Przedmiotem wynalazku jest sposób wytwarza¬ nia srodka przeciwko zgorzeli podstawy zdzbla u zbóz, inaczej nazywanej podsuszka.Podsuszka jest powazna choroba zbóz takich jak pszenica, jeczmien i zyto, która w znacznym sto¬ pniu zmniejsza plony i obniza jakosc zbiorów. Jest to choroba trudna do wykrycia, gdyz porazenie fizjologiczne czesto bierze sie za przedwczesne dojrzewanie. Czynnikiem wywolujacym te chorobe jest skryfoplciowy Ophiobolus graminis. Grzyb ten atakuje rosliny powodujac obumieranie systemów korzeniowych i nasad lodyg zbóz, na których two¬ rza sie otocznie. Po pierwszym wszczepieniu or¬ ganizm zachowuje sie z roku na rok, zwlaszcza na trawach, odrostach, pozostalosciach po sprzecie chorych zbóz, tak ze zakazenie pola utrzymuje sie latami.Jak sie wydaje, zakazenie pola nastepuje przez przenoszenie grudek ziemi lub pozostalosci po¬ zniwnych, przez narzedzia rolnicze, a nawet przez wiatr. Rozprzestrzenianie sie organizmu na polu z rosliny na rosline droga.powietrzna odbywa sie za posrednictwem zarodników workowych, zas droga podziemna za pomoca grzybni. Rozwijanie sie choroby w polu, które jest najistotniejsze, od¬ bywa sie przez przechodzenie choroby z korzenia na korzen, przy czym szybkosc jest zalezna od ge¬ stosci wysiewów oraz od rodzaju gleby — przy ziemiach lekkich napowietrzonych i alkalicznych jest bardzo duza, przy ziemiach ciezkich kwasnych i wilgotnych znacznie mniejsza.Do zwalczania tej choroby stosowane sa do dzis rózne sposoby, na przyklad: plodozmian, przyspieszenie procesu niszczenia pozostalosci po sprzecie zbiorów oraz stosowanie odpowiednich metod uprawy pozwalajacych ograniczyc mozli¬ wosc przechowania sie zaszczepu, rozwój mikro¬ flory przeciwdzialajacej temu grzybowi, zastoso¬ wanie wysiewu w dolkach, co ogranicza rozszo- rzanie sie choroby, ale przede wszystkim przez plodozmian, w którym nie wystepuje zbyt czesto uprawa zbóz wrazliwych, malo odpornych.Jednakze zaden z tych sposób nie jest dosta¬ tecznie skuteczny i sa one tylko srodkami lagodza¬ cymi, które maja na celu zmniejszenie nasilenia choroby, glównie jej skutków, ale nie daja mo¬ zliwosci jej leczenia.Stalo sie wiec koniecznym znalezienie sposobu pozwalajacego na zwalczanie podsuszki, zastoso¬ wanie którego mogloby dac wynik szybki i sku¬ teczny. Glówne proponowane dotychczas rozwia¬ zania byly badz natury chemicznej i polegaly na stosowaniu srodków fitochemicznych, badz natury botanicznej przez otrzymywanie odmian zbóz, od¬ pornych na zakazenie Ophiobolus graminis, lecz obecnie zaden z tych sposobów nie wydaje sie byc mozliwy do powazniejszego realizowania. Tak wiec, jesli na przyklad pewne odmiany zbóz la^ twiej tworza nowe korzenie to zadna z nich, uzy- 103 553103 553 3 4 teczna z punktu widzenia selekcji nie prezentuje odpornosci.Wynalazek zastal dokonany w wyniku badan nad rozwojem choroby i cyklem biologicznym grzyba, opisanymi ponizej dla latwiejszego zrozu¬ mienia wynalazku.Najbardziej charakterystyczna cecha tej choroby jest to, ze organizm, który jest rozprzestrzeniony we wszystkich krajach produkujacych zboze, utrzymuje sie na polu latami w slad za pierwszym zakazeniem i wywoluje niezmiennie bardzo znaczne obnizanie sie plonów, jesli uprawia sie zboze po raz drugi i trzeci na tym. samym polu.Ta cecha calkowicie wstrzymuje stosowanie inten¬ sywnego zbozowego plodozmianu, którego poszu¬ kuja rolnicy z regionów o duzej kulturze.Zasadnicza cecha rozwiazania wedlug wynalazku jest-to ze daje perspektywe stosowania