬ ków z termoplastycznych tworzyw sztucznych, posiadajacego prosta konstrukcje.Zadaniem wynaHazku jest znalezienie prostej drogi oddzialywania na powierzchnie ksztaltowni¬ ków wytlaczanych ze spienionych i niespieriio- nych termoplastycznych tworzyw sztucznych i to nie tylko pod katem wytworzenia gladkiej po¬ wierzchni zewnetrznej lecz równiez w celu na¬ dania tej powierzchni innych szczególnych wla¬ snosci lub na przyklad w celu jej zabarwienia.Szczególnymi celem wynalazku jest opracowanie sposobu i narzedzi za pomoca których przy wy¬ tlaczaniu spienianych mieszanin tworzyw sztucz¬ nych moznaby bylo uzyskac prejkosci odciagania równe co .najmniej 5 m na minute przy równo¬ czesnym wytwarzaniu gladkiej powierzchni ze¬ wnetrznej.Oiprócz tego sposób wedlug wynalazku powi¬ nien umozliwiac wykonywanie sikomplikowanycih ksztaltowników o gestosci mniejszej od 0,115, zwla¬ szcza niniejszej od 0,1. Poza tym, sposób wytwa¬ rzania i narzedzia do wytlaczania wedlug wy¬ nalazku powinny byc tak pomyslane, aby za ich pomoca mozna bylo wytwarzac równiez skompli¬ kowane,, wewnatrz wydrazone ksztaltowniki ze spienianych tworzyw termoplastycznych, posiada¬ jace gladka, matowo-blyszczaca powierzchnie zew¬ netrzna oraz gestosc mniejsza od 0,1 i które by nastepnie przez proste rozerwanie elementu z two¬ rzywa sztucznego w kierunku wzdluznym daly sie dzielic na okreslone czesci.Cel wynalazku zostal osiagniety przez to, ze dokonuje sie chropowatosci powierzchni elemen¬ tu wytlaczanego przed jego wejsciem do dyszy i bezposrednio przed nalozeniem czynnika cie¬ klego. Dzieki takiemu schropowaceniu powierzchni uzyskuje sie to, ze ciekly czynnik wnika co naj¬ mniej czesciowo w powierzchnie wytlaczanego ele¬ mentu i dzieki temu kazdorazowo w wymagany 1100 4 sposób mozna Wplywac na wlasnosci powierzchni ksztaltowników,, wytwarzanych zgodnie z wyna¬ lazkiem.Siposób wedlug wynalazku umozliwia ciagle wy- 5 twarzainie pelnych lub wewnatrz pustych wzgle¬ dnie otwartych ksztaltowników z termoplasty¬ cznych tworzyw sztucznych, przy czym przed wyjsciem z dyszy wydluzonego elementu z two¬ rzywa sztucznego na jego powierzchnie nanosi io sie ciekly czynnik, przy czym równiez przed wyjsciem z dyszy tego elementu wydluzonego, jego powierzchnie poddaje sie zabiegowi chropo¬ watosci i to przed, wzglednie równoczesnie z lub tez bezposrednio po naniesieniu cieklego czynnika. 15 Cel wynalazku zostal osiagniety równiez przez to, ze przed dysza usytuowana jest osiowo obsada dyszy w postaci rury, która ma otwory doprowa¬ dzajace czynnik ciekly oraz chropowata powierz¬ chnie wewnetrzna usytuowana miedzy otworami 20 doprowadzajacymi i dysza.Zgodnie z wynalazkiem, jako ciekly czynnik stosuje sie zwlaszcza takie substancje, które w wa¬ runkach temperatury i cisnienia panujacego w ob¬ sadzie dyszy i w dyszy, posiadaja konsystencje ciekla lub pastowata.Szczególnie przydatne sa takie substancje, które w tych warunkach odznaczaja sie mala lepkoscia.Generalnie mozna powiedziec, ze zgodnie z wyna¬ lazkiem korzystnie jest stosowanie cieklych czyn- 3Q ników stanowiacych takie substancje, które w temperaturze pokojowej sa ciekle,, lepkie, maja konsystencje wosku lub staly stan skupienia (z pojecia czynniki ciekle wylaczone sa tutaj termoplastyczne tworzywa sztuczne). 