intensyw¬ nego plodozmianu zbozowego. rsadanie okresów choroby pozwolilo okreslic rózne jej fazy. Tak wiec, kiedy na terenie podat¬ nym na ataki podsuszki uprawia sie zboze w spo¬ sób ciagly, najpierw notuje sie faze zakazenia lub utajenia, oznaczona litera A, która moze trwac od jednego do trzech lat. W tej fazie pole jest prak¬ tycznie zdrowe i nie zauwaza sie obnizenia plonu.Nastepnie, wprowadzony zaszczep znacznie sie na- mnaza i nasilenie choroby wzrasta, az "do"momen¬ tu kiedy w ostatecznym stadium obejmuje choroba cale pole, co nastepuje w .okresie od dwu. do czte¬ rech lat. Faza ta nazwana jest faza B lub faza maksymalnego nasilenia choroby.W ciagu nastepnych lat, przeciwnie, zachodzi na¬ turalne cofanie sie choroby, do punktu stabilizacji na progu szkodliwosci. Faza ta nazywa sie faza C lub faza odpornosci; nazwa zostanie wyjasniona w dalszej czesci opisu. Te rózne fazy choroby zostaly przedstawione na wykresie fig. 1, którego odcieta wskazuje okresy czasu w latach, a rzedna nateze¬ nie choroby. Przyjeto oznaczenia od 0 do 100 dla natezenia choroby, przy czym natezenie choroby równe 100 oznacza, ze zbiór jest calkowicie znisz¬ czony, to znaczy nieoplacalny pod wzgledem eko¬ nomicznym. Linia przerywana oznaczono próg szkodliwosci. Przedstawione próby byly wykonane w Bretanii i pozwolily otrzymac plon ponad 45 kwintali zboza z hektara po 14 latach uprawy zboza.Metoda naturalnego zwalczania wykazuje jednak bardzo powazne ujemne strony, gdyz pociaga za soba strate zbioru w latach nasilenia choroby.Zjawisko cofania choroby, zaobserwowane w fa¬ zie C? tlumaczy sie czesciowo prawdopodobna zmiana równowagi drobnoustrojów w kierunku, który nie sprzyja pasozytom.Jednakze glównym wyjasnieniem zjawiska cofa¬ nia sie choroby, wydaje sie pojawienie sie anor¬ malnych szczepów Ophiobolus graminis, które stracily swa patogenicznosc. W trakcie prowadzo¬ nych prac stwierdzono, ze mozna zabezpieczyc zboze przeciwko atakom podsuszki i zmniejszyc za¬ kazenie, jesli zastosuje sie srodek otrzymany spo¬ sobem wedlug wynalazku zawierajacy te anormal¬ ne szczepy.Sposobem wedlug wynalazku srodek przeciwko podsuszce wytwarza sie przez .wyselekcjonowanie anormalnego szczepu Ophiobolus graminis, który w hodowli na jednofazowym srodowisku hodowla¬ nym nie rwytwarza w swietle koncentrycznych kól wzrostu i nastepna jego hodowle na dwufazowym podlozu dzielonym, zdolnym, zdolnym do podtrzy¬ mania jego wzrostu.W korzystnej wersji wykonania wynalazku szcze¬ py do selekcji pobiera sie na polu, na którym stosuje sie intensywny plodozmian zbozowy w la¬ tach nastepujacych po maksymalnym natezeniu podsuszki, z roslin najmniej zaatakowanych. Mo¬ zna jednakze pobrac szczepy Ophiobolus graminis z innych zródel.Sposób przygotowania srodka polega na tym, ze hoduje sie szczepy Ophiobolus zawierajace co naj¬ mniej jeden szczep anormalny na odpowiednio przygotowanym podlozu hodowlanym. Po wzroscie grzyba ustala sie szczepy anormalne przez obser¬ wacje ich wygladu w swietle. Szczepy normalne tworza koncentrycznie rozwijajace sie kolonie, podczas gdy szczepy anormalne wykazuja wzrost niejednolity. Aby otrzymac hodowle jednorodna szczepy anormalne ewentualnie przeszczepia sie na inne podloze, po czym hoduje sie je na dwu¬ fazowym podlozu dzielonym. Jako podloze dzielone stosuje sie ziarna zboza, slome, make i odpady zbozowe.W korzystnym sposobie wykonania wynalazku podloze przygotowuje sie z martwych ziarn zbóz.Hodowla szczepów na podlozach dzielonych