35 W obsadzie dyszy termoplastyczne tworzywa sztuczne w panujacych warunkach temperatury i cisnienia jak i w dyszy staja sie ciekle lob pa- stowate, to znaczy ze temperatura wrzenia tych substancji jest wyzsza od temperatury wytla- 40 ozanej mieszaniny tworzyw sztucznych wzgdednie temperatury obsady dyszy lub dyszy. ^ Jednakze w pewnych warunkach jako ciekly czynnik mozna zastosowac ciecz o niskiej temperaturze wrzenia.Tak na przyklad, przy wytwarzaniu ksztalto- 45 wników ze spienionyeh tworzyw sztucznych, w ce¬ lu uzyskania gladkiej^, matowo-blyszczacej po¬ wierzchni stosuje sie korzystnie ciecz jako cie¬ kly czynnik, który w temperaturze pokojowej posiada stosunkowo mala lepkosc, a której tem- 50 peratura wrzenia równa sie co najmniej 140°C, zwlaszcza jest wyzsza od 200°C. Do tego celu na¬ daja sie doskonale substancje dobrze rozpuszczal¬ ne w wodzie jak na przyklad rozpuszczajacy sie w wodzie olej silikonowy, który stosuje sie jako stabilizator piany w chemicznej przeróbce poliu¬ retanów.Stosowane zgodnie z wynalazkiem ciekle czyn¬ niki sluza albo tylko do rozwiazania jednego za¬ dania specjalnego albo tez do równoczesnego roz- 60 wiazywania kilku zadan.Moga one na przyklad stanowic blony przy pro-' dukcji ksztaltowników z tworzywa sztucznego po¬ rowatego posiadajacych gladka matowa powierz¬ chnie lub srodki smarne, srodki oddzielajace cihlo- 65 dziwo i '/Mb nosnik barwy. W zaleznosci od tego /111 100 czy czynnik ciekly ma wnikac wiecej lub mniej w powierzchnie na która jest nakladany, noze zawierac dodatki, które zwiekszaja zdolnosc wni¬ kania w powierzchnie lub ja zmniejszaja. Do¬ datki, jakie nalezy dodac w kazdym przypadku, znaja fachowcy z odpowiednich dziedzin zasto¬ sowania tych czynników, tak ze te sprawy nie beda tutaj blizej omawiane. Jezeli na przyklad czyn¬ nik ma sluzyc jednoczesnie do zabarwiania po¬ wierzchni wytlaczanego elementu, to stosuje sie ciekly czynnik, w którym jest rozpuszczony od¬ powiedni barwnik wystepujacy tez w postaci za¬ wiesiny.Korzystne ilosci cieklego- czynnika uzaleznione sa calkowicie od zadania., jakie ma spelnic dany czynnik.. W czasie realizacji wynalazku okazalo "sie, ze korzystna ilosc cieklego czynnika, w po¬ szczególnych przypadkach zasitosowania nalezy wyznaczyc na drodze eksperymentalnej. Talk na przyklad korzystnie stosowana ilosc cieklego czyn¬ nika, stosowanego do uzyskania gladkiej powierz¬ chni zewnetrznej przy wytlaczanych elementach ze spienionego tworzywa sztucznego waha sie w granicach od 3 do 12 g/im2, korzystnie od 6—8 g/ma.W wielu przypadkach pewna, nieistotna czesc cieklego czynnika znajduje sie jeszcze na po¬ wierzchni wytloczonego elementu. Wedlug wyna¬ lazku, taki nadmiar cieklego czynnika jest czesto pozadany. Alby mcizna bylo nastepnie usunac taki nadmiar, jako czynnik ciekly zaleca sie stosowac 'korzystnie substancje rozpuszczalne w wodzie, które nastepnie daja sie latwo usunac przez zmy¬ cie strumieniem wody z powierzchni wytloczo¬ nego elementu. Ciekly czynnik doprowadza sie pod cisnieniem, które jest wprost proporcjonalne do jego ilosci. Zazwyczaj stosuje sie cisnienie wtrysku, które jest wyzsze od 10 do 30 snienia panujacego na wewnetrznej powierzchni obsady dyszy wzglednie samej dyszy. Tempera¬ tura wytryskiwanego cieklego czynnika odpowia¬ da na'ogól w przyblizeniu temperaturze wytlacza¬ nej mieszaniny tworzyw sztucznych, gdyz w otwo¬ rach przechodzacych przez ogrzane scianki oprawy dyszy wizigilednie dyszy ogrzewa sie do tej tempe¬ ratury.Substancje, które w temperaturze pokojowej sa bardzo lepkie wzglednie maja konsystencje wosku, a nawet maja postac stala, aby mogly sluzyc jako ciekly czynnik musza byc uprzednio pod¬ grzane wstepnie do okreslonej temperatury, przyj¬ mujac ciekly stan skupienia. Jednakze w przy¬ padkach, kiedy ciekle czynniki maja sluzyc je¬ dnoczesnie jako czynniki chlodzace, stosuje sie (po¬ siadajace normalna temperature, a nawet specjal¬ nie schlodzone ciecze o malej lepkosci, które na¬ stepnie wprowadza sie przez izolowany termicznie element posredni wyposazany w odpowiednie otwory lub w odpowiednia dysze pierscieniowa.Ciekly czynnik doprowadza sie do zetkniecia z po¬ wierzchnia spienionej mieszaniny tworzyw sztu¬ cznych we wlaczonej posrednio obsadzie dyszy, w kilku naprzeciwleglych miejscach lub tez-za posrednictwem dyszy pierscieniowej.Do stosowalnych odpowiednio zgodnie z wyna- 30 lazikiem, cieklych czynników naleza na przyklad oleje mineralne i simary na bazie olejów mine¬ ralnych jak równiez oleje i simary pochodzenia roslinnego i zwierzecego, dalej sulfonowane oleje 5 i smary mineralne, sulfcncwane oleje i smary pochodzenia zwierzecego i . roslinnego oraz oleje silikonowe, zwlaszcza rozpuszczalne w wodzie oleje silikonowe, ciekle mydlo, trójetainoloamina, maloczasteazkcwe poliestry i polietery, woski, gli- 10 ceryna, wstepne ciekle polimery tworzyw sztu¬ cznych, które maja byc wytlaczane. Mieszaniny tworzyw sztucznych sa przerabiane z rozpuszczal¬ nikami organicznymi i nieorganicznymi w zale¬ znosci od zadania rozwiazywanego zgodnie z wy¬ nalazkiem.W pewnych przypadkach jako ciekly czynnik mozna stosowac nawet podlegajace polimeryzacji mieszaniny reakcyjne o odpowiednio dlugim cza¬ sie trwania reakcji, które nastepnie po wyjsciu 20 z dyszy polimeryzuja tworzac gladka powierz¬ chnie.Przedmiot wynalazku jest uwidoczniony w przy- , kladzie wykonania na rysunku, na któfym fig. 1 przedstawia narzedzie do wytlaczania znajdujace 25 sie na koncu cylindra wytlaczarki w przekroju podluznym, fig. 2 — trzpien i dwa przynalezne do niego uchwyty w przekroju wzdluznym, -fig. 3 — obsade dyszy w przekroju wzdluznym^ figi. 4 — inne rozwiazanie obsady dyszy w przekroju wzdluznym a fig, 5* — ksztaltownik wewnatrz pusty, wytworzony sposobem wedlug wynalazku i posiadajacy stosunkowo skomplikowany ksztalt w przekroju poprzecznym. Jak przedstawiono na fig. 1, wytlaczarka, z której uwidoczniono tylko koncówke 12, zakonczenie cylindra i slimak 14 35 jest powszechnie stosowana wytlaczarka z plasz¬ czem 13 i wylotem 15 posiadajacym najpierw ksztalt stozkowy, a nastepnie cylindryczny. Na wylocie 15 wytlaczarki znajduje sie sito 11, oraz tarcza dziurkowana 10, do której dochodzi dbsa- 40 da 4 dyszy utrzymujaca dysze 1. W sciankach obsady 4 dyszy znajduja sie otwory doprowa¬ dzajace 5, które na przyklad moga byc usytuowa-1 ne ukosnie otworami. Otwory doprowadzajace 5 polaczone sa z urzadzeniem wtryskowym 6, które 45 wtlacza ciekly material. Obsada 4 dyszy 1, a ewen¬ tualnie równiez dysza 1 wyposazone sa w urza¬ dzenie ogrzewajace 7, stanowisko 8 do pomiaru temperaturys i stanowisko 9 do pomiaru cisnienia.Na koncu obsady 4 znajduje sie dysza 1 nadaja- \ 50 ca ksztalt wytlaczanemu elementowi, która w ni¬ niejszym przypadku wyposazona jest równiez w trzpien 2. Trzpien 2 utrzymywany jest przez czte- ry uchwyty 3 stanowiace waskie mostki i ulozone w stosunku do siebie pod katem 90^' Spieniajaca sie mieszanina tworzyw sztucznych, która na przyklad moze byc mieszanina polisty¬ renu, poroforu i innych zazwyczaj stosowanych materialów dodatkowych wytlaczana jest za po- / srednictwem slimaka 14 przez przebiegajacy naj- eo pierw stozkowo, a nastepnie cylindrycznie wy¬ lot 15 cylindra wtlaczarki, w którym znajduje sie sito 11 i taircza dziurkowania 10 do posiadajacej ksztalt rury i stanowiacej wydrazony cylinder obsady 4 dyszy. 65 W czasie przechodzenia .przez obsade 4 dyszy, 55111 100 8 powierzchnia spienionej mieszaniny tworzyw sztu¬ cznych poddawana jest dzialaniu cieklego czyn¬ nika wtryskiwanego przez otwory doprowadzaja¬ ce 5. Dlugosc obsady 4 dyszy uzalezniona jest od predkosci, odciagania i od wymaganego roz¬ prowadzenia cieklego czynnika na powierzchni jak równiez od innych warunków wytlaczania. Po opuszczeniu obsady 1 dyszy, sipieniona mieszani¬ na dostaje sie do dyszy 1. Warunki wytlaczania dobiera sie w ten sposób, alby podlegajaca spie¬ nianiu mieszanina tworzywa sztucznego' nie spie¬ niala sie w czasie przechodzenia przez obsade 4 dyszy, a w czasie przechodzenia przez dysze 1 spie¬ niala sie tylko nieznacznie lub w oigólle, nato¬ miast rozpoczynala sie spieniac na wyjsciu dy¬ szy 1 lub bezposrednio przed nim. Przy wycho- - dzeniu z dyszy 1 mieszanina tworzywa sztuczne¬ go.spienia sie swobodnie w powietrzu odpowied¬ nio do zarysu dysizy 1, przy czym natychmiast mozna .