nie przedstawia trudnosci, zwlaszcza gdy podloze za¬ wiera produkty zbozowe grzyb rozwija sie latwo.Srodek otrzymany sposobem wedlug wynalazku moze zawierac produkty, w których anormalny szczep jest zywy i produkty, w których anormal¬ ny szczep jest martwy.Srodek mozna rozprowadzac na polu przez roz¬ pylenie. Chociaz mozliwe jest stosowanie kazdego sposobu, który pozwala wprowadzic do ziemi sro¬ dek otrzymany sposobem wedlug wynalazku, ko¬ rzystny sposób stosowania polega na pokrywaniu nasion klejem nie toksycznym, takim jak metylo¬ celuloza lub poliwinylopirolidyna (PVP), a naste¬ pnie doprowadzenie nasion w ten sposób pokry¬ tych klejem do zetkniecia ze srodkiem otrzyma¬ nym sposobem wedlug wynalazku.Ten sposób stosowania jest szczególnie korzy¬ stny, poniewaz zwieksza ilosc srodka na hektar i polepsza kontakt miedzy roslina a szczepem o obnizonej zjadliwosci. Interesujace jest stoso¬ wanie tego srodka polegajace na infekowaniu po¬ la przez traktowanie otrzymanym srodkiem w po¬ laczeniu z grzybami pokrewnymi takimi jak Phia- lophera radicola, ewentualnie wyizolowanymi z róznych kultywowanych traw.Przez anormalny szczep jednorodny Ophiobolus graminis rozumie sie szczep, który przez hodowle na podlozu jednorodnym jednofazowym nie wy¬ twarza na swietle zjawiska, nazwanego kolonij¬ nym uwarstwieniem, to znaczy, ze nie mozna roz¬ róznic w czasie rozwoju kolonii w ksztalcie kon¬ centrycznych pierscieni, jak to widac, kiedy hoduje sie normalny szczep Ophiobolus graminis. Szczepy te wykazuja na ogól charakter o obnizonej zjad- 40 45 50 55 60103 B63 liwosci i ea nazywane w dalszym ciagu opisu szczepami o obnizonej zjadliwosd. Sa o wiele bar¬ dziej delikatne ftlz szczepy prawidlowe i przecho¬ wuja £ie raczej He na pozywkach agarowych.W konsekwencji zmueza td do ich czestego prze¬ szczepiania. Szczepy te nie tworza prawie wcale otoczni. Pomimo pewnych trudnosci spowodowa¬ nych delikatnoscia szczepów anormalnych, mozli¬ we jest rachowanie ich na podlozach calkowicie sztucznych. Prawie w calej ilosci szczepów zauwa¬ zono obecnosc wirusa; jednakze okreslenie tego wirusa bylo bardzo trudne — a nawet wrecz nie¬ mozliwe — nie mógl byc on umiejscowiony we wszystkich anormalnych szczepach i obecnie wcale me jest-^pewne, czy jest on glównym czynnikiem obnizajacym zjadliwogc anormalnych szczepów.Mimo to, wszystkie oczyszczone szczepy zainfeko¬ wane . wirusem sa szczepami o obnizonej zja- dliwosci.W praktycznej realizacji sposób wykonania wynalazku przedstawia sie nastepujaco: z pola za¬ atakowanego podsuszka w fazie C pobiera sie lekko obumarla czesc korzenia z rosliny, która Wydaje sie byc odporna (anormalne szczepy rzadko zmie¬ niaja nasady lodyg). Czesc te bierze sie do ho¬ dowli na znanych w mikrobiologii pozywkach. ^ Rozwijajacy sie szczep moze byc trzech rodza¬ jów: jednorodnyf z rozwijajacymi sie koncentrycz¬ nymi warstwami kolonii, ukazujacymi sie w swietle i odpowiada jednorodnemu normalnemu szczepowi; jednorodny bez ukazywania sie w swietle rozwijajacych sie koncentrycznych pier¬ scieni, odpowiada jednorodnemu anormalnemu szczepowi; niejednorodny, t ukazaniem zabarwio¬ nych wycinków pierscieni, róznych kolorów, na ogól jasniejszych, wycinki te odpowiadaja rozwi¬ janiu sie szczepu anormalnego (patrz fotografia, fig. 2).Fotografia fig. 2 przedstawia ten trzeci rodzaj.Latwo rozróznia sie na niej^Wycinek pierscienio¬ wy ciemny, pokazujacy zjawisko kolonijnego uwarstwienia, odpowiadajace rozwijajacym sie koncentrycznym