* zaobserwowac utworzony gladki naskó¬ rek 17, przedstawiony jako przyklad na fig. 5.Mieszanina tworzywa sztucznego i innych sklad¬ ników spienia sie w obydwu kierunkach to zna¬ czy zarówno na zewnatrz jak i do wewnatrz, zwiekszajac jednoczesnie swoja objetosc. Wyma¬ gane zwiekszenie objetosci uzaleznione jest od, calego szeregu czynników i w zwiazku z tym z reguly, zwlaszcza przy skomplikowanych zary¬ sach elementów ze spienionego tworzywa sztu¬ cznego musi byc ono wyznaczone na drodze do^ swiadczen.Jak wiadomo, przy wytwarzaniu ksztaltowni¬ ków z materialów spieniajacych sie, jako ogólna regule nalezy przyjac, jezeli tylko ksztaltowniki . te spieniaja sie swobodnie w powietrzu, ze przy optymalnych warunkach wytlaczania (sklad spie¬ niajacej sie mieszaniny tworzywa sztucznego i in¬ nych skladników, temperatura i cisnienie, pred¬ kosc odciagania i tak dalej) wymiary ksztaltuja¬ cej dyszy nalezy dobrac o crzy razy mniejsze niz wymiary wymaganego 'ksztaltownika.Aby ksztaltownikowi nadac ostre kontury, na¬ lezy przy takiej technice wytwarzania kontrolo¬ wac spienianie, co stanowi dadsze korzystne roz¬ wiazanie przy realizacji sposobu wedlug wyna¬ lazku. Aby to uzyskac, stosuje sie zwiekszajace sie progresywnie urzadzenie kalibrujace, które korzy¬ stnie w tym przypadku wykonane jest z doklad¬ nie polerowanej stali chromowej. Kat spieniania wzglednie przyrost wymiarów poprzecznych w stosunku do dlugosci uzaleznione sa w zasadzie od stopnia trudnosci produkcji, od wymaganej ostrosci krawedzii od objetosci. Odnosi sie to zwlaszcza do listew ozdobnyah.Oprócz tego korzystnym jest, jezeli element za spienionego tworzywa sztucznego poddawany jest w znany sposób obróbce wykanczajacej za pomoca walców lub tym podobnych zespolów, co na ogól czyni sie dopóty, dopóki wytlaczany element' jest jeszcze gorzcy i daje sie ksztalto¬ wac. Wytloczony ksztaltownik odciaga sie rów¬ niez w znany sposób za posrednictwem lancu¬ chów odciagaj ajcych. Na / koncu urzadzenia znaj- duje sie pila, sluzaca do ciecia ksztaltownika na odcinki o wymaganej dlugosci. 10 20 30 W przypadku kiedy przy wytwarzaniu ksztal¬ towników wewnatrz wydrazonych wymaganym jest, aby wewnetrzna powierzchnia tych wydra¬ zonych ksztaltowników posiadala równiez gladki naskórek, wówczas w trzpieniu 2, który ewen¬ tualnie moze miec równiez powierzchnie chropo¬ wata znajduja sie przechodzace od wewnatrz na zewnatrz otwary doprowadzajace 5, które po¬ przez uchwyt trzpienia 3 polaczone sa z zespolami wtryskujacymi 6. :W korzystnym rozwiazaniu we¬ dlug wynalazku, otwory doprowadzajace 5 znaj¬ duja sie tylko w uchwytach trzpienia, przy czyim otwory doprowadzajace 5 przenikaja przez uchwy¬ ty trzpienia (fig. 2).W innym rozwiazaniu urzadzenia wedlug wy¬ nalazku, otwory doprowadzajace 5 przenikaja do¬ datkowo, lub tez zamiast otworów doprowadza¬ jacych 5 w obsadzie 4 dyszy, scianki dyszy 1, przy czym, otwory doprowadzajace 5 moga byc usytuowane tak samo jak otwory doprowadza¬ jace w obsadzie 4 dyszy. Korzystnie otwory do¬ prowadzajace 5 stanowia szereg bardzo malych otworów, które przechodza przez scianki obsa¬ dy 4 dyszy wzglednie przez scianki dyszy 1 wzglednie przez uchwyt trzpienia 3 i/Hub przez trzpien 2. Oczywiscie otwory doprowadzajace 5 rnoga byc równiez tak usytuowane, ze na po¬ wierzchni wewnetrznej 4a obsady 4 dyszy i/lub na powierzchni wewnetrznej la dyszy 1 i/lub na zewnetrznej powierzchni 2a trzpienia 2 tworza one jedna dysze pierscieniowa i w ten sposób stanowia one tylko jeden otwór doprowadzajacy 5.W dallszej korzystnej postaci wykonania przed¬ miotu wynalazku, otwory doprowadzajace'5 znaj¬ duja sie tylko