pierscieniom ciemniejszym. Ja¬ sniejszy, zabarwiony wycinek pierscienia, odpo¬ wiada rozwijaniu sie szczepu anormalnego. Po¬ branie próby z tego zabarwionego wycinka i prze¬ szczepienie na inne podloze prowadzi na ogól do hodowli jednorodnej bez ukazywania sie w swietle koncentrycznych rozwijajacych sie stref.W ten sposób wyselekcjonowany, anormalny szczep jednorodny hoduje sie na dwufazowym podlozu dzielonym, zdolnym do podtrzymania jego wzrostu. Korzystnym jest, aby podloze posiadalo dosc gesta konsystencje z licznymi przestrzeniami szczelinowym/i dla umozliwienia rozwijania sie grzybni i jej zabezpieczenia.Ponizej podane przyklady I i II wyjasniaja bli¬ zej sposób przygotowania srodka przeciw pod- suszce, Przyklad I. A. Selekcjonowanie szczepu anormalnego. ' % pszenicy na polu zaatakowanym podsuszka w fazie C choroby pobrano próbke gorzenia z nie¬ wielkimi naroslami, z rosliny, która wydawala sie uodporniona. Otrzymany w ten sposób szczep ho¬ dowano na pozywce zawierajacej agar i wywar z ziemniaków w ilosci 20 g suchej masy na 1 litr pozywki. Hodowle prowadzono w temperaturze 23°C przy pH okolo T. Otrzymane po 2 tygodniach hodowli szczepy mialy wyglad taki jak przedsta¬ wiono na fig. 2.B. Wytwarzanie srodka przeciw podsuszce.Szczepy anormalne pobrane z powyzszej hodowli z obszarów rta których nie wystepowaly koncen- tryczne strefy wzrostu, zaszczepiono za pomoca wysterylizowanej ezy do. kolby Erlenmeyer'a za¬ wierajacej 1 objetosc jeczmienia i 1 objetosc wody, uprzednio wysterylizowanej. Hodowle prowadzono przez 3 tygodnie w temperaturze 23°C. Z 6 litro- wej kolby Erlenmeyer'a uzyskano 1 kg produktu Czesc tego produktu uiytó do zaszczepienia in¬ nych hodowli. Reszte wysuszono za pomoca prze¬ puszczanego powietrza w temperaturze 30ttC.Przyklad II. Szczepy anormalne pobrane z hodowli, z obszarów, na których nie Wystepowaly koncentryczne strefy wzrostu zaszczepiono w wa¬ runkach sterylnych na podlozu zlozonym z mleka z ziarn jeczmienia. Nastepnie po dodaniu malej flosci wody hodowle prowadzono tak jak w przy- 315 kladzie I.Hodowle nieprawidlowego szczepu na podlozu dzielonym wprowadza sie do ziemi dowolnym spo¬ sobem, zwlaszcza przez rozsiewanie ha polu w momencie wysiewu zboza lub po sprzecie poprzed- niej uprawy zboza. Anormalny szczep, wychodo- wany na ziarnach jeczmienia, moze byc takze wprowadzony do gleby przez napylanie nasion przed wysiewem lub moze byc wprowadzony na ziarnach jeczmienia Obsadzonych anormalnym ** szczepem otrzymanym w hodowli rozmnozonej na pozywkach a^rowych lub innych.Dzialanie otrzymanego srodka jest podwójne: zabezpiecza on uprawe na polu nigdy nie atako¬ wanym podsuszka, wprowadzajac je bezposrednio *G w faze C choroby, ponadto ogranicza on zakazenie i pozwala stlumic chorobe W dosc szybki sposób.Dzialanie zabezpieczajace srodka otrzymanego sposobem wedlug wynalazku ilustruja nastepujace przyklady.Przyklad III. In yitro, umieszczono siewke zboza w zetknieciu z anormalnym szczepem wy¬ selekcjonowanym w sposób uprzednio opisany, na okres okolo jednego tygodnia w temperaturze 20UC.Nastepnie przeszczepiono te siewke na podloze *° silnie zakazone przez szczep bardzo zjadliwy.Stwiferdzonp wówczas bardzo wyrazne zmniejsze¬ nie zaatakowania w porównaniu z siewka kon¬ trolna, która nie byla uprzednio w kontakcie ze szczepem anormalnym. to Przyklad IV. Doswiadczenie to wykonano ze zbozem VPM Maisson (z Aegilopse Ventrdcosa) i przedstawiona schematycznie na rysunku, fig. 4, na którym pokazano 3 pojemniki do hodowli 10, 11 i 12. Pojemnik 11 byl rozdzielony na dwa prze- 90 dzialy scianka z betonu 14, która rozdzielala zbior¬ nik na dwie czesci 17 i 18. W pojemniku 12 i w czesci 17 pojemnika 11 nalozono dó wysokosci 15, na powierzchnie wprowadzono szcfcep bardzo zjad¬ liwy, nastepnie wypelniono calkowicie zbiornik 12 * i czesc lf. Bo zbiornika 10 i do czesci 1S zbiornika 45103553 11 nalozono ziemie do wysokosci 16, wyzsza od wysokosci 15, wspomnianej powyzej.Powierzchnie te zakazono za pomoca anormal¬ nego szczepu^ np. przez posypanie produktu z przykladu I lub II, nastepnie napelniono zbior¬ nik 10 i czesc 18 zbiornika 11 do pelna. Wówczas zasiano nasiona w zbiorniku 12, w zbiorniku 10 i w zbiorniKu 11 na górnej czesci scianki z betonu. Po wzroscie zaobserwowano, ze zboza ze zbiornika 10 i ze zbiornika 11 maja ten sam wyglad i sa zdro¬ je, podczas gdy zboze ze zbiornika 12 jest prak¬ tycznie zniszczone.Wynik ten mozna wyjasnic w nastepujacy spo¬ sób: podczas rozrastania sie korzeni zboza w zbiór- 15 niku 11, rozrastaly sie one prawie jednakowo po dwu stronach scianki 14 z betonu, doszedlszy do pewnego stadium swego rozwoju, system korze- ndowy znajdujacy sie w czesci 18 zostal zaatako¬ wany przez szczep anormalny, umieszczony na 20 poziomie 16. Zaatakowanie to zabezpieczylo calosc ^rosliny i kiedy system korzeniowy w czesci 17 do¬ siegna! szczepu bardzo zjadliwego, roslina byla juz uodporniona. Tak wiec otrzymany srodek zabez¬ piecza rosliny w sposób ogólny. 25 ' Przyklad V. Doswiadczenie to schematycznie przedstawione na fig. 3 raz jeszcze obrazuje za¬ bezpieczenie roslin srodkiem otrzymanym sposo¬ bem wedlug wynalazku, a przede wszystkim znaczenie natychmiastowego i zapobiegawczego dzialania srodka przeciw podsuszce. W zbiorniku 1 do hodowli uformowano pochyla plaszczyzne ziemi 2, na której w regularnych odstepach wszczepiono bardzo zjadliwy szczep (przedstawio¬ ny w ksztalcie gwiazdek), nastepnie przykryto te pochyla powierzchnie ziemia, doprowadzajac ja do plaszczyzny poziomej.W poblizu w pionie bardzo zjadliwych szczepów zasadzono ziarna zboza 4, które traktowano sród- 40 kiem otrzymanym sposobem wedlug wynalazku pod postacia ziarn jeczmienia 5, obsadzonych przez kolonie anormalnych szczepów. Po wyros¬ nieciu zboza wyhodowanego w zbiorniku obser¬ wowano jego wyglad. O ile rosliny A, B i C byly 45 praktycznie zdrowe, to rosliny E i F byly prak¬ tycznie zniszczone. Wyjasnia sie to faktem,1 ze zjawisko zabezpieczenia nie mialo czasu rozwinac sie w roslinach E i F, zanim bardzo zjadliwe szczepy zaatakowaly system korzeniowy, natomiast ^ rosliny A i B zostaly juz uodpornione i kiedy ich system korzeniowy dosiegna! bardzo zjadliwych szczepów, szczepy te nie wykazaly zadnego dzia¬ lania.Próby przeprowadzone w polu potwierdzily wy- 55 niki. otrzymane w laboratoriach i wykazaly inne charakterystyczne cechy i zalety wynalazku.Pierwsza grupa 10 wykonanych prób w latach 1971—72 pozwolila wykazac, ze traktowanie zbóz srodkiem otrzymanym sposobem wedlug wyna- 60 lazku nie spowodowala zadnego zmniejszenia plo¬ nów. Wiekszosc prób byla przeprowadzona w stre¬ fach, gdzie podsuszka nie wywoluje zniszczen przy pierwszej uprawie zbóz.W jednym przypadku stwierdzono nawet po- 65 wiekszenie plonu rzedu 4-ech kwintali z hektara (od 24 do 28 q/ha). Wydaje sie, ze to powiekszenie plonu spowodowane zostalo przede wszystkim ograniczeniem wzrostu ognisk pierwotnych przez zabezpieczenie zbóz, traktowanych srodkiem. Jed* nakze