w sciankach obsady 4 dyszy i przechodza przez nia w tej samej plaszczyznie (ifig. 3). W niektórych przypadkach moze okazac sie korzystnymi, jezeli otwory doprowadzajace 5 przechodzic beda ukosnie przez scianki obsady 4 dyszy (fig. 4). Posiadajaca ksztalt rury obsada 4 dytszy jest korzystnie zaprojektowana jako wy¬ mienny element posredni. Wydrazona przestrzen obsady 4V dyszy moze posiadac kazdy dowolny przekrój, korzystnie posiada ona jednakze prze¬ krój okragly, tak ze obsada 4 dyszy jest wydra- - zonyim w srodku cylindrem wzglednie wydrazo¬ nym cylindrem rozszerzajacym sie stozkowo. w kierunku dyszy 1. Szczególnie dobre wyniki* zgodnie z wynalazkiem uzyskuje, sie wówczas, kiedy wewnetrzna powierzchnia 4a obsady 4 dy¬ szy na calej przestrzeni wydrazonej jest drobno rowkowana pierscieniowo i/lub spiralnie. W spe¬ cjalnych przypadkach moze sie okazac korzystnym schirop'owaoenie obsady 4 dyszy tylko pomiedzy 55 dysza i otworami doprowadzajacymi 5. Otwory doprowadzajace 5 umieszczone sa korzystnie w pierwszej polówce obsady 4 dyszy. Dlugosc ob¬ sady 4 dyszy uzalezniona jest kazdorazowo od celu jej zastosowania. Na ogól obsada 4 dyszy 60 posiada dluguosc równa co najimniej trzykrotnej wartosci jej srednicy wewnetrznej,, zwlaszcza osimiokrotnosci tej srednicy. Zgodnie z wynalaz¬ kiem sposób wytwarzania moze byc 'stosowany przy wszelkich znanych metodach wytlaczania 65 pelnych wzglednie wewnatrz wydrazonych lub 35 40 50\ 9 tez otwartych ksztaltowników ze, spienionych" i niespienionych termoplastycznych tworzyw sztucznych. W przypadku wytwarzania ksztalto¬ wników ze spienionych tworzyw sztucznych mo¬ zna pracowac przy zastosowaniu chemicznych jak równiez fizycznych poroforów (magazynowanie bezposrednie) lub tez przy zastosowaniu odpo¬ wiedniej kombinacji tych srodków.Poniewaz magazynowanie bezposrednie staje sie interesujace pod wzgledem ekonomicznym dopie¬ ro w zakresie gestosci 100 kg/m3 i ponizej, a wiec w zakresie, którego do tej pory nie mozna bylo osiagnac przy zastosowaniu poroforow chemicz¬ nych, stosuje sie je przy specjalnie korzystnej postaci realizacji przedmiotu wynalazku, miano¬ wicie przy produkcja, posiadajacych bardzo maly ciezar wlasciwy ksztaltowników ozdobnych ze spie¬ nionego polistyrolu. iPrzy praktycznej realizacji zgodnego z wyna¬ lazkiem sposobu wytwarzania jako termopla¬ styczne tworzywa sztuczne stosuje sie korzystnie polimery lub kopolimery monomerów winylowych lub wynylidencwyeh. Przykladami monomerów winylowych lub winylidenowych sa etylen, pro¬ pylen, butadien, styren, winylotoluen, a-metylcsty- ren, akrylonitryl, chlorek winylu, octan winylu, akrylan metylu, metakrylan metylu lub akrylan etylu. Szczególnie korzystne jest stosowanie two¬ rzyw sztucznych poliwinylowych z podstawnikami aromatycznymi, to znaczy .polimerów luib kopoli¬ merów monomerów winylowych z podsta¬ wnikami aromatycznymi jak styrenu, chlorosty- renu, winylotcluenu lub a-metylostyrenu. Kopo¬ limery moga powstawac z aromatycznych mono¬ merów winylowych i innego monomeru1 olefino- wego jak na przyklad akrylonitrylu, chlorku wi¬ nylu, octanu winylu, akrylanu metylu, metakry- lanu metylu lub akrylanu etylu. Przy realizacji zgodnego z wynalazkiem sposobu wytwarzania ksztaltowników mozna stosowac równiez uplasty¬ cznione polistyreny. Przy stosowaniu polistyrenu uzyskuje sie doskonale wyniki. Innymi tworzy¬ wami plastycznymi, dajacymi sie wytlaczac zgod¬ nie z wynalazkiem, sa poliamidy i inne. • Przy wytwarzaniu spienionych ksztaltowników do termoplastycznych tworzyw sztucznych doda¬ je sie porofory. Poroforaimi moga byc substancje chemiczne, które rozkladaja sie w okreslonych temperaturach tworzac gazy lub tez moga byc substancje lotne, które w normalnych warunkach atmosferycznych (20°C, 1 atm) sa gazem lub para ale przy temperaturze i cisnieniu panujacych w wytlaczarce rozpuszczaja sie w stopionych lub p&lstcipionych tworzywach sztucznych. Przykla¬ dem dajacych sie stosowac substancji lotnych sa nizsze weglowodory alifatyczne jak etan, etylen, propan,, propyle, izobutan, butadien, butan,, izo- pren luib pentan dalej nizsze halogenki alkilu jak chlorek metylu, dwufluorodwuchlorometan, trój- chlorometan lub 1,2-dwucMoroczterofluorodwuchIo- roetan i gazy nieorganiczne jak dwutlenek wegla lub azot.¦, Korzystnie stosowane sa nizsze weglowodory alifatyczne,. zwlaszcza, butan i izobutan oraz flu¬ oroehiloToailkany to znaczy jednofluorotrójchloro- 1 100 10 metan, dwufluorodwuchlorometan, trójfluoroj edno- chlorometan, jednoifluorodwuchloroimetan, dwu- fluoroj ednochlorometan, 1,2,2-trójfluorotrój chloro¬ etan, 1,1,2,2-iczterofluorodwuehlo'rcetan, oktafluoro- 5 cykllcbutan, trójfluorobromoimetan oraz ich mie¬ szaniny. .Takie porofory dodaje sie normalnie w ilos¬ ciach od 3 do 50% korzystnie od 7 do 30% w od¬ niesieniu do ciezaru termoplastycznego tworzywa 10 sztucznego:, przy czym oczywiscie dodawana ilosc poroforu uzalezniona jest od pozadanej gestosci 7 spienionego produktu. Przy magazynowaniu bez¬ posrednim wtryskuje sie lotna substancje w spo¬ sób ciagly w tworzywo ' sztuczne, które stopilo 15 sie juz w' wytlaczarce. Przy innych systemach mozna stosowac zmieszane wstepnie, przygotowa¬ ne dodatki, które w takim przypadku zawieraja juz porofory.W celu wytworzenia szczególnie drobnej stru- 20 ktury komórkowej zaleca sie dodawac i zmieszac substancje tworzace zarodki krystalizacji. Do te¬ go celu nadaje sie caly szereg zwiazków jak na przyklad bardzo rozdrobnione, obojetne ciala sta¬ le, takie jak dwutlenek krzemu, tlenek alumi- 25 nium ewentualnie wraz ze stearynianem cynku lub mala iloscia substancji, która w temperatu¬ rze wytlaczania rozpada sie tworzac gaz. Jako przyklad : mozna podac wodoroweglan sodowy ewentualnie razem z kwasem winowym lub cy- 30 trynowyim, które wprowadza sie w majaca ulec spienieniu mieszanine tworzywa sztucznego i in¬ nych czynników w ilosciach okolo 5% w odnie¬ sieniu do ciezaru termoplastycznego tworzywa sztucznego, 35 Poniewaz substancje tworzace zarodki krysta¬ lizacji, które mozna dodawac zgodnie z wyna¬ lazkiem, znane sa fachowcom, nie wydaje sie byc koniecznym blizsze ich tutaj omawianie. Jak juzv wspomniano, jako porofory mozna stosowac rów- 40 niez srodki chemiczne jak na przyklad wodoro¬ weglany takie jak wodoroweglan sodowy, weglan amonowy lub azotyn amonowy lub tez orga¬ niczne zwiazki azotu, które przy podgrzewaniu wydzielaja azot jak na przyklad dwunitrozopiecio- 45 metylenodwuamina, azodwukarboksylan baru, azo- dwukarbonamid, podstawiony tiatriazol, dwufeny- lcsul:foino(-3,3'-dwusulfonohydrazyd lub dwuazotek kwasu azoizomaslowego. Temperatura wytlaczania (to znaczy temperatura wytlaczarki i znajdujace- 50 go sie w niej termoplastycznego tworzywa sztucz¬ nego) uzalezniona jest w pewnej mierze od tem¬ peratury mieknienia tworzywa sztucznego. Na ogól odpowiednie temperatury pomiedzy £5° i 190°C, zwlaszcza pomiedzy 100^C i 1G0QC. Tak na przyklad, jezeli ma byc wytlaczany spieniony polistyren, wówczas wybiera sie temperatury w zakresie od 130°C do 1G0°C, natomiast przy prze¬ róbce polietylenu wybiera sie temperatury nieco nizsze, na przyklad od 95°C do 110°C. 60 Cisnienie panujace wewnatrz wytlaczarki wy¬ starcza zazwyczaj do zapobiegania temu, aby mie¬ szanina tworzywa sztucznego i innych skladników zaczela sie spieniac przed opuszczeniem narze¬ dzia do wytlaczania. Jezeli/ poraforem jest daja- 65 ca sie skraplac substancja lotna, wówczas cisnie-11 nie to jest korzystnie wyzsze niz cisnienie pary nasyconej danej substancji lotnej przy tempera¬ turze wytlaczania. Mozna stosowac na przyklad cisnienie wyzsze od 17 kg/cm2, zwlaszcza