efekt uzdrowienia byl wyrazny po roku a nawet .po dwu latach, po wprowadzeniu szczep ] anormalnego.Powiekszenie plonu z poletek traktowanych srodkiem otrzymanym sposobem wedlug wyna¬ lazku, biorac ogólnie, wydaje sie byc równie dobro w tym samym roku traktowania, co i w latach nastepnych.W próbie wykonanej na odmianie Kaukaz psze¬ nicy zasianej — 15.10.72, cale pole za*szczepion o szczepem bardzo chorobotwórczym * w stosunku 1 g inokulum na 10 m2, z tym, ze czesc poletka potraktowano dodatkowo szczepem o obnizonej zjadliwosci, w stosunku 100 g inokulum na 10 m2.Zaobserwowano nastepujace plony: 50 q/ha (kwintali z hektara) dla próby kontrol¬ nej tj. poletka traktowanego szczepem zjadliwym i 55 q/ha dla poletka potraktowanego dodatkowo . szczepem o obnizonej zjadliwosci. Cyfry odpo¬ wiadaja srednim z 4-ech powtórzen.W innej próbie czesc poletka potraktowano w 1971 r. w stosunku do 100 kg/ha, szczepem o obni¬ zonej zjadliwosci, w 1972 r. pojawila sie w spo¬ sób naturalny podsuszka. Zboze odmiany Cham- plein zasiano na poletku 9.12.72 r. dalo w 1973 r. nastepujace plony: 32,5 q/ha dla poletka kontrolnego nietraktowa- nego i 37,3 q/ha dla poletka traktowanego.W próbie prowadzonej w Szampanii stwierdzo¬ no, ze w ziemi naturalnie zakazonej, rozprzestrze¬ nianie sie choroby z rosliny na rosline bylo wy¬ raznie zmniejszone przez zakazenie ziemi srod¬ kiem otrzymanym sposobem wedlug wynalazku.W próbie tej zreszta zastosowano wysiew w dol¬ kach, którego zadaniem bylo równiez ograniczenie choroby z ognisk pierwotnych. Traktowanie szcze¬ pem anormalnym nie przynioslo polepszenia w - przypadku wysiewu w dolkach, co jest normalne, poniewaz oba traktowania dzialaly w tym samym kierunku rozwijania sie podsuszki.W dwu wykonanych próbach w jednej przez I.T.C.F. (Institut Technique des Cereales et de Fourrages) na jeczmieniu w Morbihan, w drugiej przez I.N.R.A. (Institut National de la Recherche Agronomique) w Rheu na pszenicy jarej sztucznie wytworzono ognisko chorobowe za pomoca .szcze¬ pu o bardzo duzej zjadliwosci i potraktowano ra¬ zem poletka za pomoca srodka otrzymanego spo¬ sobem wedlug wynalazku.W dwu próbach stwierdzono, ze jesli traktowa¬ nie wnetrza samego ogniska praktycznie nie zmniejszylo choroby, to powstrzymalo rozszerzenie sie choroby z poczatkowego ogniska w kierunku pozostalej czesci poletka, podczas gdy w poletkach kontrolnych postepowalo rozwijanie sie choroby.Tablica 1 podaje otrzymane wyniki podczas próby prowadzonej przez Institut National de la Recherche Agronomique.103 553 Tablica 1 Wplyw traktowania szczepem anormalnym na rozszerzenie sie podsuszki ze sztucznie wytworzonego ogniska (wyrazony w cm) Trakto¬ wanie 1 2 3 4 Obserwacje wizualne w okresie uprawy pierwsza obserwacja 54 42 31 27 41 druga obserwacja 80 78 61 46 52 Obserwacje systemu korze¬ niowego ' 70 78 63 . 1 — pierwsza próba kontrolna — nietraktowano 2 — druga próba kontrolna — nietraktowano 3 — ogólne traktowanie przy wysiewie w stosun¬ ku 100 kg/ha za pomoca szczepu zakazonego wirusem (nr 612) 4 — ogólne traktowanie przy wysiewie w stosun¬ ku 100 kg/ha za pomoca mieszaniny dwu szczepów anormalnych (911 i 511—2) — traktowanie nasion w stosunku 500 g/q, za pomoca pudru, zawierajacego szczep nr 911.Poprzednie próby wykazaly nieszkodliwosc trak¬ towania srodkiem otrzymanym sposobem wedlug wynalazku oraz w przypadku, gdy istnieje zakaze¬ nie przez szczep zjadliwy, wspomniany srodek po¬ zwala na ograniczenie rozszerzania sie choroby.Nastepujace