cisnie¬ nia w zakresie od 17 do 105 kg/om2. Korzystny zakres cisnienia wynosi od 21 do 70 kg/om2.Aby nie rozszerzac zbytnio niniejszego opi.su patentowego, rezygnuje sie z podawania wszyst¬ kich mozliwych metod wytlaczania, przy których moznaby stosowac zgodne z wynalazkiem przed¬ siewziecia. Dlatego tez przedmiot wynalazku wy¬ jasniony zostanie jedynie na podstawie kilku przykladów wytwarzania spienionych ksztaltowni¬ ków z gladkim naskórkiem powierzicihniowyim, przy czym jego stosowanie nie ogranicza sie tyl¬ ko do tych przykladów.'Przyklad I. W przykladzie tym opisane jest wytwarzanie pelnego preta ze spienionego polistyrenu, posiadajacego gladki, matowo-blysz- czacy naskórek o grubosci okolo 0,3 mm oraz ciezar wlasciwy 0,11 (110 kg/mi8).Polistyren,, który ma byc wytlaczany i spie¬ niany miesza sie najpierw przez okolo S minuty w szybkoobrotowym mieszalniku wraz z G,9<5% wagowego kwasu cytrynowego i 1,2% wagowego wodoroweglanu sodowego. Mieszanine te wpro¬ wadza sie nastepnie, w znany sposób do wytla¬ czarki dwiuslimakowej i ogrzewa sie ja do tem¬ peratury 190°C.W tak uplastyczniona mieszanine tworzywa sztucznego i pozostalych skladników, przy jej ciagllyni mieszaniu i ugniataniu wtryskuje sie w sposób ciagly 7"% wagowych izopentanu i to w tyim miejscu wytlaczarki,, w którym cisnienie sprezania osiagnelo prawie maksymalna wartosc.Ta podatna na spienianie mieszanine, która na¬ stepnie w wytlaczarce ochladza sie na tyle, az w narzedziu wytlaczajacym osiagnie temperatur re 120^, wytlacza sie nastepnie przez obsade 4 dyszy, i dysze 1 (bez trapienia) i jednoczesnie przez otwory doprowadzajace 5 w obsadzie 4 dy¬ szy doprowadza sie do niej olej silikonowy roz¬ puszczalny w wodzie. Wytloczony element poli¬ styrenowy, który spienia sie równomiernie w po¬ wietrzu, przeprowadza sie nastepnie za pomoca specjalnego urzadzenia odciagajacego i przy za¬ stosowaniu dodatkowych walców ksztaltujacych, przez kapiel chlodzaca. Predkosc odciagania wy¬ nosi 5,5 m/minute. Ochlodzony element przeci¬ na sie nastepnie pila na prety o wymaganej dlu¬ gosci, i W taki sam sposób jak poprzednio, nie zmie¬ niajac skladu mieszaniny wyjsciowej, mozna wy¬ twarzac równiez prety o innej gestosci, na przy¬ klad w ten sposób, ze zmienia sie odpowiednio predkosc odciagania, wielkosc wylotu dyszy i od¬ leglosc walców ksztaltujacych.Przyklad II. W przykladzie tym opisano wytwarzanie, w sposób ciagly, bardzo lekkiego, wydrazonego ksztaltownika 20 ze spienionego poli¬ styrenu, posiadajacego ciezar wlasciwy 0,06 (60 kg/m*), (lig. 5), a posiadajacego gladki na¬ skórek 17, znajdufjacy sie na warstwie spienio¬ nego materialu 19, oraz powierzchnie rozdzialu 18.W celu uzyskania listew przykrywajacych, takich l 100 12 jakie stosuje sie na przejsciu pomiedzy sciana i sufitem, wystarcza tylko takie ksztaltowniki wewnatrz wydrazone, rozerwac recznie lub ma¬ szynowo w kierunku wzdluznym, wzdluz po- 5 wierzchni podzialu.Powtarza sie tutaj sposób postepowania opisa¬ ny w przykladzie 1 z ta zmiana, ze zamiast izo¬ pentanu stosuje sie freon, a zamiast dyszy bez trzpienia stosuje sie dysze z trzpieniem i czte- io rema uchwytami trzpienia, które sa ustawione w stosunku do siebie pod katem 90°. Oprócz tego temperatura wytlaczanego elementu z tworzywa sztucznego, przy jego wychodzeniu na powietrze wynosi tylko okclo 100qC. Doprowadzona w spo- 19 sób ciagly przez otwory doprowadzajace 5 znaj- d]^jace sie w obsadzie 4 dyszy, ilosc wtryskiwa¬ nego; rozpuszczalnego w wodzie oleju silikono¬ wego wynosi 6 'g/m2, odnosi sie do zewnetrznej powierzchni wydrazonego ksztaltownika. Juz w momencie wychodzenia z dyszy element poli¬ styrenowy posiada gladki matowo^blyszczacy na¬ skórek.Wtryskiwany olej silikonowy powoduje nie tyl¬ ko tworzenie gladkiego naskórka, lecz ze wzgle- 25 du na to, ze dodawany jest on w takiej ilosci iz jego czesc rozprowadzona zostaje na uchwytach trzpienia, to równoczesnie uzyskuje sie to, ze element z tworzywa sztucznego', rozdzielony krót¬ kotrwale na cztery czesci przez odpowiednie uchwyty trzpienia, nie laczy sie ponownie mocno dzieki temu moze byc latwo rozdzielony, bez uszkodzenia i bez stosowania dodatkowych srod¬ ków pomocniczych na cztery pozadane w zasa¬ dzie listwy ozdobne. 