próby mialy na celu wykazanie, ze korzysci stosowania srodka ujawniaja sie w latach nastepnych.A wiec na stacji Rheu, przeprowadzona próba pozwolila stwierdzic, ze zboze zaatakowane naj¬ pierw szczepem z obnizona zjadliwoscia, nie jest nastepnie atakowane przez szczep bardzo zjadliwy.Próba ta wiec potwierdzila doswiadczenia po¬ przednio przeprowadzone w przykladach III, IV i V.Ostatnie próby wykazaly, ze w przypadku dwóch zakazonych pól, jednym polem zakazonym szczepem zjadliwym i drugim polem zakazonym szczepem o oslabionej zjadliwosci, zarazenie na¬ stepuje przez szczep o oslabionej "zjadliwosci, co jest jeszcze jedna zaleta srodka otrzymanego spo¬ sobem wedlug wynalazku.W nastepujacy sposób potraktowano 6 poletek: 1) poletko kontrolne nieszczepione 2) poletko kontrolne zaszczepione szczepem silnie chorobotwórczym 3) poletko kontrolne zaszczepione szczepem o osla¬ bionej zjadliwosci 4) poletko graniczace z dzialka 5, potraktowane szczepem o oslabionej zjadliwosci ) poletko graniczace z dzialka 4, potraktowane szozepem silnie chorobotwórczym 6) poletko zakazone jednoczesnie przez oba szcze¬ py; Otrzymane wyniki przedstawiono w tablicy 2.Podane liczby oszacowane w przyblizeniu odpo¬ wiadaja wartosciom 1,5—1,6 w przypadku pole¬ tek praktycznie zdrowych, wartosciom 0,5 lub mniejszym w przypadku poletek bardzo cho¬ rych.Tablica 2 1 2 1 3 4 1 5 6 1970-1971|1971-1972 1,4 0,08 1,4 i 1,2 0,07 1 0,40 1,6 0,5 1,5 1,5 12 0,9 1972-1973 w przy¬ blizeniu 1,3 0,5 1,5 1,5 1,3 1,5 1973-1974 1 (48) 0,7 (27) 1,7 (74) 1,6 (69) 1,7 (72) 1,7 (73) Liczby w , nawiasach dotyczace sezonu 73—74 wskazuja plony w kwintalach z hektara (q/ha).Z liczb mozna wyciagnac nastepujace wnioski: Poletko 1 zaczyna bardzo chorowac, obserwuje sie znaczny spadek plonów.w 73—74 r., poletko 2 podczas czterech lat praktycznie, nie posiada zad¬ nych plonów, poletko 3 daje plony zblizone do plo¬ nów z poletka w 1970 r. i wskazuje nawet znaczny wzrost plonów w 1973—74, to samo dotyczy rów¬ niez poletek 4, 5 i 6; poletko 5 ulega uzdrowie¬ niu przez zarazenie poletka 4, chociaz poletko to nie chorowalo pomimo sasiedztwa z poletkiem 5, poletko 6 z kolei jest calkowicie zdrowe.Nalezy zauwazyc, ze w przeprowadzonych do¬ swiadczeniach wprowadzone szczepy zjadliwe by¬ ly bardzo silne, które sie rzadko spotyka w sta¬ nie naturalnym, ponadto zastosowane szczepy zjadliwe byly szczepami wybranymi ze wzgledu na ich zjadliwosc, co czesciowo wyjasnia obnize¬ nia zaobserwowanych plonów na poletku 6, po¬ traktowanym dwoma szczepami.Przeprowadzone badania nad okresleniem popra¬ wy otrzymanej w tym samym roku zwlaszcza w zaleznosci od stosowania róznych odmian zboza, daly nastepujace wyniki: Hodowlane zboza, w warunkach aseptycznych na podlozu agarowym na plytkach Petrie'go któ¬ rego korzenie byly zaszczepione szczepem o osla¬ bionej zjadliwosci po dwu, do trzech dniach wy¬ dzielaly na agarze substancje* która hamowala rozwój chorobotwórczego szczepu Ophiobolus gra- minis w odleglosci 2 cm. ~~ Zjawisko to jest zróznicowane, zwlaszcza bar¬ dziej zaznacza sie przy pewnych gatunkach, zbóz, nalezacych do odmiany P.V.M. z Moissen niz przy odmianach wzorcowych jak Joss.Duza ilosc przeprowadzonych prób pozwolila wykazac, ze sasiednie poletka doswiadczalne trak¬ towane szczepami daly wyniki korzystne dla szczepów o obnizonej zjadliwosci i ze ten ko¬ rzystny efekt byl zwiazany z odmiana zboza, jak wskazuje tablica 3. 