35 Przyklad III. Powtarza sie przyklad 1 z ta zmiana, ze polistyren miesza sie z 2,5% wagowego ziemi okrzemkowej i 1,5% wagowego krzemianu , magnezowego, przy czym obydwa ostatnie sklad¬ niki nalezy poddac uprzedinio dokladnemu ^mie- 40 leniu i prazeniu i nastepnie mieszanine te spie¬ nia sie wraz z dodatkiem 17% wagowych chlorku etylu i przy temperaturze dyszy równej 134°C wytlacza sie za pomoca wytlaczarki do atmosfe¬ ry. Po odpowiedniim rozpilowaniu (przycieciu- na ^ odpowiednia, dlugosc) wytloczonego elementu z tworzywa sztucznego uzyskuje sie ksztaltowniki o gestosci '0,30 (300 kg/im8) i gladkim, twardym, jednorodnym naskurku.P r z y k lad IV. Powtarza sie postepowanie 50 opisane w przyflcladzie 1 z ta zmiana, ze zamiast polistyrenu stosuje sie polietylen, który przy tem^ peraturze 809C wytlacza sie do atmosfery. W ten sposób uzyskuije sie ksztaltowniki o gestosci 0,21 (210 kg/m8) i gladkim naskórku powierzchniowym. 55 Zastrzezenia patentowe 1. Siposólb ciaglego wytwarzania pelnych, pus¬ tych lub otwartych ksztaltowników z termopla¬ stycznych tworzyw sztucznych polegajacych na 60 wytlaczaniu, przy czym przed wyjsciem z dyszy elementu, wytlaczanego wprowadza sie na jego powierzchnie czynnik ciekly, znamienny tym, ze dokonuje sie chropowatosci powierzchni elementu wytlaczanego pfczed jego wejsciem do dyszy, i bez- 65 posrednio przed inalozeniem czynnika cieklego.: j111 100 13 14 2. Sposób wedlug zastrz. 1, znamienny tym, ze spieniajace sie tworzywo sztuczne, po nada¬ niu mu ksztaltu, poddaje sie swobodnemu spie¬ nianiu w powietrzu. 3. Narzedzie do wytlaczania pelnych, pustych 5 lub otwartych 'ksztaltowników zawierajace dysze ksztaltujaca ewentualnie z jednym trzpieniem i jednym uchwytem trzpienia oraz otworami do¬ prowadzajacymi czynnik ciekly przed wylotem dyszy, znamienne tym, ze przed dysza (1) jest 10 usytuowana osiowo, obsada (4) dyszy w postaci rury, która ma otwory doprowadzajace (5) czyn¬ nik ciekly oraz chropowata powierzchnie wewne¬ trzna usytuowana ^miedzy otworami doprowadza¬ jacymi (5) i dysza(1). 15 4. Narzedzie wedlug zastrz. 3, znamienne tym, ze otwór wewnetrzny obsady (4) dyszy ma w przekroju ksztalt kola. 5. Narzedzie wedlug zastrz. 4 znamienne tym, ze Obsada (4) dyszy jest cylindrem z wewnetrznymi 20 otworem, w ksztalcie walca lub stozka rozszerza¬ jacego sie w kierunku dyszy (1). 6. Narzedzie wedlug zastrz. 3 albo 4 albo 5, znamienne tym, ze dlugosc obsady (4) jest co naj¬ mniej trzy razy wieksza od przekroju wewnetrzne¬ go obsady (4) dyszy! 7. Narzedzie wedlug zastrz. 3, znamienne tym, ze wewnetrzna powierzchnia (4a) obsady (4) dy¬ szy posiada drobne kianalki przebiegajace pierscie¬ niowo i/lub spiralnie. 8. Narzedzie wedlug zastrz. 3-, znamienne tym, ze obsada dyszy (4) dyszy posiada jeden lub wie¬ cej otworów doprowadzajacych (5) przechodza¬ cych przez scianki obsady (4) dyszy, korzystnie w postaci otworów o malej srednicy. 9. Narzedzie wedlug zastrz. 8, znamienne tym, ze otwory doprowadzajace (5) sa usytuowane tak, ze na powierzchni wewnetrznej (4a) obsady (4) tworza dysze pierscieniowa. 10. Narzedzie wedlug zastrz. 81, znamienne tym, ze otwory doprowadzajace (5) przechodzace pro- miiemiowo przez scianki obsady (4) dyszy, usytuo¬ wane sa w jednej plaszczyznie.111 100 1_3 m ^ ^2 Fig.2 Fig.3 K\\\NJx\\\^ Fig.A \\\\^\\\l RSW Zaikl. Graf. W-?wa, Srebrna 16, z. 116-81/O — 110 + 20 egz.Cena 45 zl PL