40 45 50 55 6011 103 553 Tablica 3 1Z Rodzaj traktowania szczepem anormalnym Dawka kg/ha Poprzed¬ nia uprawa Odmiana pszenicy Liczba dzialek trakto¬ wanych kontrol¬ nych Plon w q/ha trakto¬ wanych kontrol¬ nych Wzrost plonów w % rozsiewanie w polu rozsiewanie w-polu rozsiewanie w polu rozsiewanie w polu rozsiewanie w polu napylenie nasion napylenie nasion rozsiewanie w polu napylenie nasion rozsiewanie w polu napylenie nasion 80 80 80 80 120 6 50 6 50 6 kuku¬ rydza pszenica pszenica pszenica zboze pszenica Champlein Joss WPMxMois- son 9 WPMxMoi3- son 9 WPMxMois- són 9 WPMxMois- son 9 Rex 12 24 12 27 54 11 12 ' 24 12* 12* 12* — 12 12 — 41 51 69 64 79 37 — 31 45 49 49 49 __ —- 1 +25 + 15 +43 +30 + 60 +23 *) Tych dwanascie poletek sluzylo trzykrotnie jako poletka kontrolne Uwagi: dla przeprowadzenia obserwacji koniecz¬ ne bylo wykonanie doswiadczen oddziela¬ jacych poletka traktowane od poletek kontrolnych w celu uchwycenia korzyst¬ nego Wplywu ze stosowania srodka otrzy¬ manego sposobem wedlug wynalazku. W tablicy wyraznie daje sie zauwazyc, ze otrzymane wyniki z odmianami zboza P,V*M. x Moisson wskazuja na zwieksze¬ nie plonów rzedu do 60%, a przy stoso¬ waniu srodka plony ulegaja jeszcze dal¬ szemu zwiekszeniu.Przy przeprowadzonych doswiadczeniach w po¬ lu, na poletkach umiejscowionych szeregowo, pod¬ dawanych wzglednie nie poddawanych trakto¬ waniu szczepem o oslabionej zjadliwosci w ilosci 80 kg/ha, otrzymano wyniki podane w tablicy 4.Tablica 4 33 Odmiana pszenicy w szeregu Kapitol Mironowskaja Kaukaz.Aurora V.P.M. x Moisson 4122 V.P.M. x Moisson 4123 V.P.M. x Moisson 8.3.11 V\P.M. x Moisson 9.5.1 V;P.M. x Moisson 9.9.1.Ilosc powtó¬ rzonych prób 3 3 9 9 9 6 3 6 6 Zwiekszenie ciezaru klosów na dzialce w %\ +14 1 —21 +75 +48 +42 + 2 +10 +18 +44 45 50 55 60 Tablica ta jeszcze raz wykazuje korzysci ze stosowania srodka polepszajacego plony róznych odmian zbóz. Nie chodzi tu naturalnie o doklad¬ nosc wstepnych wyników, co nie pozwala na wy¬ ciagniecie ostatecznych wniosków, lecz jest bardzo prawdopodobne, ze odmiana zboza potraktowana szczepem anormalnym wplywa wyraznie w pierw¬ szym roku na skutecznosc traktowania zboza.W koncu nalezy podkreslic, ze jesli uprawia sie zboze na glebie przez kilka lat z rzedu, szkody na skutek podsuszki u zbóz staja sie nieznaczne, po rocznym bardzo powaznym zaatakowaniu jest praktycznie niemozliwe zakazenie ziemi szczepem zjadliwym, nawet po wprowadzeniu bardzo znacz¬ nych dawek zaszczepów. Kiedy obserwuje sie rozprzestrzenianie sie zakazenia, mozna stwier¬ dzic, ze kilka roslin zboza ginie w stadium bar¬ dzo mlodym, np. w miesiac po wysiewie, lecz w nastepstwie utworzenia, korzeni wiencowych, zbo¬ ze odzyskuje swoje sily.Wszystko odbywa sie tak, jak gdyby szczep o obnizonej zjadliwosci, znajdujacy sie pierwot¬ nie w ziemi oddzialywal na wprowadzony szczep bardzo patogeniczny. Nie chodzi w tym przypad¬ ku o zjawisko zabezpieczenia, poniewaz zjadliwy szczep znajdujacy sie na spodzie nasion atakuje zboze od momentu kielkowania, chodziloby ra¬ czej prawdopodobnie o nagla utrate zjadliwosci Wprowadzonych szczepów oraz mozna sadzic, ze nagla utrata zjadliwosci jest zwiazana z oddzia¬ lywaniem przez szczepy # znajdujace sie w ziemi.W zwiazku z powyzszym srodek otrzymany spo¬ sobem wedlug wynalazku jest bardzo skutecznym srodkiem przeciwko podsuszce u zbóz wszystkich odmian* a zwlaszcza pszenicy odmian V.P.M. x Moissons i Kaukaz jednoczesnie dzieki swemu103 553 13 trwalemu zabezpieczajacemu dzialaniu oraz dzieki ograniczeniu zakazania. PL PL PL